Model Schneidera,
Hastorfa i Ellsworth

I. Uwaga

I. Uwaga

II. Sądy migawkowe

II. Sądy migawkowe

III. Atrybucje

III. Atrybucje

zach. reaktywnych

zach. reaktywnych

zach. celowych

zach. celowych

IV. Inferencje

IV. Inferencje

V. Formowanie wrażenia

V. Formowanie wrażenia

VI. Predykcja przyszłych zachowań

VI. Predykcja przyszłych zachowań

Sądy migawkowe



Sądy migawkowe to inferencje typu:

Sądy migawkowe to inferencje typu:

Gruby – wesoły (leniwy); stary – słaby

Gruby – wesoły (leniwy); stary – słaby

(nudny), wysokie czoło - inteligentny itp.

(nudny), wysokie czoło - inteligentny itp.

Sądy migawkowe - nierefleksyjne inferencje

Sądy migawkowe - nierefleksyjne inferencje

dokonywane na podstawie wyglądu osoby

dokonywane na podstawie wyglądu osoby

bazujące na kulturowych stereotypach

bazujące na kulturowych stereotypach

Wyniki badań:

Wyniki badań:

Osoby z niskim czołem i krótkim nosem –

Osoby z niskim czołem i krótkim nosem –

szczęśliwe, wiarygodne i szczodre a osoby

szczęśliwe, wiarygodne i szczodre a osoby

z długim nosem – smutne (Brsdshaw)

z długim nosem – smutne (Brsdshaw)

Sądy migawkowe

Typ budowy ciała (endo-, ekto-,

Typ budowy ciała (endo-, ekto-,

mezomorfia)

mezomorfia)

Mezo- energiczny, przystosowany,

Mezo- energiczny, przystosowany,

samodzielny

samodzielny

Endo- niepopularny, leniwy, gadatliwy

Endo- niepopularny, leniwy, gadatliwy

Ekto – ambitny, spięty, podejrzliwy

Ekto – ambitny, spięty, podejrzliwy

Kolor włosów: kobiety blondynki – urocze,

Kolor włosów: kobiety blondynki – urocze,

uspołecznione; brunetki – inteligentne,

uspołecznione; brunetki – inteligentne,

zależne („blonds do have more fun”)

zależne („blonds do have more fun”)

Sądy migawkowe

Mężczyźni: blondyni – sympatyczni;

Mężczyźni: blondyni – sympatyczni;

bruneci – silni

bruneci – silni

Brodaci – silni psychicznie

Brodaci – silni psychicznie

Rasa

Rasa

Upośledzenie fizyczne

Upośledzenie fizyczne

Płeć

Płeć

Wiek

Wiek

Atrakcyjność fizyczna

Atrakcyjność fizyczna

Atrybucje

Proces wnioskowania o przyczynach

Proces wnioskowania o przyczynach

zachowania osoby

zachowania osoby

Proces wnioskowania o

Proces wnioskowania o

dyspozycjach (cechach) osoby z

dyspozycjach (cechach) osoby z

obserwacji zachowania i jego

obserwacji zachowania i jego

skutków

skutków

Atrybucje: Teoria Jonesa i
Davisa



From acts to dispositions- Teoria

From acts to dispositions- Teoria

wniosków korespondentnych

wniosków korespondentnych

Pytanie: od czego zależy to, że niekiedy

Pytanie: od czego zależy to, że niekiedy

po obserwacji zachowania innej osoby

po obserwacji zachowania innej osoby

obserwator formułuje radykalne

obserwator formułuje radykalne

(korespondentne) wnioski o jej

(korespondentne) wnioski o jej

charakterze („agresywny”,

charakterze („agresywny”,

„inteligentny” itp.) a niekiedy nie??

„inteligentny” itp.) a niekiedy nie??

