PSYCHOLOGIA ZDROWIA:

WYKŁAD 2

• 2. Stres: jak zlikwidować

swoje zasoby

• Koncepcja Selyego
• Psychoneuroimmunologia

stresu

• Seks i rozmnażanie się a

stres

• Stres, starzenie sie i śmierć
• Stres, metabolizm i

likwidacja własnych zasobów
(jedzenie a stres)

“

“

Fight or Flight

Fight or Flight

Response”

Response”

Walter
Cannon, 1932

Stres to gotowość
Organizmu do
Ucieczki
Lub
Ataku

• Hans Selye (około

1930)

– Kanadyjski

(Austriacki)
endokrynolog który
jak pierwszy opisał
zależności między
stresem a chorobą

– General Adaptation

Syndrome (GAS)

• Alarm-resistance-

exhaustion--

Stres:

Historia

General Adaptation

Syndrome GAS – ogólny

syndrom adaptacyjny

Normaly
Poziom
Odporności
organizmu

Fazy: Alarm Odporność Wyczerpanie

Stres jako odpowiedź

organizmu

“fizjologiczna

odpowiedź organizmu

na zagrożenie ze

strony środowiska”

+

wszystkie stresory

wywołują taką samą reakcję

fizjologiczną

Stres: definicje i badania

Stres: definicje i badania

(koncepcja Selye’go)

(koncepcja Selye’go)

Stres – nieswoista (niespecyficzna) reakcja organizmu
na wszelkie stawiane mu żądania;

Żądanie nieswoiste (stresory): Wymaga przystosowania się
do zakłócenia

niezależnie od jego charakteru

Skutki bodźców:Specyficzne i niespecyficzne

Stres nie jest tylko reakcją na nieprzyjemne bodźce:
Eustres i dystres

Oś HPA

Przysadka –

Podwzgórze

Nadnercza

Kora identyfikuje

Podwzgórze

CRF czynnik stymulujący

Wydzielanie
kortykotropiny

Przysadka

Kora nadnerczy

Rdzeń nadnerczy

Glikokortykoidy

Wyższe instancje
CUN

Tkanki
inne niż CUN

Katecholami
ny
(adrenalina,
nor-
adrenalina)

Sympatycz
ny UN

ACTH

ACTH- hormon adrenokortykotropowy

“Trawienie i

odpoczynek”

“Fight or

Flight”

Stres

Stres

s

s

Hormony stresu

Epine

Epine

f

f

r

r

y

y

n

n

a

a

& Norepine

& Norepine

f

f

r

r

y

y

n

n

a

a

(Adrenalina i

(Adrenalina i

norad

norad

renalina

renalina

)

)

-

wzrost cisnienia krwi, rytmu serca

wzrost cisnienia krwi, rytmu serca

;

;

podwyższanie

podwyższanie

zapamiętywania, poprawa uwagi

zapamiętywania, poprawa uwagi

(czas od percepcji stresu do wzrostu

(czas od percepcji stresu do wzrostu

wydzielania :2-3 sek)

wydzielania :2-3 sek)

K

K

ort

ort

yz

yz

ol

ol

- obniżanie aktywności limfocytów

- obniżanie aktywności limfocytów

(na

(na

początku mniej sprawnych )

początku mniej sprawnych )

-

uszkadzanie neuronó

uszkadzanie neuronó

w

w

podwzgórza

podwzgórza

-powstrzymują formowanie się nowych limfocytów
-zabija starsze limfocyty (wchodzi do limfocytu i
produkuje białko
które zalepia DNA)

(wydzielanie od percepcji stresu– minuty,

(wydzielanie od percepcji stresu– minuty,

godziny, doby)

godziny, doby)

Stres i obciążenie pracą u kobiet i

mężczyzn na wysokich stanowiskach

(w pracy)

Lundberg & Frankenhaeuser (1999)

Poziom norepinefryny
u kobiet i mężczyzn

Mocne strony
1. Ogólna teoria uwzględniająca różne stresory.
2. Interakcja fizjologii i środowiska.
3. Wskazuje na mechanizmy fizjologiczne między

stresem a chorobą.

Słabości
1. Czynniki psychologiczne?.
2. Zakłada jednolitość reakcji.
3. Stres zdefiniowany jako wynik.

Mocne i słabe strony teorii

Selyego?

