Zaburzenia związane z lękiem

Objawy, powstawanie, terapia

Zaburzenia nerwicowe, związane ze
stresem i pod postacią somatyczną



F40 Zaburzenia lękowe w postaci
fobii



F40.0 Agorafobia



F40.1 Fobie społeczne



F40.2 Specyficzne (izolowane) postacie fobii



F41 Inne zaburzenia lękowe



F41.0 Zaburzenia lękowe z napadami lęku
(lęk paniczny)



F41.2 Zaburzenia lękowe uogólnione

Zaburzenia nerwicowe, związane ze
stresem i pod postacią somatyczną



F42 Zaburzenie obsesyjno-
kompulsyjne (nerwica natręctw)



F43 Reakcja na ciężki stres i
zaburzenia adaptacyjne



F44 Zaburzenia dysocjacyjne
(konwersyjne)



F45 Zaburzenia występujące pod
postacią somatyczną

Fobie

- cechy charakterystyczne



uporczywy strach

przed określoną sytuacją

(również wyobrażoną) – u osób poniżej 18 r.ż
trwa co najmniej 6 miesięcy



Kontakt z tą sytuacją prowadzi do
natychmiastowej reakcji (lęk, atak paniki – a u
dzieci płacz, zamieranie, wybuchy złości)



pragnienie uniknięcia zagrożenia

i wydostania

się z sytuacji



świadomość

, że strach bezzasadnie duży (u

dzieci – może nie być tej cechy)



brak innych zaburzeń

psychicznych

F40 Zaburzenia lękowe w
postaci fobii –

agorafobia

(F40.0)



Lęk przed otwartą przestrzenią, przed
obecnością tłumu i utrudnieniem
natychmiastowej ucieczki do
bezpiecznego miejsca



Grupa zaburzeń - lęk przed wyjściem
z domu, przebywaniem w publicznym
miejscu, samotnym podróżowaniem
pociągiem, samolotem

Agorafobia (F40.0)



Początek zwykle we wczesnym
okresie dorosłości



Częściej dotyczy kobiet (4:1)



sytuacje publiczne częściej
zagrażają kobietom - np. przemoc



inna socjalizacja - K częściej stają
się zależne od innych

F40.1

Fobie społeczne



Obawy przed oceną innych ludzi
skupionych w małych grupach (ale
nie w tłumie)



Unikanie kontaktów społecznych,
wystąpień publicznych, jedzenia w
obecności innych...



Skargi na czerwienienie się,
drżenie rąk, nudności, parcie na
mocz...

F40.1

Fobie społeczne



Występują równie często u kobiet
(15%) i mężczyzn (11%)



Współwystępują z zaburzeniami
lękowymi, atakami paniki,
specyficznymi fobiami,
zaburzeniami depresyjnymi

F40.2

Specyficzne postacie fobii



Dotyczą specyficznych obiektów i sytuacji

(różnice kulturowe)



Mężczyźni - 7%, kobiety - 16% (w USA – 11%

populacji)



Typy fobii (obiekty)



Zwierzęta K > M



Zjawiska naturalne K = M



Krew, zastrzyk, skaleczenie K = M



Sytuacyjne (samoloty, windy, zamknięte

przestrzenie)



Inne (fobia zakrztuszenia się, wymiotowania,

choroby, u dzieci – fobia głośnych dźwięków,

osób w przebraniu

Koncepcje powstawania fobii



PSYCHOANALIZA



Fobia jest mechanizmem obronnym
przed impulsami tkwiącymi w ID -
Freud



przypadek Małego Hansa



Fobia jest przeniesieniem na
konkretny obiekt uogólnionych obaw
dzieci o to, że dorośli nie są w stanie
ochronić ich przed
niebezpieczeństwem - Arieti

Koncepcje powstawania fobii



BEHAWIORYZM



Fobia powstaje w wyniku uczenia się



warunkowanie klasyczne (lęk)



warunkowanie instrumentalne (ucieczka)



Torowanie



znaczenie niektórych obiektów dla przetrwania



Podatność



poznawcza - oczekiwanie powtórzenia się
sytuacji



doświadczenia - brak kontroli nad
środowiskiem

Koncepcje powstawania fobii



TEORIE POZNAWCZE



powstawanie fobii gdy - uwaga na
bodźce negatywne, interpretacja
sytuacji wieloznacznej jako
zagrożenia, oczekiwanie w przyszłości
negatywnych wydarzeń



w fobiach społecznych - ważna ocena
ze strony innych, obraz siebie w
oczach innych, zawsze negatywna
ocena siebie w sytuacjach społecznych

