Wiedza o kulturze gospodarczej - zagadnienia na zaliczenie 2012/2013 w IK
Co jest przedmiotem badania kultury gospodarczej?
Przedmiotem badania kultury gospodarczej są przede wszystkim imponterabilia kulturowe (czynniki, o których istnieniu wiemy, ale które ciężko indywidualnie wyartykułować. Pomimo tego, że pojedynczo, nie mają większego znaczenia, w sumie mają ogromne znaczenie) które ją kształtują, na przykład: tradycję, obyczaje, religię, etykę, zaufanie, wartość pracy czy stosunek do niej. Ujmując w jednym słowie- mentalność.
Co to jest paradygmat kulturowy i jakich autorów zalicza się do niego?
Paradygmat kulturowy- pewien sposób patrzenia na świat i próba wyjaśnienia zjawisk tego świata przez pryzmat kultury. Paradygmat ten często nazywany jest cultural turn- zwrot kulturowy. Obejmuje on grupę autorów, których przedmiotem zainteresowania jest kultura, uważana za przyczynę wielu przemian.
Przedstawicielami tego paradygmatu są:
S. Huntington
P. Berger
L. Harrison
F. Fukuyama
D. Landes
R. Putnam
M. Grondona
E. Chamlee- Wright
Polacy:
Piotr Sztompka
prof. Jacek Kochanowicz
Janusz Chryniewicz
Jan Szomburg
prof. Krystyna Skarżyńska
Podaj imiona i nazwiska trzech antenatów podejścia określanego jako paradygmat kulturowy i scharakteryzuj czym się zajmowali.
Alexis de Tocqueville- francuski badacz społeczeństwa, w 1835 roku napisał „O demokracji w Ameryce”, uchodzącego za najbardziej przenikliwą analizę demokratycznego społeczeństwa politycznego. Był jednym z najważniejszych myślicieli w XIX wieku ze względu na stworzenie hasła liberalnej demokracji.
Max Weber- niemiecki socjolog, historyk, ekonomista,prawnik, religioznawca i teoretyk polityki. Najważniejsze dzieła Webera to „Etyka protestancka a duch kapitalizmu”. Jedną z podstawowych zasług Webera jest umocowanie metodologii nauk społecznych. Weber odrzucał pozytywistyczną koncepcję nauk społecznych jako nauk przyrodniczych (której przedstawicielem był np. Auguste Comte)
Edward Banfield- Amerykański socjolog, politolog i publicysta. Banfield - autor szesnastu książek - stosowaną przez siebie metodą badania ujawniał konserwatywne (w duchu ewolucjonizmu Burke`a) podejście do zjawisk społecznych. Interesowały go zwłaszcza nieprzewidywalne przez planistów i reformatorów skutki podejmowanych przez nich działań. Wprowadził on do nauk społecznych pojęcie amoralny familizm.
Jakie znasz czynniki rozwoju gospodarczego (tabela)?
religia -> nurt faryzejski (protestantyzm) -> bogactwo jako dowód Bożego błogosławieństwa, nędza jako przejaw potępienia. W obu przypadkach odczuwa się silny bodziec do poprawy swojej sytuacja
wiara w jednostkę -> poczucie swobody i panowania nad swoim losem, skłonność do podejmowania ryzyka i przejawiania inwencji
imperatyw moralny -> zgodność praw i norm, które są tak skonstruowane, aby były możliwe do egzekwowania (normy moralne i rzeczywistość społeczna. idą ze sobą w parze)
pojmowanie potencjału jako bogactwa
przekonanie o dobroczynnych skutkach wszechobecnej konkurencji -> sukces jako pochodna współzawodnictwa
sprawiedliwość dystrybutywna (uwzględnienie interesów przyszłych pokoleń) -> mniejsza konsumpcja, więcej oszczędzania i inwestycji
szacunek i prestiż dla ludzi pracy, doniosła rola etosu pracy
otwartość na zmiany i pluralizm intelektualny -> siła napędowa innowacji
pobudzanie do niezależnego myślenia -> brak narzucania prawdy z góry
unikanie niesprawdzalnych teorii, zainteresowanie tym co jest praktyczne i możliwe do zweryfikowania
szacunek dla pomniejszych cnót, które wpływają na wydajność ekonomiczną i harmonijne współdziałanie
skupienie uwagi na niedalekiej przyszłości -> skuteczne planowanie
rządy prawa (nomokracja) -> regulacja życia społ. zgodnie z naturalnym porządkiem
świat jako pole do działania, które stoi przed jednostką otworem
pogląd, że sami kreujemy życie, jesteśmy jego aktywnymi twórcami
optymista jako osoba, która podejmuje kroki w celu zapewnienia sobie zadowalającej przyszłości
Czym są imponderabilia kulturowe?
