JERZY B. SOBCZAK - METODY BAD
AŃ SOCJOLOGICZNYCH

ETAPY PROCESU
BADAWCZEGO

KONCEPTUALIZACJA

TERMINOLOGIA



TERMINOLOGIA NIE JEST DO KOŃCA
USTALONA. UŻYWANE SĄ TAKIE OKREŚLENIA
JAK: FAZY, ETAPY, STADIA



MÓWI SIĘ RÓWNIEŻ O MODELACH
METODOLOGICZNYCH ROZWIĄZYWANIA
PROBLEMÓW NAUKOWYCH



CZASAMI MÓWI SIĘ – PROCES BADAWCZY

[ŹRÓDŁO: J. RUDNIAŃSKI, FAZY ROZWIĄZYWANIA

PROBLEMÓW NAUKOWYCH, „ZAGADNIENIA
NAUKOZNAWSTWA” 1975, NR 1(41)]

ETAPY PROCESU NAUKOWEGO



JEST TO JEDNO Z NAJTRUDNIEJSZYCH I
NAJBARDZIEJ ZŁOŻONYCH ZAGADNIEŃ
W DZIEDZINIE TWÓRCZOŚCI NAUKOWEJ



NIE JEST TO ZAGADNIENIE
UPORZĄDKOWANE. NIE MA JEDNEGO
WZORCA

PROCES BADAWCZY



CIĄG „DZIAŁAŃ” SKLADAJĄCYCH SIĘ NA BADANIE
NAUKOWE BYWA CZASAMI DZIELONY NA DWIE
CZĘŚCI

I.

PUNKT WYJŚCIA

PRZEDMIOT, PROBLEM, PYTANIE BADAWCZE, METODA

BADANIA

II.

PUNKT „DOJŚCIA”

(CO MA BYĆ REZULTATEM

BADAWCZYM)
OPIS, GENERALIZACJA, HIPOTEZA, PRAWO, TEORIA

ETAPY PROCESU
BADAWCZEGO

1.

PRZYGOTOWANIE TEORETYCZNE
BADAŃ

2.

PLAN BADAŃ I WYBÓR NARZĘDZI
BADAWCZYCH

3.

REALIZACJA BADAŃ – ZBIERANIE
MATERIAŁÓW

4.

OPRACOWANIE MATERIAŁÓW

5.

WNIOSKI TEORETYCZNE

I. PRZYGOTOWANIE TEORETYCZNE
BADAŃ



JEST TO ETAP, KTÓRY BYWA OKREŚLANY, JAKO
KONCEPTUALIZACJA



R. MAYNTZ MÓWI O POJĘCIOWEJ
STRUKTURALIZACJI I SFORMUŁOWANIU PYTAŃ
BADAWCZYCH



KAŻDE BADANIE MUSI BYĆ POPRZEDZONE
WSPOMNIANĄ STRUKTURALIZACJĄ

[ŹRÓDŁO: r. Mayntz i inni, Wprowadzenie do metod socjologii

empirycznej, Warszawa 1985, s. 54]

KONCEPTUALIZACJA



CZYM JEST KONCEPTUALIZACJA?
JEST TO PROCES PRECYZOWANIA, CO
BĘDZIEMY ROZUMIELI, UŻYWAJĄC
POSZCZEGÓLNYCH TERMINÓW DO
OPISU RZECZYWISTOŚCI



JEGO KOŃCOWYM EFEKTEM JEST ZBIÓR
ODPOWIEDNICH WSKAŹNIKÓW

OPERACJONALIZACJA



CZYM JEST OPERACJONALIZACJA?



JEST TO PROCES, DZIĘKI KTÓREMU

BADACZ WYSZCZEGÓLNIA EMPIRYCZNE

OBSERWACJE, KTÓRE MOGĄ BYĆ

PRZJĘTE JAKO WSKAŹNIKI CECH

ZAWARTYCH W DANYM POJĘCIU;

OKREŚLONYCH PRZEZ DANE POJĘCIE

PRZYGOTOWANIE TEORETYCZNE
BADAŃ



BĘDZIE OBEJMOWAŁO:

1.

SFORMUŁOWANIE TEMATU BADANIA

2.

SFORMUŁOWANIE PROBLEMU
BADAWCZEGO

3.

KONCEPTUALIZACJĘ PROBLEMU.
EKSPLIKACJĘ PROBLEMU

4.

