1

Kompetencje jednostek samorządu

terytorialnego

W polskim układzie kompetencji władzy publicznej

Konstytucja przyznaje najpierw kompetencję ogólną

jednostkom samorządu terytorialnego, a następnie –

w ramach kompetencji samorządów – kompetencję

ogólną jednostkom podstawowym, jakimi są gminy.

Artykuł 163 Konstytucji stanowi, że:

„Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie

zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla

organów innych władz publicznych”,

a jej artykuł 164, że:

„Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest

gmina. Inne jednostki samorządu terytorialnego

albo lokalnego i regionalnego określa ustawa.

Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu

terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek

samorządu terytorialnego”.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse
publiczne, 7.1

2

Wykonanie budżetów jednostek samorządu

terytorialnego w latach 2005-2007 (w mld zł)

Wyszczególnienie

Gminy

Powiaty

Rok 2005 2006 2007 2005 2006 2007

Dochody

45,8 51,7 57,0

13,8 14,8

16,1

Wydatki

45,8 53,2 56,1

13,9 15,6 16,1

Wynik 0,0 -1,5 0,9

-0,1 -0,8 0,0

Miasta na prawach powiatu Województwa samorządowe

Rok 2005 2006 2007 2005 2006 2007

Dochody

36,3 41,0 46,9

7,1 9,5

11,3

Wydatki

36,5 41,2 45,9

7,6 10,0 11,1

Wynik -0,2 -0,2 1,0 -0,5 -0,5 0,2

Jst ogółem,

2005 2006 2007

dochody

102,9 117,0 131,4

wydatki

103,8 120,0 129,1

wynik

-0,9 -3,0 2,3

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse
publiczne, 7.2

3

Budżet jednostki samorządu terytorialnego -

podstawowe definicje i zasady

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest uchwalany w formie

uchwały budżetowej na rok budżetowy.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem

dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej
jednostki oraz przychodów i wydatków jej :
a) zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych
jednostek budżetowych,
b) funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego,
c) dochodów własnych samorządowych jednostek budżetowych.

Uchwała budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej

jednostki samorządu terytorialnego.

Uchwała budżetowa może określać, oprócz limitów wydatków na

okres roku budżetowego, limity wydatków na wieloletnie
programy inwestycyjne oraz zadania wynikające z kontraktów
wojewódzkich zawartych między Radą Ministrów a
samorządem województwa, ujmowane w wykazie stanowiącym
załącznik do uchwały budżetowej.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse
publiczne, 7.3

4

Kategorie dochodów jednostek samorządu

terytorialnego

I

Dochody własne, tj.

•

wpływy z podatków ustalanych i pobieranych na podstawie

odrębnych ustaw,

•

wpływy z opłat oraz

•

udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, tj.



w podatku dochodowym od osób fizycznych oraz



w podatku dochodowym od osób prawnych.

Ogólnie biorąc, poza wpływami z VAT, akcyzy i ceł, które

w całości są dochodami budżetu państwa, oraz podatkami

dochodowymi od osób fizycznych i prawnych, z których

wpływy są dzielone między państwo i jednostki

samorządu terytorialnego, wszystkie pozostałe wpływy z

podatków i opłat są dochodami jednostek samorządu

terytorialnego.

II.

Subwencja ogólna (której najważniejszą częścią jest

subwencja oświatowa),

III.

Dotacje celowe z budżetu państwa (od 2004 r. o tylko

uzupełniającym znaczeniu)

IV.

Ponadto dochodami jst są także nie podlegające zwrotowi

środki pochodzące z budżetu UE i innych źródeł zagranicznych,

oraz inne środki określone w odrębnych przepisach.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse
publiczne, 7.4

5

Dochody własne gminy I

• Wpływy z podatków ustalanych i pobieranych na

podstawie odrębnych ustaw, tj. z tytułu podatków:

(a)od nieruchomości,
(b) rolnego,
(c) leśnego,
(d) od środków transportu,
(e)dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie

karty podatkowej,

(f) od spadków i darowizn,
(g)od posiadania psów oraz
(h)od czynności cywilnoprawnych.

