Badania

międzykulturowe

• Wartości są pojęciami lub

przekonaniami o pożądanych stanach
docelowych lub zachowaniach, które
wykraczają poza specyficzne
sytuacje, kierują wyborami i oceną
zachowań i zdarzeń, oraz są
uporządkowane w hierarchię

Uniwersalny model struktury wartości

Schwartza

• Schwartz badał 57 wartości w 38 krajach świata.
• Osobami badanymi byli nauczyciele i studenci,

uznani przez Schwartza za „nosicieli wartości”

• Prawie we wszystkich badanych krajach odkryto

ten sam wzajemny układ wartości

• Dlatego Schwartz nazwał swój model

uniwersalnym modelem struktury wartości

• W 1992 roku powstała pierwsza wersja modelu,

na podstawie danych jedynie z 20 krajów, a w
1994 wersja druga

• Poszczególne społeczeństwa różnią się tym, które

wartości są w nich uznawane za najważniejsze

Uniwersalny model Schwartza (wersja 1994)

• W tej wersji Schwartz wyróżnił 7 kategorii

wartości:

– Pozycja społeczna (hierarchy, czasem

określane jako wartości hierarchiczne):

obejmuje wartości związane z wyznaczaniem

miejsca jednostki w systemie (np.

zamożność, władza, posiadanie wpływów)

– Konserwatyzm (conservatism): obejmuje

wartości związane z identyfikowaniem się z

tradycyjnym porządkiem świata społecznego

(np. szacunek dla starszych, pobożność,

szanowanie tradycji, bezpieczeństwo

narodowe)

– Harmonia (harmony): określa stosunek do

środowiska naturalnego, troskę o otoczenie

(np. ochrona środowiska, pokój na świecie,

jedność z naturą, piękno)

Uniwersalny model Schwartza (wersja 1994)

c. d.

– Więzi partnerskie (egalitarian commitment,

czasem tłumaczone jako wartości równościowe

lub egalitarystyczne): odnoszą się do współpracy

z innymi i gotowości brania pod uwagę dobra

innych ludzi (np. równość, uczciwość, gotowość

do pomagania, sprawiedliwość społeczna)

– Autonomia intelektualna (Intellectual Autonomy):

wartości związane z chęcią poznawania świata i

niezależnością myślenia (np. wolność, ciekawość

świata, otwarty umysł, kreatywność)

– Autonomia emocjonalna (Affective autonomy):

nieskrępowane kierowanie się swoimi

odczuciami(np. ekscytujące życie, przyjemności,

urozmaicone życie)

– Indywidualne sprawności (mastery, czasem

tłumaczone jako mistrzostwo lub własne

sprawstwo): podkreśla własną aktywność

podmiotu, zmienianie świata, sprawowanie

kontroli nad otoczeniem, osiąganie celów (np.

bycie zdolnym, ambicja, odnoszenie sukcesów,

bycie niezależnym, decydowanie o wyborze

celów)

Model Schwartza (wersja 1994)

Model Schwartza (wersja 1994)

• W badaniu społeczeństw Europy

Wschodniej i Zachodniej wykryto wpływ

systemu komunistycznego na hierarchię

wartości

• Społeczeństwa, które doświadczyły

życia w ustroju komunistycznym (w tym

Polska) ceniły sobie wartości

konserwatywne i pozycję

społeczną, natomiast wartości z grupy

więzi partnerskich, autonomii

intelektualnej i emocjonalnej oraz

własnego sprawstwa były mniej

cenione w porównaniu do społeczeństw

Europy Zachodniej

World Values Survey (WVS) i European

Values Survey (EVS) pod

kierownictwem Ingleharta

• Inglehart wyróżnił dwa wymiary

wartości

– wartości tradycyjne (m. in.

konserwatyzm, religijność) vs. wartości
świecko-racjonalne

– wartości związane z przeżyciem

(materialistyczne) vs. wartości
samoekspresji (postmaterialistyczne)

Wyniki badań WVS i EVS.

• Procesy industrializacji (uprzemysłowienia) wiążą się z

różnicowaniem społeczeństw na wymiarze 1 (wartości

tradycyjnych – świecko-racjonalnych), natomiast procesy

postindustrializacji powodują zróżnicowanie na wymiarze 2

(wartości związanych z przeżyciem – samoekspresji). Można

więc zauważyć, że ten wymiar nabrał znaczenia dopiero

stosunkowo niedawno.

• Społeczeństwa ceniące wartości tradycyjne kładą nacisk na

dominację mężczyzn w życiu gospodarczo-politycznym, są

nietolerancyjne względem aborcji, rozwodów czy

homoseksualizmu, cenią wartości prorodzinne, wykazują

względny autorytaryzm, często są religijne. Wartości te

obowiązywały głównie w społecznościach preindustrialnych,

zależnych od ścisłej współpracy członków własnej rodziny. W

społeczeństwach industrialnych, ceniących sobie wartości

świecko-racjonalne, obowiązują przeciwne poglądy.

