Społeczeństwa
obywatelskie
Europy

WYKŁAD II
Społeczeństwo obywatelskie w
Polsce

I.

Uwarunkowania rozwoju
społeczeństwa obywatelskiego (s.
o.) w Polsce



Rozwój społeczeństwa obywatelskiego
to w gruncie rzeczy wyraz społecznych i
politycznych niedomagań konkretnej
zbiorowości w danym czasie, a
jednocześnie

świadectwo

wysiłków

samoorganizujących się obywateli
podejmowanych na rzecz lepszego
świata,

opartego

na

demokracji,

tolerancji, równości.

Zakresy definicyjne s. o. wg J. Herbsta:



skrajnie redukcjonistyczny- s. o. ogranicza się w zasadzie do

sfery hobby oraz małych zrzeszeń, które nie dążą do zmiany

świata, ani nie zamierzają go poprawiać. A zatem do tej grupy

nie będą należeć organizacje, które statutowo wchodzą w

relacje z państwem czy działają na rzecz realizacji jakiejś idei i

wizji wspólnego dobra;



umiarkowany- podstawowym wyróżnikiem społeczeństwa

obywatelskiego jest masowość, co wyklucza organizacje

elitarne, działające wyłącznie w interesie swoich członków

(przede wszystkim zaliczane do sfery polityki i ekonomii);



najszerszego ujęcia- w zakres społeczeństwa obywatelskiego

jest włączone wszystko, co leży pomiędzy prywatnością a

obszarem państwa.

W zakres podstawowych
składników społeczeństwa
obywatelskiego wchodzą
najczęściej:



ruchy społeczne (wspierające, opozycyjne,

rewindykacyjne),



zrzeszenia (stowarzyszenia, fundacje,

kooperatywy),



wspólnoty (samorządowe, religijne,

samopomocowe),



różne grupy interesu (politycznego,

ekonomicznego, narodowego, etnicznego

itp.).

!!!

Niektórzy badacze wyłączają z kręgu organizacji

s. o.:



kooperatywy (ze względu na odmienne

zarządzanie, rozporządzanie zyskiem i rozmiary

np. banki, towarzystwa ubezpieczeniowe),



partie polityczne (ich głównym celem jest

rekrutacja kadr politycznych),



kongregacje religijne (gdyż skoncentrowane są

na działaniach związanych z kultem).

II. Stan i perspektywy rozwoju
społeczeństwa obywatelskiego w
Polsce



Organizacje pozarządowe obejmują takie

działania, jak: sport, turystykę, rekreację i

hobby, kulturę, sztukę, edukację i

wychowanie, usługi socjalne i pomoc

społeczną, ochronę zdrowia (uznane za

najważniejsze sfery aktywności obywatelskiej).



Mniej aktywne są organizacje

koncentrujące się na rozwoju lokalnym i

ochronie środowiska, kwestiach zawodowych i

pracowniczych, ochronie praw obywatelskich,

działaniach o charakterze politycznym, czy

wspierające sektor pozarządowy.



Zdecydowana

większość

organizacji

pozarządowych powstała po 1989 roku.
Istotna część z nich to stowarzyszenia,
fundacje - stanowią około 15 % z nich, a inne
formy występują sporadycznie.



Status

fundacji

najczęściej

wybierają

organizacje zajmujące się ochroną zdrowia i
pomocą społeczną czy usługami socjalnymi,
co wynika z zadaniowego charakteru ich
działalności, podporządkowanej konkretnemu,
jasno określonemu celowi (np. zdobycie
środków na leczenie, wsparcie szpitala).



Na dzień 1.09. 2009 r. w bazie danych

Klon/ Jawor znajdowało się:



64,5 tys. stowarzyszeń,



10,1 tys. fundacji.



!! Szacunki pokazują, że naprawdę

aktywnych jest ok. 40 tys. organizacji

społecznych.

Specyfika działalności
organizacji
pozarządowych



Najwięcej jest w Polsce organizacji
pozarządowych działających w obszarze
sportu, turystyki, rekreacji i hobby
(38,3% organizacji wskazuje ten obszar jako
najważniejsze pole swoich działań).



Inne obszary wskazywane najczęściej przez
organizacje jako ich główne pola działań to:
kultura i sztuka (12,7% organizacji),
edukacja i wychowanie (12,8%) oraz
usługi socjalne i pomoc społeczna
(11,2%) i ochrona zdrowia (7,7%).

