Równowaga wewnętrzna a równowaga zewnętrzna a stan równowagi długookresowej w gospodarce.
Równowaga wewnętrzna - popyt globalny jest równy produkcji zapewniającej pełne zatrudnienie. Podstawowe równanie określające warunki równowagi na rynku dóbr: Y=C+I+G+NX. Jeśli popyt globalny jest równy wielkości produkcji potencjalnej, to przedsiębiorstwa wytwarzają przy pełnych zdolnościach produkcyjnych, a podaż jest równa popytowi. W warunkach opóźnionego i powolnego dostosowania się płac i cen, spadek popytu globalnego powoduje ograniczenie produkcji przez przedsiębiorstwa i zwolnienie pracowników, co prowadzi do bezrobocia. Przywrócenie równowagi jest możliwe, gdy płace i ceny obniżą się wystarczająco, by umożliwić odbudowę popytu globalnego do poziomu zapewniającego pełne zatrudnienie.
Równowaga zewnętrzna - saldo rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego wynosi zero. W tej sytuacji przy braku inwestycji państwa na rynku walutowym również rachunek obrotów kapitałowych bilansu płatniczego musi wykazywać saldo zerowe.
Połączenie równowagi wewnętrznej i zewnętrznej oznacza równowagę długookresową. Proces dostosowawczy obejmujący płace i ceny pozwolił odbudować produkcję na poziomie potencjalnym, jest pełne zatrudnienie. Bilans obrotów bieżących jest zrównoważony. W długim okresie nie będzie ulegał zmianie stan rezerw dewizowych.
Stabilność ekonomiczna i przyczyny jej zakłócenia w gospodarce.
Istnieją cztery typowe przypadki zachwiania równowagi w połączeniu z deficytem lub nadwyżką w bilansie płatniczym:
kryzys za granicą w połączeniu z wyższym realnym kursem walutowym prowadzą do kryzysu w gospodarce krajowej i deficytu w bilansie. Rośnie kurs walutowy i spada export co wywołuje deficyt w kraju, bo produkcja spada.
restrykcyjna polityka fiskalna i pieniężna ciągnie za sobą kryzys w gospodarce kraju oraz nadwyżkę w bilansie. Wzrost stopy procentowej stwarza lepsze warunki do oszczędzania, co zmniejsza absorpcję krajową. Spada import, wzrasta eksport.
rozkwit za granicą wraz z niższym realnym kursem walutowym powodują nadwyżkę w bilansie i wejście gospodarki kraju w fazę rozkwitu. Kurs walutowy spada, co pobudza eksport, zaś wzrost eksportu powoduje zwiększenie produkcji w kraju.
łagodna polityka fiskalna i pieniężna wprowadzają gospodarkę kraju w okres rozkwitu przy jednoczesnym deficycie w bilansie. Spadek stopy procentowej to gorsze warunki do oszczędzania, więc rośnie krajowa absorpcja i import.
Główne cele i instrumenty polityki dostosowawczej w teorii absorbcyjnej bilansu płatniczego.
Podstawą teorii absorpcyjnej jest teoria Keynesa, który proponował interwencjonizm państwowy, jako metodę pobudzania inwestycji i podtrzymania w ten sposób wzrostu gospodarczego. Głównymi instrumentami zalecanego przez Keynesa interwencjonizmu było: zwiększenie wydatków budżetowych oraz utrzymanie stopy procentowej na niskim poziomie. Keynes nie zajmował się bezpośrednio problematyką bilansu płatniczego. Pojawił się jednak postulat, aby dodatkowym elementem polityki zmierzającej do podtrzymania odpowiedniego poziomu efektywnego popytu była dewaluacja waluty.
Badając skuteczność wpływu dewaluacji na poprawę bilansu płatniczego sformułowano warunek Marshalla-Lernera - suma elastyczności cenowych eksportu i importu musi być większa od jedności, aby dewaluacja się powiodła.
Rozwiązanie inflacyjnych problemów dewaluacji przyniosła absorpcyjna teoria bilansu płatniczego sformułowana przez S. Aleksandra. Teoria ta zalecała, by w polityce dostosowawczej, zmierzającej do osiągnięcia poprawy bilansu handlowego, łączyć dewaluację z polityką stabilizacyjną. Polityka stabilizacyjna miała zmniejszać absorpcję gospodarki krajowej i dzięki temu neutralizować inflacyjne skutki dewaluacji.
Realizacja teorii absorpcyjnej wymaga szczegółowej analizy gospodarki. Konieczne jest oszacowanie wpływu dewaluacji na dochody nominalne i wielkość wydatków, by było możliwe dobranie odpowiedniej dawki dewaluacji i restrykcji finansowych.
Podstawowe składniki teorii monetarnej bilansu płatniczego.
Założenie pełnej integracji z gospodarką światową, prowadzi do sformułowania kilku wniosków:
wahania koniunkturalne w obrębie gospodarki nie będą występowały;
prawo jednej ceny - ceny poszczególnych towarów w obrębie gospodarki światowej będą dążyły do wyrównania;
wzrost krajowej podaży pieniądza nie powoduje wzrostu cen krajowych, ale następuje wzrost importu;
wzrost podaży pieniądza wylewa się poza gospodarkę krajową;
gdy podaż pieniądza jest niewystarczająca w wyniku niedostatecznej akcji kredytowej banków krajowych, to nie powoduje ona recesji i spadku cen, lecz wzrost eksportu;
niedostatek podaży pieniądza powoduje wzrost importu kapitału,
błędy banku centralnego będą miały wyraz w bilansie płatniczym;
teoria monetarna zaleca dostosowanie podaży pieniądza do popytu na pieniądz. Kontrola podaży w gospodarce otwartej powinna następować poprzez kontrolę akcji kredytowej.
Różnice w polityce dostosowawczej w omawianych koncepcjach bilansu płatniczego.
Podstawowym założeniem teorii absorpcyjnej jest uznanie, że rynek światowy tworzą gospodarki, które nie są ze sobą w pełni zintegrowane. W celu poprawy bilansu handlowego teoria ta zalecała stosowanie dewaluacji połączonej z polityką stabilizacyjną. Głównym instrument polityki dostosowawczej jest dewaluacja. Wzrasta przez to eksport netto. Podstawowy problem polityki dostosowawczej to jak przeciwdziałać inflacyjnym skutkom dewaluacji. Warunkiem skuteczności jest właściwe dobranie skali dewaluacji i odpowiednich restrykcji finansowych (polityka fiskalna i pieniężna) dzięki wcześniejszemu oszacowaniu wpływu dewaluacji na popyt krajowy. Zalecaną metodą jest połączenie dewaluacji z polityką stabilizacyjną
Podstawę teorii monetarnej stanowiło założenie o pełnej integracji gospodarki z rynkiem światowym. Jej zalecenia obejmowały kontrolę podaży pieniądza wyrażającą się w dostosowaniu rozmiarów akcji kredytowej. Głównym instrumentem polityki dostosowawczej jest polityka monetarna banku centralnego. Podstawowym problemem polityki dostosowawczej jest jak uniknąć spadku rezerw dewizowych. Warunek skuteczności - dostosowanie akcji kredytowej banków do zmian zachodzących w bilansie płatniczym. Zalecaną metodą jest kontrola podaży pieniądza.
