PODSTAWOWE

ZABURZENIA

PSYCHICZNE

Klinika Psychiatrii Dorosłych

II Katedra Chorób Układu Nerwowego

Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Literatura:

•

Bilikiewicz A. (red.) (2006),

Psychiatria, podręcznik dla

studentów medycyny

, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie

PZWL

•

Carson R. C., Butcher J. N., Mineka S. (2003),

Psychologia

zaburzeń

, Gdańsk, GWP

•

Czabała J. C., Meder J., Sawicka M. (2002), Podstawowe

zaburzenia psychiczne [w:] J. Strelau (red.),

Psychologia,

podręcznik akademicki

, tom 3, str.583-603, Gdańsk, GWP

•

Seligman M. E. P., Walker E. F., Rosenhan D. L. (2003),

Psychopatologia

, Poznań, Zysk i S-ka

•

Sęk H. (2001),

Wprowadzenie do psychologii klinicznej

Warszawa, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR

•

Sillamy N. (1994),

Słownik psychologii

, Wydawnictwo Książnica

•

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania

w ICD-10, opisy kliniczne i wskazówki

, Kraków – Warszawa

2000

POJĘCIE NORMY I PATOLOGII



Norma ilościowa

- to wynik pomiaru, odzwierciedla ona

rozkład cechy w populacji.



Norma społeczno-kulturowa

- ta przyjmowana w

psychologii klinicznej jest bardziej wieloznaczna. Normalne to

to, co jest „powszechne, typowe dla danej kultury,

zachowania zgodne ze zwyczajami, ustaloną konwencją”.

Normalność społeczno-kulturowa to również zgodność z

normami skodyfikowanymi, z normami moralnymi i prawnymi.

Wzory społeczne oraz wymagania normatywne same mogą

pochodzić od patologicznych grup społeczności, a nawet

całych systemów. Należy zatem podkreślić, że pojecie normy

społeczno-kulturowej ma relatywistyczny charakter.



Norma teoretyczna

- tu stan jednostki lub grup odnosi się

do ogólnych prawidłowości bądź twierdzeń, które są zawarte

w teoriach naukowych na temat fizjologicznego,

psychologicznego oraz społecznego funkcjonowania człowieka

i grup społecznych

(H. Sęk, 2001).

POJĘCIE NORMY I PATOLOGII



Przeciwieństwo normy - to co nienormalne, patologiczne.



Brak precyzyjnych definicji patologii, jak również metod jej rozpoznawania,

które byłyby wolne od błędów. Chociaż zdefiniowanie tego pojęcia jest

trudne, jednak „patologia jest rozpoznawana wszędzie, w każdej kulturze i

niemal przez każdego” (D. L. Rosenhan, M. E. P. Seligman).



Jako anormalne są traktowane elementy zbioru o wartościach skrajnych,

dalekich od średniej (Sillamy).



Wyraz „nienormalny” dosłownie oznacza „odbiegający od normy”, ale

zazwyczaj w ten sposób nie określa się krańcowych form zachowania,

ocenianych jako lepsze bądź bardziej wartościowe. Czyli - w literaturze

dotyczącej zaburzeń, odchyleń od normy bardzo rzadko omawia się pojęcie

„geniusz”, natomiast niemal zawsze występuje opis opóźnienia

psychicznego. Przy definiowaniu nienormalności istotny okazuje się sąd

wartościujący. Można powiedzieć, że na continuum norma-brak normy

występują dwa bieguny,

im plus

im minus

, które opisują zarówno

negatywne odchylenia (zaburzenia, patologie), jak również pozytywne

odmienności (geniusz, nadzwyczajne umiejętności) (Carson i inni).

patologia norma geniusz

Rys. Continuum norma-brak normy i przeciwległe bieguny

POJĘCIE NORMY I PATOLOGII

ELEMENTY NIENORMALNOŚCI:



Cierpienie



Trudności w przystosowaniu



Nieracjonalność i dziwaczność



Nieprzewidywalność i utrata kontroli



Wyrazistość i niekonwencjonalność



Dyskomfort obserwatora



Naruszanie ideałów i norm moralnych

Rosenhan i Seligman

ZABURZENIA PSYCHICZNE I ZACHOWANIA

WG. KLASYFIKACJI ICD-10 I DSM-IV

Klasyfikacja DSM-IV:



Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne opracowało

Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń

psychicznych

(

Diagnostic and statistical manual of mental

disorders-DSM

), w którym są zawarte kryteria definiowania

zaburzeń psychicznych, a także wyróżnienia ich podklas. Od

1994 roku obowiązuje IV edycja DSM.

Klasyfikacja ICD-10:



W roku 1969 WHO opracowało nową wersję Międzynarodowej

Klasyfikacji Chorób (International Classification of Diseases-

ICD). Wersja ICD-10 powstała w 1992 roku i obowiązuje od 1

stycznia 1993 roku. W klasyfikacji ICD-10 choroby zostały

oznaczone literami alfabetu (oznaczenia rozdziałów), zaś

pojedyncze jednostki chorobowe są oznaczone dodatkowo

cyframi arabskimi (np.: F20 schizofrenia, F20.1 schizofrenia

hebefreniczna). Każda z jednostek jest opisana oraz podane są

kryteria jej diagnozowania.

