Wykład III

Ochrona środowiska w Unii

Europejskiej

Wszechnica Polska, 2011

dr Janusz Radziejowski

1

Podstawowe

fakty o Unii

Unia Europejska jest wspólnotą
27 państw funkcjonuje w oparciu
o:



porozumienia międzynarodowe



(traktaty europejskie)



wspólny dorobek prawny (aquis

)

Powierzchnia Unii Europejskiej
ponad 4,2 mln km kwadratowych
Liczba mieszkańców - 493 mln
(2007 r.)
Więcej informacji:
www.europa.eu

2

Podstawy prawne

Podstawy prawne

funkcjonowania Unii

funkcjonowania Unii



Traktaty europejskie;



dyrektywy, które są wykonywane za

pośrednictwem krajowych systemów prawnych

i które obejmują większość aktów prawnych;



rozporządzenia organów unijnych które

obowiązują bezpośrednio w krajach

członkowskich;



decyzje, które dotyczą na ogół konkretnych,

technicznych zagadnień;



Wyroki Europejskiego Trybunału

Sprawiedliwości - odnoszą się do konkretnych

spraw

3

Traktaty Europejskie

Traktaty Europejskie



1986 Jednolity Akt Europejski dotychczasowy Traktat

Rzymski o rozdziały poświęcone m.in. sprawom

monetarnym, współpracy naukowej oraz ochronie

środowiska (art. 130), wprowadzenie Jednolitego

Wspólnego Rynku. (wszedł w życie w 1987)



1992 Traktat z Maastricht ustawiający Unię Europejską

(wszedł w życie w 1993);



1997 Traktat z Amsterdamu - modyfikacja dotychczasowych

traktatów w kierunku większych gwarancji praw

obywatelskich, poprawy funkcjonowania instytucji

obywatelskich. (wszedł w życie w roku 1999);



2000 Traktat z Nicei – wprowadzający formalne i polityczne

podstawy rozszerzenia UE o kraje z Europy Centralnej i

Wschodniej



2003 Traktat z Aten o rozszerzeniu UE



2009 Traktat Lizboński – układ konstytucyjny, który ma

normować całościowo podstawy funkcjonowania UE

 

4

Trzy filary Unii Europejskiej



Filar pierwszy to Wspólnota Europejska.



Filar drugi tworzy Wspólna Polityka
Zagraniczna i Bezpieczeństwa



Filar trzeci to współpraca policyjna i sądowa
w sprawach karnych

5

Filar Wspólnota Europejska

ochrona środowiska jako element I filaru



swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału;



Unia Celna;



Wspólne polityki w dziedzinie handlu, rolnictwa,

rybołówstwa, transportu, energii:



wspólna polityka zatrudnienia;



wspólna polityka w dziedzinie ochrony

środowiska naturalnego;



ochrona konkurencji;



wspieranie rozwoju naukowego i technologicznego;



ochrona zdrowia;



ochrona konsumentów;



obrona cywilna;



turystyka i sport

.

6

System instytucji europejskich

Parlament

Parlament Europejski  posiada:



Ustawodawcze (współdecydowanie o prawie razem z

Radą o aktach prawnych z wyłączeniem tzw. spraw

istotnych – podatki, polityka – gdzie decyduje Rada)



Prawo przedkładania za pośrednictwem Komisji

inicjatyw politycznych Radzie



Uprawnienia w zakresie ustalania budżetu

,



Prawo zatwierdzania kandydaturę Przewodniczącego

Komisji oraz kandydatów na komisarzy,



prawo votum nieufności w stosunku do Komisji.



Uprawnienia kontrolne,

Jest wybierany w wyborach powszechnych ,obecnie liczy 736 członków, działa
między innymi za pośrednictwem frakcji politycznych oraz komisji roboczych

.

