Przyczyny zaburzeń

psychicznych

Przegląd koncepcji

i

podejść teoretycznych

Psychologia kliniczna

definicja wg podejścia szerokiego

Helena Sęk (2005)



Dziedzina badań i praktyki psychologicznej ,
zajmująca się opisem i wyjaśnianiem
zdrowych i zaburzonych form zachowania,
przeżywania i funkcjonowania
somatycznego, określaniem przyczyn
zdrowia i zaburzeń oraz wypełnianiem
zadań praktycznych polegających na
diagnozie zdrowia i/lub zaburzeń w celu
zastosowania psychologicznych form
pomocy

Przyczyna zaburzeń - różne ujęcia



Charakter czynnika stanowiącego
przyczynę zaburzenia



Rola w mechanizmie powstawania
zaburzenia



Koncepcja teoretyczna

Przyczyny zaburzeń



Przyczyny niezbędne do wystąpienia
zaburzeń - WARUNEK KONIECZNY



wcześniejsza kiła - porażenie
postępujące



obok warunku koniecznego z reguły
występują jeszcze inne przyczyny



dla wielu zaburzeń psychicznych nie
wykryto warunku koniecznego

CHOROBA X

(Zaburzenie)

CZYNNIK

CHOROBO-

TWÓRCZY

(patogen)

Warunek konieczny

Przyczyny zaburzeń



Czynniki prowadzące do wystąpienia
zaburzenia - WARUNEK
WYSTARCZAJĄCY



brak nadziei co do własnej przyszłości
powoduje depresję



poczucie beznadziejności warunkiem
wystarczającym dla depresji



poczucie beznadziejności nie jest
warunkiem koniecznym - są inne koncepcje
depresji

Zaburzenie

Warunek wystarczający

Przyczyny zaburzeń



Czynniki zwiększające
prawdopodobieństwo rozwoju
zaburzenia - WARUNEK ZNACZĄCY



odrzucenie przez rodziców zwiększa
prawdopodobieństwo wystąpienia u
dziecka trudności w bliskich związkach,
depresji w okresie dorosłości



nie jest jednak ani konieczne, ani
wystarczające do wystąpienia późniejszych
zaburzeń

ZABURZENIE

Warunek znaczący

Przyczyny zaburzeń



Czynniki podtrzymujące zaburzenie,
które już wystąpiło - PRZYCZYNA
(WARUNEK) WZMACNIAJĄCA



opiekuńcze zachowanie wobec chorego,
które daje korzyści z chorowania i
opóźnia powrót do zdrowia



odsuwanie się bliskich od osoby z
depresją, co zwiększa poczucie
odrzucenia i wzmaga istniejącą depresję

A

B

Przyczyna (warunek) wzmacniająca

Przyczyny zaburzeń -

ramy czasowe



CZYNNIKI DALSZE - Przyczyny we
wczesnym dzieciństwie - predysponują do
wystąpienia zaburzenia



strata rodzica zwiększa ryzyko wstąpienia
depresji (Brown, Harris, 1989)



CZYNNIKI BLIŻSZE - krótko przed
wystąpieniem zaburzenia



traumatyczny uraz - zespół ostrego stresu lub
zaburzenie po stresie traumatycznym

Przyczyny biologiczne



Zaburzenia równowagi

neuroprzekaźników



serotonina - depresja



dopamina - hipotezy o nadmiarze w schizofrenii



Hormony



hormony płciowe - zróżnicowanie zachowań
agresywnych K i M



zaburzenia depresyjne w okresach „przełomów
hormonalnych” - depresja poporodowa i w
okresie menopauzy



ochronna rola estrogenów w chorobie Alzheimera

Przyczyny biologiczne



Nieprawidłowości genetyczne - wybrane
zespoły, w których zwykle (1-3) lub czasami
(4-5) występuje upośledzenie umysłowe

1. zespół Downa (1866) - trisomia chromosomu 21
2. zespół Edwardsa - trisomia chromosomu 18
3. choroba Taya i Sachsa - recesywny gen w

chromosomie 15

4. zespół Turnera - anomalia chromosomu

płciowego XO (tylko K)

5. zespół Klinefeltera - anomalia chromosomu

płciowego XXY (tylko M)

Przyczyny biologiczne



Deprywacja potrzeb fizjologicznych



deprywacja snu - zaburzenia poczucia czasu i

miejsca, spadek wydajności, sprawności

intelektualnej, zaburzenia nastroju



niedożywienie - u dzieci - zahamowanie rozwoju

fizycznego i intelektualnego, zahamowanie

rozwoju mózgu, deficyty uwagi



niedożywienie częstsze u dzieci karmionych
naturalnie (Sameroff, 1995)

!



Uszkodzenia fizyczne OUN



W okresie prenatalnym



Po porodzie

Główne koncepcje teoretyczne w

psychologii klinicznej



Podejście psychodynamiczne



Podejście poznawczo-behawioralne



Orientacja interakcyjno-systemowa

Przypadek Anny



40 lat, mężatka, 2 dzieci,

nie pracuje, znaczna

nadwaga



od 3 r.ż. wychowywana

przez matkę (ojciec zmarł

na atak serca), która także

cierpiała na ataki paniki



problem - ataki paniki

(drżenie, szybki oddech,

omdlenia, lęk) poza domem,

obawa o atak serca,

pozostaje w domu lub u

córki, konflikty z mężem

dotyczące złej sytuacji

finansowej i niemożności

podjęcia

przez nią pracy

Podejście psychodynamiczne

-podstawowe założenia



Zachowanie człowieka jest wynikiem
nieświadomych intrapsychicznych
procesów - popędów, motywów,
konfliktów i impulsów.



