Psychospołeczne

Psychospołeczne

uwarunkowania agresji

uwarunkowania agresji

dziewcząt

dziewcząt

Dr Anna Siudem

Dr Anna Siudem

UMCS Lublin

UMCS Lublin

Określenia definicyjne pojęcia

„agresja”:



Agresja to wszelkie działanie (fizyczne lub

słowne), którego celem jest wyrządzenie

krzywdy fizycznej lub psychicznej -

rzeczywiste lub symboliczne - jakiejś osobie

lub czemuś, co ją zastępuje (Szewczuk)



Agresja to intencjonalne działanie na

szkodę o charakterze antynormatywnym

(Tedeschi, Smith, Brown).

Geneza czynności agresywnych

pozwala wyróżnić:



Agresję gniewną – wrodzoną reakcję organizmu na

zablokowanie dążeń lub doznanie szkody; jest to czynność

definiowana poprzez wskazanie charakteru procesów

emocjonalno - motywacyjnych, leżących u jej podłoża

(Frączek), określana też jako spontaniczna, „gorąca”

(Obuchowska),



Agresję instrumentalną - to wyuczona czynność,

sprawiająca ból i cierpienie, powodująca szkodę; podstawową

funkcją tego rodzaju agresji jest realizacja ważnych dla

jednostki potrzeb (Frączek), jest podejmowana z premedytacją

- tzw. „zimna” (Obuchowska) albo agresja „wroga” (Aronson,

Wilson, Akert),



Agresję zadaniową - wywołana jest ze względu na

realizowane zadania np. związana z pełnieniem określonych ról

społecznych rodzica, nauczyciela, przełożonego (Frączek,

Reykowski).

Źródłami czynności agresywnych mogą

być (miedzy innymi):



specyficzne emocje negatywne
podmiotu (złość, gniew),



potrzeby indywidualne jednostki,
frustracja potrzeb,



realizowane przez jednostkę zadania.

W literaturze przedmiotu spotyka się

również podział na agresję bezpośrednią

(fizyczną) i pośrednią ( werbalną):



Agresją fizyczną są reakcje (zamierzenia, tendencje do

zachowań), których celem jest krzywda (utrata) fizyczna lub

ból fizyczny ofiary - użycie siły fizycznej oraz przemocy

przeciwko innym ludziom.



Agresją werbalną są reakcje, powodujące psychologiczne

lub społeczne zagrożenie jednostki (np. ciężkie przeżycie,

obniżenie samooceny), będące skutkiem nieotrzymania

nagrody czy braku szacunku społecznego.



Z agresją bezpośrednią mamy do czynienia wtedy, gdy

istnieje cel gniewu albo osoba prowokująca agresję

(np. agresja w sytuacji „twarzą w twarz”), a przy agresji

pośredniej nie ma konkretnego celu (jest

nieukierunkowana) lub okrężną drogą skierowana jest na

określoną osobę lub występuje jej substytut (np. agresja

przemieszczona).

Spotykane są również takie rodzaje

(przejawy) agresji jak:



Agresja słowna polega na wyrażaniu negatywnych uczuć w

formie i treści wypowiedzi za najmniejszym podrażnieniem

(kłócenie się, krzyki, przekleństwa, groźby, plotkowanie czy

nadmierny krytycyzm).



Negatywizm to zachowanie opozycyjne, głównie bunt przeciwko

autorytetom (odmowa współpracy, bierny opór lub nie

respektowanie zwyczajów społecznych).



Podejrzliwość jest rzutowaniem wrogości na otoczenie

społeczne (nieufność do ludzi, przekonanie, że ktoś nam szkodzi).



Uraza przejawia się jako zazdrość i nienawiść do otoczenia.



Wrogość jest połączeniem podejrzliwości i urazy.



Drażliwość to gotowość przejawiania negatywnych uczuć już po

niewielkim podrażnieniu (wybuchowość, rozdrażnienie,

niegrzeczność i zły humor, obrażanie się, złośliwość, tak zwane

„fochy”).

Obok agresji istnieje, często z nią

utożsamiane pojęcie agresywności:

Aby rozróżnić pojęcia agresji i agresywności, należy podkreślić, że
agresja - oznacza proces, czynność, zachowanie jednostki,

a

agresywność:



Oznacza dyspozycję, cechę osobowości, która jest

właściwością nabywaną i utrwalaną w trakcie

indywidualnych doświadczeń, charakteryzuje się stałą tendencją

jednostki do zachowań agresywnych w różnych sytuacjach i

wobec wielu osób (Wójcik),



Jest wyuczoną dyspozycją – gotowością do reagowania

agresją bądź nawykiem (Kirwil),



Jest dyspozycją wzbudzającą zachowanie, czyli dyspozycją

do agresji (Kornadt).

Podstawowymi kryteriami klasyfikowania

jednostki jako agresywnej są:



Wysoka częstotliwość oraz pokaźna
liczba zachowań agresywnych,



Duża intensywność połączona z
nieadekwatnością reakcji agresywnych
wobec działającego bodźca,



Nieumiejętna kontrola (brak, nadmiar)
reakcji agresywnych,



Ciągła wrogość w stosunku do innych
ludzi

Istnieją różnice indywidualne w zakresie

intensywności zachowań agresywnych:



U niektórych osób zachowania te są rzadkie i wywoływane

przez bodźce niezwykle silne, a inni przejawiają je

wielokrotnie, o znacznym nasileniu, w stosunku do dużej

ilości osób, przy już niewielkich, minimalnych bodźcach, a

oprócz tego w wielu różnorodnych sytuacjach.



Występują też różnice w zależności od płci: u mężczyzn

agresja ma bezpośredni, fizyczny charakter, a kobieca –

jest pośrednia, wroga, objawiana drażliwością.



