Botanika Leśna II

Pędy roślin iglastych

Klasa Pinopsida – iglaste

(szpilkowe)

Rodzina:

•

Cisowate

•

Sosnowate

•

Cyprysowate

• Cypryśnikowate (brak okazów )

Klasa: Pinopsida – iglaste

Rząd: Taxales – cisowce

Rodzina: Taxacea – cisowate

Rodzaj: Taxus – cis

Gatunek: Taxus baccata – cis

pospolity

Cis pospolity – Taxus

baccata

•

Zielone pędy

•

Igły płaskie, miąkkoskórzaste, z wierzchu lśniące, ciemnozielone, pod spodem matowe jasnozielone

•

Czerwona osnówka otacza trujące, oliwkowobrązowe nasionko

•

Męskie szyszeczki kuliste, żółtawe – kwiaty żeńskie (nagi zalążek z licznymi łuskami) niewielkie, zielone,

pojedyncze; roślina dwupienna

•

Dorasta do 15-20 m wysokości

•

Igły nie kłujące, osadzone na krótkich ogonkach, szablasto wygięte, na wierzchołku stopniowo zaostrzone

Cis uważany był za święte drzewo i symbol wieczności. Przeciętny wiek to 650-750 lat (1000 a nawet 3000).

Drewno twarde, elastyczne pozbawione żywicy. Dawniej wykorzystywane do produkcji łuków i kusz. Wszystko

z wyjątkie osnówki jest trujące . Pod całkowitą ochroną. Rośnie na żyznych, świerzych przepuszczalnych

glebach.

Klasa Pinopsida: iglaste

(szpilkowe)

Rząd: Pinales – sosnowce

Rodzaje zaliczane do rzędu:

Abies

– jodła

Pseudotsuga – daglezja

Tsuga – choina

Picea

– świerk

Larix

– modrzew

Pinus

- sosna

Rodzaj Abies – jodła

Gatunki:

Abies alba – jodła pospolita

Abies grandis

– jodła olbrzymia

Abies nordmanniana – jodła kaukaskaAbies

concolor – jodła kalifornijska

Pędy gładkie (nie bruzdkowane);

nasadowa część igły skręcona i

zakończona stopką przylegającą do

powierzchni pędu, pąki kuliste lub

stożkowate

Abies alba – jodła pospolita

•

Pąki nieożywicowane; igły z obu stron gałązki rozłożone regularnie – płasko na dwie strony

•

30-35 m wysokości

•

Żołtawe, walcowate szyszeczki męskie na spodniej stronie gałązek

•

Walcowate, zielone szyszeczki żeńskie na górnej stronie gałązek

•

Igły spłaszczone z wierzchu ciemnozielone, pod spodem z dwoma srebrzystobiałymi paskami; na pędzie płasko rozłożone
na boki

•

Igły na końcach zaokrąglone lub słabo wcięte, z przylgowatą stopką u nasady

•

Szyszki wielkości 8-15 cm, brązowe, z wystającymi łuskami wspierającymi; wzniesione do góry; w stanie dojrzałym
rozpadają się na drzewie, pozostawiając trzpień

•

Żyje 500-600 lat

•

Zimozielone drzewo z wąską, stożkowatą, spłaszczoną na szczycie koroną

•

Występuje na żyznych, głębokich i świeżych glebach

Abies grandis – jodła

olbrzymia

•

Małe szyszeczki męskie żółte lub czerwonawe

•

Szyszeczki żeńskie wyprostowane zółtozielone

•

Dwa rodzaje igieł : dłuższe, do 6 cm, krótsze, na szczycie wycięte, z przylgowatą stopką u nasady; z

wierzchu ciemnozielone, pod spodem z dwoma białawymi paskami, płasko rozłożone na boki