OPERACJONALIZACJĘ

1. TEMAT BADANIA



TEMAT BADANIA WSKAZUJE JEDYNIE
POLE BADAWCZE, W KTÓRYM BĘDZIE
SIĘ MIEŚCIŁ PROBLEM BADAWCZY



TEMAT BADANIA TO NIE TO SAMO CO
PROBLEM BADAWCZY

2. PROBLEM BADAWCZY



MOŻE BYĆ SFORMUŁOWANY W
POSTACI:
- PYTANIA
- HIPOTEZY
- ZAŁOŻENIA



POWINNO BYĆ TO PYTANIE WAŻNE,
ZNACZĄCE

2. PROBLEM BADAWCZY



„…ŚWIADOMOŚĆ PROBLEMU, PYTANIA
JEST ZASADNICZYM I PIERWSZYM
OGNIWEM WYSIŁKU ODKRYWCZEGO,
JEST PIERWSZYM I ZASADNICZYM
OGNIWEM MYŚLENIA REFLEKSYJNEGO.”

[ŹRÓDŁO: Z. CACKOWSKI, PROBLEMY I PSEUDOPROBLEMY,

WARSZAWA 1964]

2. PROBLEM BADAWCZY

„…NIE SZTUKA PYTAĆ, DOBRZE PYTAĆ –

SZTUKA.”

2. PROBLEM BADAWCZY -
PRZYKŁAD



BJORN BJERKE;
„…JAK KULTURA NARODOWA
KSZTAŁTUJE SPOSÓB MYŚLENIA
LIDERÓW BIZNESU I JAKIE SĄ
NASTĘPSTWA TAKIEGO CZY INNEGO
SPRAWOWANIA PRZYWÓDZTWA W
ORGANIZACJI?”

[ŹRÓDŁO: B. BJERKE, KULTURA A STYLE PRZYWÓDZTWA,

KRAKÓW 2004]

2. ROBLEM BADAWCZY -
PRZYKŁAD



W FORMIE ZAŁOŻENIA



„POSZCZEGÓLNE JEDNOSTKI PRZYSWAJAJĄ

SOBIE POSTAWY CENIONE W GRUPIE WŁASNEJ

(TO JEST CENIONE PRZEZ WIĘKSZOŚĆ JEJ

CZŁONKÓW, A SPECJALNIE PRZEZ

PRZYWÓDCÓW) W TEJ MIERZE, W JAKIEJ

GRUPA TA (ZWŁASZCZA REPREZENTOWANA

PRZEZ PRZYWÓDCÓW I PRZEZ GRUPY O

WYŻSZEJ POZYCJI) JEST DLA NICH

POZYTYWNYM PUNKTEM ODNIESIENIA.”

2. PROBLEM BADAWCZY



Z. CACKOWSKI: „PYTANIA WYRASTAJĄ
ZAWSZE NA GRUNCIE OKREŚLONEJ
TEORII, OKREŚLONEGO ZESPOŁU
TWIERDZEŃ, OKREŚLONEJ WIEDZY.”



PRZYJĘCIA PEWNEGO ZESPOŁU
ZAŁOŻEŃ BADAWCZYCH

2. PROBLEM BADAWCZY - ZAŁOŻENIA



PODEJMOWANIE CZYNNOŚCI
BADAWCZYCH WIĄŻE SIĘ ZAWSZE Z
KONIECZNOŚCIĄ PRZYJĘCIA EXPLICITE
LUB IMPLICITE PEWNEGO ZESPOŁU
ZAŁOŻEŃ NA TEMAT:
A) PRZEDMIOTU BADANIA
B) METODY BADANIA

ZAŁOŻENIA

AD. A) PIERWSZE ZAŁOŻENIA ODPOWIADAJĄ NA

PYTANIE – JAKI CHARAKTER MA BADANA
RZECZYWISTOŚĆ?
SĄ TO TZW. ZAŁOŻENIA ONTOLOGICZNE

AD. B) DRUGIE ZAŁOŻENIA ODPOWIADAJĄ NA

PYTANIE – JAK BADANA RZECZYWISTOŚĆ MOŻE
BYĆ POZNANA?
SĄ TO ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE

RODZAJE BADAŃ



BADACZ MUSI MIEĆ ŚWIADOMOŚĆ –

JAKIE BADANIA PLANUJE

PRZEPROWADZIĆ?



MOGĄ TO BYĆ BADANIA:
- WYJAŚNIAJĄCE (EKSPLANACYJNE)
- OPISOWE
- DIAGNOSTYCZNE



KRYTERIUM – CZEGO DOTYCZY PYTANIE

BADAWCZE?