• Wpływy z opłat: (a) skarbowej, (b) targowej, (c)

miejscowej, (d) administracyjnej, (e) eksploatacyjnej,

związanej z działalnością geologiczną i górniczą oraz

innych, stanowiących dochody gminy i pobieranych na

podstawie odrębnych ustaw.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse
publiczne, 7.5

6

Dochody własne gminy II

• Dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gminy

oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw

pomocniczych gminnych jednostek budżetowych

• Dochody z majątku gminy

• Zapisane na rzecz gminy spadki, zapisy i darowizny

• Dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych

odrębnymi przepisami

• 5,0% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa

w związku z realizacją zadań z zakresu administracji

rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, jeżeli

odrębne przepisy nie stanowią inaczej

• Odsetki od nieterminowo przekazywanych należności

stanowiących dochody gminy oraz od środków

finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych

gminy (także jeżeli odrębne przepisy nie stanowią

inaczej)

• Dotacje z budżetów innych jednostek samorządu

terytorialnego.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse
publiczne, 7.6

7

Dochody własne gminy III

• Udziały we wpływach z podatku

dochodowego od osób fizycznych, tj. od

podatników tego podatku zamieszkałych na

obszarze gminy.
Udział ten w 2004 r. wyniósł 35,72%, w

2008 r. wzrósł do 36,49%, w 2009 r.

wyniesie 36,72% a docelowo ma osiągnąć

39,34%.

• Udział we wpływach z podatku

dochodowego od osób prawnych, tj. od

podatników tego podatku posiadających

siedzibę na obszarze gminy, wynosi 6,71%.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse
publiczne, 7.7

8

Dochody własne powiatu

1) wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu, uiszczanych na podstawie

odrębnych przepisów;

2) dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe oraz wpłaty od

powiatowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych

powiatowych jednostek budżetowych;

3) dochody z majątku powiatu;

4) spadki, zapisy i darowizny na rzecz powiatu;

5) dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych

przepisach;

6) 5,0% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z

realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań

zleconych ustawami, jeśli odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

7) odsetki od pożyczek udzielanych przez powiat, jeśli odrębne przepisy nie

stanowią inaczej;

8) odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących

dochody powiatu;

9) odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach

bankowych powiatu, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

10) dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego;

11) inne dochody należne powiatowi na podstawie odrębnych przepisów.

12) udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od

podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze powiatu, który

wynosi 10,25% oraz

13) z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku,

posiadających siedzibę na obszarze powiatu, który wynosi 1,40%.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
7.8

9

Dochody własne samorządowego

województwa

1) Dochody uzyskiwane przez wojewódzkie jednostki budżetowe oraz wpłaty

od wojewódzkich zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych

wojewódzkich jednostek budżetowych

2) Dochody z majątku województwa

3) Spadki, zapisy i darowizny na rzecz województwa

4) Dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych

przepisach

5) 5,0 procent dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku

z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań

zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej

6) Odsetki od pożyczek udzielanych przez województwo, o ile odrębne

przepisy nie stanowią inaczej

7) Odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących

dochody województwa

8) Odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach

bankowych województwa, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej

9) Dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego

10) Inne dochody należne województwu na podstawie odrębnych przepisów

11) Udział we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych od

podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze województwa, który

wynosi 1,60%, oraz

12) Udział we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od

podatników tego podatku posiadających siedzibę na obszarze

województwa, który wynosi 15,90%

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
7.9

10

Subwencja ogólna

Subwencja ogólna dla jednostek samorządu terytorialnego ma

charakter obligatoryjny, to znaczy jest roszczeniowa. Ustawowo

jest też określony rytm jej wypłat (co miesiąc 1/12 ogólnej

kwoty subwencji). Jeżeli jednostka samorządu swojej części

subwencji nie otrzyma z budżetu centralnego, to bez względu

na to czy w budżecie państwa są pieniądze, czy ich nie ma, od

nie przekazanych na czas kwot Minister Finansów musi

naliczyć ustawowe odsetki obowiązujące dla zaległości

podatkowych i przekazać jst należną część subwencji wraz z

tymi odsetkami.

