Wykład 11

Profilaktyka w środowisku

szkolnym

Profilaktyka jest jednym ze sposobów reagowania na
rozmaite zjawiska społeczne, które oceniane są jako szkodliwe
i niepożądane (…)
Pierwsza systematycznie wdrażana strategia profilaktyczna -
tzw. „edukacja negatywna” (początek XX wieku) (…)
Działania profilaktyczne powinny być skierowane na
najważniejsze czynniki ryzyka, tkwiące w jednostce, jak i jej
otoczeniu społecznym )

Profilaktyka

eliminacja lub redukcja wzmacnianie
czynników
czynników ryzyka
chroniących

Źródło: 1/ Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV
Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
2/ Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
3/ Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, Profilaktyka i wczesna interwencja, K. Okulicz-Kozaryn, A.
Pisarska

Wybrane czynniki ryzyka:

• Duża dostępność substancji

• Wystąpienie uzależnienia lub nadużywania w rodzinie

• Konflikty w rodzinie

• Pozytywny stosunek rodziny dziecka do używania
substancji (również obojętność i przyzwolenie)

• Doświadczenie izolacji w dzieciństwie

• Wczesna inicjacja

• Słabe wyniki w nauce szkolnej i zawężone oczekiwania
życiowe

• Grupa rówieśnicza, w której normą są zachowania
dysfunkcyjne

• Pozytywne oczekiwania dziecka wobec używania
substancji

Źródło: 1/ Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz.
IV Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
2/ Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
3/ Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, Profilaktyka i wczesna interwencja, K. Okulicz-
Kozaryn, A. Pisarska

Czynniki chroniące:

• Silna więź z rodzicami

• Zainteresowanie nauką i dobre w niej wyniki
(także angażujące hobby)

• Praktyki religijne

• Szacunek dla norm i autorytetów społecznych
(osadzenie
w szerszej wspólnocie)

• Pozytywna grupa rówieśnicza

Źródło: 1/ Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV
Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
2/ Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
3/ Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, Profilaktyka i wczesna interwencja, K. Okulicz-Kozaryn, A.
Pisarska

Zachowania ryzykowne – działania niosące ryzyko negatywnych
konsekwencji; zachowania te mają znaczenie rozwojowe i często
współwystępują ze sobą (…)

Poziomy profilaktyki

• profilaktyka I stopnia – to działania mające na celu promocję
zdrowia oraz zapobieganiu pojawiania się problemów związanych z
używaniem i nadużywaniem środków odurzających (…)

• profilaktyka II stopnia – zwana też wczesną identyfikacją, ma
na celu ujawnienie osób o najwyższym ryzyku popadnięcia
w uzależnienie oraz pomaganie im w redukcji tego ryzyka, a więc
zapobieganie popadaniu w używanie zależne (…)

• profilaktyka III stopnia – rozumiana jest jako interwencja
po wystąpieniu uzależnienia (…)
/Z. Gaś, 1993/

Źródło: 1/ Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV
Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
2/ Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
3/ Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, Profilaktyka i wczesna interwencja, K. Okulicz-Kozaryn, A.
Pisarska

Wybrane teorie wykorzystywane najczęściej w
praktyce profilaktycznej oraz opracowane na ich
podstawie strategie:

1/ Teoria Przywiązania (John Bowlby 1973) opisuje proces
rozwoju więzi pomiędzy jednostką a otoczeniem w kolejnych
etapach życia → Strategia Rozwijania Umiejętności
Wychowawczych oraz Strategia Rozwoju Zasobów
Środowiskowych

2/ Teoria Społecznego Uczenia (Alfred Bandura 1986)
wyjaśnia proces nabywania nowych zachowań – również
sięgania po środki psychoaktywne – poprzez modelowanie →
Strategia Rozwoju Umiejętności Wychowawczych oraz
Strategia Edukacji Rówieśniczej

Źródło: 1/ Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV
Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
2/ Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
3/ Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, Profilaktyka i wczesna interwencja, K. Okulicz-Kozaryn, A.
Pisarska

3/ Teoria Uzasadnionego Działania (Icek Ajzen i Martin
Fishbein 1980) opiera się na założeniu, że ludzie postępują
w sposób racjonalny i decydując się na podjęcie
(lub zaniechanie) danej aktywności rozważają możliwe jej
konsekwencje

→ Strategia Edukacji Normatywnej

4/ Teoria Zachowań Problemowych (Richard Jessor 1987)
zwraca uwagę na funkcję, jaką w przypadku nastolatków pełnią
zachowania naruszające normy prawne lub obyczajowe

→ Strategia Kształtowania Umiejętności Życiowych oraz
Strategia Alternatyw

Źródło: 1/ Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002,
rozdz. IV Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
2/ Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
3/ Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, Profilaktyka i wczesna interwencja, K. Okulicz-
Kozaryn, A. Pisarska

5/ Teoria Odporności (Resilience), Michael Rutter
(1979) i Norman Garmezy (1985), dotyczy czynników i
mechanizmów sprzyjających pozytywnemu rozwojowi
dzieci dorastających w bardzo trudnych warunkach →
Strategia Rozwoju Zasobów Środowiskowych oraz
Strategia Kształtowania Umiejętności Życiowych