Nasilenie agresywności dziewcząt i chłopców jest

zbliżone. Występowanie stosunkowo niewielu różnic

nasilenia i przejawów agresywności w obu grupach

płciowych może być interpretowane jako zjawisko uniseksu

(zacieranie się różnic płciowych, spowodowanych

zanikaniem ekstremalnych cech kobiecych i męskich).

ŹRÓDŁA I PRZYCZYNY AGRESJI

ŹRÓDŁA I PRZYCZYNY AGRESJI



Teoria instynktu

Teoria instynktu

- źródłem agresji są dynamiczne siły

- źródłem agresji są dynamiczne siły

tkwiące w naturze człowieka a związane z agresją przeżycie

tkwiące w naturze człowieka a związane z agresją przeżycie

gniewu jest objawem wrodzonego instynktu walki.

gniewu jest objawem wrodzonego instynktu walki.



Teoria frustracji – agresji

Teoria frustracji – agresji

–

–

za przyczynę zachowań

za przyczynę zachowań

agresywnych przyjmuje frustrację oraz lęk. Zdaniem A.

agresywnych przyjmuje frustrację oraz lęk. Zdaniem A.

Frączka agresja jest zawsze poprzedzona frustracją, a każda

Frączka agresja jest zawsze poprzedzona frustracją, a każda

frustracja powoduje bezwzględne wystąpienie agresji i

frustracja powoduje bezwzględne wystąpienie agresji i

stanowi podstawowy i jedyny bodziec agresogenny,

stanowi podstawowy i jedyny bodziec agresogenny,

wywołujący agresję frustracyjną, gniewną, albo

wywołujący agresję frustracyjną, gniewną, albo

emocjonalną. Jednostka w wyniku powtarzania się sytuacji

emocjonalną. Jednostka w wyniku powtarzania się sytuacji

frustracyjnych może nauczyć się stałych zachowań

frustracyjnych może nauczyć się stałych zachowań

agresywnych.

agresywnych.



Według teorii społecznego uczenia-

Według teorii społecznego uczenia-

agresji można się

agresji można się

wyuczyć, poprzez jej obserwowanie, naśladowanie, trening

wyuczyć, poprzez jej obserwowanie, naśladowanie, trening

umiejętności społecznych, identyfikacja, modelowanie oraz

umiejętności społecznych, identyfikacja, modelowanie oraz

poprzez stosowanie wzmocnień: pozytywnych i

poprzez stosowanie wzmocnień: pozytywnych i

negatywnych.

negatywnych.

Naśladownictwo (imitacja, kopiowanie,

Naśladownictwo (imitacja, kopiowanie,

uczenie się obserwacyjne):

uczenie się obserwacyjne):



Jest to szczególna, prosta forma uczenia się,

Jest to szczególna, prosta forma uczenia się,

początkowo niezamierzonego, następnie

początkowo niezamierzonego, następnie

intencjonalnego.

intencjonalnego.



Wymaga wzorców określonych czynności czy

Wymaga wzorców określonych czynności czy

wzorców osobowych, które jednostka kopiuje

wzorców osobowych, które jednostka kopiuje

bezpośrednio lub w sposób odroczony.

bezpośrednio lub w sposób odroczony.



W badaniach dowiedziono jak łatwo naśladować

W badaniach dowiedziono jak łatwo naśladować

zachowania agresywne.

zachowania agresywne.

Trening umiejętności społecznych

Trening umiejętności społecznych

- wykorzystuje

- wykorzystuje

prawo częstości (ćwiczeń), zgodnie, z którym

prawo częstości (ćwiczeń), zgodnie, z którym

istotnym warunkiem wyuczenia zachowań

istotnym warunkiem wyuczenia zachowań

(utrwalenia ich) jest ich powtarzanie.

(utrwalenia ich) jest ich powtarzanie.

Identyfikacja

Identyfikacja



identyfikujaca się jednostka przejawia

identyfikujaca się jednostka przejawia

względnie trwałą tendencję do

względnie trwałą tendencję do

przejmowania od innych zarówno

przejmowania od innych zarówno

zewnętrznych zachowań jak i

zewnętrznych zachowań jak i

wewnętrznych właściwości.

wewnętrznych właściwości.

Redukowany jest przy tym dystans

Redukowany jest przy tym dystans

miedzy modelem a podmiotem, który nie

miedzy modelem a podmiotem, który nie

tylko dąży do całkowitego upodobnienia

tylko dąży do całkowitego upodobnienia

się do wzorca, ale wprost chce nim być.

się do wzorca, ale wprost chce nim być.

Modelowanie

Modelowanie

:

:



Bardziej złożone oddziaływanie wychowawcze,

Bardziej złożone oddziaływanie wychowawcze,

wykracza poza upodobnianie się zewnętrzne i

wykracza poza upodobnianie się zewnętrzne i

przebiega dwustopniowo: od zrozumienia sensu

przebiega dwustopniowo: od zrozumienia sensu

czynności modela i zapamiętania jej, po jej

czynności modela i zapamiętania jej, po jej

wykonanie w odpowiednich okolicznościach.

wykonanie w odpowiednich okolicznościach.



Skuteczność modelowania zależy od wielu

Skuteczność modelowania zależy od wielu

czynników, np.: organizacji modelowania,

czynników, np.: organizacji modelowania,

podatności obserwatora na modelowanie, od

podatności obserwatora na modelowanie, od

właściwości modelu – jego autorytetu,

właściwości modelu – jego autorytetu,

atrakcyjności, statusu społecznego itp.

atrakcyjności, statusu społecznego itp.



Badania empiryczne oraz obserwacja życia

Badania empiryczne oraz obserwacja życia

społecznego wskazuje na dużą siłę i efektywność

społecznego wskazuje na dużą siłę i efektywność

modelowania agresji.

modelowania agresji.

