SOCJOLOGIA

Struktura społeczna. Inteligencja

Koncepcje inteligencji jako zbiorowości

ludzi:

1.

wyróżniających się walorami intelektualnymi, artystycznymi
czy moralnymi, niezależnie od ich kondycji społecznej

Kryterium: wybitne cechy i zasługi

2. trudniących się zawodowo pracą umysłową lub artystyczną

Kryterium:

typ

zajęć

zawodowych

i

niezbędny

poziom

wykształcenia

3. którzy opierają egzystencję na pracy umysłowej i w związku z

tym znajdują się w określonym miejscu struktury społecznej

Kryterium: usytuowanie między klasami wyższymi i niższymi

4. wyróżniona ze względu na szczególny typ orientacji

aksjologicznych a nie z uwagi na posiadane wykształcenie czy
wykonywany zawód

Kryterium: kompetencje intelektualne

Rodowód terminu „inteligencja”

Rodowód pojęcia

niejasny: myśl rosyjska albo polska XIX w

Pochodzenie terminu

od rosyjskiego pisarza P.Boborykina (1860)

Początki inteligencji wschodnio- i środkowoeuropejskiej

- okres

przeobrażeń społecznych między feudalizmem i kapitalizmem.

Inteligencja nie ma odpowiednika w strukturach społecznych
społeczeństw zachodnioeuropejskich

Inteligencja jest wytworem regionalnych procesów historycznych

:



zacofanie cywilizacyjne,



słabe mieszczaństwo,



brak suwerenności narodowej

Funkcje inteligencji wschodnio- i

środkowoeuropejskiej

Inteligencja jako twórca i nosiciel idei:



łączyła dany kraj ze światem



ustalała wzory wpływów i ochrony rodzimości

Inteligencja jako przywódca emancypacyjnych ruchów

społecznych i

narodowych

:



miała

świadomość

położenia

cywilizacyjnego

i

narodowościowego



potrafiła przekształcić ją w kwestię społeczną i narodową

Inteligencja jako reprezentant innych grup i warstw

społecznych:



szlachta ziemiańska już nie mogła, a klasa średnia jeszcze nie
mogła przewodzić stąd „ zastępcza rola inteligencji” w XIX w.

Społeczna genealogia inteligencji

polskiej

Dwa stanowiska:
1.

Szlachecka genealogia inteligencji

Szlachta i ziemiaństwo jako baza rekrutacyjna
Wartości inteligenckie wywodzą się z kultury szlacheckiej czy

ziemiańskiej

2.

Zróżnicowana genealogia inteligencji:

Średnie i niższe warstwy miejskie jako baza rekrutacyjna



lekarze i inżynierowie – pochodzenie mieszczańskie;



literaci i prawnicy – pochodzenie ze zubożałej szlachty;



w zaborze pruskim i austriackim wyższy odsetek inteligencji



pochodzenia chłopskiego

3.

Tendencja do autoreprodukcji inteligencji

Kształtowanie się inteligencji

polskiej.

Stara inteligencja XIX w - 1945

Początki – rozwój instytucji biurokratycznych, profesjonalnych struktur,

przemysłu i

kapitalistycznego rynku pracy XVIII-XIX wiek

Kształtowanie się poczucia odrębności inteligencji po powstaniu

styczniowym



ideologia określającą jej rolę w życiu publicznym,



organizacje zawodowe podtrzymujące spoistość zawodową



kultura narodowa, oświata i działalność społeczna

Liczebność warstwy inteligenckiej w latach 60. XIX w:
w Polsce – 0,73% ogółu ludności
we Francji – 8,2% ogółu ludności

Sposoby wejścia do warstwy inteligenckiej:



cenzus wykształcenia - ukończenie szkoły elementarnej (1860 r – 2,7%

ludności Królestwa Polskiego)



komisje egzaminacyjne (jak we Francji, Anglii, czy Niemczech) –

lekarze, aptekarze, nauczyciele

Tradycyjny etos inteligencji polskiej

Orientacja prospołeczna

: działanie na rzecz dobra wspólnego

W sferze wartości:



rola superarbitra, przywódcy uniwersalnego czy lokalnego



reprezentanta innych grup czy wartości

Styl życia

: utrzymywanie odrębności kulturalnej i towarzyskiej –

„dobre towarzystwo” jako ideologia uprzywilejowanego stanu

Mentalność ekonomiczna

: niechęć do zajęć produkcyjno-

utylitarnych

Poczucie wyższości wobec zawodów klasy średniej

Poczucie misji:

świadomość własnej roli kulturotwórczej,

mniejsze

znaczenie zadań wynikających z pełnienia ról zawodowych

Nowa inteligencja polska 1945 -

Sposoby wejścia do warstwy inteligenckiej:

1. w wyniku masowych przekształceń strukturalnych



Straty w II wojnie światowej ok.35% liczebności



Masowy napływ ze środowisk

robotniczych

i

chłopskich

.

Mężczyźni

35%

35%

Kobiety

60%

15%

ogółu pracowników umysłowych w latach 1950-4.

2. z „nadania” za działalność polityczną, za pochodzenie, z

woli władz

Zmiany etosu inteligencji:

Poczucie wykorzenienia, brak ciągłości pokoleniowej, brak

wzorców

sprawowania roli, konieczność wypracowania własnego etosu

Inteligencja wschodnio- i

środkoweuropejska po 1989 roku

Proces różnicowania się inteligencji na:

1.

specjalistów (professions)

zorientowanych na

indywidualny sukces, efektywność i modernizację.

2.

inteligencję humanistyczną

, która podtrzymuje

kulturową narodową tradycję i jest pośrednikiem
pomiędzy polską kulturą narodową a innymi kulturami.