Imponderabilia kulturowe- czynniki kulturowe, o których istnieniu wiemy, ale które ciężko indywidualnie wyartykułować. Pomimo tego, że pojedynczo, nie mają większego znaczenia, w sumie mają ogromne znaczenie.
Przedstaw periodyzację europejskiej kultury gospodarczej .
476 r - upadek Cesarstwa Rzymskiego
529 r - zamknięcie szkoły platońskiej, do życia zostaje powołany klasztor benedyktyński. Przejęli oni „pałeczkę kulturoznawczą”. Wymyślili np. trójpolówkę. Klasztory pełniły funkcję propagowania takich haseł jak praca organiczna czy praca u podstaw. Ora ed labora- módl się i pracuj.
V- X w. - okres regresu w rozwoju kultury czy nawet cywilizacji
XI- XIII w. - okres wzrostu gospodarczego (cywilizacyjnego)- sytuacja nadal jest podobna, jednakże zwiększa się liczba zaludnienia, a jednocześnie większa liczba osób jest w stanie przeżyć. Okres powstawania nowych państw i grodów.
XIV w. - epidemia „czarnej śmierci”. Uważa się, iż została ona przywieziona do Europy z Afryki, wraz z handlarzami, przez szczury czy owady). Choroba rozprzestrzenia się niezwykle szybko. W niektórych regionach umiera nawet 70% osób. Oprócz tego wojna 100- letnia oraz zachodnia schizma. Ludzie w zdają sobie sprawę, że Europa zachodnia w formie feudalnej, nie jest w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb ludzkich.
XV w. - seria zmian o charakterze jakościowym np. tworzenie manufaktur, wynalezienie druku czy odkrycia geograficzne. Miejsce ma pierwsza z czterech rewolucji.
REWOLUCJA HANDLOWA/ KUPIECKA- powstaje osobna grupa społeczna- kupcy (którzy funkcjonowali wcześniej, ale ich pozycja umocniła się). Miało to związek z powstaniem dużych ośrodków miejskich. Wcześniej rozprowadzaniem żywności zajmowali się chłopi. Ich miejsce zajęli kupcy. Rewolucja ta odnosi się przede wszystkim do sposobu dystrybucji.
XVI-XVII w. - W XVI wieku nastąpił podział Europy na zachód i wschód od rzeki Łaby. Do XVI wieku rozwój zarówno wschodu jak i zachodu odbywał się mniej więcej równolegle (wschód delikatnie opóźniony- dlatego Europa wschodnia nazywana była młodszą siostrą). W XVI wieku Europa zachodnia odeszła w stronę kapitalizmu (np. uwłaszczenie chłopów). Powstawać zaczęły takie instytucje jak banki czy giełda. Firmy otrzymały autonomię. Rozwija się kultura mieszczańska.
Europa wschodnia kierowała się raczej w stronę folwarków pańszczyźnianych. Szlachta otrzymywała szczególne przywileje, rozwijała się wieś. Polska nazywana była spichlerzem Europy gdyż szlachta handlowała z zachodem, dlatego też rozwijało się tu przede wszystkim rolnictwo, nie rzemiosło.
