Nadawcy

• Jedną z najistotniejszych cech

różniących komunikowanie masowe od
innych form komunikowania jest
profesjonalny i zbiorowy charakter
nadawcy, czyli komunikatora. W
zwykłej rozmowie wiadomo, kto jest
mówcą, a kto słuchaczem (choć role te
się zmieniają)

• każdy przekaz jest dziełem zbiorowym;

oczywiste jest to w przypadku serialu
telewizyjnego, ale okazuje się równie
prawdziwe w przypadku audycji radiowej
czy artykułu prasowego. Z reguły wielu jest
pomocników przy jego powstawaniu —
redaktorów, korektorów stylistycznych,
ilustratorów, researcherów. Jeżeli więc
istnieje tu autor indywidualny,jest on jedynie
głównym, lecz nie wyłącznym twórcą.

DOKTRYNY MEDIALNE

Porządkują je w 1956 roku Stibert i

Schramm:

• autorytarna
• liberalna
• komunistyczna
• odpowiedzialności społecznej

Doktryna autorytarna

Doktryna autorytarna

Doktryna autorytarna obejmuje
poglądy na komunikowanie
masowe i media wywodzące się
z ideologii i tradycji państwa
feudalnego.

Doktryna autorytarna opiera się

na bezpośredniej i widocznej
kontroli mediów przez władzę,
dyktatora, monarchę.

Założenia:

Założenia:

• Przekonanie o słabości i

ułomności natury ludzkiej.
Jednostka musi funkcjonować
w zbiorowości zorganizowanej i
kontrolowanej przez państwo;

• prymat państwa nad jednostką;

• Siłą państwa jest mądrość i siła

władcy/przywódcy, który ma prawo do
sprawowania władzy z powodu: łaski
Boga, więzów krwi, charyzmatycznej
osobowości, szczególnych przymiotów;

• Władca rządzi niepodzielnie przy

pomocy grupy zaufanych wybranych
osób i rozbudowanego aparatu
państwowego

Rola mediów

Rola mediów

• Umacnianie władzy przywódcy
• Budowanie jedności narodu
• Mobilizacja społeczeństwa do realizacji

celów wskazanych przez przywódcę

Kontrola państwa nad mediami

Kontrola państwa nad mediami

po

po

przez

przez

:

:

• Koncesjonowanie nadawców – legalnie

mogą działać tylko wydawcy i nadawcy

posiadający zezwolenie ( licencję, koncesję,

patent) określające charakter i zakres ich

działalności

• Cenzurę prewencyjną – poddawanie

uprzedniej kontroli wszystkie publikacje,

przedstawienia czy widowiska oraz

zakazywanie rozpowszechniania tych treści,

które podważają zaufanie do przywódcy lub

negują prymat państwa nad jednostką

• Represje prawne ( sądowe ) –

ustawodawstwo pozwalające na zamykanie

mediów lub na skazywanie na wieloletnie

więzienia autorów tych publikacji, które

według władzy szkodzą państwu

• Kontrola pozytywna – dotowanie

przychylnych władzy mediów, infiltracja

mediów przez agentów tajnych służb,

posiadanie udziałów w koncernach

medialnych

Doktryna leninowska

Doktryna leninowska

W Związku Radzieckim system

medialny służył do prowadzenia
masowej indoktrynacji
społeczeństwa. W państwie tym
istnienie wolnych i niezależnych
mediów było wykluczone. W czym
pomagał rozbudowany system
cenzury prewencyjnej

Doktryna komunistyczna

(marksistowsko –

leninowska)

Środki informacji miały stać się
czynnikiem rewolucyjnej zmiany
społecznej pełniąc rolę nie tylko
propagandową ale też organizatora
życia społecznego-gospodarczego.
Oznaczało to dominację treści
ideologicznych określonych przez
aparat partyjny.

• nierozerwalny związek

informacji i oceny –
stronniczość nie przeszkadza w
ujawnianiu rzeczywistości,
przeciwnie – przez marksistowską
ideologię możliwy jest jej
pogłębiony opis

• partyjność – dziennikarze to pas

transmisyjny partii do mas, to
„oczy, uszy i usta partii”

• ideowość – dziennikarstwo wymaga

jasnego światopoglądu,
zdecydowanych przekonań
politycznych, aktywnego
zaangażowania w proces zmian
społecznych. Ideowość widoczna w
działalności dziennikarskiej w
doborze materiałów, selekcji
faktów