KLASYFIKACJA DSM-IV

Definicja zaburzenia psychicznego:

„

Pod pojęciem zaburzenia psychicznego należy rozumieć klinicznie

znaczący syndrom bądź wzorzec behawioralny lub psychologiczny,

który obserwujemy u danej jednostki i który ma związek z

odczuwanym w danym momencie cierpieniem (bolesnym

symptomem) lub upośledzeniem (zakłóceniem w jednej bądź więcej

niż jednej sferze funkcjonowania), lub ze znacznie zwiększonym

ryzykiem poniesienia śmierci, odczuwania bólu, upośledzenia czy

poważnego ograniczenia swobody działania. Dodatkowo ów

syndrom lub wzorzec musi być czymś więcej niż ogólnie

akceptowaną i usankcjonowaną kulturowo reakcją na konkretne

wydarzenie, na przykład śmierć ukochanej osoby. Bez względu na

jego podstawową przyczynę, musi on w danym momencie być

przejawem behawioralnej, psychologicznej lub biologicznej

dysfunkcji występującej u danej osoby. Ani zachowanie dewiacyjne

(np. polityczne, religijne czy seksualne), ani też konflikty pomiędzy

jednostką a społeczeństwem nie są zaburzeniami psychicznymi,

chyba że owe dewiacje czy konflikty są objawem opisanej powyżej

dysfunkcji występującej u danej osoby”

(American Psychiatric Association, 1994, s.xxi-xxii za: R. C. Carson i in., 2003, str.31).

KLASYFIKACJA DSM-IV



Definicja ta jest powszechnie stosowana, jednak zarzuca się jej

oceny wartościujące, brak wyjaśnienia terminu „dysfunkcja”.

Ponadto wielu badaczy uważa, że jest ona zbyt zawiła i mało

pomocna.

Uproszczona wersja tej definicji wg. Jerome’a Wakefielda:

„

Zaburzenie psychiczne to stan psychiczny,

który (a) powoduje znaczące cierpienie lub

upośledzenie, (b) jest czymś więcej niż ogólnie

przyjętą formą reakcji na konkretne wydarzenie

oraz (c) stanowi przejaw dysfunkcji psychicznej”

R. C. Carson i in.,.

KLASYFIKACJA DSM-IV



By ułatwić diagnostykę w klasyfikacji DSM-IV wyróżnione

zostało pięć osi, trzy osie diagnostyczne (I-III) oraz dwie

osie dodatkowe (IV-V):

I. Zaburzenia kliniczne (psychiczne). Inne stany, które

mogą skupiać uwagę kliniczną.

II. Zaburzenia osobowości. Upośledzenie umysłowe.

III. Stany ogólnomedyczne (zaburzenia i stany

somatyczne, które mogą wpływać na

funkcjonowanie psychiczne i leczenie).

IV. Problemy psychospołeczne i środowiskowe.

V. Poziom funkcjonowania życiowego.



Dzięki temu możliwa staje się ocena stanu zdrowia i

ogólnego funkcjonowania danej osoby

KLASYFIKACJA DSM-IV

Zaletami tej klasyfikacji są:



Lepszy opis każdej z kategorii zaburzeń w

porównaniu z wcześniejszymi wersjami,



Uwzględnienie kulturowych uwarunkowań i

zróżnicowania zaburzeń,



Precyzyjne określenie kryteriów, które są

niezbędne do rozpoznania.



Natomiast wśród głównych wad wymienia się:



Arbitralne ustalenie liczby objawów niezbędnej do

powstania rozpoznania,



Subiektywne podejście diagnosty w ocenie

nasilenia objawów, stopnia zaburzenia zachowania.

KLASYFIKACJA ICD-10

W klasyfikacji ICD-10 znajduje się zestawienie wszystkich chorób,

natomiast zaburzeniom psychicznym został poświęcony

rozdział V, który jest oznaczony literą F.

Klasyfikacja ta proponuje stosowanie trzech osi diagnostycznych:

•

zespół kliniczny,

•

niesprawność funkcjonowania,

•

czynniki stanowiące kontekst zjawisk klinicznych.

Obok rozdziału F w klasyfikacji ICD-10 inne stany, które mogą

towarzyszyć zaburzeniom psychicznym to:



A00-B99 choroby zakaźne i pasożytnicze,



C00-D48 nowotwory,



E00-E90 zaburzenia wydzielania wewnętrznego,



G00-G99 choroby układu nerwowego,



Q00-Q99 wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i

aberracje chromosomowe,



Z00-Z99 czynniki wpływające na stan zdrowia (negatywne

wydarzenia życiowe).

PORÓWNANIE GŁÓWNYCH DZIAŁÓW DSM-IV I ICD-10

Klasyfikacja amerykańska DSM-IV

Klasyfikacja międzynarodowa ICD-10

Zaburzenia zwykle rozpoznawane po raz pierwszy w wieku

niemowlęcym, dziecięcym lub młodzieżowym

F 7

Upośledzenie umysłowe

F 8

Zaburzenia rozwoju psychicznego

F 9

Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w

dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

Zaburzenia przytomności, otępienne i amnestyczne oraz inne

zaburzenia poznawcze

Zaburzenia psychiczne spowodowane ogólnym stanem

medycznym nieokreślone

F 0

Organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z zespołami

objawowymi

Zaburzenia związane z substancjami

F 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych

Schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne

F 2

Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe) i

urojeniowe

Zaburzenia nastroju

F 3

Zaburzenia nastroju (afektywne)

Zaburzenia lękowe

Zaburzenia dysocjacyjne

Zaburzenia pod postacią somatyczną

Zaburzenia adaptacyjne

F 4

Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią

somatyczną (somatoform)

Zaburzenia odżywiania

Zaburzenia snu

Zaburzenia seksualne i tożsamości płciowej

Dysfunkcje seksualne

Parafilie

Zaburzenia tożsamości płciowej

F 5

Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami

fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi

Zaburzenia osobowości

Zaburzenia kontroli impulsów nieokreślone

Zaburzenia pozorowane

F 6

Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

Inne stany, które mogą skupiać uwagę kliniczną

Kody dodatkowe

Czynniki wpływające na stan zdrowia i kontakt z usługami

zdrowotnymi

Prace nad DSM-IV i ICD-10 nie są

zakończone. Obie klasyfikacje

zawierają aneksy z opisem i kryteriami

zaburzeń

o niepewnej pozycji (kategorie

tymczasowe).

PORÓWNANIE

TYMCZASOWYCH

KATEGORII

DSM-IV I ICD-10



Klasyfikacja DSM-IV

Klasyfikacja

ICD-10



Zaburzenia powstrząśnieniowe Sezonowe zaburzenia afektywne*



Łagodne zaburzenia poznawcze* Zaburzenia dwubiegunowe typu II*



Odstawienie kofeiny* Zaburzenie dwubiegunowe o szybkiej

Alternatywny wymiarowy opis schizofrenii zmianie faz*

Popsychotyczne zaburzenie depresyjne Osobowość narcystyczna*



w schizofrenii * Osobowość bierno – agresywna



Proste zaburzenie deterioracyjne (negatywistyczna)



(schizofrenia prosta)*



Przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne



Małe zaburzenie depresyjne



Nawracające krótkotrwałe zaburzenie



depresyjne*



Mieszane zaburzenie lękowo – depresyjne*



Udzielone zaburzenie pozorowane



Trans dysocjacyjny*



Napadowe objadanie się



Osobowość depresyjna



Osobowość bierno – agresywna



(negatywistyczna)

PODSTAWOWE ZABURZENIA PSYCHICZNE



Organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z

zespołami objawowymi (F 0)



Zaburzenia psychiczne i zaburzenia

zachowania spowodowane używaniem

substancji psychoaktywnych (F 1)



Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii

(schizotypowe) i urojenowe (F 2)



Zaburzenia nastroju (F 3)



Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i

pod postacią somatyczną (F 4)

ICD-10

PODSTAWOWE ZABURZENIA PSYCHICZNE



Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami

fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi (F 5)



Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

(F 6)



Upośledzenie umysłowe (F 7)



Zaburzenia rozwoju psychicznego (F 8)



Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające

się zwykle w dzieciństwie i w wieku

młodzieńczym (F 9)

ICD-10

Schizofrenia

Termin schizofrenia (

schizo

rozszczepiam,

phren

= rozum, serce)

został wprowadzony w 1911 roku przez

szwajcarskiego psychiatrę Eugena

Bleulera i wg. niego oznaczał grupę

psychoz, których wspólną i podstawową

cechą jest rozpad lub rozszczepienie

struktury osobowości. Współcześnie jest

to również termin obejmujący

niehomogenną grupę psychoz.

Schizofrenia

Według Carsona i innych (2003) wyznacznikiem

schizofrenii jest ostrzejsze lub łagodniejsze zerwanie

relacji ze światem zewnętrznym, w którym żyją osoby

z zaburzeniami. Czynniki leżące u podłoża utraty

owego kontaktu dotyczą nieprawidłowości

psychicznych obejmujących:

•

sferę działania,

•

myśli,

•

postrzegania,

•

emocji,

•

poczucia tożsamości

•

relacji z innymi ludźmi.

rys. Urizen

Mogą się one różnie objawiać u różnych pacjentów.

Schizofrenia

W schizofrenii wyróżnia się:



objawy pozytywne – obok normalnych

zachowań występują takie, jak: przejawy

widocznego zamętu emocjonalnego,

pobudzenie motoryczne, urojenia,

halucynacje.



objawy negatywne – brak lub niedobór

normalnych zachowań danej osoby, jak:

ekspansywność emocjonalna,

komunikatywność, reakcje na wydarzenia

zewnętrzne.

Schizofrenia



Biorąc pod uwagę te objawy oraz czynniki biologiczne,

wyróżnia się schizofrenię typu I i schizofrenię typu II:

SCHIZOFRENIA TYPU I

SCHIZOFRENIA TYPU II

Zespół pozytywny

Zespół negatywny

Halucynacje, urojenia, błędne

skojarzenia, dziwaczne

zachowanie, niewielkie

upośledzenie poznawcze,

Spłycenie afektu, ubóstwo języka,

aspołeczność, apatia, znaczące

upośledzenie poznawcze,

Gwałtowny początek, zmienny

przebieg

Stopniowy, podstępny rozwój,

przewlekły charakter

Dobra reakcja na leki,

nieprawidłowości układu

limbicznego, normalne komory

mózgu

Niepewna reakcja na leki,

nieprawidłowości płata

czołowego, powiększone komory

mózgu

Schizofrenia

Postacie schizofrenii:



niezróżnicowana

– szybko zmieniające się wszystkie

podstawowe objawy schizofrenii. Występuje zagubienie,

przejawy zamętu, huśtawka emocjonalna, urojenia ksobne,

pobudzenie, autyzm, depresja, lęk. Przeważnie ta postać

schizofrenii występuje na etapie kryzysu zwiastującego

początek choroby, ale także w formie ustabilizowanej przy

potrzebie nowego dostosowania i wtedy zapowiada przejście

do innej, wyrazistej postaci choroby,



paranoidalna

– wyróżniają ją absurdalne, nielogiczne i

zmienne urojenia, którym towarzyszą halucynacje. Występuje

upośledzenie zdolności do krytycznej oceny, dziwaczne,

nieprzewidywalne i czasem niebezpieczne zachowanie. W

stanie przewlekłym dezorganizacja zachowań i zerwanie więzi

ze światem nie ma tak skrajnego natężenia jak w innych

postaciach,

Schizofrenia



katatoniczna

– przemienność okresów skrajnego zamknięcia i

skrajnego pobudzenia, czasem może dominować jedno z tych

zachowań. W skrajnym zamknięciu dochodzi do nagłego

znieruchomienia, które może trwać nawet przez kilka dni.