Subwencja ogólna składa się z części oświatowej, wyrównawczej,

równoważącej i regionalnej. Część równoważącą otrzymują

gminy i powiaty, natomiast województwa zamiast części

równoważącej otrzymują jej część regionalną.

Minister Finansów przekazuje jednostkom samorządu

terytorialnego część oświatową subwencji ogólnej w

ratach miesięcznych, w terminie do 25 dnia miesiąca

poprzedzającego miesiąc wypłaty wynagrodzeń. Natomiast

pozostałe części subwencji ogólnej Minister Finansów

przekazuje jst w dwunastu równych ratach, w terminie do 15

dnia każdego miesiąca. Jeżeli części subwencji ogólnej nie

zostaną przekazane w terminach, jednostkom samorządu

terytorialnego przysługują, licząc od dnia następnego po

upływie terminu, odsetki w wysokości ustalonej dla zaległości

podatkowych.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
7.10

11

Struktura subwencji ogólnej w latach

2007-2009 jst ogółem i gminy (w mld

zł):

Wyszczególnienie

jst ogółem

gminy

2007 2008 2009 2007 2008 2009

Część oświatowa

28,2 30,9 33,4 13,2 18,5 19,8

Część wyrównawcza

5,2 7,3 8,9 4,3 5,1

6,1

Część równoważąca

1,3 1,4

1,9

0,3

0,6 0,7

Część regionalna 0,6 0,7 0,9
Uzupełnienie subwencji ogólnej 0,4 0,3 -

-

Część rekompensująca subwencji
ogólnej dla gmin

0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Razem

36,8 40,7 45,3 17,8 24,2 26,6

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
7.11

12

Struktura subwencji ogólnej w latach

2005-2008 (w mld zł): powiaty i

województwa

Wyszczególnienie

powiaty województwa

2007 2008 2009 2007 2008 2009

Część oświatowa

10,3 11,6 12,8 0,6 0,6

0,7

Część wyrównawcza 1,0 1,2 1,6 0,8 0,9 0,9
Część równoważąca 0,8 0,9 1,1 - -

-

Część regionalna

- - -

0,6

0,7 0,7

Razem 12,1 13,7 15,5 2,0 2,2 2,3

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
7.12

13

Dotacje celowe z budżetu państwa dla

jednostek samorządu terytorialnego

Na podstawie art. 8 ustawy o dochodach jst ich dochodami mogą

być także dotacje celowe z budżetu państwa przeznaczone m.in.

na finansowanie:

• zadań z zakresu administracji rządowej oraz na innych

zleconych ustawami;

• zadań realizowanych przez jst na mocy porozumień zawartych z

organami administracji rządowej (pozycja ta ma szczególne

znaczenie na poziomie województw samorządowych, które

realizują tzw. kontrakty wojewódzkie; począwszy od 2004 r.

kontrakty wojewódzkie są realizowane w ramach programów

rozwoju regionalnego, na które w 2004 r. wydano 1 mld zł, a w

budżetach na 2005 r. i 2006 r., w cz. 83 na realizacje kontraktów

oraz na współfinansowanie programów rozwoju regionalnego

przewidziano po 1,2 mld zł);

• usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i

porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych

oraz skutków innych klęsk żywiołowych;

• na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych jst;

• na finansowanie zadań z zakresu kultury objętych mecenatem

państwa.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
7.13

14

Dotacje celowe z budżetu państwa dla

jednostek samorządu terytorialnego c.d.

W 2004 r. dotacje stanowiły 14,3% łącznych

dochodów jst, a w 2005 r. – 15,1%. Wzrost

ten był spowodowany zmianami finansowania

niektórych zadań realizowanych przez jst,

zwłaszcza dotyczących świadczeń rodzinnych

i świadczeń alimentacyjnych.

