Równoważenie

gospodarki przestrzennej

w kontekście

uwarunkowań przyrodniczych

1

Ocena stopnia zrównoważenia układów

przestrzennych

Kryteria oceny dostosowane:



do funkcji terenu i jego charakteru przyrodniczego

do realnych możliwości uzyskania niezbędnych

informacji

2

3

Ocena zgodności zagospodarowania z

uwarunkowaniami przyrodniczymi

4

Ocena przydatna do określenia:

• które typy zagospodarowania są zgodne z przyrodniczymi

predyspozycjami terenu, a które powodują degradację

• jakie

są

problemy

do

rozwiązania

w

zakresie

infrastruktury lub działań zabezpieczających przed

dalszą degradacją

• pod jakimi warunkami można dalej rozwijać określony typ

gospodarki

• do poszukiwania możliwości rozwoju istniejących,

dodatkowych lub potrzeb zmiany funkcji gospodarczych

terenu

• do określenia szczególnych sposobów realizowania

zagospodarowania, tj. ograniczeń lub preferencji

5

Zasady klasyfikacji

1.Zagospodarowanie

w

pełni

zgodne

z

uwarunkowaniami

• lasy zagospodarowane zgodnie z siedliskiem
• tereny rolne na dobrych glebach

2.

Zagospodarowanie

zgodne

z

uwarunkowaniami, ale z możliwością innego

zagospodarowania

• tereny rolne, gdzie obecność słabych gleb umożliwia

lokalizację nieuciążliwych zakładów przetwórczych

• tereny leśne o umiarkowanej lub wysokiej odporności na

presje rekreacyjne, zwłaszcza w otoczeniu jezior, gdzie

możliwe jest rozwijanie funkcji rekreacyjnej

• tereny rolne z zabudową zagrodową położone w atrakcyjnym

otoczeniu, gdzie możliwy jest rozwój agroturystyki

6

3.Zagospodarowanie

nie

w

pełni

zgodne

z

uwarunkowaniami

ze

względu

na

niewykorzystanie istniejących zasobów

• lasy zagospodarowane niezgodnie z siedliskiem

• obszary łąkowe o mniejszej wartości paszowej i ekologicznej

4.Zagospodarowanie niezgodne z uwarunkowaniami

ze względu na niewykorzystanie istniejących

zasobów oraz środowiska o zasięgu lokalnym

• wyłączanie z produkcji rolnej gruntów o wysokiej klasie bonitacyjnej

• niewykorzystywanie lokalnych zasobów surowcowych

7

5.

Zagospodarowanie

niezgodne

z

uwarunkowaniami

ze

względu

na

degradowanie środowiska w zasięgu lokalnym

• niskie emitory zanieczyszczeń
• składowiska odpadów komunalnych
• lokalne żwirownie

6.

Zagospodarowanie

niezgodne

z

uwarunkowaniami

ze

względu

na

degradowanie środowiska w szerszym zasięgu

• oczyszczalnie ścieków
• emitory wysokie o znaczeniu transgranicznym

Rozpoznanie i analiza środowiska przyrodniczego

powinny zmierzać do wyznaczenia

przyrodniczych jednostek przestrzennych

(geokompleksów)

• kompleksowe rozpoznanie cech wszystkich elementów

środowiska przyrodniczego

• uwzględnienie związków między nimi

• ustalenie charakteru, intensywności i trwałości

odkształceń

• rozpoznanie

charakterystycznych

procesów

kształtujących

środowisko

przyrodnicze

analizowanego obszaru

Kryteria oceny zrównoważenia

ekosystemów jezior

•

zmiany powierzchni

•

zmiany głębokości

•

obniżenie poziomu wody

•

występowanie, charakter i zasięg roślinności wodnej

•

stwierdzone zmiany trofii - masowe pojawy glonów

•

stan i tendencje rozwoju populacji różnych

gatunków ryb

9

• charakter zagospodarowania

• biologiczna zabudowa brzegów

• obecność zrzutów ścieków

• charakter zasilania i odpływu wód

• cechy morfometryczne jeziora

• stwierdzone zanieczyszczenie wód

10

Kryteria oceny zrównoważenia

dolin

rzek

• charakter koryta

• obudowa biologiczna brzegów

• obecność zrzutów ścieków

• stan czystości wód

11

• stałość przepływu

• charakter zagospodarowania

• obecność i stan urządzeń hydrotechnicznych

• charakter i stan roślinności wodnej

• skład gatunkowy i liczebność populacji ryb

12

Kryteria oceny zrównoważenia

kompleksów łąkowych

• trwałość użytkowania

• sposób użytkowania

• intensywność użytkowania

• melioracje, ich kierunek, stan techniczny urządzeń

• charakter siedliska

• stan szaty roślinnej

13

Kryteria oceny zrównoważenia

agrocenoz

• trwałość użytkowania rolnego

• struktura przestrzenna pól

• obecność

zadrzewień

i

zakrzewień

śródpolnych

• obecność i stan urządzeń melioracyjnych i

przeciwerozyjnych

14

• przejawy erozji gleb

• bilans biogenów

• udział nawożenia organicznego

• występowanie masowych pojawów szkodników

upraw i sposób ich zwalczania

15

III. Pola

III. Pola

uprawne

uprawne

16

Kryteria oceny zrównoważenia

kompleksów leśnych

• stopień przekształcenia siedliska

• stopień zgodności fitocenoz z siedliskiem

• udział

fitocenoz

w

fazach

regeneracyjnych

i

degeneracyjnych

• wielkość kompleksu, stopień jego fragmentacji i izolacji

• struktura wiekowa drzewostanów

• zróżnicowanie siedliskowe kompleksu

17

• udział, rozmieszczenie i charakter enklaw nieleśnych, np.

jezior, bagien, łąk, agrocenoz itd.

