Kulturowy i gospodarczy wymiar
regionu
Polityka regionalna w UE

Świadomość regionalna



poczucie związku pewnej zbiorowości
ludzi z obszarem ich zamieszkania. Na
świadomość tę składa się poczucie
związku z terytorium oraz więzi w
ramach społeczności terytorialnej –
kształtowane przez wspólne nawyki,
postawy życiowe, pragnienia,
obyczaje.

Świadomość regionalna

zbiór przekonań i poglądów, które

głoszą, że:



Zbiorowość regionalną cechują pewne

specyficzne własności kulturowe,

gospodarcze i polityczne,



Własności te społeczność ocenia

pozytywnie, traktując je jako wartości,

które należy zachować, kultywować i

umacniać

idea rozwoju regionalnego



Zróżnicowanie podejść :

-

Ekonomiczne

-

Przestrzenne

-

Społeczno-kulturowe

-

Polityczno-Strategiczne

-

Polityczno-administracyjne , etc...

Polityka gospodarcza i rozwój
regionalny – debaty po 1929 roku

1.

Wolny rynek jako regulator
działalności gospodarczej
(Teoria neoklasyczna – równowaga
popytu i podaży)

Planowanie regionalne nie jest

potrzebne, bo wolne działanie sił
rynkowych prowadzi do równowagi

Polityka gospodarcza i rozwój
regionalny – debaty po 1929 roku

2. Interwencja państwa jako narzędzie

niezbędne w regulowaniu działalności
gospodarczej

(Krytyka teorii neoklasycznej - Teoria

nierównowagi strukturalnej)

Planowanie regionalne jest niezbędne i

opiera się na takich elementach jak:

Planowanie regionalne jest niezbędne i
opiera się na takich elementach jak:



Rozwój przemysłu w ‘biegunach

wzrostu’



Polityka pełnego zatrudnienia

(poprzez inwestycje państwowe)



Tworzenie warunków dla rozwoju

kapitału prywatnego



Polityka społeczna; inwestycje

społeczne



Podział dochodów

Ekonomiczno-geograficzna
typologia regionów

Ekonomiczno-geograficzna
typologia regionów- Regiony
centralne



Wielofunkcyjne stolice



Centralne obszary przemysłowe (silna
urbanizacja, rozwinięty sektor trzeci i
badania naukowe związane z
przemysłem R&D)

Ekonomiczno-geograficzna typologia
regionów- Regiony europejskich
semiperyferii



Stare regiony przemysłowe o strukturze mieszanej

(Manchester, Łódź)



Stare regiony przemysłowe o przewadze przemysłu

ciężkiego (Śląsk, Zagłębie Ruhry)



Regiony rozwinięte wskutek realizacji specjalnych

programów inwestycyjnych wynikających z polityki

regionalnej państwa (Płock, Puławy, Fos k/Marsylii)



Regiony współczesnej industrializacji (Trzecia Italia,

Katalonia)



Regiony postprzemysłowe (pd. Anglia, francuskie

wybrzeże Morza Śródziemnego)

Ekonomiczno-geograficzna typologia
regionów- peryferyjne regiony
Europy



Zacofane regiony o ekstensywnej produkcji rolnej

(Estremadura, polska ściana wschodnia)



Regiony o dominującej funkcji turystycznej (Wyspy

kanaryjskie, Baleary, Korsyka)



Izolowane bieguny wzrostu na terenach rzadko

zaludnionych (pn. Europy)



Regiony północne o bardzo rzadkim zaludnieniu (pn.

Finlandia- rybołówstwo, myślistwo)



Regiony niezamieszkałe w centralnej Islandii i płn.

Rosji

Konkurencyjność regionów



Zaostrzenie się konkurencji jako
zjawisko nierozerwalnie związane z
globalizacją

O ile wcześniej konkurencja dotyczyła firm
Współcześnie ‘ do walki konkurencyjnej

stanęły także układy terytorialne:
państwa, regiony, miasta, gminy’

Jałowiecki,

Szczepański s. 227)

Czynniki lokalizacji



Siła robocza (kapitał ludzki)



Uniwersytety i instytuty badawcze



Uroda pejzażu – warunki życia



Infrastruktura transportowa



Usługi i polityczny klimat działalności
gospodarczej



Korzyści aglomeracyjne



(Benko G. 1993 Geografia technopolii PWN)

Regionalizm

przejawia się w postaci społecznego

ruchu na rzecz regionu i jego
mieszkańców (nasz region, nasze
obyczaje)..