XVIII w.- REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA (1)- oparta na parze. Manufaktury zostały zastąpione przez fabryki (1776 r. James Watt- wynalezienie maszyny parowej)
2 połowa XIX i 1 połowa XX w. - REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA (2)- źródłem energii staje się prąd.
XX w. - REWOLUCJA INFORMATYCZNA- pojawienie się komputera
Podaj definicję lichwy.
Lichwa- pobieranie procentu w pieniądzu od pieniądza.
Istnieją rozmaite formy lichwy, ale najczęściej określa się ją jako pobieranie % z operacji, które nie powinny dawać zysku. Lichwa występuje tam, gdzie nie ma produkcji, materialnego przetwarzania konkretnych dóbr.
Według św. Ambrożego „Lichwa to pobierać więcej, niż dawać”, czyli jest ona niedozwoloną nadwyżką, przekroczeniem miary
Idąc tym tropem wymiana polegająca na wzajemnym przekazaniu sobie przez partnerów tego samego przedmiotu nie jest lichwą, ponieważ brak tutaj znaczenia ekonomicznego operacji.
Przyczyna i czas powstania problemu lichwy.
Lichwa zaczęła być potępiana jako grzech na przełomie XII i XIII wieku, kiedy to pojawił się pieniądz. Wcześniej uprawiana była gospodarka barterowa (towar za towar). Przyczyny : gwałtowny wybuch i rozprzestrzenienie się gospodarki pieniężnej, osłabienie wartości chrześcijańskich, narodziny kapitalizmu
Poglądy św. Tomasza na temat natury pieniądza.
Co to znaczy, że lichwiarz był dezerterem?
Praca dla średniowiecznego człowieka, była karą od Boga za grzech pierworodny, zatem każdy powinien zadośćuczynić go poprzez rzetelne wykonywanie swoich obowiązków. Lichwiarz, zarabiał pieniądze, nie pracując. Był więc dezerterem, ze względu na to, iż uchylał się od obowiązku zadośćuczynienia grzechów.
Średniowieczne poglądy na temat pracy, czasu i wiedzy oraz ich związek z problemem lichwy.
Czas należy do Boga
Lichwiarz sprzedaje czas pomiędzy pożyczką a momentem jej zwrotu wraz z procentem i w ten sposób okrada Boga
Praca jest karą za grzech pierworodny, formą pokuty
jest zarówno instrumentem odkupienia, jak i źródłem bogactwa
wymagana jest praca duszy i ciała
zysk poprzez ludzkie działanie
Wiedza?
Na czym polegało złagodzenie stanowiska Kościoła - wymień warunki, pod jakimi tolerowane było prowadzenie procederu lichwiarskiego.
Z początku lichwa traktowana była jako bardzo poważny grzech, lichwiarza uważano za osobę opętana przez demony. Krucjata przeciwko lichwie została zapoczątkowana przez zakony żebrzące -> przeciwstawiano duszę i ciało, lichwiarze byli skazani na potępienie. Intelektualiści nauczający w miastach pobierający kolektę byli usprawiedliwieni z powodu swojej pracy
Kiedy Kościół usprawiedliwiał lichwę? :
Damnum Emergens - nieoczekiwane pojawienie się straty wynikłej z opóźnienia zwrotu długu
Lucrum Cesans - przeszkoda w uzyskiwaniu wyższego i uprawnionego zysku, który lichwiarz mógłby otrzymać przeznaczając pożyczone na % pieniądze na bardziej korzystną lokatę
Stipendium Laboris - lichwa jako wynagrodzenie za pracę (uniwersyteccy mistrzowie, kupcy)
Periculum Sortis - możliwość utraty pożyczonego kapitału
Ratio Vcertitudinis - kalkulacja niepewna
Czym była, kiedy i dlaczego pojawiła się nauka o czyśćcu?
Dlaczego lichwiarz nazywany jest inicjatorem kapitalizmu?