(nie wiem jaki jest)

(nie wiem jaki jest)

Teoria wniosków
korespondentnych

inferowane

inferowane

obserwowane

obserwowane

D1 wiedza

D1 wiedza

S1

S1

D2

D2

intencja zachowanie S2

intencja zachowanie S2

D3 zdolności

D3 zdolności

S3

S3

kierunek procesu atrybucji

kierunek procesu atrybucji

Teoria wniosków
korespondentnych

Obserwator ocenia intencjonalność działania

Obserwator ocenia intencjonalność działania

w zależności od tego czy w jego mniemaniu

w zależności od tego czy w jego mniemaniu

wykonawca dysponował wiedzą o

wykonawca dysponował wiedzą o

możliwych skutkach swego działania i czy

możliwych skutkach swego działania i czy

miał odpowiednie zdolności aby te skutki

miał odpowiednie zdolności aby te skutki

uzyskać.

uzyskać.

Jeśli odpowiedź na oba pytania jest

Jeśli odpowiedź na oba pytania jest

negatywna nie dochodzi do wniosków o

negatywna nie dochodzi do wniosków o

charakterze (dyspozycjach) sprawcy

charakterze (dyspozycjach) sprawcy

Teoria wniosków
korespondentnych



Jeśli (w opinii obserwatora)

Jeśli (w opinii obserwatora)

wykonawca przewidywał skutki

wykonawca przewidywał skutki

swoich działań i był zdolny je osiągnąć

swoich działań i był zdolny je osiągnąć

– działanie jest rozpoznawane jako

– działanie jest rozpoznawane jako

zamierzone, intencjonalne.

zamierzone, intencjonalne.



Tylko w tych warunkach formułowane

Tylko w tych warunkach formułowane

są wnioski o charakterze wykonawcy

są wnioski o charakterze wykonawcy

Teoria wniosków
korespondentnych



Wyznaczniki pewności sądów o intencjach i

Wyznaczniki pewności sądów o intencjach i

cechach wykonawcy

cechach wykonawcy

-obserwator wnioskuje o motywach

-obserwator wnioskuje o motywach

wykonawcy dopiero wtedy, gdy ten dokonuje

wykonawcy dopiero wtedy, gdy ten dokonuje

wyboru działania spośród alternatywnych

wyboru działania spośród alternatywnych

możliwości

możliwości

-wiedza o zamiarach wykonawcy pochodzi z

-wiedza o zamiarach wykonawcy pochodzi z

porównania skutków działania wybranego

porównania skutków działania wybranego

(obserwowanego) ze skutkami działań

(obserwowanego) ze skutkami działań

odrzuconych (alternatywnych)

odrzuconych (alternatywnych)

Teoria wniosków
korespondentnych



Źródłem informacji o charakterze

Źródłem informacji o charakterze

wykonawcy są działania podejmowane

wykonawcy są działania podejmowane

w warunkach swobody wyboru

w warunkach swobody wyboru

Osoba A (kierownik) wydaje polecenia,

Osoba A (kierownik) wydaje polecenia,

instruuje, ocenia, chwali lub gani osobę

instruuje, ocenia, chwali lub gani osobę

B. Jaki jest A?

B. Jaki jest A?

Osoba A (współpracownik, nie kierownik)

Osoba A (współpracownik, nie kierownik)

wydaje polecenia, instruuje, ocenia,

wydaje polecenia, instruuje, ocenia,

chwali lub gani osobę B. Jaki jest A?

chwali lub gani osobę B. Jaki jest A?

Teoria wniosków
korespondentnych



Pewność (radykalizm/korespondentność)

Pewność (radykalizm/korespondentność)

wniosków o charakterze wykonawcy zależy

wniosków o charakterze wykonawcy zależy

od :

od :

1.

1.

Stopnia zróżnicowania skutków działania

Stopnia zróżnicowania skutków działania

wybranego (obserwowanego) od skutków

wybranego (obserwowanego) od skutków

działania odrzuconego (liczba skutków

działania odrzuconego (liczba skutków

„niewspólnych”) – im mniej

„niewspólnych”) – im mniej

2.

2.