•

Szyszki walcowate, początkowo zielone, potem brązowe, często ze śladami białawej żywicy,

wzniesione do góry; łuski wspierające ukryte

•

Drewno miękkie, łatwe do obróbki i używano go do produkcji papieru

•

Pąki oblane żywicą

•

Rośnie na glebach wilgotnych, żyznych

•

Pędy gładkie, nasadowa część igły skręcona, pąki ożywicowane, górna powierzchnia igieł zielona i

błyszcząca, bez nalotu woskowego

Abies nordmanniana

jodła kaukaska

• Igły częściowo skierowane ku przodowi; zasłaniające górną

powierzchnię pędu

• Zwykle ciemniejsze igły od A. alba, nieco dłuższe i grubsze,

bardziej błyszczące (jakby polakierowane)

• Pąki bez żywicy

• Szyszki długości 12-20 cm

• Brak zastosowania w leśnictwie

Abies concolor

Jodła kalifornijska

(jednobarwna)

• Igły długości 4-6 cm, stosunkowo wąskie, tępe lub nieznacznie zaostrzone,

obustronnie prawie jednakowo zabarwione i pokryte woskiem,

niebieskawozielone lub szarozielone, niekiedy prawie srebrzyste, zwykle

szablasto wygięte ku górzei rozchylone na zewnątrz; roztarte wydają zapach

skórki cytrynowej

• Pochodzi z Am. Płn. (kalifornia, Arizona, Colorado

• W naszym klimacie ze wszystkich jodeł najbardziej odporna na mrozy i suche

powietrze; w Polsce były próby uprawy – obecnie w Poznańskiem i na

Pomorzu kilka małych powierzchni upraw leśnych.

Pseudotsuga menziesii

Jedlica Douglasa (daglezja

zielona)

• Igły osadzone na krótkich trzoneczkach, pąki wrzecionowate, ostro zakończone,

zwykle bez żywicy

• Dojrzałe szyszki zwisające, długości 7-10 cm; łuski okrywowe równowąskie, na

wierzchołku widlasto wcięte, z długim szydłowatym wyrostkiem w środku,

dłuższe od łusek nasiennych i przylegające do szyszki

• Występuje w szerokim pasie nad Pacyfikiem od Kolumbii Brytyjskiej po Kalifornię

• Wymaga gleb świeżych, głębokich, próchnicznych, gliniasto-piaszczystych

• Wrażliwa na niskie temperatury

• W Polsce około 1169 powierzchni z daglezją w różnym wieku – w całym kraju

Picea - rodzaj świerk

Gatunki:

świerk kaukaski – Picea orientalis

Świerk pospolity – Picea abies

Świerk kłujący – Picea

pungens

Świerk serbski – Picea

omorika

Pędy bruzdkowane (igły osadzone na

zdrewniałych trzoneczkach, których

nasady zbiegają po pędach tworząc

bruzdy); po opadnięciu igieł pęd szorstki

(tarkowaty)

Świerk kaukaski – Picea

orientalis

• Igły na przekroju poprzecznym kwadratowe lub romboidalne; jednobarwne

zielone lub sine – bez białych pasków na dolnej stronie;

• Igły zwykle zielone i błyszczące bez nalotu woskowego; bardzo krótkie (5-

10mm) grube, tępe, ciemnozielone i silnie błyszczące

• Szyszki z niewidocznymi łuskami wspierającymi, łuski sztywne, zwykle

całobrzegie; szyszki mniejsze – długości 3-9 cm, jasnobrązowe

• Jeden z najbardziej cienioznośnych gatunków świerka, znosi nasz klimat

dobrze; rośnie wolno i dorasta do 28 m wysokości; przede wszystkim w

Polsce stosowany jako drzewo parkowe

Świerk pospolity – Picea

abies

• Igły na przekroju poprzecznym kwadratowe lub romboidalne; jednobarwne

zielone lub sine – bez białych pasków na dolnej stronie;

