Metafory

organizacji

Mgr Magdalena Majowska

Nowe podejście:



tradycyjne teorie organizacji nie są wystarczające
do opisu organizacji



wielu teoretyków organizacji opracowuje swe
ujęcia, opierając się na metodach zapożyczonych
ze sztuk pięknych i nauk humanistycznych



posługiwanie się metaforą jest szczególnie
użytecznym środkiem dostrzegania i rozumienia
istoty danego zjawiska

Metafora:



pozwala zrozumieć jeden rodzaj doświadczenia za
pomocą innego przez to, że sugeruje
identyczność dwu rzeczy, których normalnie nie
uważalibyśmy za tożsame (np. życie i długa
wijąca się droga, człowiek i lew)



zachęca do wyszukiwania podobieństw między
przedmiotem zainteresowania a czymś, co jest
lepiej znane, a przynajmniej znane w inny sposób

Metafora:



przedstawia specyficzny czy
fundamentalny sposób postrzegania,
myślenia i mówienia



polega na utożsamianiu podobieństw
między rzeczami odmiennymi

Historia stosowania metafor



Metafory zaczęto stosować w latach 20-tych XX
wieku. Już wtedy Taylor porównywał organizację
do maszyny, a Maslow prezentował podejście
organizmowe



Jednak wówczas nie badano użycia metafor.
Metafory jako środki pomocne w rozumieniu
organizacji znalazły zastosowanie pod koniec lat
70-tych XX wieku

Metafory Morgana:



W książce pt. Oblicza organizacji brytyjski
teoretyk organizacji, Gareth Morgan, poddał
badaniom wiele sposobów wykorzystywania
metafory w teorii organizacji, jako środka
służącego rozumieniu i analizie organizacji



Analizował podobieństwa między organizacjami a
maszynami, organizmami biologicznymi,
mózgiem, kulturą, systemami politycznymi i
sposobami niewolenia umysłów

Metafora maszyny:



powstała na początku zeszłego stulecia, kiedy to w

okresie rewolucji przemysłowej wynaleziono wiele

nowych maszyn



dominowała na początku XX wieku, a do

klasycznej teorii zarządzania weszła dzięki

zainteresowaniu strukturą i efektywnością



odnosi się do sposobów najlepszego

zaprojektowania organizacji - zakłada, że podobnie

jak w celu wykonania pewnych zadań można

zbudować maszynę, tak samo całą organizację

można zbudować w celu realizacji wyznaczonych

celów

Metafora maszyny:



organizacji to narzędzie służące wypełnianiu
konkretnych (zwykle produkcyjnych) zadań



menedżer to postać inżyniera do spraw
organizacji, którego zadanie polega na kierowaniu
skuteczną i wydajną organizacją



w pewnym stopniu nawet dzisiaj oczekuje się, że
organizacje będą działać jak maszyny: powinny
one rutynizować efektywne operacje, być
przewidywalne i działać niezawodnie wszędzie,
gdzie to możliwe

Metafora organizmu:



wyobrażenia związane z ewolucją biologiczną

dostarczyły metafory organizmu



wskazuje, że podobnie jak żywe organizmy,

organizacje zależą od otoczenia dostarczającego

potrzebne im do życia zasoby



zamiast żywności i schronienia otoczenie

organizacji dostarcza jej surowców, wiedzy, siły

roboczej i kapitału, czyli zasobów wejściowych

podlegających procesowi przekształcania, który

podtrzymuje życie organizacji, podobnie do

procesów trawiennych w organizmach żywych

Metafora organizmu:



organizacja to żywy ustrój spełniający funkcje

konieczne do przetrwania, zwłaszcza

przystosowania się do wrogiego świata



zakłada, że skoro organizacja wymaga funkcji

podtrzymujących życie tak samo jak organizm

żywy (trawienie, oddychanie, krążenie), to musi

dostosowywać się do szerszego otoczenia



uwypukla te procesy organizacyjne, które wiążą

się z przetrwaniem, a wobec tego kładzie też

nacisk na podtrzymywanie wymiany z otoczeniem

Metafora organizmu:



uznaje istnienie różnych gatunków organizacji
przystosowanych do różnych środowisk



określa, że różne gatunki organizacji będą
musiały stawić czoło różnym wymaganiom



nie może istnieć najlepszy sposób organizowania,
który sprawdzałby się równie dobrze w
odniesieniu do wszystkich organizacji



uwydatnia zależność od otoczenia, technologii
jako procesu przekształcania

Metafora kultury



organizacja to system znaczeń stworzonych i
utrwalanych w wyniku stowarzyszania się ludzi
mających wspólne wartości, tradycje i zwyczaje



podkreśla zwyczaje i tradycje, opowieści i mity,
artefakty i symbole organizacji



menedżer symbolizuje organizację, jest
opowiadaczem historii i przekazicielem tradycji

Pozostałe metafory:



Inne metafory, które cieszyły się wśród
teoretyków organizacji popularnością to:
tekst, dyskurs, sztuka, jazz i dramat