Uwaga! Rola czynników historyczno-

kulturowych i znaczenie czynników
gospodarczych

Tło współczesnych regionalizmów



Z jednej strony jest to reakcja na
nadmierny centralizm (państwowy i
UE)



z drugiej strony ruch ten
kształtowany jest przez odrębności
kulturowe, etniczne



W wielu regionalizmach duże
znaczenie ma wymiar gospodarczy

Konsekwencje regionalizmu

W skali kraju regionalizm odrębnej jednostki terytorialnej

kraju cechuje dążenie do zwiększenia samorządności,

a nawet dążenie do autonomii gospodarczej a czasem

nawet politycznej. Charakterystyczne jest to

szczególnie dla silnych gospodarczo regionów, które

więcej wytwarzają, mają większy dochód i chcą, aby

dochód służył inwestycjom w obrębie tych a nie

innych regionów (po co się dzielić?). Może to jednakże

prowadzić do zwiększania dysproporcji w rozwoju

społeczno-gospodarczym w skali kraju. Uzyskanie

pewnej autonomii regionalnej w skali kraju przez silny

region może prowadzić do dezintegracji kraju a nawet

jego rozpadu

Konsekwencje regionalizmu



W skali UE konsekwencje regionalizmu
odnoszą się przede wszystkim do stale
zwiększającej się roli regionu, a
zmniejszającej się roli państwa (środki
unijne na rozwój biedniejszych regionów w
kraju czy regionów przygranicznych).
Praktycznie regionalizm w perspektywie UE
prowadzi do scalania organizmu UE w jedną
całość kosztem osłabiania pozycji państwa

Różnice regionalne a procesy
integracji w Europie

U początków integracji europejskiej problem

dysproporcji regionalnych nie był tak istotny

jak dzisiaj, ponieważ w pierwszym etapie

polityki regionalnej, wraz z powstaniem EWG,

różnice regionalne były znacznie niższe niż

obecnie. Najbardziej uwidaczniały się we

Włoszech, a inicjatywy podejmowane w celu

zmniejszenia dysproporcji miały charakter

bardziej postulatów niż konkretnych działań.

Do początków lat 70. inwestycje regionalne

praktycznie nie były koordynowane w ramach

wspólnej polityki i miały charakter sektorowy

(branżowy).

Europejski Fundusz Rozwoju
Regionalnego



powstał w 1972 i miał korygować

podstawowe dysproporcje w ramach

Wspólnoty; w 1973 w skład EWG weszła WB,

Irlandia i Dania. Spowodowało to większe

rozpiętości w poziomie życia mieszkańców

Wspólnoty (Najbogatsza stała się Dania,

najbiedniejsza Irlandia). Wyeksponowało to

problem regonów słabiej rozwiniętych. Poza

tym WB była najbardziej zainteresowana

transferami regionalnymi a nie sektorowymi,

gdyż rolnictwo w tym kraju zajmowało

marginalna pozycję a podstawową polityką

Wspólnoty była polityka rolna.

EFRR – Europejski Fundusz Rozwoju
Regionalnego

Jest to najważniejszy instrument polityki strukturalnej UE i

zorientowany na wspieranie rozwoju regionalnego. Służy

przede wszystkim zmniejszaniu różnic w rozwoju społeczno-

gospodarczym regionów.

Ma za zadanie wspieranie:



Ośrodków produkcyjnych i konkurencyjności przedsiębiorstw,

zwłaszcza małych i średnich



Lokalnego rozwoju gospodarczego i zatrudnienia - w tym w

kulturze i turystyce



Rozbudowy infrastruktury transportowej, telekomunikacji



Ochrony środowiska naturalnego (w tym podejmowanie

przedsięwzięć zapobiegawczych, priorytetowe traktowanie

likwidacji szkód ekologicznych, promowanie czystego i

ekologicznego wykorzystania energii oraz rozwój odnawialnych

źródeł energii)



Równouprawnienia kobiet i mężczyzn w dziedzinie

zatrudnienia.

Region jako narzędzie europejskiej
polityki rozwoju



Od powstania EFRR problemem, który

wymagał rozstrzygnięcia było

określenie pojęcia region i

identyfikacja obszarów, którym

przysługiwałaby pomoc finansowa.

Jednostki terytorialne krajów

członkowskich dzielą się na tzw.