Fundamentalne zasady doktryny

Fundamentalne zasady doktryny

leninowskiej

leninowskiej

• Upaństwowienie mediów – nacjonalizacja

wraz z uspołecznieniem mediów ( media stają

się własnością kolektywną, a nie prywatną )

• Klasowość i partyjność mediów –

podporządkowanie mediów partii lub innej

organizacji i uznawanie jej kierowniczej roli w

państwie

• Instrumentalne traktowanie

mediów – media są narzędziem,
które umacnia władzę partii,
mobilizuje społeczeństwo do
realizacji programu partii. Ponadto
media mają kształtować
świadomość i postawy społeczne
zgodne z panującą ideologią

Prawda

Prawda

Doktryna leninowska w PRL

Doktryna leninowska w PRL

• W Polsce Ludowej mimo ewolucji

systemu główne założenia doktryny
leninowskiej pozostały niezmienne.
Wszelkie próby „liberalizacji” kończyły
się zamykaniem niepokornych mediów,
tak jak tygodnika „Po prostu”

• Najlepszym przykładem medium

komunistycznego w PRL jest „Trybuna
Ludu”

Trybuna Ludu

Trybuna Ludu

Doktryna Liberalna

• Wywodzi się z myśli

oświeceniowej: John Miltona,
Thomasa Jeffersona, J.S.Milla,
Johna Locke’a

• Jej podstawą jest Pierwsza

Poprawka z 1791 roku -
konstytucyjna gwarancja wolności
prasy

• podstawowe założenia nawiązują

do podstawowych założeń
liberalizmu – wolność opinii,
mowy, religii, zgromadzeń.

Założenia doktryny liberalnej

Założenia doktryny liberalnej

• prymat jednostki nad państwem
• racjonalność natury ludzkiej – człowiek jako

istota rozumna posiada wrodzoną zdolność
odróżniania prawdy od fałszu i dobra od zła

• obowiązkiem państwa jest ochrona interesów

jednostki swobód politycznych i
ekonomicznych oraz nie ingerowanie w życie
prywatne, społeczne i ekonomiczne (laissez
faire)

• do racjonalnych działań niezbędny jest wolny

rynek idei – miejsce gdzie każdy będzie mógł
przedstawiać własne poglądy oraz poznać poglądy
innych ludzi

Rola mediów w doktrynie

Rola mediów w doktrynie

liberalnej

liberalnej

• Pies łańcuchowy demokracji –

pilnowanie porządku w państwie i

nagłaśnianie przypadków łamania prawa

lub naruszenia reguł demokracji przez

osoby sprawujące władzę

• Czwarta władza – w sensie węższym

kontrola instytucji państwowych i wielkich

korporacji w imieniu i interesie obywateli.

W szerszym rozumieniu rozbudzanie w

obywatelach zainteresowania sprawami

publicznymi

• Tworzenie wolnego rynku idei
Środki masowego przekazu winny

być „rynkiem idei” na którym
prawda i dobro zwyciężają, a
kłamstwo i zło ponoszą klęskę.

Doktryna liberalna

• Wolność słowa i prasy są według

liberałów prawem człowieka i
obywatela.
Prawnym wyrazem doktryny
liberalnej jest likwidacja cenzury.

Rynek ideii – za i przeciw

Rynek ideii – za i przeciw

• Wg McQuaila wolność

komunikowania wymaga:
braku wszelkiej instytucjonalnej
cenzury, koncesjonowania

mediów oraz innej kontroli
rządowej, jednocześnie braku
przymusu publikowania i odbioru;

• prawa do komunikowania –

jednakowej prawnej możliwości

dla obywateli swobody odbioru
oraz dostępu do wiadomości,
opinii, kultury;
prawo do informacji – wolności
mediów informacyjnych do

otrzymywania informacji;

• autonomii redakcyjnej – braku

ukrytego wpływu reklamodawców i

właścicieli mediów na selekcję
wiadomości i opinii;
 (niekoniecznie ale jest to pożądane)

prowadzenie aktywnej i krytycznej
polityki redakcyjnej w przedstawianiu
wiadomości i opinii, oraz twórczej
polityki w sferze kultury i sztuki

• Z doktryną liberalną wiążą się

tradycyjne zasady profesjonalizmu
mediów informacyjnych:
Obiektywizm – główne zadanie
dziennikarstwa to dostarczenie
obiektywnych informacji.

• Wiąże się z tym:

 konieczność unikania

zajmowania stanowiska w
prezentowanej sprawie

 neutralne relacjonowanie faktów
 unikanie subiektywności
 Brak partyjności
 przywiązanie do dokładnej relacji oraz

innych kryteriów prawdy (kompletność,

adekwatność)

służenie odbiorcom a nie ukrytym

siłom trzecim
obiektywizm powinien też
obejmować selekcję faktów

• Zasada sprawiedliwości i

wielostronności przekazu, tzn doktryna
równego czasu – głosi ona, że gdy
sprawa jest kontrowersyjna media
powinny poświęcić równy czas dla
przedstawienia różnych stanowisk.
Zasada równości czasu sprawia, że
media traktują tak samo wszystkich
kandydatów na wybieralne stanowiska.

• Dwa sposoby interpretacji

różnorodności:
dostęp proporcjonalny – oznacza

większy dostęp dla tych, którzy mają
większe poparcie
równy dostęp zakłada, że wszyscy

ubiegający się o dostęp do mediów są
jednakowo traktowani

• media powinny odzwierciedlać w

swej strukturze i treściach różne
nurty społeczne i ekonomiczne
społeczeństwa w mniej więcej
proporcjonalny sposób
• równe szanse dostępu do
mediów dla mniejszości

• forum dla różnych stanowisk i

opinii
• powinny przedstawiać istotne
oferty treści, które odpowiadają
potrzebom i zainteresowaniom
różnych odbiorców

• Zasada różnorodności została uznana za

podstawowy standard demokratycznych
mediów.
Różnorodność mediów:
ułatwia zmianę kulturową
ogranicza zamach na wolność mediów w
warunkach koncentracji własności
umożliwia mniejszościom istnienie w
szerszym społeczeństwie
wzbogaca bogactwo życia społecznego

• Jakość informacji dziennikarskiej

powinna być:
 pełna

- obiektywna (komentarz powinien
być oddzielony od informacji)
 zrównoważona

- sprawiedliwa

Wolność mediów

Wolność mediów

• W doktrynie liberalnej media aby

spełniać swoją rolę muszą być
wolne

• Jednak czy wolność mediów

powinna być bezgraniczna?

• Co z prywatnością obywateli,

tajemnicą państwową i
pornografią?

Granice wolności mediów

Granice wolności mediów

• Zakaz naruszania sfery prywatnej obywateli –

jednakże w przypadku osób publicznych prawo do
prywatności ulega nieokreślonemu ograniczeniu

• Ochrona reputacji i dobrego imienia przed

zniesławieniem

• Ochrona porządku publicznego i

bezpieczeństwa państwa - nawoływanie do
obalenia legalnych władz czy podżeganie do buntu
to przestępstwo.

• Ochrony tajemnicy państwowej – rzadko

występująca granica

• Nie eksponowanie pornografii – nie

eksponowanie pornografii w miejscach publicznych

• Wariantem doktryny liberalnej jest

doktryna odpowiedzialności
społecznej – komercjalizacją prasy
sprawiła, że dominuje w niej
informacja żerująca na ludzkich
popędach, wykorzystująca ludzkie
słabości, sensacje etc. więc
obniżyła się wartość informacyjna.

Doktryna odpowiedzialności

Doktryna odpowiedzialności

społecznej

społecznej

• Nowa doktryna nazywana doktryną

odpowiedzialności społ. opiera się na

założeniu, iż każdemu prawu odpowiadać

musi określony obowiązek.

• Wolność mediów musi być równoważona ich

odpowiedzialnością wobec społeczeństwa

Media mają być wolne i niezależne, ale

równocześnie należy je traktować jako

instytucje publicznego zaufania, obarczone

pewnymi obowiązkami na rzecz społ. i

ponoszącymi z tego tytułu przed nimi

odpowiedzialność moralną i prawną.

Doktryna odpowiedzialności społecznej powstała

Doktryna odpowiedzialności społecznej powstała

na fali krytyki mediów liberalnych gdy pojawiły

na fali krytyki mediów liberalnych gdy pojawiły

się pewne problemy:

się pewne problemy:

•

media stały się lukratywnym biznesem i

jednocześnie potężnym narzędziem wpływ na

społeczeństwo – właściciele radia i telewizji mogli

swobodnie decydować o treściach docierających do

obywateli

•

media źle wykorzystują pozycję jaką zdobyły:

kierują się swoimi interesami (właścicieli i

reklamodawców), komercjalizują się, skupiają się na

skandalach i rozrywce, a nie na ważnych sprawach

społecznych

•

doświadczenia historyczne (II wojna) i nauka

podważyły tezą o racjonalności ludzi: są oni podatni

na propagandę i manipulacje

Raport Komisji do Spraw

Raport Komisji do Spraw

Wolności Prasy - Komisji

Wolności Prasy - Komisji

Hatchinsa – 1947 rok

Hatchinsa – 1947 rok

•

każdemu prawu musi odpowiadać obowiązek:
wolność prasy musi być związana z
odpowiedzialnością wobec społeczeństwa