Źródło: 1/ Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV Szkoła jako
miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
2/ Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
3/ Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, Profilaktyka i wczesna interwencja, K. Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska

Profilaktyka w szkole
Rodzaje szkolnych oddziaływań profilaktycznych:

• samodzielne programy profilaktyczne (strategia informacyjna
i edukacyjna)

• działania zintegrowane z programem szkolnym

• działania incydentalne

Standardy szkolnych programów profilaktycznych:

• projektowane ćwiczenia i informacje muszą być dostosowane
do poziomu rozwoju adresata

• przekazywane informacje powinny być rzetelne i rzeczowe

• informacje powinny uwzględniać poziom już posiadanej wiedzy

• informacje dotyczące zagrożeń nie powinny być zbyt
szczegółowe

• realizatorami powinny być osoby posiadające przygotowanie
pedagogiczne

• programy powinny uwzględniać włączenie rodziców
w podejmowane działania

Źródło: 1/ Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV Szkoła
jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
2/ Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
3/ Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, Profilaktyka i wczesna interwencja, K. Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska

Czynniki obniżające efektywność programów
szkolnych:

- przypadkowość programów
- działania narzucone odgórnie
- brak diagnozy problemów szkoły
- działania incydentalne
- realizatorzy programów spoza szkoły

-brak spójnej polityki szkoły wobec ryzykownych
zachowań
uczniów
- nauczyciele stanowiący wzorce nieprawidłowych
zachowań
- brak akceptacji nauczycieli dla programu

-niekorzystny klimat szkoły.

Źródło: 1/ Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV Szkoła
jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
2/ Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
3/ Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, Profilaktyka i wczesna interwencja, K. Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska

Etapy konstruowania programu profilaktycznego:

• Ocena aktualnych potrzeb

• Określenie celów programu

• Wybór metod i sposobów realizacji celów

• Ustalenie kosztów realizacji programu

• Monitoring

• Ewaluacja

• Modyfikacja programu

Wybrane programy profilaktyczne realizowane
w szkołach:

• „Zanim spróbujesz”

• „Spójrz inaczej”

• „Program domowych detektywów”

• „Debata”

• „Noe”
„Śnieżna kula”

Źródło: 1/ Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV Szkoła jako
miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
2/ Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
3/ Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, Profilaktyka i wczesna interwencja, K. Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska

„Drzewo problemu”

poszukiwanie „korzenia problemu” 

przyczyny problem (bierzemy pod uwagę te
problemy, na które mamy realny wpływ)

punkt centralny „drzewa” – definicja problemu

gałęzie „drzewa” – konsekwencje problemu
oraz wypracowane rozwiązania

Źródło: 1/ Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV
Szkoła jako miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
2/ Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
3/ Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, Profilaktyka i wczesna interwencja, K. Okulicz-Kozaryn, A.
Pisarska

Przykład: W szkole gimnazjalnej dzieci przyznały się do brania
narkotyków (marihuana i amfetamina). Grono pedagogiczne
podejrzewa, że ktoś dzieciom narkotyki dostarcza i że znacznie
większa grupa dzieci niż ujawniono ma kontakt z narkotykami.
Rodzice dzieci mają pretensje do szkoły, nauczyciele do rodziców.
Liczba trudności wychowawczych i konfliktów środowiskowych rośnie.
Ustalamy → Gdzie są przyjmowane środki odurzające (za płotem
boiska, głównie na przerwach, w szkolnym WC), społeczność lokalna
nie ingeruje w to, co robią młodzi ludzie. Najczęściej używa się tu
marihuany i amfetaminy, duża grupa młodych ludzi pali papierosy i
regularnie pije alkohol. Narkotyki można kupić od starszych kolegów.
Wspólne branie jest uważane przez dzieci za fajne spędzanie czasu.
Nauczyciele nie maja odwagi nagłośnić sprawy z różnych względów,
rodzice nie widzą problemu. Należy spodziewać się, że w takiej
sytuacji coraz większa liczba dzieci będzie sięgała po narkotyki, a za
tym pójdą inne zachowania ryzykowne.

Źródło: 1/ Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod red. Grażyny Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2002, rozdz. IV Szkoła jako
miejsce realizacji działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65
2/ Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik Wychowawcy, Luty 2001
3/ Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii, Warszawa 2006, rozdział 5.1, Profilaktyka i wczesna interwencja, K. Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska

1. Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod red. Grażyny

Świątkiewicz, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii,
Warszawa 2002, rozdz. IV Szkoła jako miejsce realizacji
działań profilaktycznych, J. Szymańska, str. 49-65

2. Grochowska G., Bidziński K., Pięć etapów budowania

szkolnego programu profilaktycznego, w: Poradnik
Wychowawcy, Luty 2001

3. Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii,

Warszawa 2006, rozdział 5.1, Profilaktyka i wczesna
interwencja, K. Okulicz-Kozaryn, A. Pisarska

Powyższy materiał został opracowany przez

Zespół Pedagogów CEN UWr

na podstawie literatury: