SYSTEMATYKA

GRZYBÓW

MIKOLOGIA

SYSTEMATYCZNA

Regularnie septowana grzybnia
Faza dikariotyczna

Gromada

Ascomycota

Gromada

Basidiomycota

Gromada

Ascomycota

Ponad 60 % opisanych gatunków grzybów

Większość porostów to grzyby workowe

Wszystkie znane grupy ekologiczne i troficzne

Zdolne do rozkładu bardzo zróżnicowanych i
złożonych substratów organicznych

Synapomorfia – worek (typ zarodni)

Wewnątrz worka (komórki macierzystej
worka):

kariogamia

,

mejoza

,

wykształcenie

zarodników
workowych

Rodzaje worków

Prototunikowe

Jednotunikowe

wieczkowe
bezwieczkowe

Dwutunikowe

Rodzaje worków

Prototunikowe

Jednotunikowe

wieczkowe

bezwieczkowe

Dwutunikowe

Rodzaje worków

Prototunikowe

Jednotunikowe

wieczkowe

bezwieczkowe

Dwutunikowe

Rodzaje worków

Prototunikowe

Jednotunikowe

wieczkowe
bezwieczkowe

Dwutunikowe

Postacie:

strzępkowa

i

komórkowa

(drożdżoidalna)

dymorfizm

–

występowanie w cyklu życiowym

postaci

komórkowej i

strzępkowej

Duże znaczenie stadium niedoskonałego
(rozmnażającego się bezpłciowo) –

anamorfy

Cykle życiowe:

haplontyczny, haplodiplontyczny,
haplodikariotyczny

Taphrinomycotina

Saccharomycotina

Pezizomycotina

Taphrinomycotina i Saccharomycotina–

formy drożdżoidalne i strzępkowe
(generalnie brak owocników)

Pezizomycotina – formy strzępkowe (wykształcają owocniki)

Podgromada

Taphrinomycotina

Drożdżoidalne (tylko w tej grupie tzw. drożdże
rozszczepkowe) i strzępkowe

Zjawisko

dymorfizmu

Prosty sposób
tworzenia worków

Schizosaccharomyces pombe

Rząd

Pneumocystidales

Pneumocystis carini, P. jirovecii

Sprawca

oportunistycznych mikoz

u

ludzi/zwierząt o obniżonej odporności -
zapalenia płuc (PCP =

P

neumo

c

ystis

P

neumonia), infekcje pozapłucne (gł. pacjenci

z AIDS)

Gromadzenie eozynofilnego
materiału w płucach (komórki
patogena, komórki obronne,
białka i in.)

Rożne szczepy wykazują dużą specyficzność
względem żywicieli
P. jirovecii – patogen człowieka

W 1909 opisany jako forma morfologiczna
Trypanosoma cruzi

Do lat 80-tych XX w. zaliczany do
pierwotniaków (podobna morfologia, brak
ergosterolu, wrażliwość na leki
przeciwpierwotniakowe, brak wzrostu w
hodowlach)

Badania DNA dowiodły, że jest to grzyb
workowy

Cykl życiowy słabo zbadany

Trofozoidy

(1n)

– podziały komórek

Koniugacja trofozoidów (syngamia) – powstanie
zygoty,

tzw.

procysty

(2n)

Mejoza i mitoza wewnątrz procysty

Produkcja 8 komórek
wewnątrz dojrzałej

cysty

Rozpad ściany cysty
– uwalnianie komórek

Kiełkowanie komórek
– trofozoidy

Rząd

Taphrinales

Pasożyty biotroficzne roślin
okrytozalążkowych

Powodują
deformacje
organów
(hipertrofia
i hiperplazja)

Ok. 130 gatunków

Taphrina deformans

Taphrina betulina

Taphrina pruni

Warstwa komórek
macierzystych worka
na powierzchni
żywiciela
(wewnątrz nich mejoza
i wykształcenie
zarodników
workowych)

Strzępki dikariotyczne (n+n) – postać wegetatywna

Zarodniki workowe pączkują wykształcając
komórki drożdżoidalne

Kopulacja komórek drożdżoidalnych –

powstanie strzępek

dikariotycznych

Drożdżoidalne (drożdże pączkujące) i strzępkowe

Brak owocników

Ok. 280 gatunków

Podgromada

Saccharomycotina

Rząd

Saccharomycetales

Drożdże
pączkujące

Stadium
wegetatywne
1n lub 2n
(cykl haplontyczny
lub
haplodiplontyczny)

