Kapitał
społeczny
Tomasz Skolimowski
Socjoekonomika
Definicje
• Putnam, Fukuyama
–
jest to zjawisko
kulturowe obejmujące
swoim obszarem sieć
zaufania (do drugiego
człowieka, do instytucji
publicznych), normy
społeczne, lojalność i
poszanowanie dla dobra
publicznego.
Przekazywany za
pomocą takich zjawisk
jak religia, spontaniczne
nawyki, tradycja.
• Bourdieau
–
indywidualne
inwestycje w sieci
związków społecznych.
Jest to dobro prywatne
będące
wyznacznikiem pozycji
społecznej jednostki.
Kapitał społeczny a
dobrobyt
• Zaufanie
– zjawisko oparte na założeniu, że innych
członków społeczności cechuje uczciwe i
kooperatywne zachowanie oparte na wspólnie
wyznawanych normach i wartościach.
• Spontaniczne zachowanie społeczne
– część kapitału
społecznego. Objawia się poprzez inicjatywę
społeczną (wspartą inicjatywą państwową) mającą
na celu zacieśnienie współpracy grup społecznych
(„społeczeństwo o wysokim poziomie zaufania
potrafi urządzić swoje środowisko pracy w sposób
bardziej korzystny i elastyczny niż społeczeństwa o
niskim poziomie tego zaufania”)
Czynniki składające się na
kapitał społeczny
• zaufanie interpersonalne;
• dobrowolną (niewymuszoną np. charakterem
samorządu zawodowego) przynależność do
organizacji i pełnienie w nich funkcji;
• udział w nieprzymusowych zebraniach
publicznych i zabieranie na nich głosu;
• dobrowolne działania i inicjowanie działań
wspólnych na rzecz społeczności lokalnej;
• udział w wyborach lub referendach
ogólnokrajowych lub lokalnych;
• pozytywny stosunek do demokracji.
Podział państw
(Fukuyama)
• Państwa „rodzinne”
– Chiny, Korea
Południowa, Francja, Włochy. Rodzina
jest podstawową komórką organizacji
gospodarczej, przez co inne dobrowolne
formy aktywności społecznej są słabo
rozwinięte. Aktywność zawodowa i
pozazawodowa często odnosi się tylko
do rodziny (rodzinne przedsiębiorstwa –
brak zaufania do osoby trzeciej)
Podział państw c.d.
• Państwa o wysokim poziomie zaufania
–
Niemcy, Japonia. Kultura obu państw
(solidarność społeczna, perfekcjonizm,
dyscyplina, organizacja życia prywatnego
i zawodowego) pozwala tworzyć sprawnie
działające przedsiębiorstwa nie oparte na
związkach pokrewieństwa (duże zaufanie
do osób spoza najbliższego otoczenia,
rodziny)
Keiretsu (Japonia)
Grupa spółek powiązanych za
pomocą zależności biznesowych i
kapitałowych. Dwa rodzaje Keiretsu:
- Pionowa
– zależności między
dostawcą i odbiorcą;
- Pozioma
– zależności między
przedsiębiorstwami powiązanymi ze
sobą finansowo;
Keiretsu c.d.
• Posiadanie wspólnych akcji;
• Ścisła współpraca
(różne szczeble);
• Transfer kapitału ludzkiego
(umiejętności poszczególnych
pracowników);
• Transfer kapitału informacyjnego
(wiedza).
Kryzys społeczeństwa
amerykańskiego
• Kryzys rodzinny
– niepełne rodziny (matka
samotnie wychowująca dziecko), rozwody.
• Wzrost przestępczości
– spadek zaufania (władza,
policja, obywatel).
• Procesowanie się
– niemożność rozwiązywania
konfliktów osobiście – odwoływanie się do władzy
sądowej („Sue the bastards!”).
• Izolowanie się społeczeństwa
– brak bliskich
przyjaciół i znajomych.
• Wpływ kultury masowej, pracoholizm i brak czasu
– telewizja, komputer, wydłużające się godziny
pracy + dłuższe dojazdy.