Ponieważ posiadał on wolną gotówkę, którą mógł dysponować
Wyjaśnij tytuł omawianej pracy Le Goffa.
Po pierwsze odnosi się on do konfliktu człowieka średniowiecznego, rozdartego między szansą zarobienia łatwych pieniędzy, a moralnością, która zdecydowanie odwodziła od lichwiarstwa. Kościół ostatecznie liberalizuje swoje poglądy dając szansę człowiekowi zarówno na zachowanie pieniędzy (Sakiewka) jak i życia wiecznego.
Najprostsze próby wyjaśnienia powstania kapitalizmu i ich krytyka.
Marksa filozofia dziejów- XIX wiek opiera się na filozofii Hegla, według którego dzieje ludzkości rozwijają się w sposób logiczny i konieczny. 1. Wspólnota pierwotna- brak własności prywatnej, wszystko jest wspólne 2. Niewolnictwo- historycznie związane z wielkimi cywilizacjami 3. feudalizm- okres średniowiecza, poddaństwo 4. Kapitalizm- epoka nowożytna, XVI- XVII wiek 5. Socjalizm 6. Komunizm. Filozofia ta jednak nie pokrywa się w praktyce. Gdyby tak było wszystkie te stopnie musiałyby pojawić się we wszystkich zakątkach świata, tak jednak nie jest.
Bogactwa naturalne- wielu autorów mówi, że w Europie, kapitalizm powstał tam, gdzie były bogactwa naturalne, co było impulsem do działania. Ten argument, jest jednakże mało wiarygodny, gdyż samo posiadanie tych źródeł nie skłoniło do pójścia w stronę kapitalizmu. Przykładem jest Japonia czy kraje Beneluxu, które pomimo braku bogactw naturalnych, świetnie się rozwijają. Z drugiej strony mamy także kraje afrykańskie, które nigdy nie były kapitalistyczne, pomimo bogactw naturalnych. Złoża mają znaczenie, jednakże nie determinują w pełni.
Nauka i wynalazki- U podstaw kapitalizmu leży nauka i wynalazki, które zadecydowały o sukcesie zachodu (paradygmat kartezjańsko- newtonowski). Gdyby wynalazki miały rozstrzygającą rolę powstałby on np. w wysoko rozwiniętych pod względem technologicznym Chinach. Dopiero Europejczycy potrafili wykorzystać potencjał wynalazków (racjonalność- podstawowa cecha kultury europejskiej)
Kolonializm, imperializm, niewolnictwo- impulsem do powstania kapitalizmu, było posiadanie przez takie mocarstwa jak Anglia, Niemcy, kolonii, które można było eksploatować przy udziale niewolników. Można jednak wskazać przykłady np. Szwajcaria, nie mieli oni kolonii, a kapitalizm rozwinął się. Z drugiej strony można postawić Hiszpanię czy Portugalię, niegdyś mocarstwa, ostatecznie szczególnie się nie rozwinęły.
Według niektórych autorów Europa rozwinęła się w takim stopniu tylko i wyłącznie ze względu na szczęście, splot sprzyjających okoliczności. Na pewno jest w tym sporo prawdy, jednakże nie można całego dorobku kultury europejskiej tłumaczyć tylko i wyłącznie szczęściem. Coś musiało być w tej kulturze, co doprowadziło do czterech rewolucji, które zmieniły świat. Max Weber wyjaśnia to w swoim dziele „Etyka protestancka, a duch kapitalizmu”
„Odczarowanie świata” i racjonalizacja jako osobliwości kultury zachodniej.
Rezygnacja z rytuałów, aby nie być posądzonym o czary. Kulturę zachodnią wyróżnia racjonalność -> Europa pomimo, że nie była kolebką większości wynalazków potrafiła je zaadaptować i wykorzystać w sposób praktyczny (np. matematyka)
Racjonalność w religii (3 etapy):
1. magia (myślenie magiczne) - związek przyczynowo-skutkowy, bardzo ważne jest słowo (jest ono rzeczą - klątwy), w magii nie mówi się pewnych rzeczy, żeby się one nie wydarzyły
Weber - odczarowanie świata -> odejście od myślenia magicznego na rzecz myślenia racjonalnego, czyli stosowanie kultury użytkowo-technicznej
2. katolicyzm - dużo bardziej racjonalny od magii, ale wiele jeszcze zostało (np. eucharystia) -> zasada transsubstancji (przemiana realna, nie symboliczna)
nadal słowo w niektórych sytuacjach ma moc sprawczą -> kapłan jest zapośredniczony między sacrum a profanum (np. moc odpuszczania grzechów)
pogrzeb - typowy rytuał przejścia
kler jako ludzie wybrani
3. protestantyzm
pogrzeb jako pożegnanie (brak obrządków, aby nie być posądzonym o magię)
jedynie 2 sakramenty -> chrzest i eucharystia (nie ma wiary, że następuje rzeczywista przemiana, jest ona symboliczna)
pastor jest zwykłym człowiekiem
najbliższy katolicyzmowi był Luter -> zasada konsubstencjacji (przejmowanie energii Chrystusa poprzez eucharystię)
jeszcze inne podejście -> nic tam nie ma (mowa o eucharystii), jest to jedynie na pamiątkę, odwzorowywanie
I odczarowanie świata -> kiedy ludzie przestają wierzyć w bóstwa i zawierają na górze Synaj przymierze z Bogiem (wiara w jednego Boga)
II odczarowanie świata -> przejście z katolicyzmu w protestantyzm (racjonalizacja)
Przedstaw stanowiska w sporze pomiędzy św. Augustynem a Pelagiuszem.
Pelagiusz - zbawienie człowieka zależy tylko i wyłącznie od niego samego (od jego dobrych uczynków)
Augustyn - zbawienie nie zależy tylko od człowieka (jest sprawą zbyt poważną, żeby mogło zależeć tylko do niego) -> wszystko zależy od Boga, który predestynował ludzi na zbawienie lub potępienie (wyroki boskie są niepoznane i niezmienialne)
Teoria predestynacji i jej wpływ na powstanie kapitalizmu.
Według teorii predestynacji ludziom z góry przypisane było zbawienie, lub potępienie. Aby uspokoić swoje sumienie, starali się oni jak najlepiej wykonywać swoje drobne obowiązki związane z życiem na ziemi. Szanowano ludzi, którzy pracują na własny pożytek. Kapitalizm rozwijał się, ponieważ dla poczucia bezpieczeństwa ludzie pracowali ciężko i uczciwie
Kapitalizm powstał ponieważ protestanci będąc pozostawieni sami sobie muszą sami odczytywać znaki. Praca nie wpływa na decyzję Boga -> można jedynie utwierdzić się w przekonaniu, że jest się predystynowanym do zbawienia lub nie
Co było celem (sensem) życia protestanta, a co jego znaczeniem?
Cel eschatologiczny; udowodnienie sobie, że jest się zbawionym i ostateczne zbawienie
cel - sens -> zbawienie duszy (transcendentny)
znaczenie - skutek uboczny -> bogacenie się (kapitalizm)
Charakterystyczne cechy ascezy protestanckiej.
Wymień i opisz (przynajmniej) 10 kulturowych czynników rozwoju gospodarczego wskazywanych przez M. Grondonę.
Czego uczy nas Bajka o pszczołach Bernarda Mandeville'a?
Wyjaśnij podtytuł Bajki o pszczołach: „Przywary osobiste dobrem ogółu”.
Przywary osobiste przyczyniają się do tworzenia pewnego ładu, w którym nawet złe cechy sprawiają, iż całość funkcjonuje. Ludzie przyzwyczajają się do panujących warunków i zaczynają dopasowywać się i odpowiednio zachowywać. W ten sposób tworzy się harmonia, wszystkie elementy współgrają. Ludzie działają kierując się własnymi pobudkami, a w ten sposób tworzy się ład spontaniczny.