Organizacje pozarządowe w
skali geograficznej kraju



Województwa, w których liczba zarejestrowanych

organizacji w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców

jest największa to: mazowieckie (22 organizacje

na 10 tys. mieszkańców), pomorskie (20),

warmińsko-mazurskie (19), lubuskie (19),

dolnośląskie (19), zachodnio-pomorskie (18),

małopolskie (18), wielkopolskie (17);



zaś najmniej zarejestrowanych organizacji jest w

województwie świętokrzyskim (13), śląskim (14),

opolskim (14), lubelskim (15), łódzkim (15),

kujawsko-pomorskim (15), podlaskim (16) i

podkarpackim (16).

Liczba stowarzyszeń i
fundacji

Źródła finansowania



Źródła przychodów, z których w 2007 roku

korzystał największy procent organizacji to:

składki członkowskie (65%), źródła

samorządowe (57%), darowizny od osób

fizycznych (41%), darowizny od instytucji i

firm (43%) i źródła rządowe (25%).



W ogólnej kwocie przychodów sektora lawinowo

rośnie udział środków publicznych

(krajowych i zagranicznych) z 33% w 2003

do 56% w 2007 roku. Dzieje się tak ze względu

na dostęp do funduszy europejskich oraz

rosnące przychody z dotacji od administracji

centralnej.

Podstawa prawna zrzeszania
się



Podstawą prawną do zrzeszania się obywateli w
Polsce jest art. 12 Konstytucji RP, który mówi,
iż Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność
tworzenia i działania związków zawodowych,
organizacji społeczno- zawodowych rolników,
stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych
dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.



Ustawy z dnia 07.04.1989 roku Prawo o
stowarzyszeniach.



Ustawa z dnia 06.04.1984 r. o fundacjach.

1. Stowarzyszenia w prawie

polskim



W świetle Ustawy z dnia 07.04.1989 roku Prawo o

stowarzyszeniach, „stowarzyszenie jest dobrowolnym,

samorządnym i trwałym zrzeszeniem o celach

niezarobkowych, które samodzielnie określa swoje cele,

programy działania i struktury organizacyjne oraz

uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności

oraz opiera swoje działania na pracy społecznej

członków”. Mają prawo wypowiadania się w sprawach

publicznych.



Zgodnie z tą ustawą za organizację mającą status

stowarzyszenia nie może być uznana organizacja

działająca na podstawie innych ustaw (w tym związki

zawodowe) lub umów międzynarodowych, Kościoły i inne

związki wyznaniowe oraz organizacje religijne, jak tez

komitety wyborcze i partie polityczne.

Stowarzyszenia c.d.



W Polsce obowiązuje zasada dobrowolności stowarzyszania się,

sprowadzająca się do tego, że zabroniony jest przymus

wstępowania do jakiegokolwiek zrzeszenia, jak też nie wolno

zakazywać rezygnacji z członkostwa w nim.



Prawo do stowarzyszania przysługuje przede wszystkim

obywatelom polskim, mającym pełną zdolność do czynności

prawnych i nie pozbawionych praw publicznych.



Ustawa stwarza jednak możliwość przynależności do

stowarzyszenia także osobom małoletnim jednak bez prawa

wybierania i wybieralności.



Zakazać działalności stowarzyszenia może jedynie sąd

rejestrowy na wniosek prokuratora lub organu nadzorującego,

jeśli zostanie stwierdzone, że statut stowarzyszenia jest

niezgodny z przepisami prawa albo jeżeli założyciele nie

spełniają wymagań określonych ustawą (np. nie mają zdolności

do czynności prawnych).

Stowarzyszenie rejestrowe

Stowarzyszenie zwykłe

1.Ma osobowość prawną.
2.Może zakładać terenowe jednostki

organizacyjne (np. oddziały w różnych
miejscowościach).

3. Może łączyć się w związki z innymi

stowarzyszeniami.

4. Może przyjmować w poczet swych

członków osoby prawne.

5. Może korzystać z ofiarności publicznej i

przyjmować dotacje od organów
władzy państwowej i innych instytucji.

6. Może prowadzić działalność gospodarczą

(zyski z niej mogą być przeznaczane
tylko na działalność statutową
stowarzyszenia).

7. Źródłem dochodu są składki

członkowskie i inne źródła.