Koncepcje powstawania fobii



CZYNNIKI BIOLOGICZNE



labilność autonomicznego układu
nerwowego



czynniki genetyczne



fobia krwi - 64% pacjentów ma krewnego I
linii z tą samą fobią



fobie specyficzne - częściej występują w
rodzinach



cechy temperamentu (Kagan, 1997) -
nadmierne pobudzenie na bodziec w wieku
4 m-cy - (5 x )

Terapia fobii



PSYCHOANALIZA



BEHAWIORYZM

najbardziej skuteczne metody



zanurzanie,



systematyczna desensytyzacja,



modelowanie

Terapia fobii



KONCEPCJE POZNAWCZE



zmiana sposobu interpretowania
bodźców



łączenie z treningiem umiejętności
społecznych



TERAPIA BIOLOGICZNA



leki przeciwlękowe



leki przeciwdepresyjne

F41.0 Zaburzenia lękowe z
napadami lęku -

lęk paniczny



Nawracające napady ciężkiego lęku



Lęk nie jest ograniczony do żadnej
konkretnej sytuacji / okoliczności



Nie można przewidzieć jego wystąpienia



Dominujące objawy - bicie serca / ból w
klatce piersiowej, duszności, zawroty
głowy, depersonalizacja, derealizacja,
strach przed śmiercią, chorobą
psychiczną

F41.0 Lęk paniczny - koncepcje
powstawania



TEORIE BIOLOGICZNE



uwarunkowania genetyczne -
występowanie w rodzinach, u bliźniąt
jednojajowych



nadwrażliwość układu noradrenergicznego
(norepinefryna)



nadwrażliwość receptorów dwutlenku
węgla powoduje przyspieszone
oddychanie, co prowadzi do
hiperwentylacji i ataku paniki

F 41.0 Lęk paniczny - koncepcje
powstawania



TEORIE PSYCHOLOGICZNE



hipoteza „strachu przed strachem”



hipoteza zwiększonej wrażliwości na doznania
z wnętrza ciała - pojawienie się
niespodziewanych doznań prowadzi do ataku



badania Telcha (oddychanie różnym powietrzem
w sytuacji relaksu/podniecenia)



hipoteza braku kontroli



badania Davisona i in. (możliwość usunięcia
CO

2)

Hipoteza zwiększonej wrażliwości –
częstość ataków paniki (badania Telcha
wg Davidson & Neale, 2001)

Studenci, różny
poziom lęku, 2
rodzaje
warunków
(powietrze,
CO

2

), info -

skutki CO

2

Nieoczekiwane

reakcje fizjologiczne u osób,

które boją się swoich reakcji fizjologicznych –
ATAK PANIKI

Hipoteza braku kontroli
Davison & Neale, 2001

Pacjenci z
atakami paniki,
CO

2 ,

dla połowy

info, że możliwość
kontroli stężenia
(faktycznie nie
mieli wpływu)

Gdy brak kontroli – ATAK PANIKI

F 41.0 Lęk paniczny - terapia



Terapia biologiczna



leki przeciwlękowe, przeciwdepresyjne



Terapia psychologiczna (Barlow, 1988)



trening relaksacyjny



techniki poznawczo-behawioralne Ellis’a i
Beck’a



prowokowanie objawów, analizowanie
ich, znajdowanie ich przyczyny

F42 Zaburzenie obsesyjno-
kompulsyjne



Obsesje

- natrętne, powtarzające się

myśli, impulsy, wyobrażenia



Kompulsje

- powtarzające się

zachowania, czynności psychiczne,
które człowiek musi wykonać by
zredukować niepokój wynikający z
obsesyjnych myśli, by uchronić się
przed nieszczęściem