Znaczenie stopnia zintegrowania gospodarki krajowej z zagranicą w wyborze polityki dostosowawczej.
Podniesienie stopy procentowej i dewaluacja to dwa z instrumentów polityki dostosowawczej. Dewaluacja sprzyja przywracaniu równowag w bilansie płatniczym, ale dzieje się to kosztem nasilenia inflacji. Natomiast wzrost stopy procentowej sprzyja jednocześnie przywróceniu równowagi wewnętrznej i zewnętrznej (wpływa na spadek inwestycji i popytu krajowego, sprzyja wzrostowi rezerw dewizowych). Zwłaszcza to drugie oddziaływanie stopy procentowej nabrało znaczenia wraz z integracją międzynarodowego rynku finansowego. Powodowało to, że dewaluacja przestała być konieczną metodą zwiększania rezerw dewizowych, skoro dla ich uzupełnienia wystarczał wzrost stopy procentowej i przyciągnięcie tym zagranicznych lokat kapitałowych.
Preferowaną metodą polityki dostosowawczej zaczęła być ekspansywna polityka fiskalna. Wydatki budżetowe podtrzymywały popyt efektywny i wzrost gospodarczy, a związany z ekspansywną polityką fiskalną wzrost stopy procentowej z jednej strony działał antyinflacyjnie, z drugiej zaś przyciągał kapitał zagraniczny, który finansował ewentualny deficyt bilansu handlowego. Przyciągnięcie napływu zagranicznych lokat kapitałowych stawało się rzeczą łatwą, ponieważ w zintegrowanej gospodarce światowej relatywnie wysoko oprocentowane weksle oraz inne emitowane przez rząd danego kraju papiery wartościowe stawały się dla zagranicznych inwestorów atrakcyjną formą lokowania wolnych kapitałów.
Polityka dostosowawcza mogła obywać się w tych warunkach bez dewaluacji i wywołanego nią spadku dochodów realnych. Dlatego już same tylko względy polityczne powodowały, że formułowane przez teorię neokeynesistów zalecenia dla tej polityki w coraz mniejszym stopniu koncentrowały się na tematyce dewaluacji i bilansu handlowego, coraz większą natomiast uwagę zaczęto przykładać do polityki stopy procentowej i jej wpływu na kształtowanie się kapitałowej części bilansu płatniczego.
Zalecane zmiany w polityce gospodarczej zawarte w programach dostosowawczych MFW.
Liberalizacja polityki kredytowej i stosowania realnie dodatniej stopy procentowej. McKinnan stwierdził na podstawie skuteczności reform w Korei Południowej, że wystarczy liberalizacja polityki kredytowej i stosowanie realnie dodatniej stopy procentowej, by gospodarki krajów rozwijających się stały się konkurencyjne. Nie należy stosować liberalizacji polityki handlowej, ale liberalizację sektora finansowego. Liberalizacja polityki kredytowej pozwala, by kredyty trafiały do przedsiębiorstw efektywnych. Przy jednoczesnym liberalizowaniu polityki handlowej zwiększają się szanse na kredyty dla przedsiębiorstw konkurencyjnych na rynkach światowych.
Liczono również, że polityka realnie dodatniej stopy procentowej będzie sprzyjała szybkiemu wzrostowi oszczędności. Miała ona zapewnić bezinflacyjne źródła finansowania inwestycji. Zmniejszyłoby to konieczność importu kapitału, a tym samym sprzyjałoby przywróceniu równowagi w bilansach płatniczych krajów rozwijających się.
Zalecenie zrównoważonego budżetu. Głównym problemem polityki gospodarczej i przyczyną inflacji był deficyt budżetowy. Dlatego programy dostosowawcze MFW przywiązują bardzo duże znacznie do tego właśnie obszaru. Deficyt budżetowy to przyczyna nie tylko inflacji, ale także ujemnego bilansu płatniczego. Zwiększa on wielkość popytu krajowego. To zaś pociąga za sobą wzrost importu, pogorszenie się salda obrotów handlowych z zagranicą i spadek rezerw dewizowych. MFW zalecał rozwój rynku papierów wartościowych, ale zalecenie to dotyczyło zazwyczaj dalszych etapów realizowania programów dostosowawczych. W początkowej fazie liczyła się szybka likwidacja deficytu.
Przejawy eklektyzmu w programach dostosowawczych MFW.
Eklektyzm programów dostosowawczych oznacza, że ich konstrukcja opiera się na obu teoriach bilansu płatniczego. Z jednej strony występuje w nich charakterystyczny dla teorii monetarnej wymóg stabilizacji rezerw dewizowych i towarzyszące mu zalecenie kontroli podaży pieniądza. Z drugiej zaś, zalecenia programów dostosowawczych zwłaszcza w ich początkowej fazie są typowe dla teorii absorbcyjnej. Stanowią połączenie dewaluacji z polityką stabilizacyjną.
Bardzo trudno jest wyznaczyć granicę między wpływami obu tych teorii. Przy opracowywaniu programów dostosowawczych MFW kieruje się przede wszystkim względami pragmatycznymi, a nie doktrynalnymi.
Mimo wyraźnego eklektyzmu programów dostosowawczych, uważa się, że podejście MFW do polityki dostosowawczej jest raczej monetarystyczne. Wyraźne jest dążenie do szybkiego opanowania inflacji i odzyskania równowagi bilansu płatniczego nawet kosztem znacznych spadków produkcji.
Eklektyzm programów dostosowawczych MFW jest w pewnym sensie wymuszony. Wynika z zasadniczej rozbieżności między sytuacją w gospodarkach krajów, w których podejmowane były programy, a założeniami doktryny monetarystycznej.
Kierunki krytyki programów dostosowawczych MFW.
Krytyka podejścia MFW. Realizacja programów dostosowawczych powodowała najczęściej recesję. Przyczyną była ostrość aplikowanej polityki stabilizacyjnej. Głównym powodem przewlekłości kryzysów gospodarczych w krajach rozwijających się była konieczność finansowania przez budżety spłat zadłużenia zagranicznego. Duże koszty towarzyszące realizacji programów powodowały, że były one często krytykowane.