Stopnia typowości (akceptowalności,

Stopnia typowości (akceptowalności,

„normalności”) działania obserwowanego; -

„normalności”) działania obserwowanego; -

im mniejszy

im mniejszy

Teoria wniosków
korespondentnych

3. Siły reakcji emocjonalnej

3. Siły reakcji emocjonalnej

obserwatora na działanie i skutki

obserwatora na działanie i skutki

działania sprawcy – im silniejsza

działania sprawcy – im silniejsza

4. „Adresu” zachowania (inna osoba

4. „Adresu” zachowania (inna osoba

vs obserwator) – jeśli zachowanie

vs obserwator) – jeśli zachowanie

adresowane do obserwatora

adresowane do obserwatora

Teoria wniosków
korespondentnych



Ad. 1. Efekty „niewspólne”

Ad. 1. Efekty „niewspólne”

Dzidka

Dzidka

Jola

Jola

A

A

B

B

C

C

D

D

Piękny = Piękny

Piękny = Piękny

Piękny = Piękny

Piękny = Piękny

Mądry =Mądry Mądry Głupi

Mądry =Mądry Mądry Głupi

Bogaty Ubogi Bogaty Ubogi

Bogaty Ubogi Bogaty Ubogi

1 „niewspólny” 2 „niewspólne”

1 „niewspólny” 2 „niewspólne”

Teoria wniosków
korespondentnych



Ad2. Typowość/akceptowalność zachowania

Ad2. Typowość/akceptowalność zachowania

Dzidka Jola

Dzidka Jola

A

A

B

B

C

C

D

D

Piękny = Piękny

Piękny = Piękny

Piękny = Piękny

Piękny = Piękny

Mądry =Mądry Mądry Głupi

Mądry =Mądry Mądry Głupi

Bogaty Ubogi Bogaty Ubogi

Bogaty Ubogi Bogaty Ubogi

wybór Dzidki Wybór Joli

wybór Dzidki Wybór Joli

„

„

trywialna jasność” „intrygująca niejasność”

trywialna jasność” „intrygująca niejasność”

Teoria wniosków
korespondentnych

Ad3. Siła reakcji emocjonalnej obserwatora

Ad3. Siła reakcji emocjonalnej obserwatora

na działanie (i skutki) wykonawcy: im

na działanie (i skutki) wykonawcy: im

silniejsza reakcja emocjonalna, tym

silniejsza reakcja emocjonalna, tym

radykalniejsze opinie o charakterze

radykalniejsze opinie o charakterze

wykonawcy.

wykonawcy.

- efekt powagi/surowości konsekwencji

- efekt powagi/surowości konsekwencji

(Walster)

(Walster)

- „wyjściowy” stan pobudzenia obserwatora

- „wyjściowy” stan pobudzenia obserwatora

(Thronton)

(Thronton)

Eksp. Walster; procedura

Walster: trzy słuchowiska; wypadek

Walster: trzy słuchowiska; wypadek

samochodowy o „niewielkich” ,

samochodowy o „niewielkich” ,

„średnich” i „poważnych” skutkach

„średnich” i „poważnych” skutkach

Ocena odpowiedzialności sprawcy, opis

Ocena odpowiedzialności sprawcy, opis

„charakteru” sprawcy

„charakteru” sprawcy

rozsądny 1 2 3 4 5 6 7 lekkomyślny

rozsądny 1 2 3 4 5 6 7 lekkomyślny

Wskaźnik: bezwzględna różnica: ocena

Wskaźnik: bezwzględna różnica: ocena

badanego-4

badanego-4

Walster; wyniki

0

1

2

3

4

5

6

k. Małe

k. Średnie

k. Duże

odpow.
radykalizm

Thronton: procedura

Połowa badanych bierze udział w

Połowa badanych bierze udział w

prostej replikacji eksperymentu

prostej replikacji eksperymentu

Walster, druga połowa przed

Walster, druga połowa przed

przystąpieniem do wysłuchania jednej

przystąpieniem do wysłuchania jednej

z wersji słuchowiska otrzymuje

z wersji słuchowiska otrzymuje

tabletkę kofeiny (podwyższenie

tabletkę kofeiny (podwyższenie

poziomu niespecyficznego

poziomu niespecyficznego

pobudzenia); reszta identyczna jak u

pobudzenia); reszta identyczna jak u

Walster

Walster

Thronton; wyniki

0

1

2

3

4

5

6

małe

średnie

duze

małe

średnie

duże

odpow.
radyk.

