Leki układu
autonomicznego
(wegetatywnego)
- część
przywspółczulna

Układ autonomiczny



Reguluje czynność wszystkich
narządów wewnętrznych



Kieruje procesami niezależnymi od
naszej woli



Znajduje się w stanie stałego
napięcia



Elementy składowe to : zwoje,
część przedzwojowa i
pozazwojowa



Autonomiczny układ nerwowy
składa się z dwóch części:
współczulnej (sympatycznej,
adrenergicznej) i przywspółczulnej
(parasympatycznej, cholinergicznej).



Aktywność układu współczulnego
zwiększa się w sytuacjach
stresowych, a przywspólczulnego
podczas snu, trawienia, odpoczynku.



Układ autonomiczny kontroluje: mięśnie
gładkie, wydzielanie egzokrynne i
częściowo endokrynne, akcję i siłę
skurczu mięśnia sercowego i niektóre
procesy metaboliczne.



Efekt pobudzenia układu
adrenergicznego (sympatykotonia)
zależy od rodzaju pobudzanych
receptorów  lub , a układu

przywspółczulnego
(parasympatykotonia) od receptorów N i
M.

Narząd

Objawy pobudzenia
Układu

przywspółczul

nego

Układu

współczulnego

Serce-

rytm
siła

skurczu
naczynia:
-
wieńcow

e

-

skórne

-

płucne

-

mięśni

szkielet.

zwolnienie
osłabienie

skurcz
rozkurcz
rozkurcz
-

przyspieszenie
nasilenie

rozkurcz
skurcz
skurcz
rozkurcz

przewód

pokar.:

-

perystaltyka

-

zwieracze

układ

moczowy:

-

ściana

pęcherza

-

zwieracz

- moczowody
gruczoły:
- łzowe

-

ślinowe

-

potowe

przyspieszen

ie
rozkurcz

skurcz
rozkurcz
skurcz

wydzielanie
wydzielanie i

rozwodnieni

e

zwolnienie
skurcz

rozkurcz
skurcz
rozkurcz

-
wydzielanie i

zagęszczenie

oskrzela

oko

przemiana

węglowodan
ów i

tłuszczów

rozkurcz

zwężenie

źrenicy

-

skurcz

rozszerzenie

źrenicy

glikogenoliza
lipoliza



Przekaźnikiem chemicznym w
zakończeniach układu
cholinergicznego jest acetylocholina,
a w zakończeniach układu
adrenergicznego noradrenalina.



Farmakologiczny wpływ na czynność
układu autonomicznego polega na
hamowaniu lub pobudzaniu

biosyntezy, rozpadu, uwalniania lub
wychwytywania przekaźników
chemicznych oraz na stosowaniu ich
agonistów lub antagonistów.



Leki mogą wpływać na czynność
układu autonomicznego poprzez
ośrodki autonomiczne, zwoje i
zakończenia nerwowe.



Największe znaczenie mają leki
działające na zakończenia nerwów
autonomicznych. Są to:

-

leki pobudzające zakończenia
współczulne

(sympatykotoniczne,

sympatykomimetczne)

- leki porażające zakończenia

wspólczulne (sympatykolityczne,
czyli adrenolityczne i
sympatolityczne)

-

leki pobudzające zakończenia
przywspółczulne
(parasympatykotoniczne,
parasympatykomimetyczne,
cholinergiczne)

- leki porażające zakończenia

przywspółczulne
( parasympatykolityczne,
cholinolityczne, atropinowe)



Pobudzenie zakończeń
adrenergicznych lub porażenie
zakończeń cholinergicznych daje
obraz sympatykotonii.



Pobudzenie zakończeń
cholinergicznych lub porażenie
zakończeń adrenergicznych daje
obraz parasympatykotonii.

Leki pobudzające zakończenia
nerwów przywspółczulnych
(parasympatykomi-metyki

)

1.

Leki działające bezpośrednio na
receptor cholinergiczny M:

acetylocholina i jej pochodne,

pilokarpina, muskaryna.

2. Leki działające pośrednio

(inhibitory acetylocholinesterazy):

fizostygmina, neostygmina,

pirydostygmina, ambenonium,
edrofonium, galantamina,
organiczne estry kwasów
fosforowych.

1. Leki działające
bezpośrednio na receptory
cholinergiczne



ACETYLOCHOLINA



Działanie:

- zwalnia czynność serca
- rozszerza obwodowe naczynia

krwionośne i obniża ciśnienie krwi

- wywołuje skurcz oskrzeli

-

pobudza perystaltykę jelit

- działa silnie i gwałtownie, ale

krótko

- jest szybko rozkładana przez

acetylocho-linesterazę



Zastosowanie:

- bardzo rzadko stosowana
- atonia pooperacyjna jelit i pęcherza

moczowego

- jaskra



Działanie niepożądane:

- biegunka, nudności, bóle brzucha



Inne leki o podobnej budowie i
działaniu:

- metacholina
- karbachol
- betanechol



Preparat:

- Carbachol (Miostat)

PILOKARPINA

-

alkaloid z liści krzewu
brazylijskiego Pilocarpus jaborandi



Działanie:

- zwiększa wydzielanie gruczołów

zwłaszcza potowych

- nasila perystaltykę jelit
- wywołuje skurcz oskrzeli
- zwalnia czynność serca



Zastosowanie:

- leczenie jaskry

-

zatrucie atropiną



Preparaty:

- Pilocarpinum hydrochloricum
- Normoglaucon
- Timpilo



MUSKARYNA

- alkaloid występujący w

muchomorze sromotnikowym

- nie jest stosowana w lecznictwie,

ma znaczenie w toksykologii

- jej antagonistą jest atropina



Zatrucie muchomorem sromotnikowym



Może przebiegać pod postacią objawów:

- atropinowych (najłagodniejsze)
- atropinowo-muskarynowych

-

muskarynowych (najgroźniejsze):

objawy ostrego nieżytu żołądkowo-

jelitowego (biegunka, wymioty)

ślinotok,drgawki, zwężenie źrenic,

zwolnienie akcji serca, duszność



w połowie przypadków  ciężkie

uszkodzenie wątroby, śpiączka
wątrobowa, śmierć

2. Leki hamujące aktywność
acetylocholinesterazy



NEOSTYGMINA



Działanie:

- przejściowo unieczynnia cholinesterazę
- silnie zwiększa napięcie mięśni

gładkich jelit i pęcherza moczowego

- wzmaga perystaltykę
- zwiększa napięcie mięśni

prążkowanych

-

obniża ciśnienie śródgałkowe



Podobne działanie i zastosowanie ma:

pirydostygmina, edrofonium,

ambenonium, distygmina,

fizostygmina



Zastosowanie:

- osłabienie mięśni prążkowanych

(miastenia)

- niedowłady (atonia) jelit i pęcherza

moczowego

- jaskra, zatrucie kumarynami



Preparaty:

- Polstigminum (neostygmina)
- Mestinon ( pirydostygmina)
- Ubretid (distygmina)



ESTRY KWASÓW FLUOROFOSFOROWYCH



unieczynniają acetylocholinesterazę 

długotrwała parasympatykotonia, silne

pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego



Bardzo toksyczne, wiele z nich to bojowe

środki trujące ( Tabun, Sarin), inne stosowane

są w rolnictwie jako środki owadobójcze i

mogą powodować groźne zatrucia

przypadkowe



W zatruciach stosuje się duże dawki atropiny

z reaktywatorami acetylocholinesterazy



W lecznictwie stosuje się; pyrofos,

fluostygminę i ekotiopat (głównie w jaskrze)

Reaktywatory
acetylocholinesterazy



Zastosowanie:

- zatrucie nieodwracalnymi

inhibitorami acetylocholinesterazy



Preparaty:

- Toksobidin (obidoksym)
- Serum Cholinesterase

Leki porażające zakończenia
układu przywspółczulnego
(parasympatykolityczne)



Porażają układ przywspólczulny poprzez

blokowanie receptorów cholinergicznych: M1 i

M2



Receptory M1- w gruczołach wydzielania

zewnętrznego



Receptory M2 – w mięśniach gładkich, w sercu



W leczeniu wykorzystuje się działanie

ośrodkowe i obwodowe tych leków



Działanie:

głównie na przewód pokarmowy:

-

zmniejszenie napięcia mięśni
gładkich przewodu pokarmowego,
dróg moczowych, żółciowych

-

zahamowanie wydzielania łez,
śliny,soku żołądkowego i
jelitowego

-

rozszerzenie źrenic

-

wzrost ciśnienia śródgałkowego



Zastosowanie:

- szerokie zastosowanie w

lecznictwie

- przeciw kolkom
- w celu rozszerzenie źrenic i

porażenia akomodacji

- przeciwwymiotnie
- w celu zahamowania wydzielania

gruczołów

Podział leków
parasympatykolitycznych:



Alkaloidy tropanowe i ich pochodne:

atropina, homatropina, hioscyna,

metylohioscyna



Syntetyczne związki o działaniu

atropinopodobnym:

oksyfenonium, oksyfencyklimina,

oksybutynina

Alkaloidy tropinowe

ATROPINA



Działanie obwodowe –
parasympatyko-lityczne:

- rozszerza źrenice i poraża

akomodację

- zmniejsza wydzielanie łez, potu,

śliny, śluzu, soków trawiennych

-

przyspiesza czynność serca

-

w dawkach toksycznych: rozszerza
naczynia krwionośne skóry
(zaczerwienienie)

- zmniejsza napięcie mięśni oskrzeli,

pęcherzyka żółciowego, pęcherza
moczowego



Działanie ośrodkowe : –
pobudzające

-

pobudza oun (przyspieszenie
oddechów)

- w dawkach toksycznych: niepokój,

pobudzenie ruchowe, podniecenie
psychiczne z euforią



Zastosowanie:

-

w biegunce, wymiotach, kolkach

-

w dychawicy oskrzelowej

-

w okulistyce

-

w parkinsonizmie

-

w premedykacji

-

w zatruciu związkami
fosforoorganicznymi



Działanie niepożądane:

- światłowstręt , porażenie

akomodacji

- wysuszenie błon śluzowych
- zaparcie
- przyspieszenie czynności serca



Preparaty:

-

Atropinum sulfuricum (siarczan
atropiny)

-

Tolargin (atropina)

-

Bellapan (zespół alkaloidów
pokrzyku)

- Tinctura belladonnae



ZATRUCIE OSTRE ATROPINĄ

- podwyższenie temperatury ciała
- zaczerwienienie skóry
- przyspieszenie czynności serca
- pobudzenie psychoruchowe
- rozszerzenie źrenic
- wysuszenie skóry i błon śluzowych
- halucynacje, a w końcu śpiączka



Postępowanie: płukanie żołądka

zawiesiną węgla aktywowanego w

wodzie, diazepam, haloperydol

HIOSCYNA



Działanie:

- słabsze działanie

parasympatykolityczne niż atropina

- silniejsze hamowanie wydzielania

gruczołów ślinowych

-

działanie narkotyczne na
ośrodkowy układ nerwowy



Zastosowanie:

- w premedykacji

-

w podnieceniu szałowym u
psychicznie chorych



Preparaty:

- Scopolaminum hydrobromicum

(bromowodorek hioscyny)

- Scophedal mite i forte (hioscyna)

Inne leki
parasympatykolityczne:



Leki stosowane w okulistyce:

- Homatotropina
- Eukatropina



Leki spazmolityczne i

zmniejszające wydzielanie soku

żołądkowego:

- Oksyfenonium
- Oksyfencyklimina
- Oksybutynina
- Tropenzylina

Leki układu
autonomicznego
(wegetatywnego)
- część współczulna

Objawy pobudzenia postsynaptycznych

receptorów adrenergicznych
narzą

d
tkank

a

receptory



1

2

serce możliwość

zwiększen

ia

kurczliwo

ści -1

chronotro-

pizm (+)
inotropizm

(+)
batmotropi

zm (+)

Przyspies

ze-nie

czynności

serca

Mięśnie

gładkie:
n.

krwion.
Zwieracz

a źrenicy
Rozwier

a-cza

źrenicy

Skurcz-
1

skurcz

Zwiotcze

-nie
Zwiotcze

-nie

Mięśnie

szkielet.

Glikogen

o-liza

Mięsień

sercowy

Glikogen

o-liza

wątroba

Glikogen

o-liza

Leki sympatykotoniczne
(adrenergiczne)



Są to leki które wyzwalają efekty
podobne do objawów pobudzenia
układu współczulnego.



Rodzaje receptorów
adrenergicznych:  (1 i 2 ) oraz

 (1 i 2).



