Konsekwencje społeczno-

gospodarcze starzenia się

ludności

Starzenie się ludności na świecie

Kilka ostatnich lat stanowiło kontynuację kolosalnej

przemiany demograficznej na

świecie, czyli przejścia od wysokiego wskaźnika

urodzin i zgonów do sytuacji, w

której niskiemu poziomowi urodzin towarzyszy niski

wskaźnik umieralności.

Głównym powodem tej przemiany jest rosnąca

liczba i odsetek osób starszych.

Tak

szybki, znaczący i powszechny wzrost nie ma

precedensu w historii cywilizacji.

Obecna demograficzna rewolucja nie zakończyła się

z początkiem XXI wieku.

Główne cechy tej rewolucji to:

• W 1950 roku na świecie żyło około 200 milionów

ludzi w wieku 60 lat i powyżej.

Ta grupa światowej populacji liczy obecnie 500

milionów osób. Około 2020 roku liczba

osób starszych na świecie sięgnie 1 miliarda, a do

2025 roku wzrośnie do 1,2

miliarda.

• Jeszcze bardziej gwałtowny wzrost spodziewany

jest w grupie osób w bardzo

podeszłym wieku (80 lat i powyżej).

Według prognoz, w okresie od 1950 do 2025

roku liczba takich osób wzrośnie od 8 do 10 razy;

• Największy wzrost populacji osób starszych

powinny zanotować kraje słabiej

rozwinięte. Już teraz na takie kraje przypada 61%

światowej populacji osób w

starszym wieku.

Do 2025 roku proporcje osób starszych żyjących w

państwach, które

nazywamy dzisiaj państwami rozwijającymi się,

wzrosną do ponad 70%;

• Większość osób starszych to kobiety (55%). W

niektórych krajach, liczba kobiet w

tym przedziale wiekowym dwukrotnie przewyższa

liczbę starszych mężczyzn.

• W niektórych krajach rozwijających się stosunek

liczby osób starszych do całej

populacji wynosi prawie 1 do 5.

W ciągu pierwszej połowy następnego

stulecia proporcje te wzrosną od 1 do 4, a w

niektórych państwach nawet do 1 do 2.

• Proces demograficznej przemiany młodych

społeczeństw w społeczeństwa

bardziej dojrzałe zachodzi w krajach rozwijających

się o wiele szybciej niż ma to

miejsce w krajach rozwiniętych.

I tak, we Francji wzrost udziału osób starszych (65

lat i powyżej) w całej populacji, z 7% do 14%

nastąpił w ciągu 115 lat (1865-1980). W

Japonii podobna przemiana zabrała 26 lat (1970-

1996). Natomiast Jamajka przejdzie

ten sam proces w ciągu 18 lat (2015-2033), a

Tunezja w ciągu 15 lat (2020-2035);

• W ostatnich latach zanotowano istotne

krótkookresowe wahania demograficzne.

Mimo swego przejściowego charakteru, takie

fluktuacje mogą pośrednio wpłynąć na

poważniejsze, długookresowe zmiany w strukturze

wiekowej populacji na poziomie

lokalnym, ogólnokrajowym, a nawet w skali całych

regionów świata.

Do takich zmian

można zaliczyć wzrost lub spadek liczby osób

starszych, lub

wzrost populacji wdów w podeszłym wieku (ze

względu na wzrost śmiertelności

starszych mężczyzn w wieku produkcyjnym).

Procesy starzenia się ludności w krajach rozwiniętych i w

krajach rozwijających się

mają swoją odrębną specyfikę.

W tych pierwszych, największe konsekwencje

powoduje odsetek osób starszych w stosunku do populacji

całego kraju. W tych

drugich, najistotniejsze kwestie to absolutny wzrost populacji

osób starszych oraz

tempo tego wzrostu.

Wydłużony okres dalszego trwania życia, który obok spadku

płodności

stanowi powszechną przyczynę starzenia się ludności, ma

wpływ zarówno na życie

całych społeczeństw jak i jednostek.

