Maria Gordon

Psychologia

penitencjarna

Wykład 10

Zadania psychologów

więziennych.

(Opiniowanie psychologiczne)

„Psycholog

z

racji

swych

kwalifikacji

zawodowych, jest wysoko wyspecjalizowanym
fachowcem, znawcą osobowości ludzkiej,
praw które rządzą jej reagowaniem na
określone sytuacje i jej zmienianiem się pod
wpływem

tych

sytuacji.

Specyficzne

przygotowanie

naukowe

i

zawodowe

psychologa nastawia go na niesienie ludziom
pomocy i już przez to czyni go naturalnym
rzecznikiem resocjalizacji w środowisku, w
którym

jeszcze

żywe

są

tradycje

formalistycznych represji”. (A. Lewicki)

Kwalifikacje zawodowe psychologów:

–

znajomość

teorii

psychologicznych

wyjaśniających
mechanizmy i uwarunkowania zachowań
osób
popełniających czyny zabronione prawem,

–

znajomość metod diagnozowania tych

mechanizmów i uwarunkowań,

–

umiejętność interpretowania wyników badań i

opracowania indywidualnych diagnoz,

–

znajomość i umiejętność posługiwania się

metodami psychokorekcyjnymi.

Psychologiczna

diagnoza

kliniczna.

Proces diagnostyczny zawsze obejmuje
pewną sekwencję zdarzeń polegających
na:

–

zaistnieniu

stanu

dyskomfortu

psychicznego
utrudniającego normalne funkcjonowanie
człowieka,

–

rozpoznaniu i wyjaśnieniu przyczyn owego

stanu,
czyli dokonaniu właściwej diagnozy
psychologicznej,

–

udzielaniu

pomocy

psychologicznej

adekwatnej

do

wyniku diagnozy

- przedmiotem poznania jest osobowość
jednostki
- zachowania świadczące o trudnościach
pacjenta
w przystosowaniu do otoczenia
- procesy psychiczne, które warunkują stan
nieprzystosowania wyrażający się
zaburzeniami

zachowania,

zachowaniami

dezadaptacyjnymi.

Model

funkcjonalny

diagnozy

Proces diagnostyczny polega na:

-

rozpoznaniu zachowań świadczących o trudnościach
pacjenta w regulowaniu stosunków z otoczeniem i
określeniu obszarów tych trudności

-

wyjaśnieniu

psychologicznych

mechanizmów

warunkujących

stan

nieprzystosowania,

czyli

dokonaniu diagnozy negatywnej

-

wyodrębnieniu

czynników,

które

wpływają

tonizująco lub kompensująco w stosunku do
istniejących dysfunkcji psychicznych, to jest
dokonaniu diagnozy pozytywnej

-

sformułowanie programu oddziaływań korekcyjnych

Model psychospołeczny diagnozy
klinicznej.

- ujmowanie człowieka jako jednostkę odrębną i w

kontekście społecznym równocześnie

- człowiek w tym samym czasie jest:
„tu i teraz” – ze swymi problemami,

„wtedy” – z bagażem swego indywidualnego
doświadczenia,

„potem” – ze swymi oczekiwaniami, aspiracjami,

planami i marzeniami.

Jednocześnie pełni wiele rozmaitych ról
społecznych i podlega działaniu różnych instytucji.

Model psychospołecznej diagnozy
klinicznej

wykorzystuje

dorobek

psychologii społecznej, tj. nauki o
wpływie sytuacji społecznych na
zachowanie człowieka i uwzględnia
nie tylko samą diagnozę, ale także
kontekst społeczny, w którym ona
powstaje.

Cztery płaszczyzny organizacji życia
społecznego wg J. W. Getzelsa:

-

ideologiczna

, na którą składają się normatywne

treści życia społecznego, wzory zachowań, cele
działań społecznych, hierarchia wartości społecznych,

-

instytucjonalna

, rozpatrywana przez pryzmat ról i

wymagań społecznych,

-

psychologiczna

, tworzona przez konkretnych ludzi, ich

osobowości i określone właściwości psychiczne,

- podkulturowa

, dotycząca nieoficjalnie rozwijającego się

życia społecznego i wynikających z tego norm i wartości.

Ważnym

celem

psychologicznych

badań

diagnostycznych polegających na uwzględnianiu

kontekstu

społecznego,

jest

zapewnienie

systemowi

społecznemu

możliwie

dużej

funkcjonalności. Bowiem tak rozumiana diagnoza

pozwala odpowiedzieć na pytanie o to jakie

warunki muszą być spełnione, by ludzie działali w

sposób skłaniający ich do dostosowywania

własnych możliwości do wymagań instytucji.

Na społeczną funkcję psychologicznej diagnozy
klinicznej zwrócił uwagę już w latach sześćdziesiątych
T. Parsons, podkreślając, że sposób traktowania osób,
które mają trudności w regulacji swoich stosunków z
otoczeniem zależy od wielu czynników, a zwłaszcza
od:

1)

liczebności osób z określonymi zaburzeniami (np.
liczby

narkomanów,

chorych

na

AIDS,

osób

niepełnosprawnych, niewidomych w więzieniach,
samouszkadzających się więźniów)

2)

rozmiaru trudności przystosowawczych (ilości ról
społecznych, które zostają wyłączone).

Instytucja

jest

tym

bardziej

zainteresowana

rozpoznaniem zjawiska, im większe jest nasilenie tych
problemów.

Zatem:

- o podjęciu czynności diagnostycznych przez psychologa
decydują nie tylko specyficzne właściwości osób badanych, lecz
także określone mechanizmy społeczne mające zapewnić
funkcjonalność danego systemu społecznego
- działalność diagnostyczna psychologów jest limitowana nie tylko
potrzebami jednostek, lecz także interesem społecznym
- niezgodność z zakorzenionym przekonaniem, że diagnoza
kliniczna powinna być wykonywana zawsze w interesie osoby
badanej
- psycholog diagnosta jest pośrednikiem (konsultantem, doradcą)
między systemem społecznym, a badaną jednostką. Psycholog,
poprzez dialog z pacjentem i członkami jego otoczenia,
współtworzy diagnozę
- wzrost szansy realizacji rezultatów diagnozy przez to, że
diagnoza, w której uczestniczą osoby zainteresowane powinna być
łatwiej przez nie zaakceptowana

Diagnoza kliniczno –
penitencjarna

- specyficzne zaburzenia zachowania człowieka,

tj. zaburzenia występujące w płaszczyźnie ról i

wymagań społecznych

- zmianą w funkcjonowaniu osób dokonujących

przestępstw jest zainteresowany personel

więzienny, szeroko rozumiane społeczeństwo,

albo mówiąc inaczej, instytucja państwa.

Powinni być też zainteresowani oni sami, gdy

chcą uniknąć kolejnych kar i poprawić jakość

swojego życia.

- zaburzenia zachowania jakimi są zachowania

przestępne należy rozpatrywać w kontekście

społecznym.

Uregulowania prawne



1959r.

przepisy

regulujące

działalność

oddziałów

obserwacyjno – rozdzielczych organizowanych od 1958 roku



zadania:

- wykonywanie badań diagnostycznych więźniów trudnych,

zdemoralizowanych, którzy dokonali przestępstwa przy
dużym nasileniu złej woli albo też wielokrotnie

- doradzanie personelowi więziennemu w sprawach

postępowania z więźniami,

- utrzymywanie kontaktu z zakładami karnymi do których

skierowano zbadanych, w celu uzyskania informacji o
realizacji i skuteczności zalecanych metod oddziaływania
resocjalizacyjnego

- kontakt z ośrodkami naukowymi w celu uzyskania pomocy

w doborze metod badawczych.



1975 rok (uszczegółowione w 1977 roku)
Badaniami psychologicznymi obejmowano skazanych:

- jeżeli ich zachowanie wskazywało na poważny stopień

demoralizacji lub na odchylenia od normy psychicznej,
tendencje do samoagresji, albo szczególny brak
umiejętności
przystosowania się do warunków i wymagań zakładu
karnego
oraz sprawiających z innych przyczyn trudności
wychowawcze

- młodocianych, jeżeli okres kary pozostający im do

odbycia przekraczał trzy lata.

- cel badań psychologicznych - poznanie struktury

i dynamiki osobowości skazanych, szczególnie
psychologicznych i socjologicznych mechanizmów ich
zachowania się oraz ustalenie zindywidualizowanych
metod i środków oddziaływań resocjalizacyjnych.

Ob

ecnie

zadania

diagnostyczne

psychologów

wynikają z przepisów artykułu 83 Kodeksu karnego
wykonawczego,

a

ponadto

z

przepisów

wykonawczych do tego kodeksu



Celem psychologicznych badań diagnostycznych jest:

-

wyjaśnienie procesu wykolejenia społecznego skazanego, stopnia jego
demoralizacji oraz ocena podatności na oddziaływania resocjalizacyjne,

-

opracowanie

psychologicznej

charakterystyki

aktualnego

stanu

psychicznego skazanego, jego stosunku do popełnionego przestępstwa,
a także do zadań i obowiązków wiążących się z wykonywaniem kary,

-

ustalenie

ewentualnej

potrzeby

oddziaływania

specjalistycznego

i skierowania skazanego do odbywania kary w systemie terapeutycznym,

-

opracowanie wskazań w zakresie klasyfikacji, nauczania, zatrudnienia
oraz zaleceń dotyczących potrzeby uwzględnienia psychologicznych
i socjologicznych mechanizmów zachowania skazanego przy stosowaniu
zindywidualizowanych oddziaływań.

Dwa ważne cele badań
diagnostycznych.

- podstawa opracowania indywidualnych programów
oddziaływań resocjalizacyjnych i terapeutycznych w
stosunku do osób, które rozpoczynają odbywanie kary
pozbawienia wolności
- rozpoznawanie uwarunkowań zaburzeń zachowania
obserwowanych u więźniów w trakcie odbywania przez
nich kary, zwłaszcza poważnych naruszeń regulaminu,
różnych form zachowań agresywnych i zaburzeń
reaktywnych - w celu ustalenia oddziaływań
korygujących te zachowania.

Zakres badań psychologiczno –
penitencjarnych

- młodociani, jeśli do terminu warunkowego zwolnienia pozostało im co
najmniej 6 miesięcy - skazani na karę dożywotniego pozbawienia wolności
- skazani sprawiający trudności wychowawcze, ujawniający zaburzenia
psychiczne albo szczególny brak umiejętności przystosowania się do
warunków i wymagań zakładu karnego, w którym odbywają karę
- sytuacja, gdy należy dokonać wyboru systemu w jakim skazany powinien
odbywać karę pozbawienia wolności, wyboru odpowiedniego dla niego typu
zakładu karnego i tego, jakim oddziaływaniom terapeutycznym powinien być
poddawany, decyzja o złożeniu wniosku do sądu opiekuńczego w sprawie
przebywania matki wraz ze swym dzieckiem w domu dla matki i dziecka w
zakładzie karnym, możliwość skorzystania z pierwszej przepustki, decyzja o
wymierzeniu skazanemu niektórych kar dyscyplinarnych, decyzja o obciążeniu
skazanego dokonującego samoagresji, kosztami leczenia, decyzja w sprawie
nauczania skazanych, wystąpienie zaburzeń zachowania w postaci stanów
depresyjnych, agresji wobec otoczenia i samoagresji, znacznych trudności w
kontaktach międzyludzkich przyczyniających się do trudności adaptacyjnych
skazanego i zaburzających atmosferę wychowawczą w zakładzie karnym.

Sposób opracowania opinii

- schemat orzeczenia psychologiczno

– penitencjarnego

- schemat opinii wydawanych w

różnych sprawach dot. skazanych

- język opinii (naturalny,

profesjonalny, uniwersalny,
wykraczający poza kompetencje)

Metody badań diagnostycznych

- obserwacja zachowania
- wywiady
- rozmowy diagnostyczna
- analiza wytworów i dokumentów
- testy psychologiczne

Błędy w opiniowaniu

-

wynikające z braków kompetencyjnych

diagnosty

- wynikające z cech osobistych diagnosty
(emocjonalność, poglądy ideologiczne,

przekonania ograniczające, poczucie

omnipotencji)

- wynikające z cech osobistych badanych

(tendencje manipulacyjne, postawy

obronne, mechanizmy obronne)

- wynikające z niedoskonałości metod

diagnostycznych