F42 Zaburzenie obsesyjno-
kompulsyjne



Rozpoznawane gdy



natrętne myśli, czynności
przymusowe występują przez
większość dni w ciągu co najmniej 2
kolejnych tygodni



stanowią źródło cierpienia



przeszkadzają w codziennych
czynnościach

F42 Zaburzenie obsesyjno-
kompulsyjne



Cechy natręctw



uznawane za własne myśli lub impulsy



pacjent bezskutecznie przeciwstawia
się co najmniej 1 myśli lub impulsowi
(mogą być inne, z którymi nie walczy)



myśl o wykonaniu czynności
przymusowej nie jest przyjemna



myśli, wyobrażenia powtarzają się w
nieprzyjemny dla pacjenta sposób

Przykłady natręctw



Porządkowanie,
sprawdzanie
czystości



Unikanie niektórych
obiektów



Powtarzanie rytuałów



Sprawdzanie



Wykonywanie
określonej czynności

F42 Koncepcje powstawania



PSYCHOANALIZA



brak kontroli nad impulsami ID



fiksacja w fazie analnej



KONCEPCJE BEHAWIORALNE



zachowania wyuczone - czynności
natrętne redukują lęk

F42 Koncepcje powstawania



TEORIE POZNAWCZE



zaburzenia pamięci



trudności w ignorowaniu bodźców



KONCEPCJE BIOLOGICZNE



uszkodzenia OUN - guzy mózgu,
obrażenia głowy



neuroprzekaźniki dopamina,
acetylocholina



geny (10,3% u bliskich krewnych vs.
1,9%)

Sytuacja

Parkowanie
samochodu
przed
kinem

Pojawiają się
myśli: „Czy auto
jest zamknięte?”

Kora czołowa

Aktywnoś
ć
ośrodków
emocji

Uruchomio
na reakcja
strachu:
„Ktoś
ukradnie
moje auto!”

Aktywność
jądra
ogoniastego

Uruchomio
ne
działanie:
„Idę i
sprawdzam”

Sytuacja

Samochód
bezpieczny na
parkingu

Aktywność
jądra
półleżącego
przegrody

Pozytywne
wzmocnienie
(uspokojenie)

Cykl zachowania w zaburzeniach
obsesyjno-kompulsywnych

(Lambert & Kinsley, 2005)

F42 Terapia



PSYCHOANALIZA



praca z mechanizmami obronnymi i analiza
prawdziwych przyczyn lęku i obaw

F42 Terapia



TERAPIA BEHAWIORALNA - (ERP – Exposure and

Response Prevention, początek lat 1970)



I - Narażenie na kontakt z obiektem wywołującym

lęk (np. brud)



II - Instrukcja, by powstrzymywać się od

wykonania czynności kompulsywnej



„Praca domowa” – samodzielne wykonywanie obu

etapów przez 1 godz. dziennie (Skuteczność 50-

70% pacjentów)



Czas trwania – 10 godz. ambulatoryjnie, 20 godz. w

trudnych przypadkach (szpital)



Początkowo tylko w czynnościach natrętnych,

następnie również przy myślach natrętnych



Warianty – kontakt z bodźcem w rzeczywistości

wirtualnej, obserwowanie zachowania innego

pacjenta (również w rzeczywistości wirtualnej)

F42 Terapia



ERP i terapia poznawcza (koncepcja Schwartza i in.,

1996 wg Lambert & Kinsley, 2005)



Opracowanie indywidualnego programu ERP i sesje 1-2

razy w tygodniu



Prowadzenie przez pacjenta dziennika postępu terapii



Poznawcze elementy:



Relabeling – nazwanie niechcianych myśli obsesjami i

kompulsjami



Reattributing – przypisanie pochodzenia myśli procesom

biochemicznym w mózgu a nie rzeczywistemu

zagrożeniu



Refocusing – zamiana niepożądanych myśli na inne



Revaluing – uznanie, że niepożądane myśli są

bezwartościowe i można je ignorować



Skuteczność potwierdzona badaniami PET (zmiana

aktywacji mózgu)

F42 Terapia



TERAPIA POZNAWCZA



RET

(Terapia racjonalno-emocjonalna A.

Ellis) - kwestionowanie założenia, że
zawsze musi być tak jak pacjent chce, że
pacjent zawsze musi być perfekcjonistą



Beck

- sprawdzanie co się stanie, jeśli

pacjent nie wykona kompulsywnego rytuału



w obu przypadkach pacjenci są wystawiani
na kontakt z bodźcem wywołującym
natrętne myśli i powstrzymywani od
wykonania czynności przymusowych

F42 Terapia



TERAPIA BIOLOGICZNA



leki przeciwdepresyjne - fluoksetyna



Terapia neurochirurgiczna (dawniej
psychochirurgia) - usunięcie fragmentu
tkanki mózgowej w rejonie zakrętu obręczy
(Whitty, 1952) lub wiązki obręczy Kelly i
in., 1973) (dane wg Lambert & Kinsley,
2005)



Efekt – usunięcie objawów w 30-50%, 84%



Skutki uboczne – 1% - paraliż połowiczy,
padaczka