Leki

Chemioterapeuty

czne

Sulfonamidy

Sulfonamidami nazywamy pochodne

kwasu sulfanilowego.

Zakres działania

Sulfonamidy działają przeciwbakteryjnie głównie

na następujące drobnoustroje:

1.

Ziarnkowce Gram-dodatnie (paciorkowce,

dwoinki zapalenia płuc, słabiej gronkowce) i

Gram-ujemne (dwoinki rzeżączki, dwoinki

zapalenia opon mózgowych),

2.

Pałeczki – czerwonki, dżumy, okrężnicy

(słabo),

3.

Laseczki – zgorzeli gazowej, wąglika, tężca,

przecinkowca cholery,

4.

Bedsonie (neoriketsje) – ziarniaka

wenerycznego, choroby papuziej,

5.

Promieniowce promienicy, nokardie.

Mechanizm

działania

• W stężeniach stosowanych leczniczo nie działają

bakteriobójczo, lecz działają tylko bakteriostatycznie,

tzn. hamują rozwój i rozmnażanie się bakterii.

• Mechanizm bakteriostatycznego działania polega

głównie na tym, że zajmują w bakteriach miejsce

witaminy bakteryjnej – kwasu para-

aminobenzoesowego, który staje się wówczas

nieprzyswajalny. Działanie to zależy od obecności

wolnej grupy aminowej przy pierścieniu benzenowym

cząsteczki sulfonamidu.

• Poza tym sulfonamidy zmniejszają przepuszczalność

otoczki komórek bakterii dla kwasu glutaminowego,

który jest niezbędny do syntezy kwasów

nukleinowych. Drobnoustroje przestają się wówczas

rozmnażać i wytwarzać toksyny.

Farmakokinetyka

• Wchłanianie sulfonamidów z jelit jest różne,

zależnie od preparatu.

Możemy wyróżnić sulfonamidy:
1. Łatwo wchłaniające się z jelit (sulfadiazyna,

sulfametazyna, sulfizomidyna, sulfafurazol,

sulfafenazol),

2. Słabo wchłaniające się z jelit (sulfaguanidyna,

ftalilosulfatizol, sukcynylosulfatiazol,

salazosulfapirydyna).

• Sulfonamidy wydalają się z moczem,

częściowo nie zmienione, częściowo zaś w

nieczynnej postaci zmetabolizowanej (głównie

jako acetylopochodne).

Wśród sulfonamidów wyróżnia się 3

podstawowe grupy:

1. Sulfonamidy krótko działające, szybko

wchłaniane i wydalane – sulfafurazol,
sulfakarbamid.

2. Sulfonamidy o długim działaniu –

sulfafenazol, sulfalen.

3. Sulfonamidy słabo wchłaniające się z

przewodu pokarmowego –
ftalilosulfatiazol, salazosulfapirydyna,
sulfaguanidyna.

Toksyczność

• Sulfonamidy są względnie mało toksyczne. Niekiedy

mogą powodować nudności, wymioty i bóle głowy.

• Mogą też, zwłaszcza w dużych dawkach, powodować

uszkodzenie miąższu wątrobowego.

• W przypadku wykrystalizowania w cewkach krętych

nerek mogą powodować krwiomocz, czasem bezmocz.

• U niektórych osób z enzymopatiami mogą prowadzić

do methemoglobinemi i hemolizy z uszkodzeniem

nerek.

• Wszystkie inne powikłania, pojawiające się podczas

leczenia, są wywoływane głównie uczuleniem.

Objawia się ono wysypkami skórnymi i zapaleniem

skóry.

Przeciwwskazania

• Sulfonamidów nie można stosować u

osób uczulonych, u osób z niedoborem
dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej,
u chorych z uszkodzeniem nerek i
wątroby, u wcześniaków i noworodków
(do 3-go miesiąca życia).

• Nie należy stosować sulfonamidów

łącznie z antybiotykami beta-
laktamowymi oraz z mefenaminą.

Zasady leczenia

• Sulfonamidy stosuje się najczęściej doustnie

(rozpuszczalne w wodzie sole sodowe można

wstrzykiwać dożylnie).

• Dawkowanie sulfonamidów krótko działających –

najczęściej co 4-6 godz. Po 0,5-1,5 g.