• Igły zwykle zielone i błyszczące bez nalotu woskowego; do 20 (25mm)

długości, ostro zakończone, niekiedy sinawe – z nalotem

• Szyszki z niewidocznymi łuskami wspierającymi, łuski sztywne, zwykle

całobrzegie; szyszki duże długości 10-15 (18)cm, łuski różnego kształtu w

zależności od odmiany

• Drewno używane przede wszystkim do wyrobu celulozy, jako drewno

rezonansowe, a ponadto na słupy teletechniczne, do budowli itp.; kora

zawiera wiele garbników i może być użytkowana jako kora garbarska

Świerk kłujący – Picea

pungens

• Igły zwykle z nalotem woskowym, matowe; od szarozielonych do

srebrzystych; 15-30 mm długości; grube sztywne, kłujące,

nastroszone

• Łuski szyszek miękkie, słomiaste, jasne, na brzegu pofalowane i

postrzępione

• Występuje w zachodniej części USA, gospodarczo mało ważny

gatunek, cenne drzewo ozdobne („świerk srebrny”); całkowicie

odporny na mrozy, suche powietrze i zanieczyszczenia atmosfery,

niewybredny co do gleby, światłolubny;

• W Polsce bardzo popularny, zalecany do sadzenia w celach

ozdobnych na terenie całego kraju

Świerk serbski – Picea

omorika

• Igły mocno spłaszczone, wyraźnie dwustronne i dwubarwne – jak u

jodeł; pędy wyraźnie owłosione, igły z wierzchu zielone i błyszczące

• Szyszki fioletowo-brązowe, łuski drobno piłkowane, wchodzą na

nasadę;

• Występuje w Serbii i Bośni wschodniej; stary, endemiczny gatunek,

reliktowy gatunek świerka o ograniczonym wyspowym zasięgu;

jedyny gatunek świerka o płaskich igłach rosnący w Europie;

• W Polsce rósł w trzeciorzędzie – znaleziony został w okolicy Krościenka

nad Dunajcem; nasz klimat znosi doskonale – odporny na mrozy,

susze i zanieczyszczenia powietrza. Ma duże znaczenie jako drzewo

ozdobne.

Rodzaj: Choina – Tsuga,

Gatunek: Choina kanadyjska

Tsuga canadensis

•

Igły krótkie, płaskie, na szczycie zaokrąglone; na górnej stronie pędów igły

przylegające i częściowo odwrócone dolną stroną do góry; pąki drobne, jajowate

•

Szyszki małe (poniżej 5 cm), bez tarczki, bez szypułki

•

Występuje w północno-wschodnich rejonach Am. Płn.

•

W naszym klimacie hodowana jako cenne drzewo parkowe; w leśnictwie bez

znaczenia; drewno nadaje się głównie na papierówkę i wyrób skrzyń oraz opakowań;

w Ameryce pozyskiwano korę garbarską (zawiera ok. 10% garbników)

Rodzaj Pinus – Sosna

Gatunki:

Pinus sylvestris – sosna zwyczajna

Pinus cembra – sosna limba

Pinus strobus – sosna wejmutka

Pinus rigida – sosna smołowa

Pinus banksiana – sosna Banksa

Pinus nigra – sosna czarna

Pinus mugo – sosna górska

• Pędy ulistnione – liście w postaci igieł po 2, 3 lub

5 na krótkopędach;

• Łuski w szyszce ułożone skrętolegle, zakończone

zgrubiałą romboidalną tarczką

Pinus sylvestris – sosna

zwyczajna

• Igły po dwie na krótkopędzie, krótkie do 7 cm; szarozielone,

matowe, skręcone

• Pędy szarobrązowe

• Szyszka – piramidki po środku tarczek bez wyrostków;

tarczki matowe, szare

• Główny gatunek lasotwórczy o szerokim zastosowaniu;

występuje na terenie całego kraju z wyjątkiem Bieszczad

Pinus cembra – sosna limba

•

Igły po 5 na krótkopędzie; igły wyraźnie

dwubarwne

•

Pędy grube, gęsto rdzawo owłosione;