8. Do utworzenia koniecznych jest 15 osób.
9. Podstawa działania jest statut.
10. Musi być zarejestrowane w Krajowym

Rejestrze Sądowym- wpisu do KRS
dokonuje sąd rejestrowy czyli
właściwy dla danego terenu sąd
rejonowy.

1. Nie ma osobowości prawnej.
2..Nie może tworzyć terenowych jednostek

organizacyjnych.

3. Nie może łączyć się w związki

stowarzyszeń.

4. Nie może zrzeszać osób prawnych.
5. Nie może przyjmować darowizn,

spadków i zapisów oraz otrzymywać
dotacji i korzystać z ofiarności
publicznej.

6. Nie może prowadzić działalności

gospodarczej.

7. Źródłem dochodu są tylko składki

członkowskie.

8. Do utworzenia wystarczą trzy osoby.
9. Podstawą działania jest regulamin.
10. Działalność musi być zgłoszona we

właściwym organie nadzorującym,
którym jest starosta powiatowy

2. Fundacje w prawie

polskim



Aktem prawnym regulującym kwestie związane z zakładaniem i

działalnością fundacji w Polsce jest Ustawa z dnia 06.04.1984 r. o

fundacjach.



Fundacja jest taką formą organizacji pozarządowej, której podstawę

działalności stanowi kapitał przeznaczony na określony cel, zapisany w

statucie.



Fundacja nie jest jednak organizacją społeczną, nie służy zrzeszaniu się

obywateli, a także nie ma członków.



Jest natomiast osobą prawną, która zostaje powołana przez fundatora dla

realizacji zadań społecznie lub gospodarczo użytecznych, w tym

szczególnie wiążących się z ochroną zdrowia, rozwojem gospodarki,

rozwojem nauki, oświatą i wychowaniem, kulturą i sztuką, pomocą

społeczną, ochroną środowiska, opieką nad zabytkami itp.



Fundatorem, czyli de facto założycielem fundacji, może zostać każda

osoba fizyczna (bez względu na obywatelstwo i miejsce zamieszkania)

oraz każda osoba prawna (bez względu na siedzibę, z tym, że siedziba

powołanej fundacji musi znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej).



Również fundacje zagraniczne (mające siedzibę za granicą) mogą

tworzyć przedstawicielstwa na terytorium Polski.

Fundacje c.d.



Ustanowienie fundacji odbywa się na mocy oświadczenia woli:

w akcie notarialnym bądź w testamencie fundator ustala cele

fundacji oraz przeznaczone na ich realizację środki (pieniądze,

papiery wartościowe, ruchomości i nieruchomości).



Na stan majątkowy fundacji składa się nie tylko wkład własny

lecz fundacja może również otrzymywać na działalność spadki

darowizny.



Fundator lub wskazana przez niego osoba określa statut

fundacji, który zawiera nazwę fundacji, jej siedzibę i majątek,

cele fundacji oraz zasady, formy i zakres działalności ( fundacja

może prowadzić działalność gospodarczą, ale tylko dla

realizacji celów statutowych), skład i organizację zarządu

fundacji (sposób jego powoływania, obowiązki i uprawnienia

zarządu i jego członków).



Fundacja uzyskuje osobowość prawną i po wpisaniu do

Krajowego Rejestru Sądowego rozpoczyna działalność.

3. Organizacje pożytku

publicznego



na podstawie Ustawy z dnia 24.04.2003 r. o
działalności pożytku publicznego i o
wolontariacie organizacje pozarządowe mogą
uzyskać status organizacji pożytku publicznego.



Przepisy definiują tę działalność jako
„działalność społecznie użyteczną,
prowadzoną przez organizacje
pozarządowe w sferze zadań publicznych
określonych w ustawie”.

Nowelizacja ustawy o działalności
pożytku publicznego i o wolontariacie-
styczeń 2010



Od momentu wejścia w życie nowelizacji, organizacjami

pozarządowymi (zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy) są niebędące

jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu

ustawy o finansach publicznych, oraz niedziałające w celu

osiągnięcia zysku osoby prawne lub jednostki nieposiadające

osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje

zdolność prawną, w tym fundacje i stowarzyszenia.



Zgodnie z UDPPiW do organizacji pozarządowych nie zalicza

się: partii politycznych, związków zawodowych i organizacji

pracodawców, samorządów zawodowych oraz fundacji

utworzonych przez partie polityczne.