Niemożność dokładnego przewidzenia skutków. Krytyka podejścia MFW do polityki dostosowawczej koncentruje się na braku dostatecznego uzasadnienia teoretycznego. Programy te oparte są w dużej mierze na doktrynie monetarystycznei wywodzącej się z neoklasycyzmu. Tymczasem teoria neoklasyczna opisuje przede wszystkim zjawiska długookresowe, nie odnosząc się do problemów polityki gospodarczej wynikających z konieczności szybkiego pokonywania inflacji.
Teoria ekonomii nie daje możliwości dokładnego przewidzenia skutków zastosowanej w danym kraju polityki stabilizacyjnej. Nie można bowiem dokładnie przewidzieć, w jakim stopniu spowoduje ona spadek cen, a w jakim spadek produkcji. Brak możliwości dokładnego oszacowania następstw stwarza ryzyko stosowania programów dostosowawczych kosztem silnego ograniczania produkcji i konsumpcji. Brak możliwości dokładnego przewidzenia skutków wynika też stąd, że teoria ekonomii nie mówi jak powinien przebiegać proces liberalizacji gospodarek, które były przez długi czas poddane wpływowi nadmiernego interwencjonizmu państwowego. Niewłaściwa sekwencja procesu liberalizowania była podstawą załamania się polityki stabilizacyjnej w Chile i Argentynie.
Negatywne następstwa stosowania realnie dodatniej stopy procentowej w warunkach wysokiej inflacji. Jedną z przyczyn przesadnej wiary w wyłącznie pozytywne następstwa stosowania realnie dodatniej stopy był fakt, że sformułowaniu McKinnona nie towarzyszyło ostrzeżenie, że polityka tego rodzaju jest ryzykowna w warunkach wysokiej inflacji. Jeżeli rząd chciał być konsekwentny w utrzymaniu realnie dodatniej stopy, to działo się tak, że stopa procentowa była unoszona na fali inflacji do bardzo wysokiego poziomu.
Przyczyny załamania programu stabilizacyjnego w Chile w latach 70-tych.
Problemem był niezrównoważony budżet i deficyt przekraczający 25% PKB. Podstawowym elementem polityki antyinflacyjnej było ograniczenie emisji pieniądza. Rolę głównej kotwicy stabilizacyjnej przejął kurs walutowy. Drugim elementem była indeksacja płac. Ograniczono wydatki państwa na nadmiernie rozbudowany sektor państwowy, zniesiono ulgi podatkowe i subwencje. W miejsce ceł protekcyjnych wprowadzono cła zunifikowane o wartości 10%. Spowodowało to ograniczenie produkcji krajowej, i wywołało bezrobocie. Wprowadzono stały kurs peso, co spowodowało zmniejszenie inflacji, ale wpłynęło negatywnie na bilans handlowy. Zasadniczym osiągnięciem było ograniczenie inflacji. Udało się ograniczyć popyt konsumpcyjny i inwestycyjny państwa oraz utrzymano względnie stały poziom płac realnych dzięki indeksacji. Negatywne skutki to wzrost zadłużenia zagranicznego, spadek udziału przemysłu w PKB spowodowany przez zmianę struktury gospodarki oraz nieustabilizowany system bankowy.
Cechy i warunki wprowadzenia systemu tablita w stabilizowaniu gospodarki chilijskiej.
W drugim etapie reformy przeprowadzono w Chile dewaluację (kraj był odizolowany na arenie międzynarodowej, brak było możliwości zneutralizowania spadku rezerw dewizowych kredytem zagranicznym). Konieczne było również zastosowanie restrykcyjnej polityki pieniężnej przeciwdziałającej inflacyjnym skutkom dewaluacji. W wyniku tego wzrosły rezerwy dewizowe, ale również stopa procentowa. Wydatki na dobra i usługi zmniejszyły się, spadł dochód narodowy, wzrosło bezrobocie. Na podstawie istniejących w społeczeństwie oczekiwań inflacyjnych poziom inflacji ukształtował się na poziomie 60%. W takich okolicznościach zastosowano się do teorii racjonalnych oczekiwań. Rząd Chile liczył na działanie prawa jednej ceny. Wprowadzenie systemu tablita i otwarcie gospodarki na wymianę spowodowało spadek inflacji do 30% w skali rocznej. Niestety pojawiło się również bezrobocie strukturalne na skutek radykalnego zmniejszania się liczby miejsc pracy w administracji państwowej.
Efekty zastosowania zaleceń teorii monetarnej w stabilizowaniu gospodarki argentyńskiej.
Zastosowanie zaleceń teorii monetarnej spowodowało powstanie ogromnego deficytu budżetowego. Był on główną przyczyną inflacji. Finansowano go emisją bonów skarbowych. Uwolniono stopę procentową, która zaczęła rosnąć. Zastosowano tylko jedną kotwicę nominalną - politykę stabilizacji kursu walutowego. Nie istniało dostosowanie wielkości akcji kredytowej do zmiany krajowej podaży pieniądza. Rząd zaciągał olbrzymie kredyty zagraniczne, część dewiz była poświęcona na sfinansowanie importu, a część przeznaczono na akcję kredytową. Nie było restrykcji finansowych, przez co utracono kontrolę nad podażą pieniądza. Zbyt wcześnie wprowadzono system tablita, przez co niemożliwe okazało się przełamanie oczekiwań inflacyjnych ludności. Kurs peso był bardzo silnie przeszacowany. Załamała się produkcja krajowa. Spadła stopa wzrostu dochodu narodowego. Wzrost stopy procentowej pociągnął za sobą wzrost długu publicznego. Utracono kontrolę nad podażą pieniądza co spowodowało skokowy wzrost inflacji do 369%. Przedsiębiorcy wymieniali walutę na dolary co pogłębiało inflację.
Podstawowe różnice w stabilizowaniu gospodarek Chile i Argentyny.
Metodą pokonania inflacji miało być:
w Chile likwidacja deficytu budżetowego;
w Argentynie zmniejszenie udziału emisji pieniądza w finansowaniu wydatków zagranicznych;
Równowagę budżetową miało przywrócić:
w Chile: zmniejszenie wydatków na nadmiernie rozbudowany sektor państwowy, zniesienie ulg podatkowych i subwencji, zmniejszenie wydatków na cele socjalne, reforma systemu podatkowego, prywatyzacja sektora państwowego;
w Argentynie: zwiększenie dochodów uzyskanych ze znacznie zwiększonej emisji weksli skarbowych (oszczędności krajowe lokowane w emitowanych przez rząd papierach wartościowych);
Prawo jednej ceny:
w Chile obniżono cła importowe, konkurencja zagraniczna miała uniemożliwiać wzrost cen krajowych w tempie większym niż skala zapowiedzianych dewaluacji, prawo jednej ceny miało być czynnikiem ułatwiającym zakomunikowanie uczestnikom rynku, że rząd jest pewien, iż dostosuje tempo wzrostu cen krajowych do skali zapowiedzianych dewaluacji;
w Argentynie nie przeprowadzono zdecydowanej liberalizacji polityki handlowej i podatkowej; przedsiębiorstwa krajowe nadal korzystały z ochrony celnej, nie musiały się zatem liczyć z konkurencją zagraniczną; prawo jednej ceny nie mogło zwiększać skuteczności tablity, bo konkurencja zagraniczna nie mogła stać się czynnikiem uniemożliwiającym wzrost cen krajowych w tempie większym niż wyznaczała to skala przewidzianych dewaluacji;
Mechanizm destabilizacji gospodarek o wysokiej inflacji.