•

Szyszka – piramidki na końcach tarczek;

szyszki z grubymi, muszlowatymi łuskami,

rozpadają się po dojrzeniu;

•

Występuje na oderwanych, reliktowych

wyspach zasięgowych; jedną z nich jest

stanowisko w Tatrach;

•

W Polsce objęta jest ścisłą ochroną prawną

Pinus strobus – sosna

wejmutka

•

Igły po 5 na krótkopędzie; bardzo cienkie i

delikatne;

•

Pędy cienkie, nagie lub drobno omszone;

•

Szyszka – piramidki na końcach tarczek; szyszki

długie z cienkimi łuskami, otwierają się na

drzewach i opadają w całości;

•

Bardzo wartościowe drzewo leśne w USA

stosowane w stolarce, do opakowań, na sklejkę;

•

W Polsce często uprawiana w parkach, jak

również wprowadzana w lasach; choruje na rdzę

wejmutkowo-porzeczkową.

Pinus rigida – sosna

smołowa

• Igły po 3 na krótkopędzie

• Szyszka – piramidki po środku tarczki; piramidki z wyrostkami; tarczki

jasnobrązowe; szypuła grupa, wyrostki na piramidkach kolczaste;

• Występuje w północno-wschodnich stanach Am. Płn. gdzie na glebach

piaszczystych, a czasem błotnistych, tworzy lite drzewostany lub jest

gatunkiem towarzyszącym. U nas spotykana na jałowych i wydmowych

piaskach, wprowadzana tam w przeszłości w celu ich utrwalenia i

zalesienia.

• Pod Warszawą można spotkać drzewostany tego gatunku sosny.

Pinus banksiana – sosna

Banksa (bakcjanka)

•

Igły po 2 na krótkopędzie; krótkie – do 7 cm dł; krótkie, szarozielone, spłaszczone,

pogięte, skręcone, silnie rozchylone, pęd brunatny

•

Szyszka – piramidki pośrodku tarczki bez wyrostków; tarczki błyszczące –

jasnobrązowe

•

Występuje przede wszystkim w Kanadzie, sięga najdalej na północ ze wszystkich

amerykańskich gatunków sosen; jest gatunkiem pionierskim i ochraniającym glebę; w

Kanadzie ma duże znaczenie gospodarcze w produkcji drewna;

•

W Polsce nie ma znaczenia gospodarczego, a występujące drzewa i drzewostany są

usuwane, ponieważ produkcją i jakością wyraźnie ustępują sośnie zwyczajnej. (taki

leśny śmieć )

Pinus nigra – sosna czarna

• Igły po 2 na krótkopędzie, duże, powyżej 7 cm długości,

ciemnozielone, sztywne i kłujące;

• Szyszka – piramidki pośrodku tarczki z wyrostkami; szypułka cienka,

wyrostki na piramidkach niewielkie

• Gatunek odporny na stałe i silne wiatry, przez co ma znaczenie

ochronne i jest wprowadzana na wydmy nadmorskie; może być

stosowana przy zalesieniach przy okręgach przemysłowych

(najbardziej odporna spośród iglastych na zanieczyszczenia

przemysłowe); duże walory dekoracyjne

Pinus mugo – sosna górska

(kosa, kosodrzewina, kosówka,

kosodrzew, krępulec)

•

Igły po 2 na krótkopędzie, krótkie – poniżej 7 cm, ciemnozielone, błyszczące, grube i

sztywne, gęsto osadzone na pędzie

•

Piramidki pośrodku tarczki z wyrostkami; tarczki ciemnobrązowe, wyrostki na piramidkach

niewielkie

•

Krzew wybitnie górski – w Polsce rośnie w Karpatach i Sudetach oraz na pogórzu na

torfowiskach wysokich;