Wśród popularnych wymienia się także:
gra, podróż, dżungla, rodzina, zoo, wojna

Metafora gry:



organizacja jest zorientowana na realizację celu



cel możliwy jest do osiągnięcia tylko w przypadku

zespołowej pracy wszystkich jednostek

tworzących drużynę



każdy zawodnik – członek organizacji ma do

zrealizowania określona funkcję (podobnie jak

zawodnik na boisku na określonej pozycji)



otoczenie jest uporządkowane



liderem jest trener odpowiedzialny za

zrealizowanie wyznaczonego celu



wiąże się z pojęciami trudności, ryzyka, zabawy,

pracy zespołowej i przywództwa

Metafora gry:



trudności są głównie związane ze stworzeniem
zgranego zespołu zdolnego do osiągania
zamierzonego celu



sukces danego zespołu (organizacji) jest
uzależniony od umiejętności i kompetencji
każdego zawodnika z osobna



jedynym celem zespołu jest zwycięstwo



występują tu zarówno wygrani jak i przegrani



o sile zespołu decydują najlepsi zawodnicy, którzy
są bardzo cenieni w tego typu organizacji

Metafora podróży:



organizacja utożsamiana jest z podróżą morską



w działaniu organizacji występuję pewnego rodzaju ryzyko,

związane z niepewnością



organizacja kierowana jest przez kapitana



otoczenie określa się jako chaotyczne



organizacja ma jasno sprecyzowany cel, którym jest

dotarcie do lądu, tak jak to ma miejsce w przypadku

podróży



cel jest bardzo odległy, ale możliwy do osiągnięcia dzięki

współpracy wszystkich członków załogi



spełnienie celu jest możliwe dzięki ciężkiej i solidnej pracy

wszystkich członków organizacji

Metafora dżungli:



podstawową cechą jest nieprzewidywalność oraz bardzo

mała znajomość otoczenia



napotykane problemy są rozwiązywane przez każdego z

pracowników ‘na własną rękę’ i tylko w zakresie własnego

interesu



w odróżnieniu od innych metafor, dżungla charakteryzuje

się agresywną postawą wobec innych jednostek



trudno tu mówić o konkretnym celu



występuje brak pomysłu na kierowanie organizacją, nie ma

przywódcy, można jedynie mówić o przewodniku, którego

zadaniem jest wyprowadzenie organizacji z dżungli



członkowie organizacji kierują się zarówno doświadczeniem,

wiedzą, jak i intuicją w rozwiązywaniu problemów

Metafora rodziny:



w organizacjach tych pojawia się stwierdzenie ‘jesteśmy

jedną wielką rodziną’



więzi pomiędzy poszczególnymi jednostkami opierają się na

wzajemnym zrozumieniu, przywiązaniu oraz szacunku



podobnie jak w rodzinie, w hierarchii firmy każdy ma do

spełnienia określone zadanie i określony zakres kompetencji



ważną cechą jest zróżnicowanie potrzeb poszczególnych jej

jednostek oraz zdawanie sobie sprawy z odpowiedzialności

za pozostałe osoby



konflikty są rozwiązywane poprzez prowadzenie negocjacji



ostateczne decyzje podejmowane są przez głowę rodziny,

natomiast przed jej podjęciem, konsultuje on swoją decyzję

z pozostałymi osobami

Metafora zoo:



podstawowymi cechami organizacji są nieprzewidywalność

samej organizacji oraz chaotyczność jej otoczenia



liderem organizacji jest opiekun, który sprawuje całkowitą

władzę nad firmą



trudno wskazać konkretny cel, firma nastawiona jest raczej

na alternatywne rozwiązania



członkowie organizacji nie kontaktują się ze sobą w sposób

naturalny



nie ma zagrożenia ze strony naturalnych wrogów, co

powoduje zatracenie naturalnego instynktu obronnego

przed zagrożeniami



wzmacnia to rolę opiekuna, bez którego organizacja nie ma

szans na przetrwanie, a los poszczególnych jednostek w

znacznym stopniu zależy od niego

Metafora wojny:



istnieje konkretny cel, którym jest zwycięstwo



otoczenie jest dosyć chaotyczne i nieprzewidywalne



organizacja wymaga zdecydowanego lidera, doskonałego

stratega – generała



istotnymi problemami są ryzyko, straty oraz poświęcenie



ważnym aspektem jest właściwy przepływ informacji,

podobnie jak na wojnie, przepływ informacji odbywa się z

góry na dół, czyli od generała do żołnierza



każdy posiada tyle informacji, ile potrzebnych jest

do zrealizowania swojego zadania



niezbędne wydaje się gromadzenie informacji

o przeciwnikach, rozpracowanie ich słabych i silnych stron

Ograniczenia rozumienia
metaforycznego:



poznanie za pomocą metafor jest częściowe -

oznacza, że może ono ujawniać jedynie

podobieństwa między dwiema rzeczami,

natomiast nic nie mówić o różnicach

(pozostawiają białe plamy w postrzeganiu)



łatwo nadużyć metafory (metafora maszyny

wykorzystuje podobieństwa między maszynami a

organizacjami, a przez to niedostatecznie

podkreśla ludzkie aspekty życia w organizacji,

takie jak uczucia czy symbole)

Ograniczenia rozumienia
metaforycznego:



ograniczenia tych metafor sugerują, że
samodzielnie żadna z nich nie zapewnia
zrozumienia wystarczającego do zbudowania na
nim wiedzy o organizacjach



niemniej każda z nich powoduje częściowe
zrozumienie składające się na współczesną teorię
organizacji a obeznanie z różnorodnymi
metaforami, teoriami i perspektywami umożliwi
lepsze postrzeganie organizacji