Argentyna. Podstawowym problemem było przeciwdziałanie 500% inflacji. Metodą pokonania jej miało być zmniejszenie udziału emisji pieniądza w finansowaniu wydatków rządowych. Źródłem finansowania deficytu budżetowego stawały się dochody uzyskane ze zwiększonej emisji weksli skarbowych. Efektem był wzrost stopy procentowej. W związku z czym polityka kursu walutowego miała stać się kotwicą nominalną polityki stabilizacyjnej. Wprowadzono system tablita. Jednak nie prowadzono tej polityki konsekwentnie. Nie dostosowano wielkości akcji kredytowej banków do zmian w krajowej podaży pieniądza. Część dewiz trafiała do banków, powiększając ich płynne rezerwy. Umożliwiało to zwiększanie akcji kredytowej, co przyczyniło się do wzrostu podaży pieniądza. Banki komercyjne zaciągały kredyty zagraniczne udzielając gwarancji kursowych.
Tablita została wprowadzona zanim przeprowadzono zdecydowaną liberalizację polityki handlowej i podatkowej. W związku z tym prawo jednej ceny nie mogło być czynnikiem zwiększającym jej skuteczność. W obawie przed ujawnieniem się bezrobocia strukturalnego, rząd Argentyny nie zdecydował się na szybką liberalizację handlu.
W 1980 inflacja spadła do 75%, jednak działo się to za cenę szybko rosnącego przeszacowania peso. Nie przerwano eksperymentu nawet gdy przeszacowanie sięgało 40%. Spekulacja na spadek kursu wywołała szybki wzrost stopy procentowej. Gwałtownie wzrósł popyt na kredyty krajowe wykorzystywane dla finansowania zakupów walut obcych. Postanowiono bronić kursu peso. Przedsiębiorcy krajowi nie mieli jednak zaufania do tej polityki. Obawiali się, że zbiegnięcie się w czasie dewaluacji i wzrost emisji pieniądza wywoła powrót wysokiej inflacji. Masowo kupowano tanie dolary, a następnie lokowano je w zagranicznych bankach, nieruchomościach i przedsiębiorstwach. Wszystko to powodowało spadek produkcji krajowej, spadek wpływów budżetowych, deficyt budżetowy i eksplozję długu publicznego. Ostatecznym gwoździem do trumny dla polityki gospodarczej Argentyny był międzynarodowy kryzys zadłużeniowy.
Chile - Tutaj podstawowymi problemami była inflacja na poziomie 1000% i duży deficyt budżetowy. Dlatego też: zmniejszono wydatki na nadmiernie rozbudowany sektor państwowy, zniesiono ulgi podatkowe i subwencje, zmniejszono wydatki na cele socjalne, wprowadzono podatek VAT i podniesiono okresowo podatek dochodowy, przeprowadzono prywatyzację sektora państwowego.
Restrykcyjna polityka stabilizacyjna spowodowała zmniejszenie się inwestycji i popytu krajowego, spadek produkcji i wzrost bezrobocia. Gdy nastąpił wzrost cen ropy naftowej i jednoczesny spadek cen miedzi, gwałtownie zmniejszyła się wielkość rezerw dewizowych. Przeprowadzono dewaluację. Konieczna stała się restrykcyjna polityka pieniężna przeciwdziałająca skutkom dewaluacji. Wzrosły rezerwy dewizowe i stopa procentowa oraz bezrobocie, zmniejszyły się wydatki na dobra i usługi, spadł dochód narodowy. Wprowadzono system tablita. Eksperyment powiódł się i inflacja spadła do 30%. Otwarto gospodarkę dla kredytów zagranicznych, zastosowano stały kurs walutowy, wprowadzono 100% indeksacji płac. Nastąpił szybki rozwój gospodarczy, spadek bezrobocia, spadek tempa inflacji. Jednak stały kurs walutowy i indeksacja płac doprowadziły do rosnącego przeszacowania waluty. W wyniku tego wzrósł popyt na kredyty krajowe za które kupowano dewizy. Doprowadziło to do wzrostu stopy procentowej i jednocześnie spowodowało wzrost importu, spadek exportu, załamanie się produkcji, kryzys płynności w systemie walutowym. I chociaż ratunkiem w tej sytuacji byłaby dewaluacja peso, rząd nie chciał jej przeprowadzić. Skutkiem tego pojawił się fałszywy popyt na kredyt. Dla Chile gwoździem do trumny był kryzys międzynarodowy - liczne przedsiębiorstwa bankrutowały, a banki stały się niewypłacalne.
Uwarunkowania i cechy heterodoksyjnej strategii w stabilizowaniu gospodarki brazylijskiej.
Po zmianie rządu wywołanej niezadowoleniem społecznym nowe władze były w trudnej sytuacji. Trzeba było wybrać nową politykę gospodarczą. Wybór padł na metodę heterodoksyjną
Autorzy zauważyli, że mechanizmy indeksacji samoczynnie przenosiły tempo wzrostu cen w przyszłość. Zaproponowali więc, aby przełamać inercję oczekiwań inflacyjnych przez zniesienie indeksacji i wprowadzenie kontroli płac i cen.
W 1986r. rozpoczęto w Brazylii realizację planu „Cruzado” opartego na tej strategii. Niestety rząd wprowadził wiele zmian w stosunku do pierwotnej strategii. W rezultacie podaż pieniądza nie była kontrolowana. Rozmiary akcji kredytowej banków krajowych nie były dostosowane do zmian zachodzących w bilansie płatniczym. Osłabnięcie tempa inflacji spowodowało wystąpienie realnie ujemnej stopy procentowej, co pociągnęło za sobą wzrost popytu na kredyt i wysokie tempo zwiększania się podaży pieniądza.
Plan „cruzado” ograniczył się do wprowadzenia kontroli cen. Wprowadzono zasadę, że poziom płac będzie automatycznie korygowany, jeżeli ceny wzrosną o więcej niż 20%.
W 1987r. nastąpił ponowny spadek popytu na pieniądz i powrót oczekiwań inflacyjnych, wzrosło tempo inflacji. Rząd zniósł kontrolę cen i przywrócił indeksację, co oznaczało załamanie się programu stabilizacyjnego.