Saccharomyces cerevisiae cykl życiowy
haplodiplontyczny

Cienkościenny worek;
zarodniki uwalniane
poprzez rozpad
lub rozpłynięcie
się ściany worka

Candida albicans

Komensal, na
nabłonkach
W postaci
drożdżoidalnej

Postać
strzępkowa
– inwazyjna

kandidioza - u osób o obniżonej
odporności

Większość znanych workowców, ok. 3345
rodzajów

Ciałka Woronina
w pobliżu sept

Stadium wegetatywne
haploidalne

Owocniki
– wykształcanie związane z procesem
płciowym

Podgromada

Pezizomycotina

strzępki askogeniczne (n+n)
strzępki owocnika (1n)

Typy owocników:
klejstotecjum
perytecjum
apotecjum
pseudotecjum (=
askostroma)

Rozwój worka:
Strzępka workotwórcza
Komórka workotwórcza = komórka haczykowata
Komórka macierzysta worka
Worek

2

1

mitoza

3

kariogamia

4

mejoza

5

zarodniki

Rozmnażanie bezpłciowe
– anamorfa

Produkcja mitospor
– głównie konidiów

Grzyby anamorficzne
(= grzyby mitosporowe
= grzyby niedoskonałe
= Deuteromycota
= Fungi Imperfecti)
grzyby, które wykształcają
tylko stadium niedoskonałe

Klasy:

Arthoniomycetes
Dothideomycetes
Eurotiomycetes
Laboulbeniomycetes
Lecanoromycetes
Leotiomycetes
Lichinomycetes
Orbiliomycetes
Pezizomycetes
Sordariomycetes

Klasa

Eurotiomycetes

Rząd

Eurotiales

Emericella sp.

Klejstotecja
Worki prototunikowe

Stadia niedoskonałe głównie:
Penicillium Aspergillus

Aspergillus – teleomorfy: Eurotium, Emericella i
inne
Penicillium – teleomorfy: Talaromyces,
Eupenicillium

Saprobionty i oportunistyczne pasożyty

Eurotium sp.

Emericella sp.

Penicillium digitatum
i P. italicum

Produkuje patulinę –
toksynę i silny
antybiotyk

W rozkładzie główną
rolę odgrywają enzymy
pektynolityczne

Penicillium expansum

Penicillium spp.

Penicillium notatum, P. chrysogenum – penicylina

Penicillium roqueforti, P. camemberti – produkcja serów

Penicillium roqueforti

Roquefort
Gorgonzola
Stilton
Cabrales
Bleau
d’Auvergne

Brie
Camembert

Aspergillozy:

A. flavus
A. fumigatus
A. glaucus
A. nidulans
A. niger
A. versicolor

Aflatoksyny - pochodne
difumarokumaryny
Silne kancerogeny

Aspergillus oryzae
- enzymy amylolityczne

Produkcja:
Miso (pasta sojowa)
Shoyu (sos sojowy)
Sake

Klejstotecja
Worki prototunikowe
Symbionty mutualistyczne - ektomikoryza

Elaphomyces
muricatus

Wnętrze owocnika rozpada się na masę zarodników
– tzw. gleba

Ektomikoryza – symbioza mutualistyczna

Grzyby: głównie Basidiomycota,

również Ascomycota,
wyjątkowo Zygomycota (Endogone sp.),

Struktury: mufka, sieć Hartiga,

grzybnia ekstramatrykalna (ryzomorfy)

Rząd

Onygenales

Bardzo duże zdolności lityczne:
celulolityczne, ligninolityczne,
keratynoiltyczne

Uproszczone owocniki (klejstotecja) i worki
prototunikowe

Ok. 120 gatunków

Onygena
equina

Onygena
corvina

Najważniejsze
anamorfy
dermatofitów:
Epidermophyton
Microsporum
Trichophyton

Trichophyton spp.

Microsporum canis – powoduje grzybice
psów i kotów, może przenosić się na ludzi

Klejstotecja z
przyczepkami

Klasa

Leotiomycetes

Rząd

Erysiphales

Worki jednotunikowe,
zebrane w pęczek

Choroby: mączniaki prawdziwe

Stadium niedoskonałe Oidium sp.
– obecnie ważna cecha
taksonomiczna

Biotroficzne pasożyty
roślin

Erysiphe (Microsphaera) alphitoides

Erysiphe (Sawadea) bicornis

Phyllactinia guttata

Rząd

Leotiales

Neobulgaria pura

Leotia lubrica

Monilia fructigena

Monilinia sp.
– teleomorfa

Anamorfa: Monilia

Monilia laxa

Monilia fructigena

sporodochia

konidiofor

Botryotinia
fuckeliana
– teleomorfa

Anamorfa:
Botrytis cinerea
(choroba: szara pleśń)