•

Ważna rola w górach – utrzymuje ogromne masy śniegu przez co chroni niższe partie lasu

przed lawinami; osłania i umacnia glebę na zboczach; chroni ją przed erozją wodną

•

W Polsce pod ścisłą ochroną prawną

•

Na Helu, koło Darłowa i w innych miejscowościach nadmorskich służy do utrwalania wydm

Rodzaj Larix - modrzew

Gatunki:

Larix decidua – modrzew europejski

Larix kaempferi – modrzew japoński

Zdjęcia szyszek

Pędy bezlistne

Larix decidua

modrzew europejski (m.

pospolity)

• Roczne długopędy jasne, żółte, bez nalotu woskowego,

dwuletnie szare

• Szyszki średniej wielkości, jajowate lub podłużne, dł. 2-4 (6)cm;
• Modrzew polski (Larix polonica) ma szyszki kształtu zbliżonego

do kulistego, łuski muszelkowate, brzegi łusek zagięte do

wewnątrz

• Posiada bardzo cenne drewno,

Larix kaempferi

modrzew japoński

• Roczne długopędy różowe czerwonobrązowe z

nalotem woskowym

• Szyszki średniej wielkości, jajowate lub podłużne, dł.

2-4 (6)cm; łuski odgięte na zewnątrz, różyczkowate;

• Rośnie w Japonii, w górach prowincji Hondo; w

Europie często sadzony w celach ozdobnych

Zdjęcia szyszek różnych

gatunków modrzewia:

Rodzina cyprysowate

Cupressaceae

Rodzaj Thuja – żywotnik

Rodzaj Chamaecyparis – cyprysik

Rodzaj Juniperus - jałowiec

Rodzaj: Thuja – żywotnik

Gatunki:

Thuja occidentalis – żywotnik zachodni

Thuja plicata – żywotnik olbrzymi

Liście w postaci drobnych łusek po dwie w okółku

Thuja occidentalis – żywotnik

zachodni

•

Pędy rozgałęzione wielostronnie, spłaszczone, (pędy wachlarzykowate), liście

łuskowate, nakrzyżległe

•

Łuski na dolnej stronie pędu jednolitej barwy bez nalotu woskowego

•

Pęd dwubarwny – górna strona zielona, dolna jaśniejsza, łuski środkowe z dobrze

widocznym, przeświecającym i wypukłym gruczołkiem, po roztarciu z aromatycznym

żywicznym zapachem

•

Pospolicie uprawiany jako drzewo ozdobne w ogrodach, parkach i na cmentarzach,

nadaje się na żywopłoty, ponieważ znosi dobrze przycinanie; znanych jest ok.. 100

form ogrodowych!

•

Naturalnie występuje w lasach wschodniej części Am. Płn.

Thuja plicata – żywotnik

olbrzymi

•

Pędy rozgałęzione wielostronnie, spłaszczone, (pędy wachlarzykowate), liście łuskowate,

nakrzyżległe

•

Łuski na dolnej stronie pędu z nalotem woskowym w postaci białych linii lub plamek;

•

Nalot niezbyt wyraźny, górna strona pędu ciemnozielona, błyszcząca

•

Występuje w zachodniej części Am. Płn.

•

Odznacza się cennym, bardzo trwałym drewnem; pod względem gospodarczym jest jednym z

najważniejszych drzew zachodniej części Am. Płn.; jako drzewo ozdobne uprawiany jest w

postaci różnych form i odmian ogrodowych;

•

W Europie jest drzewem parkowym, czasami wprowadzany na leśnych powierzchniach

doświadczalnych

Rodzaj Chamaecyparis -

cyprysik

•Cyprysik groszkowy – Chamaecyparis pisifera

•Cyprysik Lawsona – Chamaecyparis lawsoniana

•Cyprysik nutkajski – Chamaecyparis

nootkatensis

Cyprysik groszkowy

Chamaecyparis pisifera

• Nalot woskowy w postaci plamek dobrze widoczny,

tworzący wzór kokardki lub skrzydeł motyla z układy 4

trójkątnych plamek (po dwie na łuskach środkowych i po

jednej na łuskach bocznych), górna strona pędu zielona

• Pochodzi z Japonii, gdzie jest jednym z najważniejszych

gospodarczo gatunków drzew iglastych;