Charakterystyczna jest tu „woskowa” elastyczność. Przejście

w fazę pobudzenia jest nagłe. Objawia się mową bez związku,

krzykiem, szybkim poruszaniem się, gwałtownymi,

impulsywnymi czynnościami i wtedy osoba chora może być

niebezpieczna,



zdezorganizowana (hebefreniczna)

– zazwyczaj występuje w

młodszym wieku niż pozostałe postacie, prowadzi do jeszcze

poważniejszej dezintegracji osobowości. Występuje stępienie

afektu, zaburzenia emocjonalne przejawiające się

bezsensownym śmiechem, głupotą, szczególnym

manieryzmem, dziwacznym, niejednokrotnie obscenicznym

zachowaniem,



rezydualna

– to łagodne objawy schizofrenii, które występują

po fazie aktywnej,

Schizofrenia

Czabała i inni (2002) wyróżnia jeszcze postać:



prostą

– jedyną cechą, która odróżnia ją od postaci

rezydualnej jest brak objawów urojeń i omamów (przy

jednoczesnym postępującym rozwoju zachowań, które

przejawiają się utartą zainteresowań i napędu,

bezcelowością, bezczynnością, zamknięciem w sobie oraz

społecznym wycofaniem się; pogłębiają się również objawy

negatywne).

Schizofrenia



Urojenia

– to fałszywe przekonania opierające się

wszelkiej argumentacji i utrzymujące się mimo

dowodów, które w normalnych przypadkach

wystarczyłyby do ich obalenia.



Halucynacje (omamy)

– to błędne spostrzeżenia

zmysłowe mające charakter realnych doznań,

występujące przy braku bodźców zewnętrznych,

które mogłyby je wywołać.

Schizofrenia

Dziwaczność oraz upośledzenie poznawcze, jakie występuje w schizofrenii niejednokrotnie można

zaobserwować również w twórczości osób chorych. Poniższe prace zostały wykonane przez osoby

ze schizofrenią:

Prinzhorn zbierał w Niemczech przed wojną dzieła

osób chorych, które były w tym czasie zaliczane do

tzw. "Sztuki Wynaturzonej". Autorzy tych obrazów

nie przeżyli. Dziś w zakładach psychiatrycznych w

Niemczech znajdują się tablice wspominające

udział psychiatrii w eksterminacji chorych. Tradycja

mordowania chorych sięga jednak przynajmniej

średniowiecza”.

Paranoja

(gr.

para

=obok, mimo, poza czymś;

noos

=sens, myśl,

rozum)

Jest to rzadka, przewlekła psychoza; usystematyzowane i logiczne

urojenia rozwijają się stopniowo,

brak

jest jednak

omamów

schizofrenicznych zaburzeń myślenia. Struktura osobowości osób

chorych nie ulega dezorganizacji, reakcje emocjonalne dostosowane

do treści urojeń. Może nie zakłócać poważniej społecznego

funkcjonowania / powodować znaczne trudności w kontaktach

społecznych i konflikty, również z prawem.

W klasyfikacji ICD-10 występuje jako Uporczywe (utrwalone)

zaburzenia urojeniowe (F 22)

•

Reakcja paranoiczna głuchych

•

Obłęd udzielony (paranoja indukowana, folie

deux) (F 24)

Parafrenia

– zespół

urojeniowo-omamowy

, różniący się od schizofrenii

lub paranoi systematyzacją urojeń i brakiem jakościowych zaburzeń toku

myślenia (rozkojarzenia), paralogii, rozszczepienia osobowości, życia

uczuciowego. Częste urojenia prześladowcze, odnoszące (ksobne), i

omamy przeważnie słuchowe, smakowe, węchowe i dotykowe.

Zaburzenia nastroju (afektywne)

Z zaburzeniami nastroju wiążą się dwa skrajne stany:

•

mania

-intensywne i nieadekwatne uczucie podniecenia i euforii

•

depresja

- uczucie niezwykle głębokiego smutku i przygnębienia.

Do tej grupy zaburzeń zalicza się: zaburzenia jednobiegunowe,

gdzie osoba cierpi na okresowe depresje, a także zaburzenia

dwubiegunowe-gdzie okresy manii przeplatają się z depresją.

Klinicyści wyróżniają ponadto

dystymię

(łagodniejszą, lecz

długotrwałą formę depresji) oraz

cyklotymię

(dłużej trwające niż

mania, jednak łagodniejsze stany podwyższonego nastroju

przeplatane obniżonym nastrojem).

„

W obrazie klinicznym wszystkich zaburzeń nastroju

dominują skrajne emocje lub afekty, przejawiające się

niepohamowaną euforią bądź głębokim

przygnębieniem.

To nie wszystkie objawy zaburzeń, jednak podstawową

ich cechą jest odbiegający od normy nastrój”

(Carson i in., 2003,

str.320).

Zaburzenia nastroju (afektywne)

Wg. DSM-IV:



Zaburzenia depresyjne, w tym:

•

Duże zaburzenia depresyjne (nawracające, z zespołami o

wyraźnym nasileniu klinicznym)

•

Zaburzenia dystymiczne (długotrwałe, w postaci stanów

subdepresji)



Zaburzenia dwubiegunowe:

•

Nawracające zaburzenia afektywne z zespołami

depresyjnymi i stanami maniakalnymi (typ I), lub

depresje i stany hipomaniakalne (typ II)

•

Cyklotymiczne (stałe lub długotrwale utrzymujące się

wahania nastroju [subdepresja – hipomania])



Zaburzenia afektywne związane z chorobami somatycznymi,

schorzeniami organicznymi o.u.n, uzależnieniami.