Negatywne skutki kapitału
społecznego (Portes)
• Wykluczanie osób nie należących do
grupy;
• Stosowanie przez grupę przymusu;
• Ograniczenie swobody osób
funkcjonujących w jej sieci kapitału
społecznego;
Kapitał
społeczny w
Polsce
„Pomiędzy poziomem grup
pierwotnych a poziomem
narodowej społeczności istnieje
[...] rodzaj próżni socjologicznej”
S. Nowak
Cechy polskiego kapitału
społecznego
• Rodzina
– najwyższy stopień zaufania i największa
skłonność do zawierania transakcji ekonomicznych i
nieekonomicznych;
• Naród
– silnie zakorzenione poczucie wspólnoty narodowej,
patriotyzm, zainteresowanie polityką (wstąpienie Polski do
NATO, „pomarańczowa rewolucja” na Ukrainie);
• Kościół
– „ideologiczny nadzorca państwa”, angażowanie się
w sprawy polityczne („stróż moralności”), blokada
niektórych zasad nowoczesnej demokracji (możliwość
dokonania wyboru – in vitro, aborcja itp.);
• Społeczeństwo obywatelskie
– źle funkcjonujące z powodu
niskiego zaufania do instytucji państwowych (korupcja,
afery medialne), „analitycy” medialni i prasowi głosem
społeczeństwa (paraliż inicjatyw obywatelskich) – brak
wiarygodnych ekspertów, brak dialogu społecznego
(kompromis).
Kapitał społeczny w Polsce
– liczby
• W Polsce z opinią, że "większości ludzi można ufać", zgadza
się według Diagnozy Społecznej zaledwie 10,5 proc.
respondentów w 2003 i 2005 roku - siedmiokrotnie mniej
niż w Norwegii, która w ostatnim rankingu poziomu życia
zajęła wśród 177 państw pierwsze miejsce (UNDP, 2005);
• W Polsce zarejestrowanych jest
36500 stowarzyszeń
i
ponad
5000 fundacji
; przy rozszerzonej definicji trzeciego
sektora jest
96000 zarejestrowanych organizacji
pozarządowych
; 58 proc. z nich prowadzi aktywną
działalność, 10 proc. nie prowadzi żadnych działań.
Skłonność do stowarzyszania się, gdy przynależność do
organizacji stała się po zmianie systemu w pełni
dobrowolna, gwałtownie spadła z 30,5 proc. w 1989 r. do
15,6 proc. w 1997.
Coraz bardziej szczęśliwy, wykształcony, zdrowy i
zamożny Polak w nieobywatelskim społeczeństwie
Odsetek gospodarstw domowych, w których stałe dochody wystarczają na zaspokojenie bieżących potrzeb, odsetek
studentów w grupie wiekowej 19-24 lata oraz procent osób niepalących, ufających innym i zadowolonych ze swojego
życia i ze stanu swojego zdrowia
(slajd pochodzi z prezentacji prof. J. Czapińskiego)
Źródło danych: dla wszystkich krajów, włącznie z Polską ESS — European Social Survey
2002, dla Polski DS – Diagnoza społeczna z 2003-2005 r.
(slajd pochodzi z prezentacji prof. J. Czapińskiego)
Odsetek osób ufających innym ludziom
Źródło danych: dla wszystkich krajów, włącznie z Polską ESS — European Social Survey
2002, dla Polski DS – Diagnoza społeczna z 2003-2005 r.
(slajd pochodzi z prezentacji prof. J. Czapińskiego)
Przeciętna liczba organizacji, do których
należą respondenci
R2=0,81
Żródło danych: European Social Survey 2002 i Rocznik Statystyczny GUS, 2004, oprac. własne (wskaźnik kapitału
społecznego stanowiła suma standaryzowanych wartości zaufania interpersonalnego, przynależności doi organizacji i
tolerancji dla mniejszości homoseksualnej)
(slajd pochodzi z prezentacji prof. J. Czapińskiego)
Kapitał społeczny a PKB na mieszkańca wg parytetu siły nabywczej w przekroju
międzynarodowym
-6,00
-4,00
-2,00
0,00
2,00
4,00
6,00
kapitał społeczny
10000,00
15000,00
20000,00
25000,00
30000,00
35000,00
40000,00
PK
B na
mie
szk
ań
ca
Austria
Belgia
Niemcy
Dania
Hiszpania
Finlandia
Francja
W.Brytania
Grecja
Węgry
Irlandia
Włochy
Holandia
Norwegia
Polska
Portugalia
Szwecja
Słowenia