bez kofeiny (pobudzenia) Kofeina (pobudzenie)

Teoria wniosków
korespondentnych

Ad. 4. „Adres zachowania”

Ad. 4. „Adres zachowania”

Jeśli zachowanie wykonawcy jest

Jeśli zachowanie wykonawcy jest

„adresowane” do obserwatora,

„adresowane” do obserwatora,

obserwator dokonuje

obserwator dokonuje

radykalniejszych wniosków o

radykalniejszych wniosków o

charakterze wykonawcy

charakterze wykonawcy

Teoria wniosków
korespondentnych

Status wyznaczników stopnia korespondencji i

Status wyznaczników stopnia korespondencji i

wzajemne między nimi relacje

wzajemne między nimi relacje

„

„

Centralny: -siła reakcji emocjonalnej

Centralny: -siła reakcji emocjonalnej

„

„

nietypowe”/”dziwne”/”nieaprobowane” =

nietypowe”/”dziwne”/”nieaprobowane” =

silniejsze pobudzenie

silniejsze pobudzenie

Jeśli obserwator „adresatem” (biorcą skutków) to

Jeśli obserwator „adresatem” (biorcą skutków) to

reakcja emocjonalna silniejsza niż wtedy, gdy

reakcja emocjonalna silniejsza niż wtedy, gdy

zachowanie adresowane do innej osoby

zachowanie adresowane do innej osoby

Teoria wniosków
korespondentnych;



Najważniejsza determinanta stopnia

Najważniejsza determinanta stopnia

korespondencji wniosków o charakterze

korespondencji wniosków o charakterze

wykonawcy to – siła reakcji emocjonalnej

wykonawcy to – siła reakcji emocjonalnej

obserwatora, która jest zależna od:

obserwatora, która jest zależna od:

-”typowości” zachowania

-”typowości” zachowania

-

„

„

powagi” skutków zachowania

powagi” skutków zachowania

-

„

„

stanu” obserwatora (wcześniejsze,

stanu” obserwatora (wcześniejsze,

pobudzenie, adres)

pobudzenie, adres)

-

„

„

Modelowy człowiek teorii” – obserwator

Modelowy człowiek teorii” – obserwator

kierujący się heurystyką, „jak silnie to czuję”

kierujący się heurystyką, „jak silnie to czuję”

Teoria atrybucji H.H.
Kelley’a

Pytanie: w jaki sposób obserwator

Pytanie: w jaki sposób obserwator

szacuje przyczynową doniosłość (dla

szacuje przyczynową doniosłość (dla

obserwowanego zachowania):

obserwowanego zachowania):

1.

1.

Właściwości wykonawcy (Aktora)

Właściwości wykonawcy (Aktora)

2.

2.

Cech przedmiotu zachowania

Cech przedmiotu zachowania

(Bodźca)

(Bodźca)

3.

3.

Sytuacji (okoliczności zachowania)

Sytuacji (okoliczności zachowania)

Teoria Kelle’a

Janek uśmiechnął się do Zosi w

Janek uśmiechnął się do Zosi w

niedzielę po sumie.

niedzielę po sumie.

Uśmiechnął się - zachowanie

Uśmiechnął się - zachowanie

Janek – wykonawca, aktor

Janek – wykonawca, aktor

Zosia – przedmiot zachowania, bodziec

Zosia – przedmiot zachowania, bodziec

Niedziela po sumie – okoliczność,

Niedziela po sumie – okoliczność,

sytuacja

sytuacja

Teoria Kelle’a

Aby ustalić wagę każdej z potencjalnych przyczyn (aktora,

Aby ustalić wagę każdej z potencjalnych przyczyn (aktora,

bodźca, sytuacji) obserwator uwzględnia trzy rodzaje

bodźca, sytuacji) obserwator uwzględnia trzy rodzaje

informacji:

informacji:

-

Informacji o

Informacji o

spójności (consistency

spójności (consistency

) zachowania; czy

) zachowania; czy

zachowanie pojawia się w innych sytuacjach, czy tylko w

zachowanie pojawia się w innych sytuacjach, czy tylko w

danej sytuacji? Czy Janek uśmiecha się do Zosi tylko w

danej sytuacji? Czy Janek uśmiecha się do Zosi tylko w

niedzielę po sumie, czy również w innych okolicznościach?

niedzielę po sumie, czy również w innych okolicznościach?