Stosowanie wzmocnień pozytywnych

Stosowanie wzmocnień pozytywnych

(nagród) i negatywnych (kar):

(nagród) i negatywnych (kar):



Nagroda informuje - jak się należy zachować, a kara -

Nagroda informuje - jak się należy zachować, a kara -

jak nie należy.

jak nie należy.



Obserwuje się tendencję do przeceniania kar w

Obserwuje się tendencję do przeceniania kar w

modyfikowaniu zachowań, a niedoceniania nagród w

modyfikowaniu zachowań, a niedoceniania nagród w

ich wzmacnianiu, stąd braki informacji o

ich wzmacnianiu, stąd braki informacji o

zachowaniach właściwych, a przesyt - o

zachowaniach właściwych, a przesyt - o

niewłaściwych.

niewłaściwych.



Kara może być również modelem agresji

Kara może być również modelem agresji

, ale

, ale

skuteczność wzmacniania negatywnego np. agresji jest

skuteczność wzmacniania negatywnego np. agresji jest

często problematyczna z powodu braku rozróżnienia

często problematyczna z powodu braku rozróżnienia

odstraszającej i korekcyjnej funkcji karania. Ta

odstraszającej i korekcyjnej funkcji karania. Ta

pierwsza powoduje, że ukaranie agresji hamuje jej

pierwsza powoduje, że ukaranie agresji hamuje jej

występowanie u innych osób, które się jej (jeszcze) nie

występowanie u innych osób, które się jej (jeszcze) nie

dopuściły, natomiast druga sprawia, że kara za agresję

dopuściły, natomiast druga sprawia, że kara za agresję

hamuje jej przyszłe występowanie u osoby ukaranej

hamuje jej przyszłe występowanie u osoby ukaranej

(Wojciszke).

(Wojciszke).

Rodzinne uwarunkowania agresji

Rodzinne uwarunkowania agresji

:

:



W rodzinie dokonuje się proces socjalizacji młodego człowieka.

W rodzinie dokonuje się proces socjalizacji młodego człowieka.



Do wychowawczego oddziaływania rodzinnego należą stosowane przez

Do wychowawczego oddziaływania rodzinnego należą stosowane przez

rodziców

rodziców

wzmocnienia, rodzinne wzory zachowania się oraz

wzmocnienia, rodzinne wzory zachowania się oraz

postawy rodzicielskie.

postawy rodzicielskie.



Z wielu badań wynika, że

Z wielu badań wynika, że

agresywność dzieci to przede wszystkim

agresywność dzieci to przede wszystkim

efekt negatywnych postaw wychowawczych rodziców

efekt negatywnych postaw wychowawczych rodziców



Gdy postawy rodzicielskie wykazują odmienność, ale nie są

Gdy postawy rodzicielskie wykazują odmienność, ale nie są

przeciwstawne, może to też podwyższać agresywność dzieci

przeciwstawne, może to też podwyższać agresywność dzieci

, która

, która

wzrasta bardziej pod wpływem oddziaływań skrajnie różnych matki i ojca,

wzrasta bardziej pod wpływem oddziaływań skrajnie różnych matki i ojca,

np. pozytywno – negatywnych lub negatywno - pozytywnych,

np. pozytywno – negatywnych lub negatywno - pozytywnych,

najbardziej

najbardziej

agresogenne są postawy podobnie negatywne.

agresogenne są postawy podobnie negatywne.



Stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych przez

Stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych przez

rodziców

rodziców

np.: surowe lub zbyt liberalne traktowanie dzieci, niezgodne

np.: surowe lub zbyt liberalne traktowanie dzieci, niezgodne

współżycie rodziców, obojętność rodziców wobec dziecka, nadawanie

współżycie rodziców, obojętność rodziców wobec dziecka, nadawanie

życiu rodzinnemu zbyt szybkiego, „nerwowego” tempa, okazywanie

życiu rodzinnemu zbyt szybkiego, „nerwowego” tempa, okazywanie

dziecku uczuć negatywnych oraz nieopanowane, gwałtowne zachowanie

dziecku uczuć negatywnych oraz nieopanowane, gwałtowne zachowanie

się rodzica może prowadzić do powstawania nadmiernej pobudliwości

się rodzica może prowadzić do powstawania nadmiernej pobudliwości

nerwowej, co może znaleźć ujście w agresywnym zachowaniu dziecka.

nerwowej, co może znaleźć ujście w agresywnym zachowaniu dziecka.

Rodzinne uwarunkowania agresji

Rodzinne uwarunkowania agresji

cd

cd

.

.



Brak konsekwencji w postępowaniu wychowawczym rodziców

Brak konsekwencji w postępowaniu wychowawczym rodziców

połączony z takimi cechami ich osobowości, jak: niecierpliwość,

połączony z takimi cechami ich osobowości, jak: niecierpliwość,

pobudliwość, brak opanowania oraz brutalność w zachowaniu,

pobudliwość, brak opanowania oraz brutalność w zachowaniu,

przejawiające się w stosowaniu licznych kar cielesnych – osłabia więź

przejawiające się w stosowaniu licznych kar cielesnych – osłabia więź

uczuciową. Tak traktowany młody człowiek ma poczucie osamotnienia,

uczuciową. Tak traktowany młody człowiek ma poczucie osamotnienia,

lęku, frustracji, czuje się pokrzywdzony, co z kolei może potęgować jego

lęku, frustracji, czuje się pokrzywdzony, co z kolei może potęgować jego

agresywne zachowanie.

agresywne zachowanie.



Znacznie częściej dzieci agresywne wzrastają w niewłaściwej

Znacznie częściej dzieci agresywne wzrastają w niewłaściwej

atmosferze rodzinnej

atmosferze rodzinnej

, stworzonej przez: powtarzanie stałych napięć i

, stworzonej przez: powtarzanie stałych napięć i

konfliktów, chłód uczuciowy lub nadopiekuńczość i nadmierną czułość

konfliktów, chłód uczuciowy lub nadopiekuńczość i nadmierną czułość

rodziców itp.

rodziców itp.