Sulfonamidy słabo wchłaniające się lub nie

wchłaniające się z jelit podaje się najczęściej:

pierwszego dnia 6,0g, w następnych dniach po

3,0-4,0 g w równych porcjach co 6-8 godz. (3-4

razy dziennie).

• Sulfonamidy podaje się po jedzeniu, ponieważ

drażnią błonę śluzową żołądka. Zażywa się je z

dużą ilością płynów i z zasadami, jak soda

oczyszczona, tlenek magnezowy, co zapobiega

wykrystalizowaniu ich w drogach moczowych.

Preparaty

1. Urenil – sulfakarbamid; Tabletki 0,5g co 6-8

godz. 0,5-1,5g.

2. Amidoxal – sulfafurazol; Tabletki 0,5g,

zawiesina; 0,5-1,5g co 4-6 godz.

3. Sulfaafenazol – tabletki 0,5g co 12 godz.
4. Madroxin – sulfadimetoksyna; Tabletki 0,5g;

Pierwszego dnia w jednej dawce 1,0g (2

tabletki), przez następne 3 dni co 12 godz.

0,375g, później co 12 godz. 0,25g.

5. Sulfaguanidinum – sulfaguanidyna; Tabletki

0,5g; Stosuje się 2-4 tabletki co 4 godz.

6. Merafin – sulfaproksylina + sulfamerazyna;

Tabletki, zawiesina; Przez pierwsze 3 dni 1

tabletka co 8 godz., Następnie 1 tabletka co 12

godz.

7. Biseptol 120, 480 i 960 (groseptol, bactrim,

duoseptol, septrin, apo-sulfatrim) –
kotrimoksazol; ampułki 0,96g/3ml i 0,48g/5ml
podawane i.v. Lub i.m. W dawce 0,96g co 12
godz. Oraz tabletki 0,12, 0,48, 0,96g i zawiesina;
doustnie w dawce 30mg/kg/dobę.

8. Sulfasalazin, -EN – salazosulfapirydyna; tabletki

0,5g stosuje się we wrzodziejącym zapaleniu
jelita grubego, chorobie Leśniowskiego-Croha i
zapaleniu odbytnicy, początkowo 1,0g co 4-6
godz., a po uzyskaniu poprawy 0,5g co 6-8 godz.

9. Sulfacetamidum Natrium – sulfacetamid; krople

do oczu 10%,

10. Irgamid – sulfadykramid; maść do oczu 15%.

11. Dermazin (flammazine) – sól srebrowa

sulfadiazyny, 1% krem do stosowania
miejscowego – zwłaszcza w oparzeniach.

12. Ultrax – sulfametoksydiazyna, tabletki 0,5g

oraz ampułki 0,5g/5ml; stosuje się doustnie
lub we wlewie dożylnym pierwszego dnia 1,0g
a następnie 0,5g raz dziennie.

13. Plisulfan – sulfafenazol, tabletki 0,5g;

stosuje się początkowo 1,0g a następnie 0,5g
co 12 godz.; miejscowo maść 5%.

14. Argosulfan – sól srebrowa sulfatiazolu, krem

2% stosuje się zewnętrznie w oparzeniach
wszystkich stopni oraz owrzodzeniach
poodudzi 1-2 razy dziennie.

Pochodne Nitrofuranu

• Związki pochodne nitrofuranu działają

bakteriostatycznie (częściowo również

bakteriobójczo) w stosunku do wielu

drobnoustrojów Gram-dodatnich i Gram-

ujemnych, poza tym na pierwotniaki i niektóre

grzyby.

• Mechanizm działania nie jest znany.
• Są stosowane szczególnie w zakażeniach

bakteryjnych dróg moczowych, w rzęsistkowicy i

kandydiozie pochwy, w lambliozie oraz niekiedy

w zakażeniach skóry.

• Pochodne nitrofuranu nie można stosować z

lekami sympatykomimetycznymi i probenecydem

(hamuje wydalanie).

• Nie wolno stosować u kobiet w ciąży, u

niemowląt, u chorych z uszkodzeniemn wątroby.