Dla społeczeństw, liczne

implikacje tego

procesu dotyczą zmian

w modelu produkcji, konsumpcji,

w modelu produkcji, konsumpcji,

oszczędzania i inwestycji,

oszczędzania i inwestycji,

jak również kondycji rynku pracy oraz wydajności,

jak również kondycji rynku pracy oraz wydajności,

poszukiwanych rodzajów usług

poszukiwanych rodzajów usług

oraz modelu wydatków budżetowych.

oraz modelu wydatków budżetowych.

Dzisiaj podkreśla się przede

wszystkim

negatywne skutki procesu

starzenia się ludności, a więc

wzrost kosztów

wzrost kosztów

ubezpieczeń

ubezpieczeń

i świadczeń socjalnych.

i świadczeń socjalnych.

Jednocześnie pomijając

Jednocześnie pomijając

wkład osób starszych w

wkład osób starszych w

życie

życie

społeczeństw, także w ich

społeczeństw, także w ich

gospodarczy rozwój.

gospodarczy rozwój.

Tendencje do starzenia się społeczeństw  wykraczają

poza granice Europy. Proces starzenia się społeczeństw

jest obserwowany we wszystkich krajach rozwiniętych i

wiąże się z dwoma wspomnianymi już przez nas

zjawiskami demograficznymi.

Pierwsze z nich polega na wydłużaniu się przeciętnego

trwania życia, na skutek czego coraz większa liczba

osób dożywa wieku starszego i sędziwego.

Drugie dotyczy obniżania się płodności kobiet, co

wpływa na zmiany w strukturze demograficznej,

powodując zmniejszanie się w niej odsetka dzieci i

młodzieży, a zwiększanie odsetka osób starszych.

Za początek starości przyjmuje się umownie wiek 60

lat.

W latach 2005-2030 będzie postępował proces spadku

dzietności i wydłużania się czasu życia;

Będzie wzrastał odsetek osób starszych w populacji;

Inne przyczyny starzenia się społeczeństw, to:

• Spadek skłonności do zakładania rodzin.
• Wzrost liczby związków nieformalnych.
• Opóźnianie decyzji o urodzeniu dziecka.
• Decydowanie się na mniejszą liczbę dzieci.

Konsekwencje społeczno-ekonomiczne

starzenia się ludności w Polsce.

Według pesymistycznych

prognoz demograficznych polskie

społeczeństwo starzeje się.

  Faktem jest, że od dziesięciu lat

systematycznie w naszym kraju

notuje się spadek urodzeń, a w

1999 roku po raz pierwszy od

czasów II wojny światowej

mieliśmy do czynienia z ujemnym

przyrostem naturalnym. Jest on w

równej mierze wynikiem

wspomnianego spadku urodzeń ,

jak i wydłużania się życia w

Polsce.

Nie jesteśmy w tej mierze wyjątkiem w Europie.

Kiedy u nas w latach 80-tych i nawet jeszcze 90-tych

notowano wysoką dynamikę przyrostu naturalnego, w

społeczeństwach zachodnio-europejskich

sygnalizowano jego znaczący spadek. Najbliższe

prognozy przewidują postępujący spadek liczebności

populacji Europejczyków.

Jednak nie to będzie zdaniem demografów

najistotniejsze. W najbliższych dekadach zwrócić

należy uwagę nie tyle na wielkość poszczególnych

społeczeństw lecz na ich strukturę. Głównym

problemem dla naszego kontynentu będzie starzenie

się.

Obecnie tzw. wiek średni dla większości społeczeństw

europejskich wynosi 40 lat. Wg niektórych

przewidywań w 2025 r. wrośnie on do 55 lat.

Mówiąc o procesie

starzenia się ludności

demografowie mają na

myśli wzrost liczby i

odsetka ludności starszej

(w wieku 60 lat i więcej) w

ogólnej liczbie ludności

oraz wzroście wśród nich

odsetka osób “sędziwych”,

tzn. osób w wieku 75 lat i

więcej. Polska podobnie

jak większość krajów na

świecie należy do państw,

w których wyraźnie

zaznaczył się proces

starzenia się ludności i

którego intensywność

będzie wzrastał.