Mechanizmy obronne ego, które służą
obronie przed nierozwiązanymi
konfliktami, potrzebami itp. prowadzą
do prawidłowych, jak i do zaburzonych
zachowań.

Podejście psychodynamiczne

-podstawowe założenia



Doświadczenia i kontakty z ludźmi
w okresie wczesnego dzieciństwa
- zwłaszcza relacje z rodzicami - grają
kluczową rolę w rozwoju psychicznym
i kształtują zachowania dorosłych.



Wgląd w nieświadome procesy
pomaga poprawić funkcjonowanie
psychiczne i usunąć zaburzenia.

Podejście psychodynamiczne

-podstawowe założenia



Analiza relacji, jaka tworzy się między
terapeutą a pacjentem, pomaga
rozwiązać konflikty i usunąć
zaburzenia.



analiza przeniesienia i
przeciwprzeniesienia



swobodne skojarzenia



analiza marzeń sennych

Przypadek Anny

wg koncepcji psychodynamicznej



Ataki paniki związane z niepokojem i
lękiem, jaki pojawił się po stracie ojca
(obiekt przywiązania)



Anna nie przepracowała tej straty, zaczęła
spostrzegać świat jako zagrażający, brak jej
poczucia bezpieczeństwa i silnego ego -
stąd ataki paniki z dala od domu i innych
bezpiecznych obiektów przywiązania.



Matka w depresji nie dawała emocjonalnego
wsparcia, stąd silna potrzeba zależności z
fazy oralnej i problemy z nadwagą

Podejście

poznawczo-behawioralne



Wykorzystuje założenia warunkowania
(klasycznego i instrumentalnego),
teorii społecznego uczenia się i
atrybucji



Koncentracja na jawnych (dostępnych
obserwacji) i ukrytych (myślenie)
zachowaniach, które zostały nabyte w
drodze uczenia się i uwarunkowania w
społecznym otoczeniu jednostki

Podejście

poznawczo-behawioralne



Koncentracja na aktualnych
doświadczeniach oraz zachowaniu,
które można obserwować i mierzyć.



Uwzględnianie roli wpływu otoczenia
na powstawanie prawidłowych i
zaburzonych zachowań.



Metody empiryczne podstawą analizy
i oceny zachowania oraz terapii.

Przypadek Anny

wg koncepcji poznawczo-behawioralnej



Ataki paniki powstały w wyniku uczenia
się - modelem była matka Anny.



Obserwując matkę i jej zachowanie
Anna przyjęła zestaw przekonań - świat
jest niebezpieczny, nagła śmierć jest
powszechna itp.



Pozostawanie w domu, unikanie pracy
było pozytywnie wzmacniane przez
otoczenie (wsparcie, pomoc, opieka).

Orientacja

interakcyjno-systemowa



Źródło - badania nad interpersonalnym
komunikowaniem się psychotyków i ich
rodzin



Funkcjonowanie rodziny jako systemu -
zachowania jednego z członków rodziny
modyfikują zachowania innych osób.



Poprawa funkcjonowania jednej z osób
może nastąpić wówczas, gdy zmiany
wystąpią również u innych.

Przypadek Anny

wg koncepcji interakcyjno-systemowej



Anna ujawnia objawy, które są
efektem zaburzonego funkcjonowania
systemu rodzinnego.



Rodzina pochodzenia wzmacniała u
Anny tendencję do zależności, gdyż
sprzyjało to trzymaniu się rodziny
razem.

Przypadek Anny

wg koncepcji interakcyjno-systemowej



Zależność Anny jest wzmacniana
przez męża i dzieci



dzieci pełnią wobec matki rolę opiekunów
(„rodziców”), ich opieka zapobiega
wystąpieniu ataków paniki u matki



mąż był wzmacniany w swej roli
opiekuna, osoby zapewniającej byt
materialny rodzinie aż do ostatnich
trudności finansowych rodziny

Przypadek Anny

Uwzględnienie czynników biologicznych



Ataki paniki częściej u osób
wywodzących się z rodzin, gdzie
występowały ataki paniki (matka
Anny)



Ataki paniki związane z zakłóceniami
równowagi neuroprzekaźników (GABA,
serotonina)



Leki uspokajające i przeciwdepresyjne
pomocne w leczeniu ataków paniki

Przypadek Anny

uwzględnienie czynników społecznych



Wychowanie w duchu religijnym
sprzyjało wypieraniu uczuć i silnemu
poczuciu winy



Obecne środowisko społeczne bardzo
wąskie, kontakty społeczne
ograniczone przez ataki paniki



Włącznie środowiska (ksiądz,
społeczność parafialna) do terapii -
prace na rzecz parafii, spotkania

Integracja

Model biopsychospołeczny

Psychologicz

ne

Biologiczn

e

Społeczn

e