Czy stres sprzyja czemuś?

wykonanie

Poziomy stresu

niski

wysoki

wysoki

Psychoneuroimmunologia

• Badania nad

połączeniami między
stanami
psychologicznymi i
stanem układu
immunologicznego

CUN (centralny układ

nerwowy), UI (układ

immunologiczny) i

endokrynny

• CUN i UI wchodzą w bezpośrednie relacje

• CUN aktywuje układ enokrynny poprzez

stymulowanie przysadki

• CUN wpływa na UI przez aktywowanie produkcji

limfocytów w szpiku, grasicy

• stymulowane przysadka i nadnercza (wydzielane

glikokortykoidy) wpływają na aktywność komórek UI

• UI wydziela cytokiny i chemokiny które wpływają na

CUN (liczne receptory dla rozpuszczalnych

mediatorów UI znajdują się w mózgu)

Układ Immunologiczny

• FUNKCJE:
• Monitorowanie inwazji

miroorganizmów

• Zabezpieczanie przed ich wzrostem i

rozprzestrzenianiem się obcych
mikroorganizmów

• Ocenianie stanu mutacji komórek

własnych

Typy Leukocytów

• Makrofagi (big eaters)

pożeracze mikroorganizmów.

• Komórki B: przyczepiają się

do obcych ciał i produkują
przeciwciała które ułatwiają
ich rozpoznawanie jako obcych

• Komórki NK (Natural killer

cells; naturalni zabójcy)
niszczą pewne rodzaje wirusów
i komórki nowotworowe

Komórka NK
atakuje komórkę rakową

makrofag

LIMFOCYTY T

• Niszczą wirusy i nowotwory
• Tworzą dziury w ścianie komórki

zainfekowanej lub nowotworowej

• Woda i sole wchodzą do komórki obcej
• Komórka puchnie i pęka

• PRODUKUJĄ INTERLEUKINY

(SUBSTANCJE KTÓRE M.IN. SĄ

ODPOWIEDZIALNE ZA REAKCJE

ZAPALNE)

Myszy ze wszczepioną gąbką
Zdjęcie u góry (NS)– myszy
nie zestresowane - wzrost
liczby limfocytów (widoczne
jako czarne kropki) koło
gąbki (ale mały)

Koło gąbki u myszy po stresie
(STR)
Mnóstwo rozgniewanych
limfocytów !!
(200-300%)

Viswanathan & Dhabhar, 2005; in:
Proceedings in National Academy of Science)

Korzyści z mobilizacji ukł.
immuologicznego
Poprawia ochronę immunologiczną
Podczas infekcji

Ale: zwiększa ryzyko chorób
O podłożu immunologicznym
(reumatoidalne zapalenie stawów,
choroby układu krążenia,
Lupus)

Stres: poprawa czy pogorszenie
reakcji UI (układu immunologicznego)?

glikokortykoidy - na początku zabijają tylko stare, słabe limfocyty;
limfocyty są głównie aktywne w miejscach inwazji obcych ciał;
“przesuwanie limfocytów na linię frontu”
W KRÓTKIM CZASIE  

długotrwały stres - dużo glikokortykoidów- silna immunosupresja
masywne zabijanie limfocytów
W DŁUGIM CZASIE   

wielokrotne wzbudzanie i wygaszanie UI (wielokrotny stres)
prowadzi do “zepsucia wyłącznika”- pojawiają się np. reakcje
autoimmunologiczne (np. rozwój alergii)
CZĘSTY (NAWET KRÓTKI) STRES   

Przerzuty raka płuc u

szczurów poddanych

stresowi i tych bez

dodatkowego stresu

Psychoneuroimmunologia

• Stany psychologiczne- wpływ na CUN

(centralny układ nerwowy)- wpływ na
stan układu immunologicznego: w
depresji

wzrasta poziom rozpuszczalnych

we krwi mediatorów (interleukin,
IL-6) odpowiedzialnych za stany
zapalne

• Jedna z głównych hipotez o

depresji: jest to zaburzenie

immunologiczne

• Stres -> wzrost interleukin

prozapalnych (IL6) -> są dla nich

receptory w mózgu -> IL6 wzrost

wiąże się ze zw wzrostem

symptomów depresji

• Silny związek między depresją a

aktywnością układu

immunologicznego

• (Schaefer i in, 2002)

IL6

Stan
zapalny

depresja

Uwarunkowana Immunosupresja:

ADER I COHEN

szczury - badania nad sacharyną (słodzik)
i cyklofosfamidem (stymulująca dla ukł.
Immunoligicznego substancja)

myszy - przeszczepy skóry z królika

C S

C

C

S

S

S

immunologiczna

odpowiedź

C= cyklofosfamid

(stymuluje układ immunologiczny)

S= sacharyna

(neutralna dla układu immunologicznego)

Układ immunologiczny podlega
warunkowaninu (tak jak u Pawłowa)....