Sprawami środowiska zajmuje się Komisja ds. Środowiska Naturalnego ,

Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności (ENV),

Sprawami turystyki Komisja ds. Transportu i Turystyki (TRAN)

7

System instytucji europejskich
Rada

Przewodniczący Rady Europejskiej Układ

Lizboński wprowadził funkcję Przewodniczącego

Rady Europejskiej wybieranego na 18 miesięcy

Rada Europejska szefowie państw i rządów państw

członkowskich UE, zbierających się na tzw.

szczyty europejskich, podejmowanie decyzji

strategicznych, politycznych, wymagających

uzgodnień międzyrządowych; program działań w

dużej mierze zależy od państwa które sprawuje

aktualnie jej półroczną, rotacyjną prezydencję;

Rada Unii Europejskiej składającej się z

ministrów krajów członkowskich i obradującej w 16

składach, w zależności od problematyki (np. w

składzie ministrów do spraw środowiska);

Komitetu Stałych Przedstawicieli (COREPER)

składającego się z ambasadorów krajów

członkowskich w Brukseli;

Dla przygotowywania najważniejszych projektów

dokumentów politycznych

istnieje instytucja

konferencji międzyrządowych

8

Komisja Europejska

i podległe jej organy robocze zajmujące się
ochroną środowiska



Komisja Europejska stanowi organ wykonawczy Wspólnoty,



niezależny bezpośrednio od krajów członkowskich



zadania: przygotowanie projektów prawa wspólnotowego, prygotowywanie

projektu budżetu i nadzór nad jego wykonaniem, prowadzenia spraw

bieżących wspólnoty, monitorowanie wywiązywania się członków ze swych

obowiązków, utrzymywanie stosunków międzynarodowych;



Skład proponowany przez Radę i Państwa Członkowskie

zatwierdzany jest przez Parlament Europejski. Komisja składa

się z Przewodniczącego oraz 26 Komisarzy w tym jeden z

Komisarzy zajmuje się ochroną środowiska



organami roboczymi Komisji są Dyrekcje Generalne

;

ochroną

środowiska zajmuje się DG ”Środowisko”

W ramach Dyrekcji Generalnej działają następujące jednostki:

A. Dyrekcja ds. zagadnień prawnych i obrony cywilnej

B. Dyrekcja ds. przyrody

C. Dyrekcja ds. zmian klimatu i ochrony powietrza

D. Dyrekcja ds. wody, chemikaliów i biotechnologii

E. Dyrekcja ds. zagadnień międzynarodowych

F. Dyrekcja ds. strategii

G. Dyrekcja ds. przemysłu



Turystyką zajmuje się Dyrekcja Generalna ds.

Przedsiębiorczości i Przemysłu

9

Inne instytucje

Europejski Trybunału Sprawiedliwości do

którego kompetencji należy rozstrzyganie

pomiędzy państwami członkowskimi;

pomiędzy Wspólnotą a państwami

członkowskimi a także pomiędzy Wspólnotą

a przedsiębiorstwami i osobami fizycznymi;

Europejski Trybunał Obrachunkowy, który

sprawuje kontrolę nad działalnością

finansową Wspólnot;

Bank Europejski
W ramach struktur unijnych funkcjonują także

ciała doradcze Parlamentu, społeczno

eksperckie Komitet Społeczno –

Ekonomiczny oraz Komitet Regionów

10

Europejska Agencja Środowiska



European Environmental Agency EEA
z siedzibą w Kopenhadze- utworzona
w 1990 roku



Zrzesza 32 kraje – w tym wszystkie
kraje członkowskie



Zajmuje się monitoringiem stanu
środowiska, przygotowuje różne
raporty dotyczące stanu środowiska

Więcej informacji: www.eea.europa.eu

11

Europejska Agencja ds.
Chemikaliów



Europejska Agencja Chemikaliów powstała w roku

2007 jak realizacja rozporządzenia REACH w

sprawie kontroli chemikaliów pod względem

skutków ich użycia dla zdrowia ludzkiego i

środowiska. Ma koordynować działania w tym

zakresie w całej Unii prowadzić rejestrację

chemikaliów , wydawać odpowiednie certyfikaty ,

wprowadzać ograniczenia itd. Zaczęła

funkcjonować od 2008 roku.