Przyczyną agresywności dzieci są również zachowanie

Przyczyną agresywności dzieci są również zachowanie

agresywne dzieci

agresywne dzieci

. Rodzice, opierając się na własnej, ukrytej definicji

. Rodzice, opierając się na własnej, ukrytej definicji

agresji, interpretują zachowanie córki lub syna jako agresywne, bądź nie

agresji, interpretują zachowanie córki lub syna jako agresywne, bądź nie

agresywne, co pozwala im reagować na przejawy agresji potomka w

agresywne, co pozwala im reagować na przejawy agresji potomka w

pewien względnie trwały sposób. Wynika z tego, że

pewien względnie trwały sposób. Wynika z tego, że

agresywność może

agresywność może

mieć swoje źródła w pozytywnym stosunku rodziców wobec

mieć swoje źródła w pozytywnym stosunku rodziców wobec

posługiwania się agresją, w stosowanych przez nich

posługiwania się agresją, w stosowanych przez nich

agresorodnych technikach wychowawczych

agresorodnych technikach wychowawczych

.

.

ROZWÓJ DZIEWCZĄT W OKRESIE DOJRZEWANIA

ROZWÓJ DZIEWCZĄT W OKRESIE DOJRZEWANIA

fazy rozwojowe charakteryzujące się odmiennymi zachowaniami.

fazy rozwojowe charakteryzujące się odmiennymi zachowaniami.

Według P. Blosa można wyróżnić fazy

Według P. Blosa można wyróżnić fazy



Preadolescencj

Preadolescencj

a

a

– zaznacza się tu wyraźnie dojrzewanie fizyczne i związane z tym

– zaznacza się tu wyraźnie dojrzewanie fizyczne i związane z tym

narastanie napięć popędowych (zwiększających np. ryzyko zachowań agresywnych). Pojawia

narastanie napięć popędowych (zwiększających np. ryzyko zachowań agresywnych). Pojawia

się wrogość chłopców do dziewcząt, zaś dziewczęta preferują zachowania typowe dla

się wrogość chłopców do dziewcząt, zaś dziewczęta preferują zachowania typowe dla

chłopców (9 - 11 lat);

chłopców (9 - 11 lat);



Wczesna adolescencja

Wczesna adolescencja

– zaczyna się proces oddzielania nastolatków od rodziców, pojawiają

– zaczyna się proces oddzielania nastolatków od rodziców, pojawiają

się lęki, samotność i skłonność do izolacji, ponad relacje z dorosłymi preferowane są relacje z

się lęki, samotność i skłonność do izolacji, ponad relacje z dorosłymi preferowane są relacje z

rówieśnikami (10 – 12 lat);

rówieśnikami (10 – 12 lat);



Pełna adolescencja

Pełna adolescencja

–

–

nasilają się tendencje do uniezależnienia się od rodziców. Przy

nasilają się tendencje do uniezależnienia się od rodziców. Przy

podejmowaniu decyzji ważniejsi stają się rówieśnicy. Następują gwałtowne zmiany w sferze

podejmowaniu decyzji ważniejsi stają się rówieśnicy. Następują gwałtowne zmiany w sferze

życia emocjonalnego, pojawiają się intensywne, labilne emocje. Wzmacniają się mechanizmy

życia emocjonalnego, pojawiają się intensywne, labilne emocje. Wzmacniają się mechanizmy

obronne, doskonali racjonalizacja, intensyfikuje wymiar życia heteroseksualnego (12 - 17 lat);

obronne, doskonali racjonalizacja, intensyfikuje wymiar życia heteroseksualnego (12 - 17 lat);



Późna adolescencja

Późna adolescencja

–

–

następuje konsolidacja życia psychicznego, zakończeniu ulega proces

następuje konsolidacja życia psychicznego, zakończeniu ulega proces

identyfikacji psychoseksualnej. W dążeniu do pełnego partnerstwa zmianie ulegają relacje z

identyfikacji psychoseksualnej. W dążeniu do pełnego partnerstwa zmianie ulegają relacje z

rodzicami i rówieśnikami (17 - 20 lat);

rodzicami i rówieśnikami (17 - 20 lat);



Okres poadolescencyjny

Okres poadolescencyjny

–

–

pełna konsolidacja ról społecznych i wyboru stylu życia. Pojawia

pełna konsolidacja ról społecznych i wyboru stylu życia. Pojawia

się poczucie siły, umożliwiające podejmowanie działań w celu realizacji planów. Stabilizuje się

się poczucie siły, umożliwiające podejmowanie działań w celu realizacji planów. Stabilizuje się

poczucie osobistej godności i szacunek do samego siebie (powyżej 20 roku życia).

poczucie osobistej godności i szacunek do samego siebie (powyżej 20 roku życia).

W okresie dorastania zmiany w rozwoju

W okresie dorastania zmiany w rozwoju

fizycznym i psychicznym są niezwykle

fizycznym i psychicznym są niezwykle

intensywne i gwałtowne:

intensywne i gwałtowne:



Szybko zachodzące zmiany hormonalne są przyczyną takich zachowań

Szybko zachodzące zmiany hormonalne są przyczyną takich zachowań

młodzieży jak np.:

młodzieży jak np.:

zmienność nastrojów, wzmożona ekspresja uczuć,

zmienność nastrojów, wzmożona ekspresja uczuć,

konfliktowość, wybuchowość, arogancja, buntowniczość i

konfliktowość, wybuchowość, arogancja, buntowniczość i

lekceważenie autorytetów.

lekceważenie autorytetów.