W Polsce osoby po 60 r. życia

stanowią obecnie 16 proc. ogółu
społeczeństwa. Jednak do 2020
roku procent ten ma wynosić 22.

Polska na tle Europy

Perspektywy demograficzne Polski
wyglądają znacznie gorzej na tle krajów
UE. Podobnego regresu demograficznego
doświadczyły inne gospodarki, które
weszły w okres przemian systemowych w
latach 90-tych.
• Gwałtowność negatywnych procesów
demograficznych uwidoczniła się wraz z
początkiem przemian gospodarczych w latach
90-tych.

• Podobne procesy demograficzne zachodziły w
Europie Zachodniej dużo wcześniej, ale także
wolniej.

• Obecnie w wielu krajach UE możemy zaobserwować proces
wzrastającej dzietności w rezultacie prowadzenia polityki nakierowanej na
odbudowę kapitału ludzkiego.

• Przemiany społeczno-ekonomiczne zapoczątkowane w 1989r., zmiany
we wzorcach rodziny i zachowań społecznych odpowiadają za istotną
część negatywnych procesów demograficznych w Polsce. Dodatkowo
zostały one wzmocnione przez filozofię podatkową traktującą dzieci jako
luksusową konsumpcję i niewspółmiernie wyższe obciążenia wobec osób
decydujących się na wychowywanie i utrzymanie dzieci.

• Problemem starzenia się społeczeństw będą bardziej dotknięte
gospodarki mniej zamożne.

Katastrofalny spadek

dzietności

W długim okresie spadek dzietności* poniżej prostej
zastępowalności pokoleń zagraża ujemnym przyrostem
naturalnym** i regresem demograficznym.

• Prosta zastępowalność pokoleń ma miejsce przy wskaźniku
dzietności powyżej 2,1.
• Wskaźnik dzietności powyżej 2,1 został po raz ostatni osiągnięty
w 1988 r.
• W XXI w. Polska wkroczyła z ujemnym przyrostem naturalnym i
dalszym spadkiem dzietności.

• Najniższy wskaźnik dzietności został osiągnięty w 2004 r. i wyniósł on
1,22, co oznacza, że pokolenie dzieci narodzonych w tym czasie jest o
42% mniej liczne od pokolenia swoich rodziców.

• Dalszy spadek wskaźnika dzietności do poziomów 1,1 możliwy jest
w okresie 2005-2010.
• Począwszy od 2007 r. w wiek dorosły będą wkraczały pokolenia
niżu demograficznego zapoczątkowanego wraz z nadejściem
transformacji systemowej.

* Współczynnik dzietności oznacza liczbę dzieci przeciętnie urodzonych
przez kobietę w wieku 19-45 lat
** Przyrost naturalny to różnica między urodzeniami a zgonami

Niemal wszystkie osoby starsze w naszym kraju mają

własne źródło utrzymania: emeryturę, rentę rodzinną lub

za przekazane gospodarstwo rolne. O takiej

samodzielności ekonomicznej można mówić w przypadku

97% osób starszych.

Aż 74 proc. osób utrzymuje się z emerytury.
Tylko kilka procent żyje na koszt społeczny.
Nieco ponad 6 proc. pracuje zawodowo.  Nie zawsze

jednak otrzymywana kwota świadczeń wystarcza na

godne życie i zaspokojenie specyficznych potrzeb tej

grupy ludności - leczenia, rehabilitacji, obsługi. Dzieje się

tak nie tylko w naszym kraju, ale także w krajach wysoko

rozwiniętych, w których “obciążenie” ludności pracującej

ludnością niepracującą (dziećmi i osobami starszymi) jest

coraz wyższe. Jednak komfort życia osób starszych jest

gorszy niż w innych krajach. W Polsce świadczenia

społeczne nie są wysokie. Prawie 84 proc. osób

otrzymuje świadczenia na pograniczu czy poniżej

przeciętnej płacy w gospodarce narodowej.