Plan załamał się, bo nie realizowano polityki antyinflacyjnej. Podaż pieniądza nie była w Brazylii kontrolowana. Nastąpił ponadto brak zharmonizowania poszczególnych elementów planu „cruzado”. Reforma budżetowa i zmniejszenie podaży pieniądza powinny nastąpić wcześniej.
Należy zauważyć, że przyczyną załamania się planu „cruzado” była także potrzeba osiągania przez Brazylię dużych nadwyżek handlowych na dokonywanie spłat zadłużenia zagranicznego.
Różnice między ortodoksyjną a hetrodoksyjną strategią stabilizowania gospodarki.
Strategia ortodoksyjna to inaczej antyinflacyjny program gospodarczy. Składał się on z restrykcyjnej polityki pieniężnej (koniec wykorzystywania kredytów banku centralnego jako źródła finansowania deficytu) oraz emisji weksli skarbowych (to miało finansować deficyt). Restrykcyjna polityka prowadziła do spadku popytu krajowego, wzrostu eksportu i zahamowania importu. Nie powodowała jednak spadku inflacji. Program załamał się po wybuchu międzynarodowego kryzysu zadłużeniowego.
Teoria heterodoksyjna powstała pod wpływem teorii racjonalnych oczekiwań, miała przełamywać inercję oczekiwań inflacyjnych przez zniesienie indeksacji płac. Oprócz metod ortodoksyjnych zawierała instrumenty polityki dochodowej (kontrola cen i płac).
Różnice:
dostrzeżenie inercji oczekiwań inflacyjnych i próba ich przełamania przez kontrolę cen i płac przez teorię heterodoksyjną;
teoria heterodoksyjna zawiera więcej instrumentów (także te z zakresu metody ortodoksyjnej);
Znaczenie koncepcji operacyjnego salda budżetu w stabilizowaniu gospodarki meksykańskiej.
Eksperci MFW nalegali, by Meksyk zrównoważył budżet. Uważali, że deficyt budżetowy jest podstawową przyczyną inflacji. Ekonomiści meksykańscy byli odmiennego zdania. Argumentowali, że sytuacja jest bardziej złożona. Uważali, że zależność jest odwrotna. Wykazywali, że to inflacja jest przyczyną deficytu budżetowego, bo pociąga za sobą powiększanie się deficytu budżetu.
Kluczowym elementem w rozumowaniu ekonomistów meksykańskich było zwrócenie uwagi, że wzrost deficytu budżetowego, wywołany zwiększeniem się kosztów obsługi zadłużenia, nie staje się powodem zwiększenia ogólnej wielkości wydatków na towary i usługi. Nie staje się więc powodem nasilenia się inflacji.
Powstaje zamknięty obieg dochodów. Budżet płaci więcej z tytułu oprocentowania rządowych papierów wartościowych, jednakże posiadacze tych papierów przeznaczają otrzymywane od budżetu dochody nie na zakupy towarów i usług, lecz lokują je w nowo emitowanych papierach skarbowych. Emisja nowych papierów dostarcza budżetowi środków, dzięki którym może on pokrywać wydatki związane ze wzrostem kosztów obsługi zadłużenia krajowego. W związku z tym faktyczny wpływ na inflację wywiera jedynie operacyjne saldo budżetu pomniejszone o inflacyjny składnik płatności odsetkowych.
Brak deficytu salda operacyjnego budżetu oznacza, że stan finansów państwowych nie wywiera w danym kraju bezpośredniego wpływu na wzrost cen, sama inflacja jest wynikiem oczekiwań na jej kontynuację. Inflacji tego rodzaju nie należy leczyć restrykcyjną polityką finansową, ponieważ wywołuje to recesję. Wystarczy zakomunikować uczestnikom rynku, że faktyczne tempo inflacji będzie znacznie mniejsze niż zakładali. Jeżeli uwierzą tempo inflacji osłabnie.
Rząd Meksyku postanowił poczekać na właściwy moment dla zastosowania strategii heterodoksyjnej: gdy saldo operacyjne budżetu stanie się zrównoważone. W lipcu 1986 r. MFW zawarł z Meksykiem bezprecedensową umowę. Przyjęto w niej, że operacyjne saldo budżetu będzie traktowane jako wiarygodne kryterium oceny stanu, w jakim znajdują się finanse państwowe. Stworzono Meksykowi możliwość zaciągania kredytu w MFW oraz przyznano kredyt na finansowanie inwestycji publicznych.
Mechanizm powstawania kryzysu zadłużeniowego.
Meksyk był pierwszym krajem, który ogłosił niewypłacalność. Był także jednym z pierwszych krajów, które wyszły z kryzysu zadłużeniowego Stało się tak dlatego, że zdecydowano się na zastosowanie niezwykle restrykcyjnej polityki gospodarczej.
W latach 60-tych Meksyk był krajem o stabilnej gospodarce i wymienialnej walucie Rząd prowadził politykę zrównoważonego budżetu. Jej efektem była stabilność cen i kursu walutowego.
Na początku lat 70-tych polityka gospodarcza Meksyku zmieniła się w sposób zasadniczy. Nastąpiło wyraźne rozluźnienie przestrzeganej poprzednio dyscypliny wydatków budżetowych. Rząd zaczął prowadzić politykę finansową w sposób ryzykowny. Pojawił się znaczny deficyt budżetowy. Licząc na przyszłe dochody z eksportu ropy, rząd meksykański nie wahał się finansować deficytu kredytami zagranicznymi. Skłaniała do tego relatywna taniość tych kredytów. Nie przywiązywano większej wagi do dyscypliny wydatków budżetowych. W rezultacie deficyt budżetowy był finansowany nie tylko kredytami zagranicznymi, ale także emisją pieniądza. Wszystko to powodowało, że w ustabilizowanej gospodarce zaczęły występować długotrwałe zjawiska inflacyjne. Rząd utrzymywał stały kurs walutowy, wskutek czego meksykańskie peso zaczęło być wyraźnie przeszacowane.
Stało się to czynnikiem pobudzającym wzrost wydatków importowych. Oczekiwano, że konieczność poprawy pogarszającego się gwałtownie bilansu handlowego zmusi rząd do dokonania dewaluacji. Zaczęło występować zjawisko ucieczki kapitału. Nastąpiła dewaluacja peso. Spowodowało to wzrost tempa inflacji, przez co rząd meksykański zdecydował się ograniczyć wydatki budżetowe. Deficyt budżetowy uległ wyraźnemu zmniejszeniu. Udało się zmniejszyć deficyt w bilansie handlowym, a inflacja została sprowadzona do poziomu poniżej 20%.
W latach 1977-78 wydawało się, że sytuacja powróciła do normy. Inflacja utrzymywała się na umiarkowanym poziomie. Rozwój inwestycyjny, spowodował, że w latach 1977-79 import Meksyku zwiększył się ponad dwukrotnie. Zadłużenie Meksyku wzrastało bardzo szybko. Kredyty zagraniczne finansowały w dużej mierze import instalacji do wydobycia ropy naftowej.