•

media muszą być wolne i niezależne, ale
uznać się powinny za instytucje zaufania
publicznego o określonych obowiązkach
wobec społeczeństwa

•

wypełnianie tych obowiązków powinno być
uznane za powinność moralną, a także
zabezpieczone prawnie

• Komisja Huchinsa (1947) opracowała

podstawowe zasady wolności prasy:
media mają zobowiązania społeczne

media informacyjne winny być

prawdziwe, dokładne, sprawiedliwe,
obiektywne, istotne
powinny stanowić publiczne forum dla
różnych idei

• powinny być wolne i

samoregulujące się
powinny przestrzegać ustalonych
kodeksów etycznych i standardów

profesjonalnych
w pewnych okolicznościach państwo
ma prawo do kontroli mediów

• Standardy te w USA były

zasadniczo przestrzegane, w
Europie po II wojnie światowej
przy rekonstrukcji prasy wiele z
nich przejęto.

Rola mediów

Rola mediów

• Dostarczać prawdziwą, wszechstronną i

zrozumiałą relację o wydarzeniach dnia w
kontekście, który nada im znaczenie

• Służyć jako forum do wymiany komentarzy i

krytyki

• Ukazywać reprezentatywny obraz grup

tworzących społeczeństwo

• Troszczyć się o prezentowanie i wyjaśnianie

celów i wartości społecznych

• Zapewniać pełny dostęp do wiadomości dnia

• Głównym podmiotem mającym wprowadzać

doktrynę są same media. Ich działania
powinny przebiegać dwutorowo: z jednej
strony mają one chronić swoją niezależność
od nacisków ze strony biznesu i świata
polityki, z drugiej strony mają się poddać
samoregulacji w postaci dobrowolnie
opracowanych. przyjętych i przestrzeganych
kodeksów etycznych i zawodowych.

• Powinno pomagać im w tym

społeczeństwo za pomocą
rozmaitych instytucji społecznych i
form aktywności.
Państwo nie może natomiast
ingerować bezpośrednio w sferę
komunikowania masowego.

• Powinno tworzyć prawne gwarancje

wolności i niezależności mediów i
taką politykę wydawania licencji
nadawczych, która zagwarantuje
pluralizm w eterze. Może wspierać
nadawców służących interesowi
publicznemu poprzez ulgi finansowe
czy subwencje.

Teoria odpowiedzialności

Teoria odpowiedzialności

społecznej – wady i zalety

społecznej – wady i zalety

Doktryna demokratycznej

partycypacji

• od lat 60 w rozwiniętych krajach

nasilają się głosy wzywające do

rozwoju mediów alternatywnych,
społecznych, wyrażających potrzeby
odbiorców doktryna ta promuje prawo
ludzi do informacji lokalnej

• prawo do odpowiedzi i

sprostowania prawo do używania
mediów w małej skali do interakcji
dla dobra wspólnoty lub
subkultury powstała w USA w
odpowiedzi na powstanie nowych

mediów telematycznych oraz
krytycyzmu

katolicka doktryna

medialna

kościół katolicki nie akceptuje

indywidualistyczno-liberalnej
koncepcji środków masowego
przekazu
dostrzega konflikt pomiędzy
korzystaniem z wolności słowa i prasy
a Prawdą i normami moralnymi

• początkowo kościół bardzo

podejrzanie odnosił się do nowych

wynalazków (filmu, radia,
telewizji), ale obecnie docenia ich
znaczenie, tworzą własną doktrynę
medialną
media jako współczesna ambona

• Po II soborze watykańskim i jego

głównym dokumencie w sprawie
mediów „inter mirifica” uformowała
się nauka kościoła o mediach –
człowiek ma prawo do wypowiadania i
rozpowszechniania informacji, ale jest
ono ograniczone przez obowiązek
przekazywania informacji prawdziwych
oraz zasad porządku moralnego.

• Episkopat polski:

w 1992 roku list na temat
wartości chrześcijańskich w

mediach i stanowisko na temat
ustawy medialnej
 brutalność w mediach, kwestie

obyczajowe, symbole religijne

• w 1993 ustawa o radiofonii i TV

wprowadza wymóg przestrzegania
wartości chrześcijańskich przez
wszystkie media radiowe i
telewizyjne w Polsce