Zaburzenia nastroju (afektywne)

Wg. ICD-10:



Zaburzenia afektywne dwubiegunowe



Zaburzenia depresyjne nawracające



Zaburzenia afektywne utrwalone, w postaci zaburzeń

cyklotymicznych i dystymicznych.

A także:

•

Epizod maniakalny

•

Epizod depresyjny

Zaburzenia nastroju występujące w przebiegu chorób

somatycznych, schorzeń organicznych o.u.n, uzależnień –

są rozpatrywane w innych działach klasyfikacji ICD-10.

Zaburzenia nastroju - depresja

Depresja – (gr.

depressio

= melancholia), trzy znaczenia:



Jako objaw (przygnębienie)



Jako zespół (obok obniżonego podstawowego nastroju

widoczne jest spowolnienie toku myślenia, zaburzenia uwagi,

osłabienie pamięci, dobowe wahania nastroju, obniżone

libido, zanik łaknienia, zaburzenia snu, zanik popędu

samozachowawczego, a w depresji psychotycznej również –

urojenia winy, grzeszności, samooskarżające, mniejszej

wartości, nihilistyczne



Jako „depresja nawracająca (dawniej nazywana „fazą

depresyjną” w przebiegu psychozy maniakalno-depresyjnej,

cyklofrenii)



Depresja endogenna



Depresja egzogenna

Zaburzenia nastroju - depresja

Podstawowe objawy depresji:



Obniżenie podstawowego nastroju (depresja jako objaw)



Osłabienie tempa procesów psychicznych i ruchowych (zahamowanie

psychoruchowe)



Objawy somatyczne i zaburzenia rytmów biologicznych



Lęk

A. Bilikiewicz

Wyróżnia się także sezonowe zaburzenie nastroju (SAD).

Depresje poronne

(subdepresja, depresja maskowana,

depresja atypowa)

– zespoły depresyjne, w których wszystkie

objawy są mało nasilone, lub w których depresja jako objaw nie

występuje lub jest trudna do wykrycia, a na pierwszy plan

wysuwają się inne objawy i cechy zespołu depresyjnego

(zab. snu, bóle głowy, przewlekle utrzymujący się lęk, natręctwa).

rys. „Smutek”

Zaburzenia nastroju - depresja

Depresja a samobójstwo

Z silnie wyrażonymi tendencjami samobójczymi wiążą się:

•

Wysoki „poziom” lęku (niepokój psychoruchowy, podniecenie

psychoruchowe + zaburzenia snu / bezsenność)

•

Poczucie beznadziejności, sytuacji bez wyjścia, niemożności

uzyskania pomocy, przekonanie o występowaniu ciężkich

chorób (lub ich nieuleczalności), urojenia nihilistyczne

•

Poczucie winy, przekonanie o dopuszczeniu się ciężkich

grzechów, przestępstw; dążenie do poniesienia kary

•

Nastrój dysforyczny

•

Dolegliwości bólowe, występowanie przewlekłych chorób

somatycznych

•

Uporczywe zaburzenia snu

A. Bilikiewicz

Zaburzenia nastroju - mania

Mania – przeciwieństwo zespołu depresyjnego; psychoza z

przewagą zaburzeń nastroju, napędu psychoruchowego

(aktywności psychicznej i ruchowej) i toku myślenia. Chorych

charakteryzuje wzmożone samopoczucie, pobudzenie ruchowe,

przyspieszenie toku myślenia (gonitwa myśli, słowotok),

zaburzenia przemiany materii, rytmów biologicznych,

wzmożone łaknienie, popęd płciowy, zmniejszenie potrzeby

snu (do bezsenności), urojenia (zwłaszcza wielkościowe).

W klasyfikacji ICD-10 wyodrębniono 3 stopnie nasilenia manii

biorąc pod uwagę podstawowe cechy tego zespołu (wzmożenie

nastroju, zwiększenie aktywności fizycznej i psychicznej):



Hipomania



Mania bez objawów psychotycznych



Mania z objawami psychotycznymi

Zaburzenia nastroju - mania

Podstawowe objawy manii:



Zaburzenia nastroju (nastrój maniakalny)



Zaburzenia napędu psychoruchowego (podniecenie

maniakalne)



Zaburzenia niektórych procesów fizjologicznych,

metabolicznych oraz rytmów biologicznych



Zaburzenia emocji (dysforia)

A. Bilikiewicz

Mania o maksymalnym nasileniu („szał maniakalny”, „mania

gwałtowna”, „mania ostra”) charakteryzuje się gwałtownym,

bezładnym podnieceniem ruchowym, porozrywanymi

związkami myślowymi (inkoherencja), czasem

nieukierunkowanymi zachowaniami agresywnymi; mogą

wystąpić zaburzenia świadomości (splątanie, majaczenie).

Nerwice

Nerwice w ICD-10

kod

Kategoria diagnostyczna

Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i pod postacią somatyczną

F 40

F 41

F 42

F 43

F 44

F 45

F48

Zaburzenia lękowe w postaci fobii

Inne zaburzenia lękowe

Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne

Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (somatoform disorders)