Im burzliwiej przebiega dojrzewanie biologiczne, tym bardziej

Im burzliwiej przebiega dojrzewanie biologiczne, tym bardziej

zakłócone są także kontakty społeczne

zakłócone są także kontakty społeczne

, występuje u nastolatków chęć

, występuje u nastolatków chęć

izolowania się, „samotnictwo”, poczucie braku zrozumienia społecznego.

izolowania się, „samotnictwo”, poczucie braku zrozumienia społecznego.



Szybki rozwój intelektualny i „przyrost” wiedzy sprzyja

Szybki rozwój intelektualny i „przyrost” wiedzy sprzyja

kategorycznym sądom i ocenom, nadmiernemu krytykowaniu postaw

kategorycznym sądom i ocenom, nadmiernemu krytykowaniu postaw

ludzi (

ludzi (

bunt przeciw dorosłym, demonstrowanie wrogości, nie liczenie się z

bunt przeciw dorosłym, demonstrowanie wrogości, nie liczenie się z

opinią społeczną itp.).

opinią społeczną itp.).



Pojawiają się nowe potrzeby, nowe prawa i obowiązki oraz nowe cele

Pojawiają się nowe potrzeby, nowe prawa i obowiązki oraz nowe cele

do realizacji.

do realizacji.

Przechodzenie z fazy dzieciństwa do dorosłości nie jest, więc

Przechodzenie z fazy dzieciństwa do dorosłości nie jest, więc

tylko biernym oczekiwaniem, ale aktywnym, związanym z wieloma

tylko biernym oczekiwaniem, ale aktywnym, związanym z wieloma

eksperymentami działaniem naznaczonym wielokrotnie manifestowaniem

eksperymentami działaniem naznaczonym wielokrotnie manifestowaniem

zachowań, uważanych wśród dorosłych za zachowania dewiacyjne

zachowań, uważanych wśród dorosłych za zachowania dewiacyjne

(patologiczne). Zachowania te budzą niepokój i przeciwdziałanie otoczenia,

(patologiczne). Zachowania te budzą niepokój i przeciwdziałanie otoczenia,

tymczasem wielu psychologów ( John – Borys 1994, Gaś 1994) uważa te

tymczasem wielu psychologów ( John – Borys 1994, Gaś 1994) uważa te

zachowania za element normalnego rozwoju nastolatka, odgrywający bardzo

zachowania za element normalnego rozwoju nastolatka, odgrywający bardzo

ważna rolę w osiąganiu dorosłości.

ważna rolę w osiąganiu dorosłości.

Tempo przechodzenia przez poszczególne

Tempo przechodzenia przez poszczególne

etapy dojrzewania u dziewcząt i chłopców nie

etapy dojrzewania u dziewcząt i chłopców nie

jest jednakowe –

jest jednakowe –

dziewczęta dojrzewają

dziewczęta dojrzewają

szybciej

szybciej

:

:



Ogólna postawa wobec własnego dojrzewania bywa u dziewcząt

Ogólna postawa wobec własnego dojrzewania bywa u dziewcząt

często ambiwalentna

często ambiwalentna

,

,



Gdy zmiany fizyczne są niezgodne z oczekiwaniami -

Gdy zmiany fizyczne są niezgodne z oczekiwaniami -

dziewczyna przeżywa rozczarowanie,

dziewczyna przeżywa rozczarowanie,

a niekiedy nie akceptuje

a niekiedy nie akceptuje

swego wizerunku.

swego wizerunku.



Dziewczęta, które szybko dojrzewają fizycznie

Dziewczęta, które szybko dojrzewają fizycznie

są czasami

są czasami

skrępowane kobiecą sylwetką

skrępowane kobiecą sylwetką

– np. mogą przyjmować pochyloną

– np. mogą przyjmować pochyloną

postawę ciała, starać się nie zwracać na siebie uwagi. Zazwyczaj

postawę ciała, starać się nie zwracać na siebie uwagi. Zazwyczaj

szybko dostrzegają uroki stawania się kobietą

szybko dostrzegają uroki stawania się kobietą

, zaczynają cieszyć

, zaczynają cieszyć

się swoją kobiecością

się swoją kobiecością



Cechuje je też zmienność emocjonalna

Cechuje je też zmienność emocjonalna

np. po żywiołowej radości

np. po żywiołowej radości

następuje smutek i odwrotnie. Mają też często złe humory.

następuje smutek i odwrotnie. Mają też często złe humory.



Pobudzenie emocjonalne w okresie dojrzewania jest nasilone

Pobudzenie emocjonalne w okresie dojrzewania jest nasilone

,

,

co objawia się w zachowaniu.

co objawia się w zachowaniu.



Poszukiwanie własnej tożsamości i próba jej określenia

Poszukiwanie własnej tożsamości i próba jej określenia

.

.

Samodzielne próby zmieniania siebie polegają najczęściej np. na

Samodzielne próby zmieniania siebie polegają najczęściej np. na

zmianie pisma lub sposobu mówienia, ale też na zmianach w wyglądzie

zmianie pisma lub sposobu mówienia, ale też na zmianach w wyglądzie

zewnętrznym.

zewnętrznym.

ZACHOWANIA AGRESYWNE DZIEWCZĄT

ZACHOWANIA AGRESYWNE DZIEWCZĄT



Niewiele jest prac badawczych zajmujących się agresją

Niewiele jest prac badawczych zajmujących się agresją

dziewcząt.

dziewcząt.



Jest to związane ze stereotypowym podejściem do płci,

Jest to związane ze stereotypowym podejściem do płci,

według którego o mężczyzn oczekuje się przejawiania agresji w

według którego o mężczyzn oczekuje się przejawiania agresji w

sytuacjach zagrożenia i ataku lub dominacji, a

sytuacjach zagrożenia i ataku lub dominacji, a

od kobiet

od kobiet

hamowanie agresji fizycznej, uległości, zachowań zależnych.

hamowanie agresji fizycznej, uległości, zachowań zależnych.