-

Informacje o

Informacje o

wybiórczości zachowania (distinctiveness

wybiórczości zachowania (distinctiveness

);

);

Czy aktor zachowuje się w dany sposób tylko wobec tego

Czy aktor zachowuje się w dany sposób tylko wobec tego

bodźca, czy również wobec innych bodźców. Czy Janek

bodźca, czy również wobec innych bodźców. Czy Janek

uśmiecha się tylko do Zosi, czy również do innych dziewcząt?

uśmiecha się tylko do Zosi, czy również do innych dziewcząt?

-

Informacje o powszechności zachowania (consensus

Informacje o powszechności zachowania (consensus

);

);

Czy inne osoby (niż aktor – Janek) emitują to samo

Czy inne osoby (niż aktor – Janek) emitują to samo

zachowanie wobec danego bodźca. Czy tylko Janek uśmiecha

zachowanie wobec danego bodźca. Czy tylko Janek uśmiecha

się do Zosi, czy też robią to również inni chłopcy?

się do Zosi, czy też robią to również inni chłopcy?

Teoria Kelley’a

Informacje o:

Informacje o:

Spójności, Wybiórczości, Powszechności

Spójności, Wybiórczości, Powszechności

mogą wskazywać na:

mogą wskazywać na:

Niską spójność (Janek uśmiecha się do Zosi tylko w

Niską spójność (Janek uśmiecha się do Zosi tylko w

niedzielę po sumie)

niedzielę po sumie)

Wysoką spójność (Janek uśmiecha się do Zosi w każdej

Wysoką spójność (Janek uśmiecha się do Zosi w każdej

sytuacji)

sytuacji)

Niska spójność – przesłanka do wniosku, że przyczyna

Niska spójność – przesłanka do wniosku, że przyczyna

zachowania jest ulokowana w sytuacji

zachowania jest ulokowana w sytuacji

Wysoka spójność – przesłanka do wniosku, że przyczyna

Wysoka spójność – przesłanka do wniosku, że przyczyna

zachowania jest ulokowana we właściwościach aktora

zachowania jest ulokowana we właściwościach aktora

lub bodźca (ale nie wiadomo gdzie)

lub bodźca (ale nie wiadomo gdzie)

Teoria Kelley’a

Niska wybiórczość – Janek uśmiecha się do

Niska wybiórczość – Janek uśmiecha się do

wszystkich dziewcząt, nie tylko do Zosi

wszystkich dziewcząt, nie tylko do Zosi

Wysoka wybiórczość – Janek uśmiecha się

Wysoka wybiórczość – Janek uśmiecha się

tylko do Zosi

tylko do Zosi

Niska wybiórczość – przyczyna zachowania

Niska wybiórczość – przyczyna zachowania

ulokowana we właściwościach aktora (Janka)

ulokowana we właściwościach aktora (Janka)

Wysoka wybiórczość – przyczyna zachowania

Wysoka wybiórczość – przyczyna zachowania

ulokowana we właściwościach bodźca (Zosi)

ulokowana we właściwościach bodźca (Zosi)

Teoria Kelle’a

Niska powszechność – Tylko Janek

Niska powszechność – Tylko Janek

uśmiecha się do Zosi, inni tego nie

uśmiecha się do Zosi, inni tego nie

robią

robią

(przyczyna „w aktorze”

(przyczyna „w aktorze”

Wysoka powszechność – wszyscy

Wysoka powszechność – wszyscy

uśmiechają się do Zosi, nie tylko

uśmiechają się do Zosi, nie tylko

Janek

Janek

(„przyczyna w Zosi”)

(„przyczyna w Zosi”)

Teoria Kelley’a; „sześcian”

niska

niska

wysoka

wysoka

spójność

spójność

sytuacja

sytuacja

aktor lub

aktor lub

bodziec

bodziec

wybiórczość

wybiórczość

aktor

aktor

bodziec

bodziec

powszechno

powszechno

ść

ść

aktor

aktor

bodziec

bodziec

„Sześcian atrybucyjny”

Teoria zakłada, że informacje o wybiórczości i powszechności

Teoria zakłada, że informacje o wybiórczości i powszechności

zachowania są ekwiwalentne.

zachowania są ekwiwalentne.