NUTSY (nomenclature des unites

territoriales statistiques) o różnej

randze

NUTS (nomenclature des unites
territoriales statistiques)



NUTS 0 – grupa krajów - Europa Środkowowschodnia,

Europa Bałtycka,



NUTS 1 - makroregiony – czasem zwane też regionami

(kraje, lub kraje w krajach – np. landy w Niemczech lub 2

regiony – zwykle zwane regionami - w Belgii, lub tzw.

grupy regionów we Włoszech, w Polsce grupy

województw – 6,



NUTS 2 - mniejsze jednostki terytorialne - np. w

Niemczech to część landu – tzw. Regierungsbezirke, we

Francji to regiony (grupa kilku departamentów),



NUTS 3 jeszcze mniejsze jednostki terytorialne; w

Niemczech to okręg (Kreise), we Francji to departament,

w WB to hrabstwo, NUTS 3 w Polsce to grupa powiatów,



NUTS 4 – powiat,



NUTS 5 – gmina.

Rola NUTS

Najważniejsze są NUTS 2 oraz NUTS 3.

Na poziomie NUTS 2 wspierane są
obszary problemowe (np. bezrobocie)
o niskim poziomie rozwoju, a na
poziomie NUTS 3 - obszary
wymagające restrukturyzacji (Śląsk)
oraz regiony przygraniczne

NUTS (nomenclature des unites
territoriales statistiques)

Na terytorium Polski jednostki NUTS wyglądają

następująco (w nawiasie liczba jednostek,

stan w dniu 1 I 2006):



NUTS 1 - regiony (6),



NUTS 2 - województwa(16),



NUTS 3 - podregiony (zgrupowanie

kilku powiatów ) (45),



NUTS 4 – powiaty i miasta na prawach

powiatu (314 + 65),



NUTS 5 - gminy(2478) oraz dzielnice

Warszawy (18).

Reforma EFRR



I sza w 1979 roku; w jej wyniku 5% środków

przeznaczano do wyłącznej dyspozycji Komisji

Europejskiej (reszta była dzielona między

poszczególnych członków), która mogła przeznaczać

część tych środków na politykę regionalną.



Przyjęcie w 1981 roku ‘biednej’ Grecji ożywiło debatę

nad wspólną polityką regionalną. W 1984 roku

nastąpiła kolejna reforma europejskiej polityki

regionalnej. Komisja Europejska została uprawniona do

oceny składanych projektów, co wzmocniło jej rolę jako

koordynatora projektów regionalnych. Sformułowano

nowe zasady przyznawania pomocy regionom.

ZASADY PRZYDZIELANIA POMOCY
REGIONOM

W pierwszej kolejności dostawały ją regiony

które:



Cechowały się długotrwałym

niedorozwojem



Wykazywały niski poziom dochodów, wysoki

stopień bezrobocia i wysoki wskaźnik

migracji



Narażone były na ujemne skutki

działalności UE



Były regionami przygranicznymi

podstawy prawne realizacji polityki
regionalnej



W 1986 roku do Wspólnoty przystąpiła

Hiszpania i Portugalia. W 1993 roku

utworzono jednolity rynek europejski

(całkowita swoboda przepływu czynników

produkcji). Pewien przełom w polityce

regionalnej nastąpił w momencie podpisania

JAE (Jednolitego Aktu Europejskiego), który

stworzył podstawy prawne realizacji polityki

regionalnej. Zdecydowano, że polityka

regionalna będzie planowana w okresach 6-

letnich. Wspólnota miała dążyć do

zredukowania różnic w stopniach rozwoju

poszczególnych regionów. Zwiększono pulę

środków przeznaczonych na politykę

regionalną.

Fundusz Spójności



Również w 1993 roku wszedł w życie Traktat z

Maastricht, który stworzył podstawy prawne do

utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej. Ten etap

integracji mógł przynieść regionom najsłabiej

rozwiniętym gospodarczo negatywne skutki, gdyż

stabilizacja cen i wyeliminowanie ryzyka kursowego

doprowadzić mogło do wzrostu inwestycji w regionach o

korzystnych warunkach produkcji. Z tego powodu

powstał tzw. Fundusz Spójności, który miał wspomagać

inwestycje w krajach mniej rozwiniętych gospodarczo.

Beneficjentami zostały Grecja, Irlandia, Hiszpania i

Portugalia.