REACH - Registration, Evaluation, Authorisation

and Restriction of Chemical substances –

rozporządzenie w sprawie rejestracji, oceny,

zatwierdzania i ograniczania użycia i stosowania

substancji chemicznych

12

Działy prawa europejskiego

w zakresie ochrony środowiska

A.   

Zagadnienia ogólne - prawo horyzontalne;

B.     Jakość powietrza -zagadnienia zanieczyszczenia
powietrza
C.     Gospodarowanie odpadami
D.     Jakość wody;
E.     Ochrona przyrody;
F.     Ograniczenie zanieczyszczeń przemysłowych

i zarządzanie ryzykiem

G.     Chemikalia i organizmy genetycznie

zmodyfikowane

H.     Hałas z pojazdów i maszyn
I.       Bezpieczeństwo nuklearne i ochrona przed

promieniowaniem

13

Podstawy polityki
ekologicznej UE



Zobowiązania międzynarodowe



Prawo



Sprawne systemy zarządzania



Jasno sformułowane cele



Dokumenty programowe, plany



Polityka strukturalna, wsparcie finansowe

14

Cele polityki ochrony

Cele polityki ochrony

środowiska

środowiska

Unii Europejskiej

Unii Europejskiej



Zapewnienie odpowiednich warunków życia

obywateli



Zapewnienie odpowiednich warunków dla

funkcjonowania jednolitego wspólnego rynku



Wspólne standardy ekologiczne



Działania na rzecz rozwijania technologii

przyjaznych środowisku



Ochrona zasobów naturalnych



Stworzenie warunków dla trwałego i

zrównoważonego rozwoju



Prowadzenie wspólnej polityki międzynarodowej

w dziedzinie ochrony środowiska



Realizacja wspólnych programów środowiskowych

15

Strategia zrównoważonego
rozwoju UE



W roku 2001 Komisja Europejska opublikowała w formie

komunikatu raport na posiedzenie Rady Europejskiej w

Goteborgu pt. „ Zrównoważona Europa dla Lepszego Świata

: Strategia Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej”

(A Sustainable Europe for a Better World: A European Union

Strategy for Sustainable Development). Odnowiona w roku 2006

strategia zawiera następujące priorytety:



zmiany klimatu i czysta energia; 



transport zorganizowany z poszanowaniem zasady

zrównoważonego rozwoju, 



zrównoważona konsumpcja i produkcja; 



ochrona zasobów naturalnych i gospodarowanie nimi; 



zdrowie publiczne; 



integracja społeczna, demografia i migracja;



ubóstwo na świecie

.



Komisja przedstawia Raporty dotyczące postępów we wdrażaniu

idei zrównoważonego rozwoju ostatni raport z 2009 r

16

Szósty Program działań
„Europa 2010 – Nasza Przyszłość Nasz
Wybór”



Działania UE odbywają się w ramach

wieloletnich programów, określających

główne cele, które maja być spełnione w

trakcie ich trwania . Aktualny, 6 już program

UE w zakresie ochrony środowiska , zakłada

realizację następujących celów



Cele, których realizację program zakłada

:



powstrzymanie zmian klimatu (ograniczenie do lat 2008 –

2012 emisji gazów cieplarnianych 8 % w stosunku do roku

1999. zgodnie z protokołem z Kioto,



ochrona przyrody i różnorodności biologicznej – ochrona

rzadkich zasobów,



zapewnienia odpowiednich relacji środowisko – zdrowie, (w

tym kontrola chemikaliów;)



zrównoważone wykorzystanie zasobów

naturalnych, ograniczenie wytwarzania odpadów



Przewiduje się, że Program będzie

realizowany w latach 2002 - 2012

17

Szósty Program –
realizacja

Realizacja programu poprzez

:



wdrażanie legislacji,



podejście zintegrowane,



współpraca z biznesem i konsumentami,



dostęp do informacji,



świadome kształtowanie przestrzeni



strategie tematyczne (poświęcone
szczegółowym zagadnieniom np. środowisku
miejskiemu, ograniczaniu odpadów itp.)