Efekt działania leku wpływających
na układ adrenergiczny zależy od
typu receptora na który działa i
siły jego pobudzenia.



Zastosowanie: głównie jako leki
hipertensyjne, zwężające naczynia
(-adrenergiczne ) i

przeciwdychawicze ( -

adrenergiczne ).

Podział leków adrenergicznych
ze względu na mechanizm
działania:

1.

Działające bezpośrednio – łączą
się z receptorem ,  lub  i :

adrenalina, noradrenalina,

izoprenalina.

2. Działające pośrednio:

-

hamujące rozkład noradrenaliny

-

wzmagające wydzielanie
noradrenaliny – efedryna

-

hamujące pobieranie zwrotne
noradrenaliny – efedryna,
trójcykliczne leki przeciwdepre-
syjne

Podział leków
adrenergicznych ze względu
na punkt uchwytu:

1.

Leki  - adrenergiczne:

noradrenalina, nafazolina,
ksylometazolina

2.

Leki  - adrenergiczne:

izoprenalina, orcyprenalina,
salbutamol, fenoterol, bametan

3.

Leki  i  - adrenergiczne :

adrenalina, efedryna, pochodne
amfetaminy

Adrenalina (epinefryna)



Działanie:

-

pobudza receptory - i -

adrenergiczne

-

przez receptor - :

zwęża naczynia krwionośne skóry,

błon śluzowych i nerek

-

przez receptor - : zwiększa

kurczliwość mięśnia sercowego,
przyspiesza jego czynność i
zwiększa pojemność wyrzutową i
minutową serca

- najsilniejszy wpływ wywiera na

układ krążenia

- działa silnie i krótkotrwale



Zastosowanie:



nagłe stany zagrożenia

życia:wstrząs anafilaktyczny

-

zapaść pochodzenia sercowego



miejscowo:

- łącznie z lekami znieczulającymi
- w okulistyce



Przeciwskazania:

- nadciśnienie, miażdżyca
- nadczynność tarczycy, ciąża

-

choroba wieńcowa, cukrzyca



Preparaty:

- Injecto Adrenalini 0,1 % - ampułki
- Epifrin (Isopto-Epinal) – krople do

oczu

Noradrenalina
(norepinefryna)



Działanie:

- pobudza głównie receptory 

- zwęża naczynia krwionośne,

podnosi ciśnienie tętnicze krwi



Zastosowanie:

- zapaści naczyniowe

-

wstrząs pochodzenia sercowego i
uczuleniowy



Preparat:

- Levonor

Dopamina



Działanie:

- pobudza receptor 1- adrenergiczne
- zwiększa kurczliwość mięśnia

sercowego i przyspiesza jego czynność

- pobudza specyficzne receptory

dopaminergiczne w naczyniach
nerkowych, wieńcowych, trzewnych i
mózgowych

- wzmaga wydzielanie moczu



Zastosowanie:

- wstrząs pochodzenia sercowego



Działanie niepożądane:

- przyspieszenie czynności serca
- zaburzenia rytmu serca
- mdłości , wymioty



Preparat:

- Dopaminum hydrochloricum (Dopamin,

-200,Dopamin Giulini 50, -200, -500,
Dopmin)

Leki 2- adrenergiczne



Zastosowanie:

- dychawica oskrzelowa
- poronienie zagrażające
- poród przedwczesny zagrażający



Przedstawiciele:

- salbutamol, fenoterol, terbutalina

Inne leki - i -

adrenergiczne



Stosowane zamiast adrenaliny m.in.:

efedryna, synefryna, korbadryna,

etylefryna, metaraminol, foledryna.

EFEDRYNA



Działanie:

- zwęża naczynia krwionośne, podnosi

ciśnienie krwi, przyspiesza czynność

serca

- działa na oun – wywołuje pobudzenie

psychoruchowe i bezsenność



Zastosowanie:

- zapaść
- dychawica oskrzelowa –

wyłącznie stany przewlekłe

- nieżyt błon śluzowych



Preparat:

- Ephedrinum hydrochloricum

Leki sympatykolityczne –
podział ze względu na
mechanizm działania:

1.