Cohen N, Ader R, Green N, Bovbjerg D: Conditioned suppression of a thymus-independent
antibody response. Psychosom Med. 1979 Oct;41(6):487-91.

Stres,
starzenie
się i
umieranie

(przegląd badań
za: Sapolsky,
2004)

Stres->zmiany hormonalne

związane ze stresem (po

pobudzeniu układu

sympatycznego) trwają

dłużej u osób starszych

Jak starsze organizmy radzą

sobie ze stresem?

1) Braku stresu - młodzi i starzy

reagują podobnie.

Obecność stresorów - starzy

reagują gorzej.

Przykład: zmiany temperatury

ciała, tempo bicia serca (trwają

dłużej u starszych)

(za: Sapolsky, 2004)

Ilość skurczów jakie serce

może wykonać w ciągu życia

jest mniej więcej określona

Max Rubner
• - zależność długości życia

organizmu od ilości
wykonanych oddechów, bić
serca itp. (stres powoduje
podwyższenie częstotliwości
uderzeń serca, itd)

• - szybszy metabolizm (a w

stresie jest szybszy)
powoduje szybsze zużycie
się organizmu

Stres, starzenie
się i stały „wyciek”

• 1) wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny w

organizmie podczas stresu: starszemu

organizmowi trudniej jest „wyłączyć

wydzielanie” niż młodszemu, gdy stresor przestał

działać

• 2) przedłużone wysokie wydzielanie

glukokortykoidów (np. kortyzolu) hamuje

prawidłową pracę mózgu (gospodarka neuro-

hormonalna) jak i wpływa na przewlekłe obniżenie

wydolności układu immunologicznego
Nazywa się to TEORIĄ SPŁUCZKI

KLOZETOWEJ

(za: Sapolsky, 2004)

Stres, starzenie
się i mózg

Zmniejszanie dopływu tlenu do mózgu (efekt stresu)

powoduje spadek poziomu energii w mózgach

szczurów - tempo tego spadku jest większe u

starszych jednostek

przedłużone wysokie wydzielanie glukokortykoidów

(np. kortyzolu) hamuje prawidłową pracę mózgu

(gospodarka neuro-hormonalna)

nadmierne występowanie glukokortykoidów

uszkadza hipokamp, powoduje to umieranie

neuronów.

Mózg 28 letni mózg 71
letni

Kolor Czerwony

- substancja

szara

(za: Sapolsky, 2004)

Stres i umieranie

• Hipoteza: Stres

powoduje szybsze
namnażanie się
komórek, w tym
więcej uszkodzeń i
więcej działań
naprawczych DNA

• (Forlenza i in.,

2000)

Niski stres

Wysoki stres

Czy stres jest korzystny dla reprodukcji i seksu???

Stres, seks i reprodukcja

•

Profesjonalni biegacze długodystansowni, zawodowi
piłkarze mają niższy czy wyższy poziom testosteronu we
krwi niż przeciętny zdrowy widz??

•

Niższy!!!

•

Intensywny stres (w tym ten związany z bardzo ostrymi i
długimi treningami)-> wydzielenie endorfin-> blokują
wydzielanie w mózgu LHRH (czynnik wydzielający hormon
luteotropowy) ->spadek poziomu LH-> mniejszy poziom
testosteronu, mniejsze jądra i mniejsza ilość spermy

(za: Sapolsky, 2004)

Stres, seks

i reprodukcja

•

Czy bardzo szczupłe panie są bardziej płodne?

•

Kobiety - profesjonalne biegaczki długodystansowe,

przeżywają dużą ilość stresu prowadzącą do obniżenia

poziomu tkanki tłuszczowej (poniżej 15%)

•

Niski poziom tłuszczu w ciele – brak eliminacji

androgenów z ciała (do przetwarzania androgenów na

estrogeny potrzebna jest tkanka tłuszczowa; w sumie,

kobiety produkują androgeny - 5% tego co u

mężczyzn)-> dużo androgenów -> hamowanie syntezy

estrogenów, przerwanie miesiączkowania, itd...