Osoba dokonująca atrybucji działa jak profesjonalny badacz

Osoba dokonująca atrybucji działa jak profesjonalny badacz

planujący eksperment w układzie ANOVA

planujący eksperment w układzie ANOVA

Modelowy człowiek teorii Kelle’a – naiwny badacz, doskonale

Modelowy człowiek teorii Kelle’a – naiwny badacz, doskonale

racjonalny, poszukujący odpowiedzi na pytanie: która z

racjonalny, poszukujący odpowiedzi na pytanie: która z

trzech potencjalnych przyczyn zachowania (aktor, bodziec,

trzech potencjalnych przyczyn zachowania (aktor, bodziec,

sytuacja) wywołała obserwowane zachowanie?

sytuacja) wywołała obserwowane zachowanie?

Modelowy człowiek teorii Kelleya jest badaczem

Modelowy człowiek teorii Kelleya jest badaczem

nieuprzedzonym; w momencie przystępowania do atrybucji

nieuprzedzonym; w momencie przystępowania do atrybucji

zakłada równe prawdopodobieństwo każdej z trzech

zakłada równe prawdopodobieństwo każdej z trzech

możliwych hipotez (żadnej wstępnie nie faworyzując)

możliwych hipotez (żadnej wstępnie nie faworyzując)

Weryfikacje teorii Kelley’a



Czy ludzie używają informacji o

Czy ludzie używają informacji o

spójności, wybiórczości i

spójności, wybiórczości i

powszechności w formułowaniu

powszechności w formułowaniu

sądów o przyczynach zachowań?

sądów o przyczynach zachowań?

Weryfikacja teorii Kelley’a

L. Zebrowitz-McArthur

L. Zebrowitz-McArthur

Opisy zachowań:

Opisy zachowań:

Marysia wczoraj przestraszyła się psa Burka.

Marysia wczoraj przestraszyła się psa Burka.

Oraz informacje o atrybucyjnych kryteriach

Oraz informacje o atrybucyjnych kryteriach

powszechność

powszechność

Kasia też

Kasia też

Kasia nie

Kasia nie

Zosia też

Zosia też

Zosia nie

Zosia nie

Hania też

Hania też

Hania nie

Hania nie

Weryfikacja teorii Kelley’a

Wybiórczość

Wybiórczość

Marysia (nie) bała się innych psów

Marysia (nie) bała się innych psów

Spójność

Spójność

Marysia przedwczoraj (tydzień

Marysia przedwczoraj (tydzień

temu, miesiąc temu..) (nie) bała

temu, miesiąc temu..) (nie) bała

się Burka

się Burka

Weryfikacja teorii Kelleya;
wyniki

Atrybucje przyczynowe były zależne od

Atrybucje przyczynowe były zależne od

informacji o spójności, wybiórczości i

informacji o spójności, wybiórczości i

powszechności zachowania ale:

powszechności zachowania ale:

-wysoka spójność = atrybucja „do aktora”

-wysoka spójność = atrybucja „do aktora”

(niezgodnie z teorią)

(niezgodnie z teorią)

-zróżnicowana siła wpływu

-zróżnicowana siła wpływu

poszczególnych informacji na atrybucje

poszczególnych informacji na atrybucje

Weryfikacja; wyniki

% wariancji sądów atrybucyjnych

% wariancji sądów atrybucyjnych

wyjaśnianych przez poszczególne informacje

wyjaśnianych przez poszczególne informacje

Spójność

Spójność

22

22

Wybiórczość

Wybiórczość

11

11

Powszechność

Powszechność

3(!!)

3(!!)

Sprzeczne z teorią, która postuluje

Sprzeczne z teorią, która postuluje

ekwiwalentność wybiórczości i

ekwiwalentność wybiórczości i

powszechności zachowania

powszechności zachowania

Dlaczego teoria Kelle’a
nie działa?