• stopień zachowania struktury warstwowej fitocenoz

• udział drzewostanów na gruntach porolnych

• występowanie masowych pojawów szkodników leśnych

• występowanie istotnych barier w obrębie kompleksu

• występowanie, liczebność i trendy populacyjne wybranych

gatunków zwierząt

• sposób prowadzenia gospodarki leśnej

18

Mapa drzewostanowa Las Pilczycki

19

20

Kryteria oceny zrównoważenia

kompleksów osadniczych

• udział terenów biologicznie czynnych

• charakter i struktura przestrzenna zieleni

• stan sanitarny zieleni

• gospodarka wodno-ściekowa

• utylizacja odpadów

21

• rekultywacja terenów zdewastowanych

• warunki sanitarne

• obecność i stan czystości wód powierzchniowych

• relacje z otaczającymi kompleksami

22

23

Najważniejsze parki Wrocławia

Kryteria oceny zrównoważenia terenów

przemysłowych

• dostosowanie wielkości do funkcji

• zagospodarowanie strefy ochronnej

• relacje z otaczającymi terenami

• rekultywacja terenów zdewastowanych

• gospodarka wodno-ściekowa

• gospodarka odpadami

24

Kryteria oceny zrównoważenia terenów

rekreacyjnych

• trwałość funkcji

• trwałość przyrodniczych podstaw atrakcyjności

terenu

• relacje z otaczającymi terenami, szczególnie w

zakresie przenoszenia uciążliwości

25

Kryteria oceny zrównoważenia terenów

komunikacyjnych

• charakter

i

stan

sanitarny

zieleni

towarzyszącej

• relacje z terenami otaczającymi

• wpływ hałasu, zanieczyszczeń

• oddziaływanie barierowe.

26

Włączanie

obszarów

przyrodniczo

cennych w procesy gospodarki
przestrzennej

1.Tereny chronione powinny być możliwie jak największe.

W idealnym przypadku powinny mieć kształt koła, żeby
zapewnić jak największy obszar znajdujący się
wewnątrz w stosunku do siedlisk znajdujących się na
zewnętrznej granicy, które odznaczający niniejszą
wartością.

27

2.Jeśli siedliska są mozaikowato rozrzucone w

odpowiedniej

skali

przestrzennej

a

przemieszczanie się pomiędzy poszczególnymi
fragmentami jest dla danego gatunku możliwe,
kilka małych rezerwatów może być równie
odpowiednie jak jeden duży.

3.Prawie wszystkie tereny chronione pozostają pod

wpływem działalności człowieka lub są przez nią
zagrożone. Niezbędny poziom zarządzania zależy
od rodzaju ekosystemu, który ma być chroniony,
oraz od tego, w jakim stopniu człowiek wpływał na
procesy w nim zachodzące przeszłości.

28

Przestrzenna

stratyfikacja form

ochrony i użytkowania

środowiska

1. park narodowy
2. park krajobrazowy
3. obszar chronionego
krajobrazu
4. strefa ochrony
uzdrowiska
5. obszar zlewni
chronionej
6. obszar ochrony wód
podziemnych
7. obszary rolne i leśne
intensywnie użytkowane
gospodarczo
8. strefa osadnicza –
miejska
9. strefa przemysłowa
10. obszar
zdegradowany

Koncepcja rezerwatów biosfery

• Strefa a: niezniszczony obszar centralny; obszar ze

środowiskiem utrzymywanym w stanie tak naturalnym, jak

to tylko możliwe, z minimalnym gospodarowaniem i

zakłócaniem

• Strefa b: strefa buforowa, w której mogą być wykonywane

niektóre czynności, ale gospodarowanie musi być

prowadzone na zasadzie trwałego użytkowania

• Strefa c: strefa działalności ekonomicznej biorącej pod

uwagę jej wpływ na środowisko; w tej strefie obszar może

być wykorzystany do uzyskania korzyści materialnych, np.

produkcji rolnej, pod warunkiem, że bierze się pod uwagę

wpływ takiej działalności na strefy wewnętrzne

• Strefa d: obszary przeznaczony głównie dla działalności

człowieka

30

ECONET-PL

jako

przykład systemowych
rozwiązań
przestrzennych relacji:

cenne

walory

środowiska – - ruszt
ekologiczny –
-

inne

formy

użytkowania
przestrzeni

31

Struktura
przyrodnicza
województwa
dolnośląskiego

32

Obiekty i tereny chronione Wrocławia:

Obiekty i tereny chronione Wrocławia:

33

34

Racjonalne kształtowanie
środowiska i gospodarowanie jego
zasobami przez:

• ustalanie programów racjonalnego wykorzystania
powierzchni ziemi - w tym na terenach eksploatacji
złóż kopalin - i racjonalne gospodarowanie
gruntami;

• uwzględnianie obszarów występowania złóż
kopalin oraz obecnych i przyszłych potrzeb
eksploatacji tych złóż

34

35

• zapewnianie kompleksowego rozwiązania

problemów zabudowy miast i wsi, ze
szczególnym uwzględnieniem gospodarki
wodnej, odprowadzania ścieków, gospodarki
odpadami, systemów transportowych i
komunikacji publicznej oraz urządzania i
kształtowania terenów zieleni;

• uwzględnianie konieczności ochrony wód, gleby

i ziemi przed zanieczyszczeniem w związku z
prowadzeniem gospodarki rolnej;

35

36

• zapewnianie ochrony walorów krajobrazowych

środowiska i warunków klimatycznych;

• uwzględnianie innych potrzeb w zakresie ochrony

powietrza, wód, gleby, ziemi, ochrony przed
hałasem, wibracjami i polami
elektromagnetycznymi.

36