Na uczenie się zachowań agresywnych wywierają ogromny

Na uczenie się zachowań agresywnych wywierają ogromny

wpływ masmedia

wpływ masmedia



Przekonanie, że

Przekonanie, że

chłopcy są bardziej agresywni niż dziewczęta

chłopcy są bardziej agresywni niż dziewczęta

znajduje potwierdzenie wtedy, gdy porównuje się częstość

znajduje potwierdzenie wtedy, gdy porównuje się częstość

bezpośrednich aktów fizycznej agresj

bezpośrednich aktów fizycznej agresj

i

i



Natomiast wyniki badań wskazują, że

Natomiast wyniki badań wskazują, że

nie ma wyraźnych różnic

nie ma wyraźnych różnic

między chłopcami i dziewczętami pod względem agresji

między chłopcami i dziewczętami pod względem agresji

werbalnej.

werbalnej.



U dziewcząt zdecydowanie częściej występuje tzw.

U dziewcząt zdecydowanie częściej występuje tzw.

agresja pośrednia

agresja pośrednia

, np.: złośliwe plotkowanie, izolowanie

, np.: złośliwe plotkowanie, izolowanie

kogoś spośród rówieśników, różnego rodzaju „manipulacje”

kogoś spośród rówieśników, różnego rodzaju „manipulacje”

społeczne i tworzenie klik

społeczne i tworzenie klik



Dziewczęta wykazują większą skłonność do agresji

Dziewczęta wykazują większą skłonność do agresji

słownej niż fizycznej, bardziej pośredniej,

słownej niż fizycznej, bardziej pośredniej,

zamaskowanej nawet „perfidnej”

zamaskowanej nawet „perfidnej”



Obserwuje się u dziewcząt

Obserwuje się u dziewcząt

mniej zahamowań w

mniej zahamowań w

wyrażeniu złości czy gniewie oraz częste ich

wyrażeniu złości czy gniewie oraz częste ich

uzewnętrznianie w zachowaniu

uzewnętrznianie w zachowaniu



Nasila się u dziewcząt agresja instrumentalna

Nasila się u dziewcząt agresja instrumentalna

, której

, której

celem jest osiągnięcie założonego celu

celem jest osiągnięcie założonego celu



Duży wpływ na agresję dziewcząt wywiera rodzina.

Duży wpływ na agresję dziewcząt wywiera rodzina.



Prezentowanie modelu zachowań agresywnych w rodzinie,

Prezentowanie modelu zachowań agresywnych w rodzinie,

tolerowanie zachowań agresywnych przez rodziców,

tolerowanie zachowań agresywnych przez rodziców,

negatywne stosunki uczuciowe w rodzinie oraz niekorzystne

negatywne stosunki uczuciowe w rodzinie oraz niekorzystne

postawy wychowawcze sprzyjają agresji dziewcząt.

postawy wychowawcze sprzyjają agresji dziewcząt.



Z badań wynika, że wpajanie stałego niepokoju wywołuje

Z badań wynika, że wpajanie stałego niepokoju wywołuje

agresję fizyczną dziewcząt

agresję fizyczną dziewcząt



Wpajanie poczucia winy – agresję słowną, podejrzliwość,

Wpajanie poczucia winy – agresję słowną, podejrzliwość,

drażliwość

drażliwość

Postawy ojców a agresja dziewcząt

Postawy ojców a agresja dziewcząt



Postawa ojców - wrogi nadzór, wpajanie stałego

Postawa ojców - wrogi nadzór, wpajanie stałego

niepokoju oraz postawa naczelna – kontrola -

niepokoju oraz postawa naczelna – kontrola -

stymulują agresywność córek (głównie agresję

stymulują agresywność córek (głównie agresję

słowną, pośrednią oraz podejrzliwość, urazę i

słowną, pośrednią oraz podejrzliwość, urazę i

drażliwość)

drażliwość)



Postawa ojca -niekonsekwentna dyscyplina -

Postawa ojca -niekonsekwentna dyscyplina -

pobudza córkę do agresji słownej, pośredniej,

pobudza córkę do agresji słownej, pośredniej,

negatywizmu, urazy i drażliwości

negatywizmu, urazy i drażliwości

Postawy matek a agresja dziewcząt

Postawy matek a agresja dziewcząt



Postawa matek - dystans uczuciowy - wzmaga

Postawa matek - dystans uczuciowy - wzmaga

agresywność córek (agresję słowną, pośrednią,

agresywność córek (agresję słowną, pośrednią,

negatywizm, urazę i drażliwość)

negatywizm, urazę i drażliwość)



Postawa matek - odrzucenie emocjonalne - wywołuje

Postawa matek - odrzucenie emocjonalne - wywołuje

agresywność dziewcząt – agresją słowną, pośrednią i

agresywność dziewcząt – agresją słowną, pośrednią i

urazą.

urazą.



Postawa matek – nadmierna kontrolująca, wpajająca

Postawa matek – nadmierna kontrolująca, wpajająca

córce stały niepokój – wzrost agresji słownej,

córce stały niepokój – wzrost agresji słownej,

pośredniej, urazy i drażliwości.

pośredniej, urazy i drażliwości.



Postawy matek oceniane przez córki jako negatywne

Postawy matek oceniane przez córki jako negatywne

(dystanse uczuciowy, wrogi nadzór, wpajaniem

(dystanse uczuciowy, wrogi nadzór, wpajaniem

stałego niepokoju, kontrola, niekonsekwentna

stałego niepokoju, kontrola, niekonsekwentna

dyscyplinz) są agresogenne dla dziewcząt

dyscyplinz) są agresogenne dla dziewcząt



Rodzice zachowujący w interakcjach z dziewczętami

Rodzice zachowujący w interakcjach z dziewczętami

dystans uczuciowy, przesadną stresogenną kontrolę

dystans uczuciowy, przesadną stresogenną kontrolę

oraz niekonsekwentną dyscyplinę w wychowaniu

oraz niekonsekwentną dyscyplinę w wychowaniu

mają również agresotwórczy wpływ na córki.

mają również agresotwórczy wpływ na córki.