Najczęściej Stosowane

Pochodne Nitrofuranu

• Nitrofurantoina

– Siraliden (nitrofurantoin, nifurantin) –

nitrofurantoina; Stosuje się p.o. (Po jedzeniu) w
tabletkach i kapsułkach 0,1g oraz zawiesinie
0,05g/5ml; Średnio 4 razy dziennie po 1 tabletce
lub 5-7 mg/kg m.c./dobę w 4 dawkach.

– Levantin – nitrofuinol; Stosuje się p.o. tabletki

0,4g, 2 tabletki co 12 godz.

– Furaginum (furagin) – furazydyna; Stosuje się

p.o. w tabletkach 0,05g; Pierwszego dnia 0,4g w
4 dawkach (co 6 godz.), następnie 0,3g dziennie
w 3 dawkach (co 8 godz.).

• Furazolidon – stosuje się w zakażeniach

przewodu pokarmowego p.o. W postaci
zawiesiny 0,33% (4 razy dziennie po 1-2
łyżki), w leczeniu rzęsistkowicy oraz
leczeniu kandydiozy odbytu.

• Nifuroksazyd (Ercefuryl) – stosuje się p.o.

w tabletkach 0,1g lub zawiesinie
(0,2g/5ml) w dawce do 0,8g dziennie co 4-6
godz.

• Nitrofural – tabletki do ssania 5mg, maść

0,2%, zasypka 0,2%.

Pochodne Nitroimidazolu

Mechanizm Działania

• Mechanizm działania

przeciwbakteryjnego polega na
uszkadzaniu DNA przez wytwarzane w
komórce metabolity nitroimidazoli.

• Pochodne nitroimidazolu działają

bakteriobójczo głównie na Gram-
ujemne bakterie beztlenowe jak
Bacteroides, Clostridum,
Fusobacterium i inne.

Farmakokinetyka

• Nitroimidazole wchłaniają się dobrze z

przewodu pokarmowego (pokarm upośledza
wchłanianie) gorzej z odbytnicy i źle z
pochwy.

• Metronidazol jako lek przeciwbakteryjny w

groźnych zakażeniach beztlenowcami jest
stosowany jednak najczęściej dożylnie.
Przenika łatwo do tkanki, a wydala się
głównie w postaci nie zmienionej przez nerki
z moczem. Czas półtrwania metronidazolu
wynosi około 8 godz., tynidazolu 10-13 godz.

Działanie niepożądane

• Nitroimidazole są związkami dość

toksycznymi.

• Wywołują zaburzenia gastryczne,

zaburzenia czynności OUN i nerwów
obwodowych (ataksja, parestezje,
niekiedy drgawki).

• Metronidazol wywołuje nietolerancję na

alkohol.

• Nie należy stosować pochodnych

nitroimidazolu u kobiet w ciąży,
karmiących i u noworodków.

Preparaty

• Metronidazol (flagyl, efloran, deflamen, gynalgin,

metronidazol 1% krem) – tabletki 0,25g, ampułki i

flakony roztworu 0,5% do wstrzyknięć i wlewów

i,v., tabletkki dopochwowe 0,5g, czopki 0,5-1,0g;

stosuje się doustnie 0,25-0,75g co 8-12 godz.

Następnie 0,5g 3 razy dziennie, dożylnie 0,25-

0,5g co 6-12 godz.; miejscowo krem i żel 1% oraz

maść 10%.

• Tinidazolum (tinitazolum 0,2% w glukozie 5%,

fasigyn) – tynidazol, flakon 400ml, tabletki 0,5g;

stosuje się doustnie w dawce podzielonej co 12

godz. Oraz i.v. 0,8g w dwóch dawkach.

• Tiberal – omidazol, tabletki 0,125 i 0,5g, ampułki

0,5g/3ml; stosuje się w zakażeniach ostrych 1,5g

jednorazowo, w przewlekłych 0,5g rano i

wieczorem.

Chinolony

Podział

I generacji – kwas nalidyksowy, kwas

oksolinowy, kwas pipemidowy,
rozoksacyna.

II generacji – (chinolony 1-fluorowane) –

norfloksacyna, enoksacyna, pefloksacyna,
cyprofloksacyna, efloksacyna.

III generacji – (chinolony wielo-fluorowane)

– lomefloksacyna, fleroksacyna,
temofloksacyna, tosulofloksacyna.