Nastąpił znaczny wzrost cen ropy naftowej. Zwiększyły się wyraźnie wpływy z exportu ropy. Rząd nie podjął polityki stabilizacyjnej, która była niezbędna by zahamować inflację, ograniczyć wzrost importu i osiągnąć poprawę sytuacji w budżecie. Tempo wzrostu cen zwiększyło się, mimo utrzymywania przez rząd stałego kursu walutowego. To spowodowało, że przedsiębiorcy meksykańscy postanowili przenieść się z kapitałem za granicę. Gwałtownie rósł popyt na dolary amerykańskie na meksykańskim rynku dewizowym. Rząd postanowił bronić kursu peso. Zaciągał w tym celu duże kredyty zagraniczne. Stanowiły one pomost dla ucieczki kapitału krajowego. Nastąpiła kumulacja wymaganych spłat kredytów zagranicznych. Powiększające się szybko płatności odsetkowe spowodowały, że znaczny wzrost deficytu w obrotach bieżących. Zobowiązania płatnicze Meksyku stały się tak duże, że obsługa zadłużenia zagranicznego była już praktycznie niemożliwa. Meksyk ogłosił niewypłacalność.
Mechanizm wpływu kryzysu zadłużeniowego na inflację i recesję.
W latach 80-tych wybuchł międzynarodowy kryzys zadłużeniowy, który wywołał w wielu krajach pojawienie się inflacji, a nawet hiperinflacji.
Zgodnie z teorią ekonomii, spłaty kredytów zagranicznych powodują tylko recesję, a nie inflację. Powinny bowiem pociągnąć za sobą zmniejszenie dochodów przedsiębiorstw, ograniczenie popytu krajowego, a w konsekwencji spadek produkcji.
Przyczyną nasilenia inflacji powinna być co najwyżej dewaluacja, jeżeli okaże się konieczna dla uzyskania poprawy salda bilansu handlowego.
Głównym powodem tego, że spłaty długów zagranicznych wywoływały silną inflację, był fakt że ciężar obsługi zadłużenia spoczywał zwykle na budżetach, bo to one zaciągały znaczne kredyty. To wyzwalało silne zjawiska inflacyjne.
Do powstania dużych deficytów w budżetach przyczyniła się również sytuacja, w której budżety finansowały kredyty zaciągnięte przez przedsiębiorstwa. W latach 70-tych władze monetarne zachęcały przedsiębiorstwa krajowe do pożyczania za granicą. Dokonywane później w krajach dłużnych dewaluacje, niezbędne do uzyskania nadwyżek w ich bilansach handlowych sprawiały, że ogromne koszty różnic kursowych obciążały kasę państwową.
Przyczyną pojawienia się wysokiej inflacji była także gwałtowność kryzysu, który dotknął finanse państw w następstwie kryzysu zadłużeniowego.
Wraz z wybuchem ustał napływ kredytów zagranicznych, budżety musiały nagle znaleźć źródła finansowania zadłużenia. Bardzo często tym źródłem okazywała się dodatkowa emisja pieniądza, co potęgowało inflację. Zależności te silnie wystąpiły w Meksyku i Brazylii.
Sytuacja wyjściowa gospodarek Europy Środkowo-Wschodniej u progu transformacji systemowej.
Sytuacja w Polsce, ale i w większości innych państw:
regulowane ceny powodujące brak równowagi na rynku i nawis inflacyjny;
brak wymienialności waluty;
silne powiązanie gospodarcze z innymi krajami RWPG;
duży deficyt budżetowy;
zależność banku centralnego od rządu - finansowanie przez niego deficytu;
rozbudowany system dotacji do wielu dóbr zaopatrzeniowych;
system centralnego planowania i rozdzielnictwa - socjalistyczna redystrybucja;
gospodarka bazuje na wielkich, lecz bardzo nieefektywnych i nieprzygotowanych do konkurencji przedsiębiorstwach państwowych, często monopolistycznych;
brak komercyjnego sektora bankowego;
- pełne zatrudnienie (co rodziło rażącą nieefektywność);
w Polsce wysokie zadłużenie zagraniczne;
kiepsko funkcjonujące banki, giełdy, ograniczona własność prywatna;
wypaczona struktura gospodarki, ukształtowana wpływami zagranicznymi - rozbudowany ponad miarę przemysł ciężki;
luki w wiedzy i myśleniu prorynkowym;
W najgorszej sytuacji znajdowała się Polska, a w najlepszej Czechosłowacja. Bardzo zadłużone były Polska, Węgry i Bułgaria, mało Czechosłowacja i Rumunia. Ostra deformacja gospodarki w ZSRR i na Słowacji, mała w Czechach. Cechą charakterystyczną w Polsce było mocno rozwinięte prywatne rolnictwo, co wtedy można było uznać za atut.
Różnice w uwarunkowaniach makroekonomicznych stabilizowania gospodarek Czechosłowacji, Węgier i Polski.
Charakterystyka głównych wyznaczników sytuacji makroekonomicznej w Polsce u progu lat 90-tych.
hiperinflacja (z uzdrowienia zdeformowanych cen);
brak liberalizacji handlu oraz niewymienialna waluta;
socjalistyczna struktura gospodarki i ukryte bezrobocie, które przy reformowaniu musiało zmienić się w bezrobocie jawne; przedsiębiorstwa niedostosowane do konkurencji, z produkcją niedostosowaną do popytu; powodowało to spadek produktu krajowego brutto;
uzależnienie od państw RWPG - większość polskiego eksportu - popyt na towary związany był z dużym marnotrawstwem oraz eliminacją nie socjalistycznych konkurentów;
przedsiębiorstwa były nieefektywne, potrzebowały większej ilości materiałów do wytworzenia jakiegoś produktu;
wysoki udział wielkich przedsiębiorstw a niski małych - co determinuje strukturę produkcji;
spuścizna licznych związków zawodowych - nacisk na wzrost wynagrodzeń;
brak specjalistów w dziedzinach najsilniej związanych z gospodarką rynkową;
powiększone ponad miarę dotacje dla rolnictwa;
Cele i instrumenty polskiego programu stabilizacyjnego.
działania w zakresie polityki monetarnej - spowolnienie dotychczasowego szybkiego wzrostu nominalnego zasobu pieniądza oraz podniesienie nominalnej stopy procentowej; zasadnicze ograniczenie kredytów preferencyjnych oraz jednorazowe zmiany umów kredytowych (chodzi głównie o oprocentowanie), zwiększenie niezależności NBP od rządu;
działania w zakresie polityki fiskalnej - ograniczenie deficytu budżetowego głównie poprzez wyeliminowanie większości dotacji oraz ulg podatkowych;
dokończenie procesu liberalizacji cen;
wprowadzenie wymienialności złotego w transakcjach bieżących, ustalenie stałego kursu złotego na minimum 3 miesiące, znaczna liberalizacja polityki handlowej;
restrykcyjna polityka dochodowa, zniesienie dotychczasowej automatycznej indeksacji płac, ostra kontrola podatkowa;
W programie stabilizacyjnym zastosowano trzy kotwice nominalne: realnie dodatnich stóp procentowych, płac i kursów walutowych. Program reformy był nieortodoksyjny. Był za to kompleksowy, poza pakietem stabilizacyjnym zakładał zmiany liberalizacyjne i instytucjonalne. Te ostatnie to m.in.: wieloetapowa reforma podatkowa zakończona wprowadzeniem podatku VAT. Zlikwidowano większość funduszy parabudżetowych i urzędy planowania, nastąpiła demonopolizacja i większa samodzielność przedsiębiorstw państwowych, szybka mała prywatyzacja i przygotowanie pełnej prywatyzacji.