Leki adrenolityczne:

a) - adrenolityczne – blokują

receptory

 -adrenergiczne: alkaloidy

sporyszu, tolazolina,
fentolamina

b) -adrenolityczne – blokują

receptory

- adrenergiczne: propranolol,

oksprenolol, pindolol, praktolol

2. Leki sympatolityczne – hamują

biosyntezę, magazynowanie i
wydzielanie neuroprzekaźników
układu współczulnego:
guanetydyna, metylodopa

Leki - adrenolityczne

ALKALOIDY SPORYSZU

1. Alkaloidy wielkocząsteczkowe :

- ergotamina,
- dihydroergotamina,
- dihydroergotoksyna,
- dihydroergokrystyna



2. Alkaloidy drobnocząsteczkowe:

-

ergometryna – działa miotonicznie
na mięsień macicy

ERGOTAMINA

Działanie:
- hamujące na korę mózgu i

ośrodek naczynioruchowy

- hamuje nieznacznie receptory -

adrenergiczne

- powoduje skurcz mięśni gładkich

naczyń krwionośnych

- wywołuje silny skurcz macicy



Zastosowanie:

- migrena „czerwona”- napadowy ból

głowy spowodowany rozszerzeniem

naczyń

- atonia macicy po porodzie



Preparaty:

- Coffecorn mite (forte) – ergotamina
- Ergotaminum tartaricum



ZATRUCIE SPORYSZEM

- przy większej zawartości w kłosach

żyta



Postać skurczowa:

- zaburzenia czucia
- drżenia mięśniowe
- drgawki



Postać zgorzelinowa:

- zaburzenia czucia

- zaburzenia ukrwienia obwodowych

części ciała, miejscowe
niedokrwienie  zgorzel



DIHYDROPOCHODNE
ALKALOIDÓW SPORYSZU



Działanie:

- nie kurczy mięśni gładkich naczyń

i macicy

- depresyjne na ośrodkowy układ

nerwowy

- obniża ciśnienie krwi



Preparaty:

- Dihydroergotaminum

methanosulfonicum

- Dihydroergotaminum tartaricum
- Dihydroergotoxinum

aethanosulfonicum

- Anavenol – dihydroergokrystyna
- Hydacorn - dihydroergotamina



TOLAZOLINA



Działanie:

- blokuje receptory 1 i 2
- rozszerza obwodowe naczynia

krwionośne

- pobudza czynność serca
- pobudza motorykę przewodu

pokarmowego

- pobudza wydzielanie soku żołądkowego



Zastosowanie:

- stany skurczowe obwodowych

naczyń krwionośnych

- w okulistyce



Preparat:

- Pridazol



FENTOLAMINA



Działanie:

- blokuje receptory 1 i 2
- rozszerza naczynia krwionośne
- zwiększa wydzielanie soku

żołądkowego

- wywołuje skurcze mięśni gładkich

jelit



WYBIÓRCZE LEKI 1-

ADRENOLITY-CZNE



Prazosyna, terazosyna,
trimazosyna, indoramina, urapidyl



Zastosowanie:

- jako leki przeciwnadciśnieniowe

Leki

-

adrenolityczne



Działanie:

-

przeciwnadciśnieniowe

-

przeciwarytmiczne

- przeciwdusznicowe



Zastosowanie:

- choroba wieńcowa
- nadciśnienie tętnicze

-

zaburzenia rytmu serca

-

jaskra



Działanie niepożądane:

- zaburzenia przewodzenia w układzie

bodźcoprzewodzącym serca

- zwolnienie czynności serca
- zmniejszenie kurczliwości serca



Leki hamujące wybiórczo receptory

1-

adrenergiczne (leki

kardioselektywne) – działają
wybiórczo na serce ( metoprolol,
atenolol, praktolol)



Preparaty:



-adrenolityki nieselektywne:

- Propranolol – prolongatum (Apo-

Propranolol) –propranolol

- Coretal – oksprenolol
- Corgard (Apo-Nadol) – nadolol
- Biosotal (Sotalex) - sotalol



-adrenolityki selektywne:

- Sectral (Acecor) – acebutolol
- Metoprolol-prolongatum

(Metocard, Betaloc) – metoprolol

- Normocard (Atenolol, Tenormin) –

atenolol

- Concor 6, -10 - bisoprolol

Leki - i -adrenolityczne



LABETALOL



Działanie:

- blokuje receptory 1- i -
- powoduje rozkurcz mięśniówki

naczyń

- zmniejsza pojemność minutową i

objętość wyrzutową serca



Zastosowanie:

