SPOSTRZEGANIE I UWAGA

Wrażenie to pierwotny i najbardziej podstawowy proces
poznawczy człowieka. Powstaje na skutek bezpośredniego
działania bodźca ze świata zewnętrznego lub z
wnętrza organizmu na zakończenia nerwowe (receptory),
wywołując reakcję. Jeden bodziec może jednocześnie
działać na kilka rodzajów narządów zmysłowych, dzięki
czemu można jednocześnie odczuwać kilka rodzajów
wrażeń.

Narządy zmysłów:

Wzrok

Słuch

Smak
Węch

Dotyk

Ich zadaniem jest nie tylko odbieranie bodźców, ale także zadbanie o
to, aby nie przepuszczać wszystkiego, z czym w danym momencie ma
styczność ludzki organizm. Narządy zmysłów troszczą się również o
to, by odebrane bodźce zostały przekształcone w sposób
umożliwiający dalsze ich przekazanie przez układ nerwowy do mózgu.

Każde spostrzeżenie: zapach kwiatu, smak cytryny czy dotyk
odczuwany na skórze jest zapoczątkowany pobudzeniem receptorów,
w których dochodzi do przekształcenia energii działającego bodźca na
impulsy nerwowe. Impulsy te z kolei jest przekazywane przez nerwy
do odpowiednich ośrodków, które znajdują się w korze mózgowej.
Proces ten jest zwany transdukcją lub kodowaniem informacji.

Pojęcia związane z wrażeniami:

Adaptacja narządów zmysłów

– zjawisko to zachodzi gdy

natężenie bodźca utrzymuje się na stałym poziomie, przez co
po pewnym czasie przestaje on przyciągać uwagę. Przykład:
osoba kąpiąca się w wodzie, która początkowo wydaje się
chłodna, po pewnym czasie odbiera ją jako cieplejszą.

Próg różnicy

jest to najmniejsza wyczuwalna różnica między

dwoma bodźcami zauważona przez ten sam narząd zmysłu.
Próg ten można ustalić dla wszystkich zmysłów, jednak jego
poziom u jednej osoby może być wyższy, a u innej niższy.

Próg absolutny

określa siłę bodźca, jaka jest wystarczająca

do zarejestrowania go przez człowieka w 50% przypadków
(stanowi wartość graniczą między tym co zauważalne i
niezauważalne).

Psycholog Eugene Galanter zilustrował wysoką wrażliwość

najważniejszych zmysłów człowieka w następujących przykładach:

 W ciemną pogodną noc dostrzeżemy zapaloną świeczkę nawet z

odległości 50 kilometrów;

 W otoczeniu pozbawionym hałasu usłyszymy tykanie zegara z

odległości 6 metrów;

 Jeśli rozpuścimy łyżeczkę cukru w 7,5 litra wody, to nadal

wyczujemy słodki smak;

 Zmysł powonienia zostanie pobudzony także wtedy, gdy rozpylimy

jedną kropelkę perfum w trzypokojowym mieszkaniu;

 Zmysł dotyku zareaguje nawet wówczas, gdy na policzek z

odległości centymetra spadnie nam skrzydełko pszczoły;

Dopóki rysunek ten jest odbierany przez nas jako
przypadkowy zbiór brązowo – białych plamek, mówimy o
wrażeniu. Gdy tylko ilustracja zostanie przez mózg tak, że
zacznie on rozpoznawać znajome kształty, można mówić o
spostrzeganiu.

Spostrzeganie

jest

rezultatem

wielu

procesów

poznawczych, w trakcie których dane (informacje) są
wybierane,

porządkowanie

i

interpretowane.

Dla

obserwatora spostrzeganie obiektu opiera się przede
wszystkim

na

informacjach,

które

pochodzą

z

wyspecjalizowanych komórek (receptorów) oka i zostały
przekazane do mózgu przez połączenia nerwowe.

Spostrzegania barw

Brytyjski fizyk Thomas Young wyświetlał na ścianie różne
kolory w taki sposób, że częściowo się na siebie nakładały.
W trakcie trwania eksperymentów z barwami światła
stwierdził, że za pomocą trzech kolorów podstawowych
(czerwonego, zielonego i niebieskiego) można stworzyć
wszystkie kolory widma. Gdy Young wyświetlał trzy barwy
jednocześnie w tym samym miejscu, nie dostrzegał żadnej
barwy, a tylko białe światło.

Georg Wald udowodnił obecność w siatkówce ludzkiego oka
3 różnych rodzajów czopków, które są szczególnie wrażliwe
na fale o określonej długości: 430 nm – barwa niebieska,
530 nm - zielona, 560 nm – czerwone (chociaż biorąc pod
uwagę długości fal powinny one brzmieć: fioletowa,
niebiesko – zielona i żółto – czerwona).

Spostrzeganie form

Za odpowiednie spostrzeganie przedmiotów różniących się od
siebie

kształtem

odpowiadają

komórki

detektorowe.

Przykładem są tu komórki w płacie skroniowym, które reagują
przede wszystkim na twarze. Proces ten rozpoczyna się od
rozpoznawania prostych form, takich jak linie proste, rogi i
kąty, które po przetworzeniu spostrzegane są jako formy
złożone, na przykład trójkąty, kwadraty czy litery.
Ucząc się czytać odkrywamy cechy będące częściami
składowymi pojedynczych liter. Żeby scharakteryzować 32
litery alfabetu, potrzeba 12 cech (linie proste, poziome, ukośne,
pionowe, linie otwarte i zamknięte, punkty itd.).
Przy niewyraźnej pisowni często analiza cech nie wystarczy,
aby zadecydować, czy prezentowany bodziec powinien być
przeczytany jako litera H czy A. Z pomocą przychodzi tu
stworzenie kontekstu, który wywołuje u obserwatora pewne
oczekiwania.

Obrazy odwracalne, w których

figura może stać się tłem, a

potem ponownie figurą.

Zasady grupowania percepcyjnego

Prawo bliskości – linie proste leżące bardzo blisko siebie są

odbierane jako całość. Oznacza to, że nasz umysł grupuje
sąsiadujące ze sobą elementy.

Prawo domykania – po dorysowaniu do pionowych linii

poziome dotychczasowa jedność zostanie zaburzona i
powstaną nowe figury.

Prawo podobieństwa – kształt cyfr powstaje w umyśle

obserwatora, gdy tworzące ją punkty są do siebie podobne.

Prawo prawidłowej krzywizny – powiązane w prawem

podobieństwa, według którego podobne punkty są
spostrzegane jako całość.

Prawo dobrej kontynuacji – uzupełnia prawo bliskości. Prawa te

umożliwiają spostrzeganie dwóch kształtów. Jeżeli na
przecięciu obu krzywych umieszczono by pionową linię, to
punkty z prawej i lewej strony mogłyby utworzyć nową
całość.

Prawo dobrego kształtu – jeżeli odbierany obraz jest nieco

niekompletny, to obserwator chętnie go uzupełnia.

• [Kazimierz Czarnecki, Zbigniew Marten Wybrane zagadnienia psychologii

ogólnej i rozwojowej].

• Mietzel, G. (1998). Wprowadzenie do psychologii. Podstawowe

zagadnienia. Gdańsk: GWP.