• W Europie ceniony w ogrodnictwie ozdobnym

Cyprysik Lawsona

Chamaecyparis lawsoniana

• Nalot woskowy w postaci linii tworzących wzór X lub Y, górna strona pędu

niebiesko-zielona

• Drewno lekkie i miękkie, dobrze daje się obrabiać i polerować, używane na

okleiny, do budowli wodnych; jedno z najcenniejszych gospodarczo gatunków

drewna;

• W leśnictwie polskim nie ma zastosowania, natomiast jako piękne drzewo

ozdobne (wytwarza ok..200! form) może być sadzone w zachodniej części Polski

Cyprysik nutkajski

Chamaecyparis nootkatensis

• Obydwie strony pędu prawie jednakowe, łuski matowo-

zielone, środkowe wypukłe, boczne z odstającymi końcami,

po roztarciu nieprzyjemnie pachnące

• Pochodzi z Am. Płn.; ma cenne drewno używane zwłaszcza

do budowli wodnych w portach;

• W Polsce jest cennym gatunkiem parkowym, dość

odpornym na niskie temperatury

Rodzaj Juniperus - jałowiec

• Jałowiec pospolity – Juniperus

communis

• Jałowiec sabiński – Juniperus sabina
• Jałowiec wirginijski – Juniperus

virginiana

Jałowiec pospolity

Juniperus communis

•

Pędy rozgałęzione wielostronnie, nigdy nie spłaszczone, liście w postaci igieł po 3 w

okółku, igły sztywne – kłujące, na górnej stronie z białym paskiem nalotu woskowego

•

Występuje w Europie Środkowej i Płn. Azji Mniejszej, płn. Części Azji, Am. Płn. I w płn.

Afryce

•

Ma miękkie drewno, bardzo mocne i trwałe, cenione na wyroby tokarskie, jednak ze

względu na małe rozmiary drzewa nie ma znaczenia w przemyśle; szyszkojagody

jałowca używane są do otrzymywania olejków eterycznych mających zastosowanie w

przemyśle farmaceutycznym i spożywczym

•

Duża zmienność – w ogrodnictwie ozdobnym często uprawiany w postaci form

kolumnowych

Jałowiec sabiński

Juniperus sabina

• Liście w postaci drobnych łusek po dwie w okółku (nakrzyżległe);

rzadziej w postaci krótkich igiełek po 2-3 w okółku;

• Gałązki zwarte, miotełkowate – po roztarciu ostro nieprzyjemnie

pachnące

• Pochodzi z gór południowo-zachodniej i środkowej Europy

• W Polsce znane jest jedno stanowisko naturalne w Pieninach na

niedostępnych wapiennych skałach, nad Leśnickim Potokiem, w pobliżu

Sokolicy i na Facimiechu;

• Umieszczony w „Polskiej czerwonej księdze roślin”

Jałowiec wirginijski

Juniperus virginiana

• Gałązki luźne, po roztarciu z przyjemnym zapachem

• Drewno daje się łatwo przycinać i toczyć; używane do wyrobu ołówków i skrzynek

do cygar, bywa nazywane drewnem „cedrowym”

• Występuje od Kanady do Florydy – najważniejszy gospodarczo gatunek jałowca

• W Polsce od dawna jest sadzony jako drzewo ozdobne, odporne na mrozy i bardzo

niewybredne w stosunku do gleby; jest to najważniejszy drzewiasty gatunek

jałowca, jaki może być sadzony w naszych warunkach klimatycznych, spotykany

w wielu formach ogrodowych o różnych pokrojach i różnym zabarwieniu.



POWODZENIA!!!