Zasady nauczania w pedagogice ogólnej
Termin zasada - kilka różnych definicji o różnym stopniu
ogólności i różnym zakresie treściowym.
Definicja zasad: „zasady to ogólne normy
postępowania dydaktycznego, których
przestrzeganie umożliwia realizację procesu
dydaktycznego” (Okoń, 1996, s. 332).
Odnosi się on zarówno do pracy nauczyciela i
działalności uczniów

Duża różnorodność w zakresie formułowania zasad
kształcenia→ brak ogólnie przyjętego kryterium ich
ustalania; zasady formułowali m.in.: W. Okoń, Cz.
Kupisiewicz, J. Półturzycki, W. Zaczyński, K. Kruszewski

.

Tab. 1. Klasyfikacja zasad nauczania.

W. Okoń

Cz. Kupisiewicz J. Półturzycki

1 . Zasada
systemowości
2. Zasada
poglądowości

3. Zasada
samodzielności
4. Zasada związku

teorii z praktyką
5. Zasada efektywności
6. Zasada
przystępności

7. Zasada
indywidualizacji i
uspołecznienia

1 . Zasada
poglądowości
2. Zasada
przystępności w
nauczaniu
3. Zasada
świadomego i
aktywnego udziału
uczniów
4. Zasada
systematyczności
5. Zasada
trwałości wiedzy
uczniów
6. Zasada
operatywności
wiedzy uczniów
7. Zasada wiązania
teorii z praktyką

1 . Zasada
poglądowości
2. Zasada
przystępności

3. Zasada
systematyczności
4. Zasada

świadomego i
aktywnego
uczestnictwa
uczniów

5. Zasada
kształtowania
umiejętności uczenia
się

6. Zasada łączenia
teorii z praktyką
7. Zasada

indywidualizacji i
zespołowości
8. Zasada trwałości
wiedzy

9. Zasada
ustawiczności
kształcenia

Z. świadomego i aktywnego udziału uczniów

•znajomość celu i zadania działalności ucznia jest

niezbędna do

osiągania pozytywnych wyników uczenia się

•zgodnie z tą zasadą nauczyciel powinien zapewnić:
- świadomy stosunek ucznia do celów, metod uczenia

się

(stawianie jasnych i konkretnych zadań, tworzenie
pozytywnych motywów uczenia się → uwzględniają

potrzeby

i zainteresowania ucznia.
- świadomy i aktywny udział uczniów w nabywaniu
wiadomości, umiejętności, nawyków → trzy rodzaje
aktywności: aktywność intelektualna, emocjonalna,
praktyczna

Z. poglądowości

•konieczność powiązania nauczania z poznaniem
rzeczywistości

•powstanie zmysłowego obrazu zjawisk w postaci
spostrzeżeń
i wyobrażeń (wrażenia wzrokowe, węchowe, smakowe
i
dotykowe)

•zdobywanie wiedzy w sposób bezpośredni lub
pośredni

•funkcja ilustratywna

•pokaz + objaśnienie

Z. przystępności = z. stopniowania trudności

•konieczność dostosowania materiału nauczania, metod

kształcenia i

środków dydaktycznych do poziomu rozwoju psychofizycznego

ucznia,

jego możliwości

•zgodnie z tą zasadą nauczyciel powinien rozpoczynać realizację

treści od

tego, co jest:
- znane – do tego, co jest nieznane,
- łatwiejsze - do tego, co trudniejsze,
- bliższe uczniowi – do tego, co dalsze.

•uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania
poszczególnych uczniów,

•brać pod uwagę poziom całej klasy i nie przeciążać nadmiarem

zadań

•zbadać stan zaawansowania wiedzy wyjściowej uczniów

•w przypadku spodziewanych trudności w kształceniu należy:
- zwolnić tempo nauczania,
- wprowadzane treści przedstawiać szczególnie jasno i wyraźnie,
- „nową” wiedzę poprzeć licznymi i trafnymi przykładami.

Z. systematyczności

•wywodzi się z prawa etapowości i integracji

•wymaga by praca ucznia była odpowiednio
zaplanowana i
konsekwentnie realizowana

•konieczność kształcenia w ściśle określonym
porządku (nowe
treści winny opierać się na już znanych)

•najważniejsze reguły odnoszące się do realizacji tej zasady to:

•treści kształcenia należy realizować we właściwej kolejności,
zgodnie z
logiką przedmiotu,

•ustawicznie nawiązywać do wiadomości opanowanych, wiązać
ich
poszczególne części w całość (zintegrować wiedzę w
świadomości
uczniów);

•podkreślać zagadnienia główne i istotne (umożliwi uczniom
uzyskać
podstawy szerszego systemu wiedzy),

•należy dążyć do usystematyzowania materiału nauczania →
respektowanie związków rzeczowych i logicznych oraz
odpowiednią ich
hierarchizację,

•należy umożliwić uczniom poznanie struktury omawianego
zagadnienia
→ podzielenie materiału na sensowne partie i opanowywania
ich w
ciągłym nawiązywaniu do jakichś całości,

•należy rozpocząć opracowanie nowego materiału po
całkowitym
przyswojeniu poprzedniego materiału,

•systematyzowanie i uogólnianie należy prowadzić na każdym
etapie
przyswajania wiadomości, szczególnie przy końcu tematu i na
końcu
działu programu nauczania,

Z. wiązania teorii z praktyką

•przed działaniami praktycznymi należy uczniom
przekazać określone wiadomości,

•reguły, zasady, definicje związane z
działalnością
uczniów powinny być wynikiem ich własnej
działalności

•zakres wiedzy uczniów powinien być
rozszerzany
poprzez aktywność uczniów,

•praktyczne operacje uczniów powinny mieć
charakter
kształcący

Z. trwałości

•„stosowanie takich metod i środków, dzięki którym
wiadomości
uczniów będą się stawać coraz to bardziej trwałe,
dokładne i
głębokie, usystematyzowane i użyteczne”

•trwałość wiedzy warunkują następujące elementy:
- respektowanie wszystkich zasad kształcenia,
- stosowanie różnorodnych metod i środków,
- odpowiednie utrwalanie i powtarzanie,

- pozytywny stosunek ucznia do materiału nauczania –
warunkowany jest przez: zainteresowanie, przeżycia,
motywację, użyteczność wiedzy dla ucznia.

•zasady ważne w realizacji z.trwałości:

- należy wytworzyć pozytywne motywy uczenia się,
ukierunkować zainteresowania uczniów do nowego
materiału,
- zapewnić każdemu uczniowi aktywny udział w
zajęciach
poprzez właściwe przygotowanie i prowadzenie zajęć
pod
względem organizacyjnym i dydaktycznym,
- utrwalanie przerobionego materiału rozpoczynać
wtedy, gdy
uczniowie go zrozumieli,
- częstotliwość powtórzeń powinna być zgodna z
krzywą
zapominania, czyli największa bezpośrednio po
opanowaniu
nowego materiału,
- przekazywanie informacji należy łączyć w układy
logiczne, a
uczniów wdrażać do naukowej weryfikacji praw,
zasad,
reguł,
- systematycznie kontrolować i oceniać pracę ucznia

•krzywa zapominania

Zasada operatywności wiedzy uczniów:

•konieczność stwarzania sytuacji wymagających przede
wszystkim posługiwania się zdobytymi wiadomościami i
umiejętnościami w pracy szkolnej i pozaszkolnej

•wymaga możliwie pełnej świadomości myślenia i
działania

•muszą się wykazywać inicjatywą, pomysłowością i
posługiwaniem się wiadomościami w sytuacjach różnych
od tych jakie sobie przyswajali