Inne zaburzenia nerwicowe

Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami

fizycznymi

F 50

F 51

F 52

F53

F54

F55

F59

Zaburzenia odżywiania

Nieorganiczne zaburzenia snu

Dysfunkcja seksualna nie spowodowana zaburzeniem organicznym ani

chorobą somatyczną

Zaburzenia psychiczne nie związane z porodem, nie sklasyfikowane gdzie

indziej

Czynniki psychologiczne i behawioralne związane z zaburzeniami lub

chorobami klasyfikowanymi w innych rozdziałach

Nadużywanie substancji nie powodujących uzależnienia

Nieokreślone zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i

czynnikami fizycznymi

Zaburzenia lękowe

Zaburzenia lękowe w ICD-10

40.0

40.1

40.2

41.0

41.1

41.2

43.0

43.1

43.2

F 60.6

Lęk fobiczny

Agorafobia

bez napadów paniki

z napadami paniki

Fobie społeczne

Fobie swoiste

Inne zaburzenia lękowe

Lęk napadowy

Lęk uogólniony

Zaburzenia lekowo-depresyjne

mieszane

Zaburzenia związane ze stresem

Ostra reakcja na stres

Zaburzenia stresowe pourazowe

Zaburzenia adaptacyjne

Zaburzenia osobowości

Osobowość lękliwa

Zaburzenia lękowe



Fobia – to uporczywy, silny lęk przed konkretnymi przedmiotami lub

sytuacjami, które nie stanowią realnego zagrożenia.



Fobie specyficzne (dawnej fobie proste) – mogą dotyczyć zwierząt (np.:

pająki, żaby, węże), różnych elementów otoczenia (np.: woda, góry,

mosty),



Fobie społeczne – dotyczą sytuacji społecznych, w których osoba jest

obserwowana przez innych i boi się kompromitacji lub upokorzenia.



Agorafobia – dawniej uważano, że dotyczy lęku przed otwartą lub

zamkniętą przestrzenią. Obecnie przyjmuje się, że kluczowy jest tu lęk

przed napadami paniki i uruchomienie reakcji walki lub ucieczki w

sytuacji, z której wydostanie się może być trudne bądź krępujące.



W zespole paniki występują „nieoczekiwane” napady paniki, które

wydają się nie mieć wyraźnej przyczyny. Zespół paniki może

występować z agorafobią lub bez niej.



Zespół uogólnionego lęku – charakteryzuje się przemożnym,

przewlekłym lękiem przed całym szeregiem sytuacji lub wydarzeń.

rys. „Krzyk”

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

Zaburzenie obsesyjno – kompulsyjne (dawniej anakastyczne,

ananke = los, przeznaczenie) – występują niechciane obsesyjne

myśli i nieprzyjemne obrazy. Zazwyczaj towarzyszy temu

przymusowe zachowanie, które ma na celu neutralizowanie owych

obsesyjnych myśli i obrazów bądź zapobieganie sytuacjom i

wydarzeniom wzbudzającym lęk.

Obsesje

dotyczą myśli, obrazów lub bodźców odczuwanych jako

nieprzyjemne.

Kompulsje

dotyczą czynności jawnych (mycie, sprawdzanie, itp.) i

ukrytych (liczenie, modlenie się, itp.) i zazwyczaj są reakcją na

obsesyjne myśli.

Cechy osobowości:

dokładność, pedantyczność, sumienność, zasadniczość, upór,

agresywność, dążenie do dominacji, nieokazywanie emocji, wysokie

aspiracje, sztywne wartości moralne i normy społeczne.

Ponadto:

tendencja do przewagi myślenia abstrakcyjnego, symbolicznego,

magicznego, nadmiernego uogólniania, co stanowi tło, na którym

łatwiej występuje zjawisko „przeżuwania”, rozważania,

anankastycznego przymusu kontrolowania, porządkowania i

zabezpieczania się przed niepowodzeniem lub poczuciem winy.

Zaburzenia związane ze stresem



Ostra reakcja na stres

–

szybko ustępuje

po nagłym przeżyciu sytuacji

katastroficznej (u osoby, która wcześniej nie miała zab. psychicznych).

Mogą to być katastrofy żywiołowe, wypadki, wojna, napad, gwałt, nagła

jednoczesna śmierć kilku bliskich osób. Obraz: początkowo zwężenie pola

świadomości, zaburzenia orientacji, później rozpacz, gniew, lęk depresja,

wyłączenie się/pobudzenie i nadmierna aktywność (ucieczka, fuga).

kilku dniach objawy ustępują



Zaburzenia stresowe pourazowe (PTSD)

- jest wywołany przez niezwykle

silny stresor, wydarzenie traumatyczne, noszące znamiona katastrofy

(wojna, okupacja, holocaust, tortury, gwałt, terroryzm, klęski żywiołowe).

Charakteryzuje się tym, że osoba wciąż na nowo przeżywa uraz (natrętne

przypominanie sobie traumatycznych sytuacji), unika bodźców związanych

z traumatycznym wydarzeniem, utrzymują się u niej objawy pobudzenia,

zaburzenie to trwa ponad miesiąc

i wywołuje u osoby klinicznie istotne

zakłócenie lub osłabienie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub w

innych ważnych obszarach życia.

Trwa od kilku tygodni do 6 miesięcy



Zaburzenia adaptacyjne

–

stwierdza się zazwyczaj nie później niż w

miesiąc po zaistnieniu sytuacji trudnej lub zmiany życiowej

(migracja,

utrata bliskiej osoby, choroba, itp.). Ma charakter przemijający,

trwa nie

dłużej niż rok

, objawy są różnorodne (obniżony nastrój, smutek,

zamartwianie się, poczucie niemożnści poradzenia sobie, ograniczona

zdolność do wykonywania codziennych czynności; czasem objawy lękowe

i/lub agresywne).

Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)



amnezja dysocjacyjna i fuga -

amnezja dysocjacyjna

przeważnie

polega na niemożności przypomnienia sobie czegoś; w typowych

reakcjach amnezji dysocjacyjnej ludzie nie pamiętają swoich

danych, nie wiedza ile maja lat, gdzie mieszkają, itp., jednak ich

podstawowe nawyki pozostają niezakłócone;

fuga

– osoba nie tylko

ma amnezję, ale jeszcze oddala się od swego środowiska

[przemieszcza się], często przyjmując częściowo lub całkowicie

nową tożsamość

[DSM-IV i ICD-10]



dysocjacyjne zaburzenie tożsamości – dawniej osobowość

wieloraka – (obok jednej osobowości o raczej trwałej

charakterystyce osoba rozwija fragmentaryczne osobowości

„odmienne”; osoba może przechodzić od jednej tożsamości do

innej; przeważnie osobowości inne są bardzo odmienne od

„osobowości gospodarza”)

[DSM-IV i ICD-10]



zaburzenie depersonalizacyjne (charakteryzuje się utratą poczucia

siebie, osoby takie czują się nagle odmienione, co często jest

powiązane z doświadczaniem derealizacji [świat zewnętrzny jest

postrzegany jako zaburzony na wiele różnych sposobów])

[DSM-IV]

Zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne)



Osłupienie dysocjacyjne (stupor dysocjacyjny) – kryteria

charakterystyczne dla osłupienia przy braku przyczyn somatycznych,

wyraźna jest natomiast przyczyna psychogenna. Ograniczenie/brak

ruchów dowolnych i prawidłowej reakcji na bodźce zewnętrzne

(światło, hałas, dotyk) [ICD-10]



Trans i opętanie – przejściowa utrata poczucia własnej tożsamości

oraz pełnej orientacji w otoczeniu. Uwaga i świadomość mogą być

zawężone,

+ ograniczony, powtarzający się schemat ruchów, pozycji ciała,

wypowiedzi. Czasem osoba działa, jakby była przez coś owładnięta.

[ICD-10]



Dysocjacyjne zaburzenia ruchu – utrata/utrudnienie wykonywania

ruchów dowolnych lub czucia (zwykle skórnego), przy braku przyczyn

somatycznych. Objawy odpowiadają wyobrażeniom pacjenta nt.

choroby, choć rozmijają się z prawami anatomii, fizjologii. Pacjent

zaprzecza istnieniu problemów (oczywistych dla innych osób z

otoczenia), cierpienie przypisuje objawom. Niesprawność pomaga w

ucieczce od nieprzyjemnej sytuacji/uzewnętrznianiu potrzeby

zależności, złości. „belle indif

rence” [ICD-10]

Zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne)



Drgawki dysocjacyjne – charakterem ruchów mogą naśladować

napady padaczkowe, ale: rzadko przygryzienie języka, uszkodzenia

ciała w wyniku upadku, nieświadome oddanie moczu, brak utraty

świadomości (ewentualnie trans/osłupienie), reakcja źrenic na

światło. [ICD-10]



Dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia zmysłowego – znieczulone

obszary wskazują na związek z wyobrażeniami pacjenta nt.

funkcjonowania ciała niż zgodnie z wiedzą medyczną; przy utracie

wzroku zachowana ogólna ruchliwość i sprawność motoryczna,

bardziej utrata ostrości wzroku, zamazanie obrazu, „widzenie

tunelowe”. [ICD-10]



Inne zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne):

•

Zespół Gansera – pseudodemencja, otępienie rzekome, w

psychozach reaktywnych, na granicy symulacji i psychozy. Chory

popełnia rażące błędy, błędne odpowiedzi, choć bliskie

prawidłowej, pisze drugą stroną długopisu; brak krytycyzmu, być

może patologiczne podłoże; encefalopatia. [ICD-10]

Zaburzenia występujące pod postacią

somatyczną



zaburzenie somatyzacyjne (z somatyzacją) –

wg. DSM-IV: wielorakie skargi na długotrwałe schorzenia

fizyczne, które mają swój początek przed 30 rokiem życia;

brak jest potwierdzenia choroby somatycznej; muszą przy

tym wystąpić: 4 objawy bólowe, 2 objawy żołądkowo-jelitowe,

1 objaw seksualny oraz 1 objaw pseudoneurologiczny.

wg. ICD-10: wielorakie, nawracające i często zmieniające

się skargi somatyczne. Objawy mogą dotyczyć wszelkich

części i układów ciała. Przebieg przewlekły i zmienny. Często

długotrwałe zab. funkcjonowania społecznego, rodzinnego,

kontaktów interpersonalnych. Musi być: 1. co najmniej 2-letni

okres utrzymywania się wielorakich i zmiennych dolegliwości

somatycznych przy braku adekwatnych przyczyn

somatycznych; 2. uporczywa odmowa akceptowania porad i

zapewnień lekarzy o braku choroby; 3. upośledzenie

funkcjonowania społecznego i rodzinnego

Zaburzenia występujące pod postacią

somatyczną



hipochondria

wg. DSM-IV: podobnie jak powyżej, z tym, że może występować po

30 roku życia, a charakterystyczna, nienaturalna trwała troska o

zdrowie nie koncentruje się na konkretnej grupie objawów czy ich

nadmiarze,

wg. ICD-10: trwałe zaabsorbowanie pacjenta możliwością

występowania u niego jednej lub liczniejszych, poważnych,

postępujących chorób somatycznych. Prawidłowe, pospolite odczucia

interpretuje jako nieprawidłowe, przykre, całą uwagę często skupia

na jednym czy dwóch narządach lub układach. Duża zmienność

skarg. Liczne badania nie potwierdzają występowania choroby.

Uporczywa odmowa akceptowania porad i zapewnień lekarzy o braku

choroby.



zaburzenie bólowe

wg. DSM-IV: jego objawem jest skarga na ból o dostatecznie długim

trwaniu i ostrości, by spowodować znaczące zagrożenie dla życia

przy jednoczesnym braku cech patologii medycznej, która mogłaby

wyjaśniać ten ból).

wg. ICD-10: uporczywy, silny i przykry ból, którego genezy nie

można wyjaśnić procesami fizjologicznymi ani obecnością zaburzeń

somatycznych.