Podmioty te wlicza się natomiast zazwyczaj do szerokiej

definicji trzeciego sektora, zgodnie z którą należą do niego

organizacje bądź instytucje funkcjonujące poza obrębem

dwóch pozostałych sektorów – administracji publicznej (władzy-

I sektor) oraz biznesu (II sektor).

Szeroka definicja trzeciego
sektora obejmuje m.in.:



fundacje



stowarzyszenia i ich związki



organizacje społeczne działające na mocy odrębnych

przepisów



związki zawodowe



związki pracodawców



organizacje samorządów zawodowych



kółka rolnicze i koła gospodyń wiejskich



organizacje kościelne: instytucje społeczne kościołów i

związków wyznaniowych, prowadzące działalność

świecką, instytucje społeczne kościołów



partie polityczne

Ustawa określa zadania należące do działalności
pożytku publicznego. Należą do nich m.in.:



pomoc społeczna (np. rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej),



opieka nad byłymi żołnierzami zawodowymi, inwalidami wojennymi i wojskowymi oraz kombatantami,



działalność charytatywna,



podtrzymywanie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej,

obywatelskiej i kulturowej,



działalność na rzecz mniejszości narodowych,



ochrona zdrowia,



działania na rzecz osób niepełnosprawnych,



promocja zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem,



działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn,



działalność wspomagająca rozwój gospodarczy,



działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych,



nauka, edukacja, oświata i wychowanie,



krajoznawstwo o raz wypoczynek dzieci i młodzieży,



kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i tradycji,



upowszechnianie kultury fizycznej i sportu,



ekologia,



porządek i bezpieczeństwo publiczne oraz przeciwdziałanie patologiom społecznym,



upowszechnianie wiedzy i umiejętności na rzecz obronności państwa,



upowszechnianie i ochrona wolności i praw człowieka, swobody obywatelskie oraz wspomaganie rozwoju

demokracji,



ratownictwo i ochrona ludności,



pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą,



upowszechnianie i ochrona praw konsumentów,



działanie na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijanie kontaktów i współpracy między społeczeństwami,



promocja i organizacja wolontariatu,



działalność wspomagająca technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo organizacje

pozarządowe.

Nie mogą uzyskać statusu
organizacji pożytku
publicznego:



partie polityczne i ich fundacje,



związki zawodowe,



organizacje pracodawców,



samorządy zawodowe,



fundacje, których jedynym fundatorem
jest Skarb Państwa



samorząd terytorialny



kluby sportowe, będące spółkami.

Idea nadawania statusu
organizacji pożytku publicznego



Chodzi przede wszystkim o odciążenie sektora pierwszego

od realizacji niektórych powierzonych mu obowiązków.



Wynika ten fakt również z realnej oceny skuteczności

NGO-sów i sektora państwowego w niektórych

dziedzinach.



Organizacje pozarządowe działają bardziej elastycznie,

skuteczniej reagują na potrzeby społeczne niż państwowa

machina biurokratyczna.



Poza tym w działalność organizacji pozarządowych

angażują się wolontariusze, co podnosi ekonomiczną

efektywność ich funkcjonowania.

Korzyści



Status organizacji pożytku publicznego pozwala na uzyskiwanie

wsparcia ( w tym dotacji) oraz przyjmować zlecenia

finansowane przez organy administracji publicznej, np.

powierzenie przez samorząd lub organ rządowy zadań

polegających na zakładaniu i prowadzeniu stołówek i

noclegowni dla osób bezdomnych, świetlic lokalnych dla

młodzieży, organizowania szkoleń czy pomocy dla

potrzebujących.



Poza tym na rzecz takiej organizacji można przekazywać 1%

podatku dochodowego. Ten przywilej nakłada jednak pewne

obowiązki na organizacje pozarządowe o statusie organizacji

pożytku publicznego w postaci przedstawiania szczegółowych

sprawozdań z działalności finansowej. Jest to związane z zasadą

jawności działania, zwłaszcza w sferze finansowej.

4. Związki wyznaniowe



jest to wspólnota powołana w celach
kultywowania oraz propagowania
określonej religii, mająca własny ustrój,
doktrynę i obrzędy (kult).



związki wyznaniowe są niewątpliwie
formą zrzeszania się ludzi, choć nie
wszyscy badacze kwalifikują je w poczet
społeczeństwa obywatelskiego.