Dotacje celowe z budżetu państwa na

finansowanie zadań z zakresu administracji

rządowej oraz innych zleconych ustawami,

realizowanych przez jst, wyniosły ogółem (w

mld zł)
2007

2008 2009

18,9 15,7 16,5

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
7.14

15

Źródła finansowania deficytu budżetu jst

Deficyt budżetu jednostki samorządu

terytorialnego może być sfinansowany

przychodami pochodzącymi:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych

wyemitowanych przez tę jednostkę samorządu,

b) z zaciąganych przez nią kredytów,
c) z pożyczek,
d) z prywatyzacji jej majątku.
e) z nadwyżki jej budżetu w latach ubiegłych,
f) z wolnych środków jako nadwyżki środków

pieniężnych na jej rachunku bieżącym,

wynikającej z rozliczeń kredytów i pożyczek z

lat ubiegłych.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
7.15

16

Pułapy kosztów obsługi długu jst

Łączne koszty obsługi długu danej jednostki samorządu przypadające do

zapłaty w danym roku budżetowym nie mogą przekroczyć 15% jej

dochodów planowanych na ten rok budżetowy, a jeżeli wielkość relacji

długu publicznego całego sektora finansów publicznych do PKB

przekroczy 55%, to koszty obsługi długu każdej jednostki samorządu

terytorialnego nie mogą przekroczyć 12% jej planowanych dochodów,

chyba że obciążenia te w całości wynikają ze zobowiązań zaciągniętych

przed datą ogłoszenia tej relacji.

Ograniczeń pułapem 15% (lub 12%) nie stosuje się do kredytów i pożyczek

zaciągniętych w związku z współfinansowaniem projektów

realizowanych w ramach funduszy strukturalnych lub Funduszu

Spójności UE, a także emitowanych w tym celu papierów

wartościowych.

Ponadto łączna wielkość długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec

roku budżetowego nie może przekraczać 60% wykonanych dochodów

ogółem tej jednostki w tym roku budżetowym, a w trakcie roku łączna

wielkość tego długu nie może przekraczać 60% planowanych w danym

roku budżetowym dochodów tej jednostki na koniec któregokolwiek

kwartału.

Także i tego ograniczenia nie stosuje się do emitowanych papierów

wartościowych ani do kredytów i pożyczek zaciąganych w związku ze

środkami na współfinansowanie projektów realizowanych w ramach

funduszy strukturalnych lub Funduszu Spójności Unii Europejskiej.

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
7.16

17

Zawartość uchwały budżetowej jednostki samorządu

terytorialnego

Uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego określa m. in.:

1) jej prognozowane dochody według ważniejszych źródeł i działów klasyfikacji;
2) jej wydatki w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji wydatków, z

wyodrębnieniem wydatków bieżących i wydatków majątkowych;

3) źródła pokrycia deficytu budżetowego lub przeznaczenie nadwyżki budżetowej;
4) przychody i rozchody jej budżetu;
5) wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi, w tym wydatki

na poszczególne programy;

6) wydatki na programy i projekty realizowane ze środków UE innych niż z Sekcji

Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych w części
związanej z realizacją zadań jednostki samorządu terytorialnego;

7) plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw

pomocniczych i dochodów własnych jednostek budżetowych;

8) plany przychodów i wydatków funduszy celowych danej jednostki samorządu

terytorialnego;

9) limit zobowiązań dla jej zarządu do zaciągania długu;
10) upoważnienie dla zarządu do zaciągania zobowiązań związane z wieloletnimi

programami inwestycyjnymi i kontraktami wojewódzkimi;

11) zakres i kwoty dotacji przedmiotowych;
12) zakres i kwoty dotacji celowych na realizację inwestycji samorządowych

zakładów budżetowych;

13) dochody i wydatki związane z realizacją zadań z zakresu administracji

rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami;

Prof. Jerzy
Osiatyński
Finanse publiczne,
7.17