Botrytis cinerea – konidiofory

Regiony:
Tokaj (Węgry)
Sauternes (Francja)
Rheingau (Niemcy)

Botrytis cinerea
– szlachetna pleśń
(ang. noble rot)

Rząd

Rhytismatales

Rhytisma acerinum

Choroba:
czarna plamistość liści klonu

Lophodermium spp.

choroba:
osutka sosny

Perytecja pojedyncze lub w stromach

Worki
jednotunikowe
bezwieczkowe

Głównie
pasożyty

Klasa

Sordariomycetes

Rząd

Hypocreales

Perytecja i
askospory
(rozpadają się na
pojedyncze komórki)

skleroty (sporysz) i
podkładki

Claviceps purpurea

Stadium niedoskonałe

Słodka wydzielina

Claviceps purpurea

Sporysz (sklerota)
produkuje
alkaloidy (m.in.
ergotaminę),
kwas lizerginowy
(prekursor LSD)

Ergotyzm (ogień św.
Antoniego)
Objawy: ból, gangrena,
konwulsje, halucynacje,
psychoza

Zastsowanie w medycynie
(obkurczanie naczyń
krwionośnych i mięśni
gładkich)

Cordyceps militaris
- podkładki na owadach

Cordyceps
myrmecophila

Cordyceps
polycephala

Cordyceps capitata – pasożyt owocników
Elaphomyces

Epichloe typhina – endofit – produkcja neurotoksyn

..

Worki jednotunikowe
z pierścieniem
(amyloidalnym)

Perytecja w stromie
lub pojedynczo

Saprobionty, pasożyty

Rząd

Xylariales

Xylaria polymorpha

Xylaria hypoxylon

Hypoxylon
fragiformae

Biała zgnilizna –
jednoczesny rozkład celulozy i ligniny

Teleomorfy:
woskowate, malutkie apotecja,
worki jednotunikowe
bezwieczkowe

np. Orbilia sp.

Na drewnie, siedliska ubogie w azot

Klasa

Orbiliomycetes

Rząd

Orbiliales

Arthrobotrys anchonia

Arthrobotrys dactyloides

Arthrobotrys oligospora

Dactylellina sp.

Worki jednotunikowe
wieczkowe
lub pseudoprototunikowe
(wtórnie!)

Klasa

Pezizomycetes

Rząd

Pezizales

Owocniki typu apotecjum lub (wtórne!)
klejstotecjum

Peziza sp.

Sowerbyella sp.

Sarcoscypha sp.

Aleuria sp.

Morchella sp.

Gyromitra esculenta

gyromitryna –
neurotoksyna

Tuber uncinatum

Tuber sp.

Ewolucja trufli

Klasa

Dothideomycetes

Rząd

Dothideales

Owocniki typu
pseudotecjum (askostroma)

Worki dwutunikowe

Bardzo zróżnicowane
morfologicznie

Venturia inaequalis
Parch jabłoni

zarodniki konidialne

Entomophtora

muscae

Patogeny zwierząt, np.
owadów,
płazów, glonów, lub
saprobionty

Podgromada

Entomophthoromycotina

Rząd

Entomophthorales

Na zewnątrz pancerza wyrastają

konidiofory

wytwarzające

konidia

Wnikają przez uszkodzenia pancerza, drobne
otwory, wyściółkę jelita oraz aktywnie
(mechaniczne i enzymatyczne przebicie
pancerza)

Wewnątrz owada grzybnia rozpada się na tzw.

ciałka

strzępkowe

(ang. hyphal bodies)

Tworzone są też zarodniki przetrwalnikowe

Duża specyficzność, np.:
Entomophthora muscae –
muchy
Erynia neoaphidis – mszyce
Massospora cicadina –
cykady

W przypadku
owadów
powodują niekiedy
masowe
wymieranie –
używane jako

bioinsektycydy

(biokontrola)

Atakuje przeważnie samce, przerasta odwłok, nie
przechodzi do tułowia, pozwala na poruszanie się i
reakcję na hormony płciowe - prawdopodobnie
mechanizm rozprzestrzeniania

Zarodniki przetrwalnikowe stają się aktywne po 13-17 lat, infekują najpierw
stadium nimfy, potem rozwijają się w dorosłych owadach

Massospora cicadina – pasożyt cykad