Gdy rodzice popełniają wobec córki wiele błędów

Gdy rodzice popełniają wobec córki wiele błędów

wychowawczych, może ona się przyłączyć do

wychowawczych, może ona się przyłączyć do

rówieśniczych grup dewiacyjnych, gdzie zachowania

rówieśniczych grup dewiacyjnych, gdzie zachowania

agresywne są normą.

agresywne są normą.

POSTĘPOWANIE KOREKCYJNO - WYCHOWAWCZE

POSTĘPOWANIE KOREKCYJNO - WYCHOWAWCZE

WOBEC AGRESYWNYCH DZIEWCZĄT

WOBEC AGRESYWNYCH DZIEWCZĄT

•

Niekiedy ludzie zachowują się agresywnie, gdyż jedynie taki sposób

Niekiedy ludzie zachowują się agresywnie, gdyż jedynie taki sposób

reagowania w konkretnej sytuacji (np. prowokacji) jest im znany.

reagowania w konkretnej sytuacji (np. prowokacji) jest im znany.

•

Zaprezentowanie alternatywnego - nieagresywnego wzoru

Zaprezentowanie alternatywnego - nieagresywnego wzoru

zachowania w analogicznych okolicznościach,

zachowania w analogicznych okolicznościach,

nacechowanego uprzejmością, racjonalnością i kontrolą

nacechowanego uprzejmością, racjonalnością i kontrolą

własnych reakcji, może zmniejszyć tendencję do agresji

własnych reakcji, może zmniejszyć tendencję do agresji

osoby zapoznanej z nowym wzorcem.

osoby zapoznanej z nowym wzorcem.

•

Agresywne rozwiązanie problemu interpersonalnego szczególnie

Agresywne rozwiązanie problemu interpersonalnego szczególnie

często preferują osoby ze słabo rozwiniętymi umiejętnościami

często preferują osoby ze słabo rozwiniętymi umiejętnościami

społecznymi – stąd wskazane są

społecznymi – stąd wskazane są

treningi umiejętności

treningi umiejętności

komunikacyjnych

komunikacyjnych

(wyrażania złości, krytycyzmu),

(wyrażania złości, krytycyzmu),

strategii

strategii

rozwiązywania problemów

rozwiązywania problemów

(negocjacje, poszukiwanie

(negocjacje, poszukiwanie

kompromisu) a także

kompromisu) a także

rozwijanie empatii

rozwijanie empatii

(uwrażliwiania na

(uwrażliwiania na

potrzeby i uczucia innych)

potrzeby i uczucia innych)

•

Mogą one przyczynić do konstruktywnego podejścia, a tym

Mogą one przyczynić do konstruktywnego podejścia, a tym

samym zmniejszyć skłonności agresywne

samym zmniejszyć skłonności agresywne

.

.

•

Postawa empatyczna

Postawa empatyczna

zapobiega agresji, ponieważ

zapobiega agresji, ponieważ

zmniejsza tendencję

zmniejsza tendencję

do dehumanizowania ofiary

do dehumanizowania ofiary

(uprzedmiotowiania), będącej specyficzną

(uprzedmiotowiania), będącej specyficzną

racjonalizacją, pozwalającą traktować ludzi instrumentalnie.

racjonalizacją, pozwalającą traktować ludzi instrumentalnie.

•

Agresja nie zmniejsza a nasila się wskutek jej ujawniania, towarzyszą

Agresja nie zmniejsza a nasila się wskutek jej ujawniania, towarzyszą

jej również negatywne emocje

jej również negatywne emocje

, a więc wskazane - poradzić sobie przede

, a więc wskazane - poradzić sobie przede

wszystkim z nimi. Zarówno ich swobodna ekspresja jak i tłumienie nie są

wszystkim z nimi. Zarówno ich swobodna ekspresja jak i tłumienie nie są

dobrym rozwiązaniem.

dobrym rozwiązaniem.

•

Właściwe ujawnienie,

Właściwe ujawnienie,

zakomunikowanie w odpowiednich okolicznościach

zakomunikowanie w odpowiednich okolicznościach

swojej złości, łagodzi napięcie, poprawia samopoczucie a także nie uruchamia

swojej złości, łagodzi napięcie, poprawia samopoczucie a także nie uruchamia

procesów poznawczych dewaluujących obiekt agresji (dehumanizacja).

procesów poznawczych dewaluujących obiekt agresji (dehumanizacja).

•

Przyznanie się do gniewu umacnia wzajemnie zrozumienie, sprzyja

Przyznanie się do gniewu umacnia wzajemnie zrozumienie, sprzyja

też wglądowi we własne procesy psychiczne i zwiększa

też wglądowi we własne procesy psychiczne i zwiększa

samoświadomość

samoświadomość

. Gniew, irytację agresywnie nastawionej osoby można też

. Gniew, irytację agresywnie nastawionej osoby można też

zlikwidować szczerze przepraszając i biorąc na siebie odpowiedzialność za

zlikwidować szczerze przepraszając i biorąc na siebie odpowiedzialność za

zaistniałą sytuację. Przeciwdziała to skutecznie agresji, blokuje też narastanie

zaistniałą sytuację. Przeciwdziała to skutecznie agresji, blokuje też narastanie

spirali gniewu, agresji i kontragresji.

spirali gniewu, agresji i kontragresji.