- nadciśnienie tętnicze



Działanie niepożądane:

- zmęczenie, osłabienie, zawroty

głowy

- zaburzenia ze strony przewodu

pokarmowego

-

bradykardia

-

Preparat:

-

Pressocard (Lamitol)

Leki sympatolityczne



Działanie:

- znoszą napięcie układu

współczulnego



GUANETYDYNA



Działanie:

- hamuje magazynowanie

noradrenaliny w zakończeniach
współczulnych

- hamuje biosyntezę noradrenaliny i

jej wyzwalanie z zakończeń
neuronów

- powoduje znaczne i długotrwałe

obniżenie ciśnienia tętniczego



Zastosowanie:

- w leczeniu ciężkich postaci

nadciśnienia tętniczego



Działanie niepożądane:

- bóle i zawroty głowy
- osłabienie mięśni
- zaburzenia psychiczne



Leki o podobnym działaniu:

- debryzochina, guanoksan



Preparaty:

- Ismelin – guanetydyna
- Tendor – debryzochina



REZERPINA



Działanie:

- zaburza magazynowanie

noradrenaliny w pozazwojowych

zakończeniach współczulnych

- obniża ciśnienie krwi

Leki i środki działające na
zwoje autonomiczne



Mogą wywierać:

- działanie pobudzające - środki

nikotynowe i

nikotynopodobne

- działanie hamujące - gangioplegiki

Ganglioplegiki



Działanie:

- działają jednofazowo

-

porażają zwoje autonomiczne i
uniemożliwiają przechodzenie
impulsu

-

nerwowego z włókna
przedzwojowego na pozazojowe

- w układzie krążenia – rozszerzenie

naczyń krwionośnych

- w układzie pokarmowym –

zahamowanie motoryki i wydzielania

1.Ganglioplegiki krótko działające:
(azametonium, trimetafan)



Zastosowanie:

- w chirurgii w celu wywołania

kontrolowanego podciśnienia

- bezmocz odruchowy
- dychawica oskrzelowa

2. Ganglioplegiki długo działające

(chloryzondamina,
mekamylamina)



Zastosowanie:

- ciężkie postacie nadciśnienia

tętniczego

- skurcze naczyń obwodowych
- zatory naczyniowe

Środki nikotynowe



Działanie:

- działają dwufazowo
- w pierwszej fazie pobudzają zwoje,

w drugiej hamują przewodzenie w
nich impulsów



NIKOTYNA



LOBELINA



NIKOTYNA



Działanie:

- trucizna układu nerwowego
- działa na ośrodkowy układ

nerwowy i zwoje nerwowe układu
autonomicznego



Działanie na ośrodkowy układ
nerwowy:

- w małych dawkach - pobudzająco
- w większych dawkach -

porażająco :



utrata świadomości i śmierć
wskutek porażenia ośrodka
oddechowego



Działanie na zwoje układu

autonomicznego:

- dwufazowe:
- w pierwszej fazie – pobudzenie
- w drugiej fazie – porażenie

- w małych dawkach:
- wzrost wydzielania śliny i śluzu w

oskrzelach, soku żołądkowego,

trzustkowego i potu

- nagłe wzrosty ciśnienia
- pobudzające na przewód pokarmowy



- w większych dawkach:

- zahamowanie wydzielania

wszystkich gruczołów wydzielania
zewnętrznego

- porażenie nerwu błędnego
- zniesienie ruchów jelit
- stosowana przez dłuższy czas

uszkadza nerwy obwodowe – nerw
słuchowy i wzrokowy oraz gruczoły
wydzielania wewnętrznego



ZATRUCIE OSTRE NIKOTYNĄ:

- oszołomienie
- zawroty i bóle głowy
- nudności, wymioty, biegunka
- bicie serca, utrata przytomności
- porażenie ośrodka oddechowego 

śmierć

Nikotynizm



Skutki:

- zwyrodnienie mięśnia sercowego
- niemiarowość czynności serca
- miażdżyca naczyń
- chromanie przestankowe
- zaburzenie inteligencji i pamięci
- osłabienie wzroku i słuchu

- nerwobóle
- upośledzenie trawienia
- zaburzenia miesiączkowania
- poronienia, bezpłodność
- spadek odporności organizmu
- rak płuc