18

Pakiet energetyczno
klimatyczny UE

Działania na rzecz ochrony klimatu

Pakiet przyjęty został przez

Radę w roku 2008.

Cele na rok 2020:



Obniżenie o 20% emisji gazów
cieplarnianych



Zwiększenie o 20% produkcji
energii ze źródeł odnawialnych



Zwiększenie o 20% efektywności
w wykorzystaniu energii



Działania pod 2013 roku –
energetyka będzie nabywać
100% praw do emisji CO 2

19

Przykłady działań na rzecz
wdrożenia zasad zrównoważonego
rozwoju

System

Ekozarządzania i

Audytu EMAS

(ang.

Eco

Management

and

Audit Scheme)

ma na celu zachęcenie

różnych organizacji

(przedsiębiorstw,

zakładów, instytucji) do

ciągłego doskonalenia

efektów działalności

środowiskowej poprzez

skuteczny system

zarządzania

środowiskowego.

Przystąpienie do sytemu

jest dobrowolne

20

Ecolabeling –
oznakowywanie towarów
„ekologicznych”
„Stokrotka” europejski
produktów ekologicznych

Formy pomocy finansowej w UE

Pomoc regionalna

Pomoc udzielona w oparciu o art. 87 ust. 3 Traktatu

Amsterdamskiego

może być przeznaczona na rozwój regionów (NUTS II), w

których PKB per capita jest niższy od 75% średniej w

Unii Europejskiej

Pomoc horyzontalna

Pomoc ta jest przeznaczona dla:

Małych i średnich przedsiębiorstw,

badań i rozwoju,

ochrony środowiska, i in

Pomoc sektorowej

Sektory „wrażliwe” (przemysł węglowy, stalowy, włókien

syntetycznych, samochodowy i stoczniowy), a także

rolnictwo, rybołówstwo i transport

Pomoc w ochronie środowiska może być udzielana

w wysokości od 15 do 100% wartości inwestycji)

21

Zróżnicowanie PKB /os w regionach

w UE

22

< 30
30 - 50
50 -75
75 -
100
100 -
125
<=125

Przykłady

Europejskiej Współpracy

Terytorialnej

23

Instrumenty finansowe

wspomagające integrację

Do roku 2004

○

PHARE : Poland-Hungary Assistance to Restructuring of
their Economies – Polska – Węgry. Pomoc w Przebudowie
Gospodarki - 1989 r –2003 r

○

ISPA: Instrument for Structural Policies for Preaccesion
Instrument Preakcesyjnej Polityki Strukturalnej -1999 –
2003

Po roku 2004

○

Fundusze Strukturalne

○

Fundusz Spójności

○

LIFE+ ( w zakresie środowiska)

24

Podstawowe zasady realizacji programów
finansowanych w ramach Funduszy



Zasada dodawalności



Zasada koncentracji (nieliczne, ale
precyzyjne cele)



Zasada partnerstwa (ścisła współpraca
pomiędzy KE a beneficjantami)



Zasada programowania ( decyzje w oparciu o
długoterminowe plany)



Zasada pomocniczości (po pierwsze należy
rozwiązywać sprawy na dole, a później
włączać pomoc unijną)

25

Fundusz Spójności - Kohezji



Cele w zakresie ochrony środowiska:



zaopatrzenie w wodę



oczyszczanie ścieków



ochrona atmosfery



gospodarka odpadami



Wnioskodawca - samorząd



Warunki finansowania:



Dochód regionu mniejszy niż 90% średniej UE



wartość dotacji -do 75% zaangażowanych środków
publicznych



wartość inwestycji nie mniej niż 5 mln Euro

26

Europejski Fundusz Rozwoju
Regionalnego



Wsparcie ,w szczególności w MŚP, w celu

utworzenia trwałych miejsc pracy;



Rozwój infrastruktury n-badawczej,

inowacyjnej, telekomunikacji, ochrony

środowiska, energii i transportu



Instrumenty finansowe wsparcia rozwoju

regionalnego i lokalnego oraz ułatwienia

współpracy między miastami i regionami;



Pomoc techniczna



Cele



Konwergencja (w tym cele środowiskowe)



Konkurencyjność i zatrudnienie w regionach;



Europejska współpraca terytorialna

.

27

Zobowiązania negocjacyjne Polski i
konsekwencje członkowstwa w
zakresie ochrony środowiska



Transpozycja prawa unijnego



Implementacja standardów unijnych w
ochronie środowiska i administracji ochrony
środowiska, udział w rozwijaniu prawa
unijnego w zakresie ochrony środowiska



Udział w międzynarodowych zobowiązaniach
UE w zakresie ochrony środowiska



Udział w programach i politykach unijnych



Udział w polityce strukturalnej UE



Udział w pracach Europejskiej Agencji ds.
Środowiska

28

Okresy przejściowe we wdrażaniu prawa
unijnego (1)

W trakcie negocjacji o członkostwo Polska uzyskała

prawo

do

późniejszego

pełnego

wdrożenia

standardów unijnych UE w zakresie ochrony środowiska

w tych dziedzinach, w których ze względów technicznych i

ekonomicznych nie mogliśmy ich przyjąć natychmiast.

Negocjacje zostały zamknięte z końcem 2002 roku i od

tego czasu liczone są okresy przejściowe:

1.

W sprawie ścieków komunalnych (91/271/EWG) od 6 do 13 lat, –

czyli do 2015 r.;

2.      W sprawie zrzutów substancji niebezpiecznych do wód (74/464 +

inne) 5 lat, – czyli do 2007 r.;

3.      W sprawie opakowań i odpadów z opakowań (94/62) – 5 letni

okres przejściowy (do końca 2007 roku) na osiągnięci poziomu

odzysku materiałów opakowaniowych na 50 poziomie 50% i

recyklingu na poziomie 25 %;

4.      Dotyczących składowisk odpadów (1999/31) - 3 lata – w stosunku

do terminu przyjętego dla krajów unijnych (2009) tj. do 2012 r.;

5.      W sprawie kontroli i przesyłania odpadów (259/93 EWG) – 5 lat,

(czyli do 2007 r., z klauzulą rewizyjną, która umożliwi ew.

przedłużenia ochrony terytorium Polski przed napływem odpadów

(zwłaszcza takich jak zużyte opony, plastiki, makulatura) do 2010

r.;

29

Okresy przejściowe
(2)

6.

  

 

W sprawie ochrony zdrowia ludzi przed promieniowaniem

jonizującym (97/43/EURATOM) – 4 lata tj. do 2006 r.;

7.      W sprawie ograniczenia zawartości siarki w niektórych

paliwach (99/32 WE) – 4 lata tj. do 2006 r.;

8.      W sprawie lotnych związków organicznych z

dystrybucji paliw

(94/63 WE) od 2 do 3 lat, – czyli,

do 2006 r.;

9.  W sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania

zanieczyszczeń (96/61WE) – 3 lata ponad termin

wdrażania tej

dyrektywy w krajach członkowskich,

czyli do 2010 r.

10. W sprawie emisji z elektrowni i elektrociepłowni

(2001/80/WE)

Od 2008 r do 2015 dla dwutlenku siarki, do 2017 dla

pyłów, do 2017 dla tlenków azotu (termin w dyrektywie –

2016)

30