Te przemiany doprowadziły do poprawy salda bilansu handlowego. Z biegiem czasu zaczęto luzować zasady i ograniczenia wzrostu masy pieniądza. Akcja kredytowa zaczęła się rozkręcać, mimo że inflacja nie spadła tak szybko jak przewidywano. To spowodowało kolejne zagrożenie inflacyjne, a w konsekwencji bardziej restrykcyjne działania rządu i NBP.
Korzyści i koszty krótkookresowe programu stabilizowania polskiej gospodarki.
Najważniejsze cechy programu stabilizacyjnego w Czechosłowacji.
restrukturyzacja mikroekonomiczna, włączająca prywatyzację oraz liberalizację cen i rynków;
tworzenie struktury instytucjonalnej typu rynkowego z naciskiem na bankowość komercyjną i rynki kapitałowe;
Program przyniósł szybki sukces na polu stabilizacyjnym - inflacja, mimo szoku cenowego zlikwidowania dotacji była niska, a po wprowadzeniu VAT wzrosła. Znalazło to wymiar w stabilizowaniu korony po silnej dewaluacji.
Ceną za stabilizację był spadek aktywności gospodarczej. Spadł produkt narodowy. Mimo to utrzymana została bardzo niska stopa bezrobocia. Był to wynik nikłej restrukturyzacji mikroekonomicznej w porównaniu z makroekonomiczną. Gospodarka nie zmieniała swojej socjalistycznej struktury.
Stabilizacja makroekonomiczna była sprzyjająca dla zmian, jednak socjalistyczna struktura instytucjonalna ograniczała skuteczność polityki fiskalnej i monetarnej. Dlatego władze musiały powiązać ją z nieortodoksyjnymi instrumentami polityki dochodowej.
Bank centralny zawsze miał dużą niezależność, co spowodowało większą dyscyplinę budżetową i możliwość zapewnienia stabilności czeskiej waluty. Także dług państwowy zaczął rosnąć, gdyż rząd postanowił pokryć straty sektora bankowego, będące wynikiem transformacji.
Polityka dochodowa była mniej restrykcyjna niż w Polsce. Szybko zaczęto luzować politykę fiskalną, jednak twardsza stawała się polityka monetarna, a zwłaszcza kredytowa, z obawy o inflacyjne skutki liberalizacji gospodarczej. W odróżnieniu od Polski nie zawsze udawało się utrzymywać pozytywną stopę procentową.
Czechosłowacja opowiadała się za wymienialnością waluty, jednak liberalizacja prawa dewizowego odbywała się stopniowo i początkowo obowiązywały pewne restrykcje. Wybrano kurs stały i utrzymywano go przez 2 lata.
Triada transformacji gospodarki - charakterystyka tzw. trójkąta Balcerowicza.
Polityka gospodarcza w trakcie wielkich reform prorynkowych ma 3 płaszczyzny:
makroekonomiczna stabilizacja - ma na celu stłumienie odziedziczonej inflacji za pomocą takich środków jak ograniczenie deficytu budżetu, zmniejszanie tempa wzrostu masy pieniądza, podwyższenie oprocentowania wkładów, kontrola płac, stabilizacja kursu.. Główne zadanie to umocnienie krajowego pieniądza.
mikroekonomiczna liberalizacja - oznacza rozszerzenie wolności gospodarczej metodą usuwania ustanowionych wcześniej przez państwo restrykcji w zakładaniu i rozwijaniu prywatnych przedsiębiorstw, likwidację biurokratycznych ograniczeń w handlu zagranicznym i kontroli cen. Niezbędna do rozszerzenia strefy legalnego rynku w gospodarce.
głęboką przebudowę instytucjonalną - polega na przekształceniu lub wręcz tworzeniu całych wielkich segmentów nowego ustroju gospodarczego, prywatyzacji przedsiębiorstw, reformie systemu podatkowego i służb celno-podatkowych, budowanie giełdy i instytucji finansowych, stworzenie samorządu, przebudowę systemu emerytalnego. Potrzebna do tego, aby gospodarka rynkowa nabrała charakteru kapitalistycznego.
Strategia radykalna polegała na wprowadzeniu w życie całościowego pakietu złożonego z tych punktów oraz na realizowaniu tych zadań z szybkością bliską maksymalnej. Problem wynika z tego, że charakteryzują się one różnym tempem zmian. Szybka liberalizacja przy powolnie rozwijających się instytucjach podatkowych narażała państwo na straty. Gdyby powstrzymać liberalizację nadal występowałaby gospodarka niedoborów i niemożliwy byłby rozwój gospodarczy.
Różnice między tzw. terapią szokową a zmianami stopniowymi w stabilizowaniu wybranych gospodarek Europy Środkowo-Wschodniej.
Strategia radykalna nie od razu wprowadzała wszędzie pełną liberalizację. Dotyczy to przede wszystkim kształtowania płac w przedsiębiorstwach państwowych dla ochrony ich zysków. Dlatego we wszystkich krajach realizujących radykalne reformy zachowano, a nawet wzmocniono kontrolę płac w przedsiębiorstwach państwowych.
Strategie gospodarcze nie radykalne nie obejmowały jednego przełomowego zestawu zmian, bądź też stabilizacja lub liberalizacja przebiegała w ich ramach wyraźnie wolniej niż w radykalnych. Twarda terapia antyinflacyjna została przerwana na rzecz ponownej silnej ekspansji masy pieniądza.
Programy radykalne przyniosły znacznie lepsze rezultaty niż nie radykalne. Kraje, które rozpoczynały reformy w warunkach wysokiej inflacji i poszły drogą radykalną mają zdecydowanie niższą inflację niż na początku i niż kraje o programach nie radykalnych.