• Społeczeństwa ceniące sobie wartości związane z przeżyciem

przejawiają przywiązanie do bezpieczeństwa ekonomicznego i

fizycznego kosztem jakości życia czy samoekspresji. Poza tym

cechują się niższym poziomem zadowolenia z życia, większym

rygoryzmem moralnym, nieufnością względem innych i

niechęcią do protestów obywatelskich, oraz przywiązaniem do

rozwoju gospodarczego kosztem podtrzymywania stosunków

międzyludzkich . W społeczeństwach ceniących samoekspresję

jest oczywiście odwrotnie.

WVS i EVS – c.d.

• Bogate społeczeństwa w miarę rozwoju

gospodarczego zaczynają przechodzić od wartości

materialistycznych, skoncentrowanych na poczuciu

bezpieczeństwa do wartości postmaterialistycznych,

związanych z samoekspresją i poczuciem

przynależności.

• Można to wyjaśnić odwołując się do koncepcji

hierarchii potrzeb Maslowa: dopiero wraz z

zaspokojeniem potrzeb niższego rzędu (np.

bezpieczeństwa) dochodzi do pojawienia się potrzeb

wyższego rzędu (np. samoekspresji)

• Kraje ubogie koncentrują się na zdobywaniu dóbr

ekonomicznych, natomiast kraje bogate na stylu życia.

Bogacenie się społeczeństw wiąże się z wydłużeniem

oczekiwanej długości życia i (do pewnej granicy) ze

wzrostem satysfakcji z niego. Przechodzenie od

wartości materialistycznych do postmaterialistycznych

jest jednym z aspektów przechodzenia od

nowoczesności do ponowoczesności.

Polska w badaniach WVS i EVS

• całokształt wyników Światowego Sondażu Wartości

wskazuje na przywiązanie Polaków do wartości
materialistycznych.

• na mapie wartości, uwzględniającej wymiary wartości

wyróżnione przez Ingleharta, Polska w 1990 roku
znajdowała się bliżej bieguna wartości związanych z
przeżyciem niż wartości samoekspresji oraz bliżej
bieguna wartości tradycyjnych niż świecko-
racjonalnych.

• w przeciągu 7 lat (od 1990 do 1997) Polska przesunęła

się na wymiarze wartości tradycyjnych w kierunku
wartości świecko-racjonalnych. W 1997 roku taka
sama waga była przypisywana obu tym grupom
wartości. Nadal silniej są u nas zaznaczone wartości
związane z przeżyciem (materialistyczne) niż wartości
samoekspresji

• Struktura wartości: największe tempo przemian i

największe różnice międzypokoleniowe spośród
młodych demokracji europejskich

Pozostałe prawidłowości dotyczące

Polaków

w badaniach EVS

• Rygoryzm moralny we wszystkich sferach

moralności

• Relatywnie wysoki absolutyzm moralny

• Wiara w rozpowszechnienie łamania norm

moralnych przez innych

• Niskie poparcie dla protestów

• Niski poziom zaufania interpersonalnego

(19%, 4 miejsce od końca)

• Więzi społeczne: przywiązanie do rodziny

(92%), relatywnie małe znaczenie przyjaciół

(27%)

• Praca: ważna (78%), najważniejsze w pracy

jest wynagrodzenie (93%)

Porównanie Europy Wschodniej i

Zachodniej

• Wykresy na podstawie danych zebranych

w ramach badania EuroStat

• Źródło analiz: Boski, 2010.

Różnice między krajami

postkomunistycznymi i

pozostałymi

• Kraje postkomunistyczne mają niższy poziom

rozwoju gospodarczego i są biedniejsze, ale ich
gospodarka rozwija się o wiele szybciej w ciągu
ostatniej dekady niż państwa zachodnie, są też
mniej zadłużone

• Jakość życia, mierzona za pomocą

zróżnicowanych wskaźników, jest o wiele niższa w
krajach postkomunistycznych

• Kraje postkomunistyczne charakteryzuje krótsza

długość życia ich mieszkańców. Odpowiedzialne
za to są głównie samobójstwa, zabójstwa i
wypadki drogowe

Czynniki uzyskane w skalowaniu wielowymiarowym na

podstawie wskaźników socjo-ekonomicznych (Boski,

2010)

Dobrobyt ekonomiczny i jakość życia

N

a

g

łe

z

g

o

n

y

Długość
geogr.,
r(32)=.614***

S

z

e

ro

k

o

ś

ć

g

e

o

g

r.

,

r(

3

2

)=

.6

9

9

**

*

Roszczeniowość

• Na poziomie międzykulturowym

wyróżniono 2 wymiary postaw
roszczeniowych:

– Roszczeniowość
– Mściwość

Korelaty roszczeniowości i

mściowości na poziomie

międzykulturowym

Roszczeniow
ość

Mściwość

Indeks wolności gospodarczej

ujemnie

brak związku

Wolność od korupcji

ujemnie

brak związku

Indeks demokracji

ujemnie

brak związku

Indeks percepcji korupcji

ujemnie

brak związku

Światowy wskaźnik pokoju (nisko =
dobrze)

dodatnio

brak związku

Jakość życia (QoL)

ujemnie

brak związku

Zadowolenie z życia (SWLS)

ujemnie

brak związku

Human Development Index

ujemnie

brak związku

Gender inequality

dodatnio

brak związku

PKB per capita

ujemnie

brak związku

Przeżycie vs. samoekspresja

ujemnie

brak związku

Wartości tradycyjne vs. świecko-
racjonalne

brak związku

brak związku