Formy zw. wyznaniowych



Kościoły- to organizacje wyznawców i ich duchowieństwa (kapłanów),

które mają określoną strukturę i hierarchię, własny światopogląd

religijny (naukę- doktrynę oraz normy- etykę), a także zasady kultu;

jest to zwykle duża wspólnota, o charakterze misyjnym. Kościołami

określa się zwykle związki chrześcijańskie o dłuższej tradycji;



Niektórzy badacze (np. M. Król) nie zaliczają do społeczeństwa

obywatelskiego instytucji Kościoła katolickiego, w odróżnieniu od

zrzeszeń obywatelskich nie mają charakteru stowarzyszeniowego lecz

korporacyjny, ponieważ nakładają ograniczenia dotyczące rekrutacji

członków i w odmienny sposób definiują uprawnienia grupy wobec

jednostek.



Kulty- małe, zwarte organizacje, skupione zwykle wokół jednej,

charyzmatycznej osoby, często nietolerancyjne wobec innych wyznań,

bazujące na prostych założeniach wierzeniowo- rytualnych (np. kult

ziemi, kult słońca itp.)



Sekty- małe, zwarte grupy religijne, wyodrębnione z większych religii

lub powstałe na styku różnych tradycji religijnych i kulturowych;

pozyskują członków przez konwersję (nawrócenie), skonfrontowanie ze

światem zewnętrznym, nietolerancyjne, przeświadczone o wyłącznym

poznaniu prawdy i swej wyjątkowości; mianem sekty określa się

zazwyczaj wyznania powstałe niedawno, o pejoratywnym zabarwieniu.

Zw. wyznaniowe



Wolność wyznania jest w Polsce zagwarantowana

konstytucyjnie (art. 25 i 53 Konstytucji RP) oraz Ustawą z

dnia 17.05.1989 roku o gwarancji wolności sumienia i

wyznania.



W Polsce aktywnych jest ponad sto związków wyznaniowych,

które reprezentują praktycznie wszystkie współczesne religie.



Do wyznawania określonej religii nie jest wymagana żadna

rejestracja, mimo to prowadzony jest przez Ministerstwo Spraw

Wewnętrznych i Administracji rejestr Kościołów i związków

wyznaniowych. Znajduje się w nim ponad 140 organizacji.



Największe związki wyznaniowe działają na podstawie

odrębnych ustaw.

5. Poziom aktywności
społecznej w organizacjach
obywatelskich



Badania pokazują, że niewielu Polaków wykorzystuje możliwość

społecznego działania w organizacjach obywatelskich.



Najczęściej badani poświęcają swój wolny czas szkolnictwu i

oświacie, związkom zawodowym, ruchom religijnym,

stowarzyszeniom sportowym oraz organizacjom charytatywnym,

młodzieżowym, związkom działkowiczów, hodowców, wędkarzy,

myśliwych, a także ochotniczym organizacjom ratowniczym (choć

ostatnio spadła liczba społeczników).



Nawet w tych najczęściej wymienionych sferach udział

społeczników jest niewielki, ponieważ nie przekroczył 5,5 % (w

2007- 4,8%). Uczestnictwo w pracy pozostałych organizacji jest

jeszcze mniejsze (jedynie w przypadku stowarzyszeń emerytów,

seniorów oraz organizacji turystycznych obejmuje ponad 1%, a

innych poniżej 0,5%).

Poziom aktywności c.d.



Wskaźnik, określający, w ilu dziedzinach działają
badani mówi, że:

- zdecydowana większość Polaków (80%, od 2006 r.

wzrost o 3 punkty) nie działa w żadnej organizacji
obywatelskiej,

- co piąty dorosły (20%, o 3 punkty mniej niż w 2006 r.)

deklaruje, że poświęca swój wolny czas na działalność
społeczną, w tym 12% działa w jednej dziedzinie, 4%-
w dwóch dziedzinach i 4%- w trzech lub więcej.

Poziom aktywności
obywatelskiej a zróżnicowanie
społeczne:



im wyższe wykształcenie, poziom dochodów i lepsza
sytuacja materialna, a także pozycja zawodowa,
tym częstsze poświęcanie czasu na pracę w
organizacjach (z tej reguły wyłamują się jedynie
rolnicy, którzy działają w organizacjach częściej niż
pracownicy fizyczno- umysłowi i robotnicy).