Kraje te osiągnęły również wyraźnie większe postępy w usuwaniu typowej plagi socjalizmu - niedoborów w przebudowie struktury gospodarki; zdecydowanie szybciej rosły tu rozmiary i udział sektora prywatnego w gospodarce, powiększał się zaniedbany dział usług, następowała ekspansja wolnodewizowego eksportu, szybciej napływały inwestycje zagraniczne. Programy radykalne zapewniły dużo korzystniejsze kształtowanie się dochodu narodowego, produkcji i konsumpcji.
Znaczenie polityki kursowej w programach stabilizacji gospodarek Polski, Czechosłowacji i Węgier.
Po zniesieniu centralnego planowania i licencjonowania handlu, jednolity kurs walutowy stał się głównym wskaźnikiem cenowym dla podmiotów gospodarczych, jak również narzędziem polityki ekonomicznej. W analizowanych krajach użyto go do stabilizacji makroekonomicznej, ale każdy rząd przypisywał mu inne specyficzne funkcje. Podczas gdy w Polsce ustabilizowano stały kurs złotego na 16 miesięcy, rząd Czechosłowacji przyjął podobne rozwiązania na jeszcze dłuższy okres, jednak bez żadnych formalnych zobowiązań. Rząd węgierski nie rozpoczął stabilizacji i liberalizacji handlu od dużej dewaluacji.
W Polsce polityka kotwicy kursowej (stały kurs wobec dolara) zaczął być wspomagany stopą procentową by zapobiec dalszym dewaluacjom. W sytuacji gdy reżim wymienialności i sytuacja gospodarcza kraju wykluczały ścisłe powiązania złotego z rynkami walutowymi, zmiany stopy procentowej nie mogły skutecznie bronić kursu w warunkach narastania deficytu w obrotach handlowych. Dwie kotwice — płaca i kurs - miały mieć kluczowe znaczenie dla przełamania inercji inflacyjnej. Jednak płace zostały nierealnie zamrożone na poziomie wyjściowym, a kurs był ustalony perspektywicznie z 3 miesięczną dewaluacją wyprzedzającą. Spowodowało to wysoką rentowność eksportu oraz nadpłynność u posiadaczy rachunków dewizowych.
Czechosłowacja wybrała reżim stałego kursu walutowego, połączonego z zastosowaniem go jako nominalnej kotwicy. Realistycznie konkurencyjny kurs walutowy był głównym czynnikiem gwarantującym utrzymanie równowagi bilansu płatniczego. Istniała potrzeba niedoszacowania korony. W rezultacie kurs był wynikiem 3 kolejnych dewaluacji. Podczas gdy kurs oficjalny był stabilny, szacunki kursu efektywnego wskazują na aprecjację korony, co zmniejszyło konkurencyjność i efekt dewaluacji.
Na Węgrzech nigdy nie zdecydowano się na kotwicę w postaci stałego kursu. Również dewaluacje nie dorównywały inflacji, co spowodowało problemy z bilansem płatniczym oraz osłabienie kondycji gospodarki.
Kryteria przystąpienia krajów do Unii Monetarnej.
Unia monetarna jest trzecim etapem jednoczenia Europy (po pełnej swobodzie przepływów kapitałów i utworzeniu Europejskiego Instytutu Walutowego). Aby przejść do tego etapu trzeba spełnić kryteria spójności. Są to:
roczny wskaźnik wzrostu cen nie może być wyższy niż 1,5 punktu procentowego od średniej inflacji w trzech krajach UE o najlepszych pod tym względem wskaźnikach;
wysokość deficytu budżetowego nie może przekroczyć 3% PKB;
wysokość długu publicznego nie może przekroczyć 60% PKB;
wysokość średniej nominalnej długookresowej stopy procentowej nie może przekroczyć 2 punktów procentowych średniej nominalnej długookresowej stopy procentowej w trzech krajach UE o najniższym rocznym wskaźniku inflacji;
państwo członkowskie przez co najmniej 2 lata musi zachować normalny przedział wahań kursu walutowego, w okresie tym waluta tego państwa nie może być dewaluowana w stosunku do walut krajów UE;
Korzyści i koszty z uczestnictwa kraju w Unii Monetarnej.
Skutki stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi.
Układ Europejski jest najbardziej kompleksową umową międzynarodową jaką Polska podpisała w okresie powojennym. Ustanawia stowarzyszenie między Polską a Wspólnotami Europejskimi. 31 marca 1998r. w Brukseli rozpoczęły się oficjalne negocjacje Polski i krajów członkowskich, dotyczące wejścia naszego kraju do Unii Europejskiej.
Pełne członkostwo pozwoli na zakotwiczenie w Polsce systemu gospodarki rynkowej i instytucji demokratycznych. Zaś pozostając poza jej strukturami Polska byłaby krajem marginalnym politycznie i gospodarczo.
Bezpieczeństwo jest nadrzędnym celem Polski. Tylko struktury europejskie są w stanic zapewnić realizację tego celu. W ich interesie powinno być wzmocnienie gospodarczych i politycznych więzi z Europą Środkową. Pozostawienie Polski i innych krajów stowarzyszonych w szarej strefie między stabilnym politycznie Zachodem i wciąż niepewną sytuacją polityczną na Wschodzie, rozszerzyłoby obszar niepewności wokół wschodnich granic Unii.
Kwestia członkostwa krajów stowarzyszonych to kwestia przyszłości kontynentu europejskiego, szansa na ostateczne przezwyciężenie podziałów i stworzenie nowego jakościowo typu powiązań oraz nowe możliwości rozwoju dla wszystkich zainteresowanych krajów. Jedną z głównych atrakcji wspólnego rynku jest możliwość swobodnego przemieszczania się ludzi i podejmowania przez nich pracy w dowolnym państwie Unii Europejskiej.
Spodziewany wzrost efektywności działalności gospodarczej, zalety społeczne i inne korzyści pełnej integracji mają jednak swoją cenę. Jest nią przede wszystkim koszt związany z potrzebą dostosowań strukturalnych, wyeliminowaniem nieefektywnych krajowych producentów, związane z tym prawdopodobieństwo wzrostu bezrobocia i utraty zysków przez firmy. Są to także obawy przed konsekwencjami otwarcia rynku na produkty zachodnie.
Polska stanie się częścią jednolitego rynku, który opiera się na swobodnym przepływie towarów, usług, kapitału i ludzi.
Korzyściami płynącymi z przystąpienia są: przewidywany wzrost średniorocznego tempa gospodarczego, większa aktywność gospodarcza wynikająca z rosnącego napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych, możliwość zasilenia z funduszy strukturalnych restrukturyzacji rolnictwa i regionów opóźnionych gospodarczo, tworzenie nowych miejsc pracy.
Po wejściu do Unii Europejskiej nastąpi wzrost bezrobocia. Będzie to cena konieczna do zapłacenia za modernizację i restrukturyzację gospodarki. Otwarcie rynku spowoduje import bezrobocia.