Traktat z Maastricht powołał również Europejski Fundusz

Inwestycyjny. Jego zadaniem było zwiększenie

możliwości finansowania projektów w peryferyjnych

regionach UNII

Komitet Regionów



Powołany w połowie lat 90.. Mimo, że
jego rola ogranicza się do doradztwa,
stanowi on ciało, które reprezentuje
regiony i ma możliwość
eksponowania na forum Unii
problemów ich dotyczących.

Komitet Regionów



składa się z reprezentantów władz
regionalnych ze wszystkich państw
członkowskich. Członków Komitetu
mianuje Rada Unii na wniosek państw
członkowskich. W założeniu
członkowie Komitetu są całkowicie
niezależni w wykonywaniu swoich
obowiązków, nie wiążą ich instrukcje
państw, które ich desygnowały.

Komitet Regionów



Komitet, jako całość, ma reprezentować

ogólnie pojęty interes regionalny.

Kompetencje Komitetu Regionów polegają

przede wszystkim na opiniowaniu projektów

wspólnotowych (dotyczących wszystkich

regionów UE). Rada Unii lub Komisja ma

obowiązek konsultowania decyzji z

Komitetem w przypadku decyzji dotyczących

pięciu dziedzin wyraźnie wyliczonych w

Traktacie UE: edukacja i młodzież, kultura,

zdrowie publiczne, sieci infrastrukturalnych

(transeuropejskich), spójności społeczno-

ekonomicznej.

15+10



Nowa koncepcja polityki regionalnej, rozpoczęta w

2000 roku, uwzględniała kolejne rozszerzenie Unii o

kraje Europy Środkowo-Wschodniej i Maltę i Cypr. W

Unii znalazły się kraje znacznie odbiegające od

przeciętnych standardów 15-ki. Fakt ten wymagał

opracowania nowej strategii, która pozwoliłaby z

jednej strony na inwestycje w regionach opóźnionych,

z drugiej umożliwiałaby stopniowe wycofywanie

pomocy z obszarów, które wskutek obniżenia się

przeciętnego wskaźnika PKB/os. dla Unii przestałyby

spełniać kryteria tej pomocy

Polityka regionalna po 2000 roku



W celu poprawy efektywności działań
i uproszczenia metod zarządzania
liczbę celów polityki regionalnej
ograniczono do 3



Finansowanie polityki regionalnej
następuje z tzw. Funduszy
Strukturalnych UE

Cel 1



obejmuje regiony (NUTS 2), w których
PKB/os. jest niższy od 75% średniej
unijnej, a także obszary, gdzie
gęstość zaludnienia jest niższa od 8
os/km2

:

Cel 2

skierowany do regionów (NUTS 3) przechodzących

transformacją gospodarczą (np. związaną z upadkiem

przemysłu, przechodzące kryzys obszarów wiejskich lub

obszarów miast). Pomoc dla:



stref przemysłowych poziomu NUTS 3 gdzie stopa

bezrobocia jest wyższa od średniej europejskiej, gdzie

udział zatrudnionych w przemyśle jest równy lub wyższy

od średniej unijnej i następuje spadkowa tendencja

liczby zatrudnionych w przemyśle



stref wiejskim poziomu NUTS 3, gdy cechować je będą

następujące kryteria: albo gęstość zaludnienia niższa niż

100 mieszkańców na 1 km2 albo dwukrotnie wyższy od

średniej unijnej udział zatrudnienia w rolnictwie albo

średnia stopa bezrobocia wciągu ostatnich 3 lat wyższa

od średniej unijnej albo zmniejszanie się populacji w

regionie

Cel 2



stref miejskich o wysokim zatrudnieniu jeśli
spełnią jedno z kryteriów: stopa długotrwałego
bezrobocia wyższa od średniej unijnej lub wysoki
poziom ubóstwa w miastach lub wysoki stopień
zanieczyszczenia środowiska lub wysokim
poziom przestępczości lub niski poziom
wykształcenia



stref zależnych od rybołówstwa jeżeli
charakteryzuje je: wysoki poziom zatrudnienia w
sektorze rybołówstwa, problem związany z
restrukturyzacją i koniecznością zmniejszenia
zatrudnienia w tym sektorze

Cel 3



– ma dotyczyć regionów nieobjętych
celami 1 i 2 i zwalczać długotrwałe
bezrobocie oraz wspomagać
adaptację do zmian w przemyśle.
Główne działania to: edukacja i
dostosowania do zmian społecznych i
ekonomicznych