•

Niskie libido – kobiety mają najwyższe libido przy

wysokim poziomie estrogenów

(za: Sapolsky, 2004)

Stres, seks i erekcja...

• Silne pobudzenie układu

sympatycznego (w stresie)
hamuje pobudzenie układu
parasympatycznego

• Tylko przy silnym

pobudzeniu
parasympatycznego możliwa
jest erekcja... Jeśli już się
erekcja zdarza, to niestety
po erekcji następuje
przedwczesny wytrysk

(za: Sapolsky, 2004)

Stres a apetyt –

jemy mniej czy

więcej

SAM-

Route

“Trawienie i

odpoczynek”

“Fight or

Flight”

Stres

Stres

s

s

Wpływ hormonów na

apetyt

• Hormon CRF (wydzielany w

podwzgórzu – zmniejsza apetyt;

wydzielany podczas stresu bardzo

szybko szybko (sekundy od

zadziałania stresora) i szybko

jest usuwany z krwiobiegu.

• Glikokortykoidy (wydzielane

podczas stresu) – zwiększają

apetyt; wydzielane powoli (np

po kilkudziesięciu minutach),

usuniecie z krwiobiegu zajmuje

dziesiątki minut, godziny.

(za: Sapolsky, 2004)

Jedzenie a stres

• Wpływ CRF (szybko wydzielane) na

apetyt jest silniejszy niż
glikokorykoidów (później i dłużej
wydzielane) – podczas stresu
zmniejszony apetyt.

• Po stresie i oczyszczeniu krwi z CRF

mogą zadziałać obecne we krwi
glikokortykoidy - zwiększają apetyt.

Jedzenie a stres

• Podczas stresu nie chce nam się jeść,

bo układ pokarmowy jest zatrzymany
(działanie układu sympatycznego), a
poza tym nie ma czasu jeść....

• Po sytuacji stresującej, gdy układ

pokarmowy wznawia pracę, trzeba
jakoś odzyskać energię zużytą w
sytuacji stresowej – mamy apetyt.

Chroniczny stres a cukrzyca

typu 2

1. Stres to stałe mobilizowanie zasobów

glukozy -> komórki zaczynają słabiej

reagować na insulinę („nie interesuje

mnie czy jesteś insulina czy nie, jestem

już pełna”) - > trzustka przestaje

produkować insulinę

2. Wcale nie musisz być osobą z nadwagą;

stałym stresem można się doprowadzić

do odporności komórek na insulinę i

cukrzycy typu 2

3. Możesz się stałym stresem i

wynikającym z tego objadaniem

doprowadzić do otyłości i cukrzycy

(za: Sapolsky, 2004)

Stres: poprawa czy pogorszenie
reakcji UI (układu
immunologicznego)?

• Czy możemy wpłynąć

działaniami psychologicznymi
na to co się dzieje z układem
immunologicznym????

Praktyka relaksacji a

odpowiedź

immunologiczna na

stres

Ron Glaser i Janice Kiecolt-Glaser i

współpracownicy (2001, 2002, 2004, 2006)

• studenci medycyny przed pierwszym

głównym egzaminem

• trening relaksacyjny

Tylko w grupie kontrolnej odpowiedź układu
immunologicznego
jest obniżona

W grupie z relaksacją układ immunologiczny
przed stresem
I po stresie zachowuje się tak samo (odpowiada
na stymulację)
(por. Czerwone ramki)

• Right palm and forearm (tighten fist)
• right arm and shoulder (elbow pressing back of the chair)
• left palm and forearm

(tighten fist)

• left arm and shoulder

(elbow pressing back of the chair)

• forehead

(wrinkle forehead, eyebrows up)

• nose and upper parts of cheeks (clench teeth, wrinkle your nose)
• jaws and lower parts of cheeks (clench teeth; ends of lips drawn towards ears)
• neck

(press your neck to the beck of the chair)

• shoulder blades, upper part of beck and chest (“pray”; press your shoulder blades together)
• abdomen (stick out your abdomen)
• right thigh (press your right foot to the floor)
• right calf (press the floor with right heel, toes up)
• right foot (point your toes to the sole of your foot)
• left thigh (press your left foot to the floor)
• left calf

(press the floor with right heel, toes up)

• left foot

(press your left foot to the floor)