Powyższe rozważania odnoszą się także do

Powyższe rozważania odnoszą się także do

agresywnych zachowań dziewcząt, chociaż należy

agresywnych zachowań dziewcząt, chociaż należy

uwzględnić jeszcze inne uwarunkowania dotyczące

uwzględnić jeszcze inne uwarunkowania dotyczące

agresji dziewcząt

agresji dziewcząt

•

Każda dziewczyna wymaga nieco innego traktowania,

Każda dziewczyna wymaga nieco innego traktowania,

dostosowanego do jej indywidualnych właściwości

dostosowanego do jej indywidualnych właściwości

psychicznych, cech temperamentu, stanu zdrowia, warunków

psychicznych, cech temperamentu, stanu zdrowia, warunków

bytowych.

bytowych.

•

Każdy z rodziców ma nieco odmienne cele wychowawcze, do

Każdy z rodziców ma nieco odmienne cele wychowawcze, do

których zmierza, posiada inną koncepcję życia i tylko sobie

których zmierza, posiada inną koncepcję życia i tylko sobie

właściwy sposób psychicznego oddziaływania.

właściwy sposób psychicznego oddziaływania.

•

Gdy rodzice postępują zgodnie z rozwojem osobowości ich

Gdy rodzice postępują zgodnie z rozwojem osobowości ich

dojrzewających córek, wpływają na rozwijanie się w nich

dojrzewających córek, wpływają na rozwijanie się w nich

pozytywnych strategii radzenia sobie w życiu.

pozytywnych strategii radzenia sobie w życiu.

Przy tym pozwalając na realizowanie wielu pragnień córki zyskują

Przy tym pozwalając na realizowanie wielu pragnień córki zyskują

skuteczność przy przeciwstawieniu się tym nielicznym zazwyczaj

skuteczność przy przeciwstawieniu się tym nielicznym zazwyczaj

dążeniom swojej córki, które uznają za niepożądane.

dążeniom swojej córki, które uznają za niepożądane.

Pewna liberalizacja wymagań, przy oddzieleniu spraw ważnych i mniej

Pewna liberalizacja wymagań, przy oddzieleniu spraw ważnych i mniej

istotnych, jest niezbędna w wychowawczym oddziaływaniu w rodzinie.

istotnych, jest niezbędna w wychowawczym oddziaływaniu w rodzinie.

•

Współczesne warunki nie sprzyjają kształtowaniu właściwych

Współczesne warunki nie sprzyjają kształtowaniu właściwych

modeli zachowań społecznych, zapobiegających

modeli zachowań społecznych, zapobiegających

występowaniu agresji

występowaniu agresji

. Obecny czas globalnej transformacji jest

. Obecny czas globalnej transformacji jest

zazwyczaj zabójcą tradycyjnych wartości. Zanim w nowych czasach

zazwyczaj zabójcą tradycyjnych wartości. Zanim w nowych czasach

sprawdzą się nowe wartości i wyłonią nowe, trwa czas chaosu, który

sprawdzą się nowe wartości i wyłonią nowe, trwa czas chaosu, który

charakteryzuje się m.in. bezładem moralnym, w którym młodzi ludzie

charakteryzuje się m.in. bezładem moralnym, w którym młodzi ludzie

pozbawieni są wyraźnych drogowskazów, przez co czują się zagubieni

pozbawieni są wyraźnych drogowskazów, przez co czują się zagubieni

i opuszczeni oraz oszukani.

i opuszczeni oraz oszukani.

•

W profilaktyce zachowań agresywnych dziewcząt pozytywną

W profilaktyce zachowań agresywnych dziewcząt pozytywną

rolę może odegrać środowisko rodzinne głównie poprzez

rolę może odegrać środowisko rodzinne głównie poprzez

ukształtowanie w córce stabilnej harmonii, miłości i wartości,

ukształtowanie w córce stabilnej harmonii, miłości i wartości,

które działają w życiu jak kompas, który zawsze pozwala

które działają w życiu jak kompas, który zawsze pozwala

zachować właściwy kierunek.

zachować właściwy kierunek.

•

W procesie wychowania, oprócz wiedzy i zgodnego z nią działania

W procesie wychowania, oprócz wiedzy i zgodnego z nią działania

potrzebna jest spontaniczność i intuicja rodzicielska, oraz

potrzebna jest spontaniczność i intuicja rodzicielska, oraz

autentyczne, zgodne z osobowością rodzica zachowanie.

autentyczne, zgodne z osobowością rodzica zachowanie.

•

Bez społecznego potępienia agresji, bez usunięcia z pola

Bez społecznego potępienia agresji, bez usunięcia z pola

spostrzeżeń nieustannych wzorców zachowania się

spostrzeżeń nieustannych wzorców zachowania się

opartych na agresji, bez uczenia nieagresywnych sposobów

opartych na agresji, bez uczenia nieagresywnych sposobów

dochodzenia swoich racji – sytuacja nie ulegnie zmianie, a

dochodzenia swoich racji – sytuacja nie ulegnie zmianie, a

nawet zachowania agresywne mogą się zwiększyć

nawet zachowania agresywne mogą się zwiększyć

.

.

Największy nawet wysiłek wychowawczy staje się mało

Największy nawet wysiłek wychowawczy staje się mało

skuteczny z takimi demoralizującymi zjawiskami społecznymi jak

skuteczny z takimi demoralizującymi zjawiskami społecznymi jak

bezrobocie, oraz pogłębiającymi się dysproporcjami w sytuacji

bezrobocie, oraz pogłębiającymi się dysproporcjami w sytuacji

materialnej społeczeństwa. Dlatego tak istotne jest, aby to dom

materialnej społeczeństwa. Dlatego tak istotne jest, aby to dom

rodzinny kształtował w młodej dziewczynie pozytywne wartości.

rodzinny kształtował w młodej dziewczynie pozytywne wartości.

Dziękuję za uwagę!

Dziękuję za uwagę!