Do grup najczęściej pracujących społecznie należą
przedstawiciele kadry kierowniczej i inteligencji
(49%), osoby z wyższym wykształceniem (42%),
najlepiej sytuowani (36%) i najbardziej religijni,
praktykujący kilka razy w tygodniu (32%).

Poziom aktywności c.d.



aktywność w organizacjach obywatelskich

blokują takie czynniki położenia społecznego, jak:

* najniższe dochody, nie przekraczające 300 zł per

capita (9% badanych z tej grupy deklaruje pracę

w organizacjach obywatelskich),

* bezrobocie (10%), wykształcenie podstawowe

(11%),

* złe warunki materialne (12%),
* starszy wiek, powyżej 64 lat (13%),
* osoby nie mające wykrystalizowanych poglądów

politycznych (12%).

Podsumowując:

1. W ciągu ostatnich kilku lat poziom

zaangażowania się w prace społeczne jest
stabilny. Wśród wolontariuszy przeważają:

- osoby młode- studenci, uczniowie (dawniej w

średnim wieku i starsi),

- mężczyźni (wcześniej przeważały kobiety),
- ludzie lepiej wykształceni,
- mieszkańcy Polski południowo- wschodniej,

południowo- zachodniej, a także w dalszej
kolejności zachodniej i północnej.

2. Najczęstszym źródłem finansowania organizacji

pozarządowych są:

- składki członkowskie, środki samorządowe oraz

darowizny,

a do najrzadszych:
- zagraniczne źródła publiczne, wsparcie innych

organizacji pozarządowych oraz przychody z kampanii,

akcji charytatywnych i zbiórek publicznych.

Środki krajowe stanowią ok.
30% przychodów sektora (16,5 % ze źródeł

samorządowych, 13,1% ze źródeł rządowych).

Zaangażowanie środków publicznych jest dwu-, trzykrotnie

niższe niż w Europie Zachodniej.

3.

Organizacje pozarządowe częściej działają na

obszarach zurbanizowanych (połowa

organizacji w Polsce działa w miastach powyżej

100 tys. mieszkańców).

Należą do nich głównie organizacje działające

w sferze ochrony zdrowia, zajmujące się

wsparciem struktur społeczeństwa

obywatelskiego oraz organizacje kulturalne i

edukacyjne (z wyjątkiem Kół Gospodyń

Wiejskich, połączonych z Kółkami Rolniczymi).

Organizacje sportowe i rekreacyjne (kluby

sportowe funkcjonujące przy szkołach i

parafiach) częściej działają na terenach

wiejskich.

.

4. Organizacje sportowe częściej niż inne

podmioty społeczeństwa
obywatelskiego rozpoczynały swą
działalność jeszcze w czasach PRL. Po
1989 roku natomiast nastąpił znaczący
przyrost organizacji kulturalnych oraz
edukacyjnych, a także dotyczących
ochrony zdrowia. Do stosunkowo
młodych organizacji należą te
zajmujące się ochroną prawa, prawami
człowieka oraz działalnością polityczną.

5. Wśród partnerów, z którymi

organizacje pozarządowe utrzymują
ścisłe kontakty znajdują się kolejno:

* społeczność lokalna,
* samorząd lokalny,
* instytucje użyteczności publicznej

(szkoła, muzeum itp.),

* media lokalne,
* inne organizacje pozarządowe.

III. Bariery rozwoju

1. Niechętna sektorowi pozarządowemu postawa większości polskich elit:

politycznych, kulturalnych, medialnych, biznesowych, jak i

intelektualnych.

2. Niedojrzały kształt polskiej demokracji, który skutkuje trwałym

brakiem równowagi między sektorem obywatelskim a potężnymi

sektorami administracji rządowej i biznesu, a przez to niedostatkiem

instytucjonalnych możliwości rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w

Polsce (np. brak funkcjonowania w praktyce w szerszej skali Zasad

Partnerstwa i Dialogu Obywatelskiego , tzn. partnerskiego traktowania

sektora pozarządowego, włączanie przedstawicieli organizacji

obywatelskich jako równoprawnego partnera do mechanizmów Dialogu

Społecznego obejmujących stronę rządową oraz organizacje

pracodawców i pracobiorców; złe funkcjonowanie lub brak

przejrzystych procedur dostępu organizacji pozarządowych do środków

publicznych; zbytnie upartyjnienie życia publicznego).