W Bajce o pszczołach, poszczególne przywary pszczół (Anglików) tworzyły całość, sprawiały iż wszystko funkcjonowało, gdy to się zmieniło, nie umieli się oni odnaleźć w tym świecie, pomimo że była to utopia.
Na czym polegało przełamanie greckiej dychotomii naturalne/sztuczne?
Dychotomia pomiędzy ładem naturalnym (kosmos), a ładem sztucznym (taxis) rządziła myślą europejczyków przez 2000 lat. W pewnym momencie zauważono jednak, że istnieją zjawiska, które nie należą jednoznacznie, ani do ładu naturalnego ani sztucznego. O takich zjawiskach mówi się, że należą do ładu spontanicznego.
Co, zdaniem Adama Smitha, stanowi przyczynę bogactwa poszczególnych narodów?
Bogactwo narodów bierze się z systematycznej pracy, a nie tylko z grabieży i podbojów. ???
Jakie są trzy bezpośrednie korzyści wynikające ze stosowania podziału pracy?
Oszczędność czasu- nie wykonujemy zbędnych ruchów, pod względem psychologicznym- człowiek zmieniając zajęcie musi wciąż od nowa przyzwyczajać się, gdy zajmuje się jedną czynnością, zaczyna pracować automatycznie
zwiększenie wydajności pracownika- trening czyni mistrza
?
Dlaczego w rolnictwie korzyści z podziału pracy są mniej wymierne niż w przemyśle?
Egoizm jako podstawa działania „człowieka ekonomicznego”.
Egoizm „człowieka ekonomicznego”, to postawa która zmusza takiego człowieka do rzetelnego wykonywania swoich obowiązków. Wie on, iż żeby zarobić, musi zapewnić swoim klientom towar i usługi najwyższej jakości. Nie robią tego z dobrego serca, lecz chęci zarobienia jak największej sumy pieniędzy i przyciągnięcia jak największej liczby potencjalnych klientów, którzy korzystają również na takiej postawie, gdyż dzięki temu mogą zawsze liczyć na odpowiednią obsługę. \
Jak rozumiesz postulat laissez-faire?
Laissez- faire- pozwólcie działać. Leseferyzm- doktryna zakładająca ,że państwo nie powinno wywierać żadnego bezpośredniego wpływu na gospodarkę,natomiast ma ograniczyć się do utrzymania prawa i porządku, pozostawiając sprawę kształtowania gospodarki wolnemu rynkowi.
Co to jest i jak się objawia ład spontaniczny?
Ład spontaniczny- zjawiska, które nie należą jednoznacznie, ani do ładu naturalnego ani sztucznego. Zjawiska tego ładu nie są ani naturalne, ani sztuczne, są niezamierzonym efektem działań ludzkich. Są to na przykład język czy obyczaje.
Kiedy i w jaki sposób wykształcił się model polskiej „kultury folwarcznej”?
Scharakteryzuj „kulturę folwarczną” i wskaż te jej elementy, które stanowić mogą barierę w rozwoju gospodarczym po stronie kierownika oraz po stronie pracownika.
W jaki sposób PRL wzmocnił negatywne wzorce zachowań gospodarczych?
Scharakteryzuj kulturę gospodarczą współczesnej Polski.
Czym jest „drugi kapitał” i jak się objawia?
Scharakteryzuj „osiągnięciowca i napisz jak tzw. „motywacja osiągnięciowa” wpływać może na rozwój gospodarczy.
Zasady zaliczenia:
- zaliczenie pisemne,
- 4 pytania (spośród podanych)
- nie ściągamy (ze względów etycznych)
- ocena według następujących zasad:
- 4 odpowiedzi = 5
- 3 odpowiedzi = 4
- 2 odpowiedzi = 3
- 1 lub 0 odpowiedzi = 2
Powodzenia ! ☺