BADANIA WYJAŚNIAJĄCE



W TYM PRZYPADKU BĘDZIEMY PYTALI O
ZALEŻNOŚCI WYSTĘPUJĄCE MIĘDZY
ZJAWISKAMI



PYTANIE O RELACJE



ZAMIAREM BADAWCZYM MOŻE BYĆ:

- WERYFIKACJA TWIERDZENIA
- SFORMUŁOWANIE PRAWA

BADANIA OPISOWE



PYTAMY O WŁAŚCIWOŚCI ZJAWISK
SPOŁECZNYCH



WYNIKIEM TEGO TYPU BADAŃ JEST:
- OPIS
- KLASYFIKACJA ZJAWISK
- USTALENIE CZĘSTOŚCI ICH
WYSTĘPOWANIA

BADANIA DIAGNOSTYCZNE



ICH CELEM JEST OPIS OKREŚLONYCH
ZJAWISK NA GRUNCIE HIPOTEZ JUŻ
ZWERYFIKOWANYCH



BADANIA DIAGNOSTYCZNE
KONCENTRUJĄ SIĘ NA PROBLEMACH
SPOŁECZNYCH

(Zob. STEFAN ZIEMSKI, Problemy dobrej diagnozy, WP,

Warszawa 1973)

INNE RODZAJE BADAŃ



BADANIA EWALUACYJNE



SONDAŻE OPINII

UMIEJETNOŚĆ
DOSTRZEGANIA
PROBLEMÓW

ŹRÓDŁA INSPIRACJI

1. TEORIA



ZDARZA SIĘ, ŻE PUNKTEM WYJŚCIA DLA
PODJĘCIA BADAŃ JEST HIPOTEZA
WYPROWADZONA Z ISTNIEJĄCEJ JUŻ
TEORII.



JEST TO TZW. ŹRÓDŁO ENDOGENNE

PRZYKŁAD
BADANIA PODJĘTE PRZEZ McCLELLANDA.

Inspiracją do ich podjęcia była koncepcja M.
Webera

TEORIA. PRZYKŁAD



I. PERSPEKTYWA MAKROSOCJOLOGICZNA

WARTOŚCI RELIGIJE

EKONOMICZNA
ORGANIZACJA
SPOŁECZEŃSTWA

• II. PERSPEKTYWA MIKROSOCJOLOGICZNA

DOKTRYNA RELIGIJNA

KAPITALIZM

WAROŚCI

ZACHOWANIA
GOSPODARCZE

2. ZASKAKUJĄCY FAKT. GRUPA FAKTÓW



W TYM WYPADKU ŹRÓDŁEM INSPIRACJI NIE

JEST TEORIA, ALE ZDARZENIA MAJĄCE MIEJSCE

W RZECZYWISTOŚCI



WYBÓR PROBLEMU DECYDUJE W TYM

WYPADKU W WIĘKSZYM JEGO ZNACZENIE

PRAKTYCZNE (POLITYCZNE) NIŻ TEORETYCZNE



CO NIE OZNACZA, ŻE W EFEKCIE

PRZEPROWADZONYCH BADAŃ NIE BĘDZIE

MOŻNA WZBOGACIĆ TEORII

3. DONIOSŁE WYDARZENIA
SPOŁECZNE



CHODZI W TYM WYPADKU O TAKIE
WYDARZENIA SPOŁECZNE JAK:
- EKSPERYMENTY NATURALNE

(np.. Zasiedlanie Ziem Zachodnich i
Północnych w Polsce w latach 40.)

- INNOWACJE ORGANIZACYJNE
- KLĘSKI ŻYWIOŁOWE
- KRYZYSY POLITYCZNE

4. OSOBISTE DOŚWIADCZENIE BADACZA



NATURALNY RODZAJ INSPIRACJI, KTÓRY
MOŻE WYNIKAĆ Z ODCZUĆ
NEGATYWNYCH, KONFLIKTÓW, ITP..



PRZYKŁAD: Van Maanen zainteresował
się badaniem kultury policyjnej,
ponieważ był przedmiotem „niechęci”
ze strony przedstawicieli tej instytucji.

LITERATURA (wybrane pozycje)



Babbie B., Badania społeczne w praktyce,
PWN, Warszawa 2003



Hammersley M., Atkinson P., Metody badań
terenowych, Wyd. Zysk i S – ka, Poznań 1995



Mayntz R., i inni, Wprowadzenie do metod
socjologii empirycznej, PWN, Warszawa 1985



Ziemski S., Problemy dobrej diagnozy, WP,
Warszawa 1973