Zaburzenia odżywiania



Jadłowstręt psychiczny (anorexia

nervosa)



Żarłoczność psychiczna (bulimia

nervosa)



Przejadanie się związane z innymi czynnikami

psychologicznymi



Wymioty związane z innymi czynnikami

psychologicznymi



Inne zaburzenia odżywiania się

Zaburzenia seksualne (dysfunkcje)

F 52.0 Brak lub utrata potrzeb seksualnych

F 52.1 Awersja seksualna i brak przyjemności seksualnej

.10 Awersja

. 11 Brak radosnego przeżywania

F 52.2 Brak reakcji genitalnej

F 52.3 Zaburzenia orgazmu

F 52.4 Wytrysk przedwczesny

F 52.5 Pochwica nieorganiczna

F 52.6 Dyspareunia nieorganiczna

F 52.7 Nadmierny popęd seksualny

F 52.8 Inne dysfunkcje seksualne bez przyczyn organicznych lub

chorobowych

F 52.9 Niespecyficzna dysfunkcja seksualna, nie spowodowana

przez

zaburzenia organiczne ani inną chorobę

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10

Zaburzenia seksualne



Parafilie – to uporczywe wzorce zachowań seksualnych, w których

osiągnięcie pełnej satysfakcji seksualnej zależy od pojawienia się

specyficznych przedmiotów, rytuałów bądź sytuacji.

DSM-IV wyróżnia 8 parafilii specyficznych:

1) Fetyszyzm,

2) Fetyszyzm transwestycyjny,

3) Oglądactwo,

4) Ekshibicjonizm,

5) Sadyzm seksualny,

6) Masochizm seksualny,

7) Pedofilia,

8) Froteryzm.



Zaburzenia tożsamości płciowej – charakteryzuje je silna i uporczywa

identyfikacja z płcią przeciwną (pragnienie zmiany płci oraz przekonanie, że

tak naprawdę jest się osobą płci przeciwnej) oraz dysforia płciowa

(uporczywy dyskomfort, który jest odczuwany w związku z własna płcią

biologiczną bądź poczucie nieadekwatności roli wynikającej z danej płci).



Dysfunkcje seksualne – to upośledzenie dążenia do zaspokojenia

seksualnego lub też zaburzenie zdolności jego osiągnięcia. Dysfunkcje

dotyczą trzech z czterech faz reakcji seksualnej (pożądania, podniecenia

oraz orgazmu).

Zaburzenia osobowości

Wskazówki diagnostyczne:

Stany bezpośrednio nie związane ze znacznym uszkodzeniem ani

chorobą mózgu, ani z innymi zaburzeniami psychicznymi,

spełniające następujące kryteria:



a) wyraźnie dysharmonijne postawy i zachowania, obejmujące

zazwyczaj wiele zakresów funkcjonowania, np.: uczciwość,

pobudliwość, kontrolę popędów, sposoby postrzegania i myślenia

ora styl związków z innymi ludźmi;



b) wzorzec nieprawidłowego zachowania jest długotrwały, nie

ogranicza się do epizodów choroby psychicznej;



c) wzorzec nieprawidłowego zachowania jest całościowy i wyraźnie

niedostosowany w stosunku do rozmaitych sytuacji indywidualnych i

społecznych;



d) wymienione trudności zawsze pojawiają się w okresie dzieciństwa

lub w okresie młodzieńczym i utrzymują się w wieku dojrzałym;



e) zaburzenia prowadzą do wyraźnie złego samopoczucia (distresu),

które może pojawić się dopiero w późniejszym okresie;



f) zaburzenie zazwyczaj, ale nie zawsze, współwystępuje z istotnymi

trudnościami w zakresie sprawności zawodowej i społecznej.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10

Zaburzenia osobowości



osobowość paranoiczna



osobowość schizoidalna



osobowość dyssocjalna



osobowość chwiejna emocjonalnie

•

typ impulsywny

•

typ borderline (z pogranicza)



osobowość histrioniczna



osobowość anankastyczna



osobowość lękliwa (unikająca)



osobowość zależna

+ kategorie tymczasowe (DSM-IV i ICD-10)

Upośledzenie umysłowe

Czyli

„obniżenie ogólnej sprawności intelektualnej znacząco poniżej średniej”

odnosi się do ilorazu inteligencji. Wartość średnia, określająca przeciętny

poziom wykonania testu przez dzieci z danej grupy wiekowej, wynosi 100.

Odchylenie standardowe ( w większości badanych grup) wynosi 15. Około 2/3

wyników mieści się w granicach

im plus

im minus

jednego odchylenia

standardowego, czyli w przedziale 85-115. Znacząco poniżej średniej oznacza,

że poniżej dwóch odchyleń standardowych. Taką wartością jest 70.

Stopnie upośledzenia umysłowego odnoszące się do wartości ilorazu

inteligencji przedstawiają się następująco:



Lekkie upośledzenie

69 – 50



Umiarkowane upośledzenie

49 – 35



Znaczne upośledzenie

34 – 20



Głębokie upośledzenie

poniżej 20

Wiek inteligencji (W.I.)

II = x 100

Wiek życia (W. Ż.)

Upośledzeniu umysłowemu mogą towarzyszyć różne zaburzenia fizyczne, a

zapadalność na zab. psychiczne jest 3-4 razy większa niż w normalnej

populacji.

rys. Przyrządy stosowane
w zakładach dla
obłąkanych

rys. Wypędzanie diabła za pomocą
egzorcyzmów

rys. Pacjenci w szpitalu w Bedlam

rys. Zdjęcie łańcuchów

obłąkanym

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53