Nieobywatelski charakter instytucji demokratycznych państwa

powoduje, że mają one ograniczone możliwości udziału w procesach

przygotowywania i podejmowania decyzji administracyjnych i

politycznych, kontrolowania poczynań władzy, co jest szczególnie

niepokojące, a wynika z braku partnerskiej równowagi we wzajemnych

relacjach i częstego uzależnienia organizacji pozarządowych od władz

różnego szczebla.

Bariery c. d.

3. Funkcjonowanie nieprzyjaznych sektorowi obywatelskiemu

nieformalnych grup interesów, z których najsilniejsze to grupa

„postkomunistyczna”, „klientelistyczna” (zwolennicy politycznej

regulacji

sektora),

„neoliberalna”

(zwolennicy

regulacji

wolnorynkowych i fiskalno- finansowych), „samorządowa” (radni i

pracownicy samorządów lokalnych odczuwają zagrożenie i

konkurencję dla swego mandatu samorządowego ze strony

„mandatu

obywatelskiego”).

Polski

samorząd,

zwłaszcza

powiatowy i wojewódzki realizuje model „samorządności bez

partycypacji”, scentralizowany (wysoki poziom klientelizmu

między administracją samorządową i centralną), upartyjniony

(większość radnych w sejmikach wojewódzkich i powiatowych

należy do władz partii ogólnopolskich) i oligarchiczny (większość

radnych zajmowała przed wyborami stanowiska kierownicze).

Badacze wskazują na to, że polskimi samorządami rządzi

„gerontokracja polityczna”: w przebadanych samorządach 66 %

radnych rozpoczęło swą karierę w samorządzie w okresie PRL,

15% za czasów tzw. pierwszej „Solidarności” (1980-1981), a

jedynie 19% po 1989 roku. Badania pokazują, że polscy

samorządowy nie chcą uznać sektora pozarządowego za

równoprawnego partnera w procesie zarządzania społecznościami

lokalnymi i regionalnymi.

Bariery c. d.

4. Zła sytuacja finansowa większości organizacji

pozarządowych. Około 70- 80 % z nich nie
posiada

żadnego

własnego

istotnego

majątku, a tylko ok. 20 %dysponuje
rezerwami finansowymi, 77% narzeka na
trudności

związane

ze

zdobywaniem

funduszy. Około ¼ nowo powstałych
organizacji zaprzestaje działalności w ciągu
pierwszych trzech lat od momentu swego
powstania z powodu trudności finansowych.

Bariery c.d.

5. Ogólny stan świadomości polskiego

społeczeństwa raczej anty- niż proobywatelski.

Jego cechą charakterystyczną jest wyuczona

bezradność, indywidualizm, brak

rozpowszechnionych wzorów

społecznikowskich, konsumpcjonizm,

postkomunistyczna mentalność

(skompromitowany etos pracy społecznej).

Niskie zaangażowanie w działalność społeczną

i barier samoorganizowania nie wynikają tyle z

antyobywatelskiej świadomości, ile z blokady

instytucjonalnej.

Literatura:



J. Herbst, Oblicza społeczeństwa obywatelskiego, Warszawa 2005.



Z. Woźniak, Kondycja społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, [w:]

M. Nowak, M. Nowosielski (red.), „Czy społeczny bezruch? O

społeczeństwie obywatelskim i aktywności we współczesnej Polsce,

Poznań 2006.



M. Król, Między korporacją a społeczeństwem obywatelskim, [w:] B.

Markiewicz (red.), Obywatel- odrodzenie pojęcia, Warszawa 1993.



B. Wciórka, Społeczeństwo obywatelskie 1998- 2008. Opinie i

Diagnozy nr 8, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2008.



B. Gonciarz, W. Pańków, Instytucjonalizacja samorządności

regionalnej i lokalnej w Polsce. Aktorzy, efekty i beneficjenci, [w:] P.

Gliński, B. Lewenstein, A. Siciński (red.), Samoorganizacja

społeczeństwa polskiego: III sektor i wspólnoty lokalne w

jednoczącej się Europie, Warszawa 2004 (całość artykułu).



P. Gliński, Trzeci sektor w Polsce. Dylematy aktywności, [w:] M.

Nowak, M. Nowosielski (red.), „Czy społeczny bezruch? O

społeczeństwie obywatelskim i aktywności we współczesnej Polsce,

Poznań 2006 .