Mechanizm działania

Chinolony mają specyficzny

mechanizm działania
przeciwbakteryjnego – hamują
mianowicie aktywność
topoizomerazy (gyrazy) odgrywającej
istotną rolę w procesie replikacji
transkrypcji i rekombinacji DNA. Są
to zatem inhibitory gyrazy.

Działanie niepożądane

• Wywołują najczęściej zaburzenia

czynności przewodu pokarmowego,
OUN, niekiedy odczyn alergiczny.

• Wywierają również działanie

chondrotoksyczne, tzn. uszkadzają
chrząstki nasadowe w organizmach
rozwijających się. Z tego powodu
fluorochinolonów II generacji nie należy
podawać dzieciom i młodzieży.

I generacja

Wszystkie chinolony tej generacji są

chemioterapełtykami o działaniu
bakteriostatycznym, głównie na
drobnoustroje Gram-ujemne. Są
stosowane przede wszystkim w
zakażeniach dróg moczowych, poza tym
w zakażeniach przewodu
pokarmowego.

Preparaty

1. Nevigramon – kwas nalidyksowy; stosuje się w

kapsułkach 0,5g, po 2 kapsułki co 6 godz. Przez

7 dni.

2. Gramurin – kwas oksolinowy; stosuje się w

tabletkach 0,25g co 8 godz. 0,5g.

3. Palin (urolin, pipram) – kwas pipemidowy; działa

silnie przeciwbakteryjnie niż kwas oskolinowy i

kwas nalidyksowy, w tym także na Pseudomonas

aeruginosa; stosuje się w kapsułkach i czopkach

dopochwowych 0,2g oraz tabletkach

powlekanych 0,4g w dawce 0,4g co 12 godz.

4. Eradacin – rozoksacyna, kapsułki 0,15g; stosuje

się doustnie w rzeżącze niepowikłanej i

zakażeniach jelitowych 1 kapsułkę co 12 godz.

II generacji

• Fluorochinolony II generacji charakteryzują

się wysoką aktywnością przeciwbakteryjną i
szerokim spektrum działania
przeciwbakteryjnego.

• Z powyższych powodów stosuje się je nie

tylko w zakażeniach dróg moczowych, ale
również w zakażeniach dróg oddechowych,
w zakażeniach skóry i tkanek miękkich,
dróg żółciowych i narządów rodnych (wrzód
miękki, rzeżączka - enoksacyna).

Preparaty

1. Tarivid/200 (zanocin) – ofloksacyna, tabletki

powlekane 0,1 i 0,2g oraz ampułki 0,2g/100ml;
stosuje się doustnie 0,2-0,6g dziennie w 2 dawkach
podzielonych co 12godz. Lub i.v. 0,1-0,2g czo 12 godz.

2. Cipronex (cipropol, ciprobay 100, 200, 250, 500,

ciprinol) – cyprofloksacyna; tabletki 0,25 i 0,5g,
ampułki 0,1g/10ml oraz fiolki 0,1g/50ml, 0,1g/100ml i
0,2g/100ml; stosuje się doustnie co 12 godz. 0,25-0,5g
lub dożylnie 0,1-0,2g co 12 godz.

3. Pefloksacyna (abaktal, peflacine) – pefloksacyna;

tabletki powlekane 0,4g oraz ampułki 0,4g/5ml;
stosuje się najczęściej co 12 godz. 0,4g p.o. Lub i.v.

4. Nolicin (norbactin) – norfloksacyna; tabletki 0,4 i

0,8g, stosuje się co 12 godz. 1 tabletkę.

III generacja

• Wielofluorowane chinolony odznaczają

się lepszą tolerancją, dobrą

wchłanialnością z przewodu

pokarmowego i bardzo dobrym

przenikaniem do tkanek.

• Wywierają znacznie słabsze działanie

chondrotoksyczne.

• Mają szersze spektrum – działają

również na drobnoustroje Gram-

dodatnie (w tym na pneumokoki oporne

na penicyliny i cefalosporyny) oraz na

beztlenowce (pseudomonas aeruginosa).

Preparaty

1. Avelox – moksyfloksacyna, tabletki

powlekane 400mg; tabletka raz
dziennie.