Konsekwencje starzenia się społeczeństwa są wielorakie.

Konsekwencje starzenia się społeczeństwa są wielorakie.

Wydłużanie się przeciętnego trwania życia powoduje, że

wiek starszy osiąga coraz większa liczba ludności.

Niewątpliwy wpływ ma na to postęp w ochronie zdrowia i

poprawa warunków życia ludności.

Z badań stanu zdrowia ludności wiadomo, że wraz ze

starzeniem się organizmu pogarsza się stan zdrowia

ludności, wyrażający się liczbą osób chorujących przewlekle,

liczbą chorób przypadających na jedną osobę oraz liczbą

osób niepełnosprawnych. Z tego względu coraz większa

liczba osób starszych wymaga opieki ze strony młodszego

pokolenia w zakresie samoobsługi, zwłaszcza w przypadku,

gdy osoba starsza ma kłopoty z przemieszczaniem się lub

inne problemy.

Ograniczanie dzietności rodzin do jednego lub dwojga dzieci

powoduje, że zmniejsza się liczba osób bliskich, które mogą

opiekować się osobami starszymi wtedy, gdy ta pomoc jest

niezbędna. Oznacza to, że konieczne jest zabezpieczenie

instytucjonalne, nie tylko finansowe, ale także w zakresie

usług i wsparcia psychicznego, ponieważ ten aspekt także

wchodzi w zakres godnego życia.

Jednoczesne starzenie się
społeczeństwa i wchodzenie w wiek
produkcyjny niżów demograficznych
będzie zwiększać obciążenie
młodych pokoleń na rzecz starszych.

Narodowego Spisu Powszechnego 2002 r. GUS

• Starzenie się polskiego społeczeństwa radykalnie przyspieszy

po 2010r.

• Na przestrzeni najbliższych 25 lat liczba osób w wieku

produkcyjnym przypadająca na osobę w wieku emerytalnym

spadnie o 50%.

• Na przestrzeni najbliższych 25 lat liczba dzieci i młodzieży

przypadająca na osobę w wieku emerytalnym spadnie o 65%.

• Wydłużający się przeciętny czas życia dodatkowo nasila

proces starzenia się społeczeństwa.

• Starzenie się społeczeństwa pociąga za sobą wzrost

wydatków państwa na rzecz świadczeń emerytalnych oraz

opiekę zdrowotną.

• Nadmierne obciążenie młodych pokoleń na rzecz starszych

zwiększa ryzyko „wtórnego regresu demograficznego” oraz

utrudnia szansę wyrwania się ze spirali coraz mniej licznych

młodych pokoleń.

• Pogłębianie się niekorzystnych procesów demograficznych w
długim horyzoncie czasowym grozi zapaścią finansów
publicznych i niemożliwością świadczenia opieki przez państwo
na rzecz starszych pokoleń. Ryzyko bankructwa ,,państw
socjalnych".

• Kosztownym społecznie rozwiązaniem jest otwarcie granic na
imigrację ludności z uboższych krajów Afryki i Azji.

• Wtórny regres demograficzny przesuwa
ponadproporcjonalnie moce produkcyjne gospodarki w
kierunku obsługi i konsumpcji osób starszych. Jednocześnie
osoby młodsze są zbyt eksploatowane, aby wychować sobie
dostatecznie liczne nowe pokolenia.

• Gospodarka zorientowana na konsumpcję starszych pokoleń
nie inwestuje w badania i rozwój. W długim okresie spowalnia,
a następnie ulega odwróceniu rozwój gospodarczy.

Dziękujemy za uwagę.

• Anna Wichlińska,
• Martyna Urbaniak,
• Natalia Bochman

•

www.pedagogika.org

• „Makroekonomiczne konsekwencje

procesów demograficznych” Dr
STANISŁAW KLUZA

• „Rozwój społeczny”

http://www.unic.un.org.pl/