PSYCHOLOGIA ZDROWIA WYKŁAD 10:

PROMOCJA ZDROWIA I PREWENCJA

Alameda County, California

(okolice San Fancisco)

Alameda County (Belloc i Breslow, 1972)
badania nad zależnością pomiędzy
zachowaniami zdrowotnymi
a zachorowalnością i umieralnością (N=7000 )

7 nawyków pro-zdrowotnych – Jakie??

.sen (ok. 7 godzin na dobę)
.nie palenie
.codzienne jedzenie śniadania
.nie więcej niż 1 –2 drinki alkoholowe dziennie
.regularne uprawianie ćwiczeń fizycznych
.nie jedzenie pomiędzy posiłkami
nie więcej niż 10%nadwagi

RÓŻNE ZACHOWANIA ZDROWOTNE: PRZYCZYNY
PRAKTYKI

Badania Alameda County:

Śmiertelność po 10 latach:
Im więcej zachowań prozdrowotnych,
tym lepsze zdrowie i niższa umieralność

Najniższa przy 7 zachowaniach

Wysoka śmiertelność jeśli prozdrowotnych

zachowań było mało

M śmiertelność 28% tych, którzy 0 – 3 nawyki
K śmiertelność 43% tych, które 0 – 3 nawyki

RÓŻNE ZACHOWANIA ZDROWOTNE: PRZYCZYNY
PRAKTYKI

Waga
kobiety

Waga
Mężcz.

Lata – 1965 do 1999

nadwaga

Otyłość

Cienma linia-
Mniejszości
Etniczne;
Jasna - Biali

nadwaga

Otyłość

Badania
2500 osób
Z
Alameda
Przez 34 lata
Baltrus,
2004

Zachowania Zdrowotne

Zachowania Zdrowotne

1

2

3

4

5

Aktywność

fizyczna

Prozdrowotna

dieta

Węgry
Polska
Turcja
USA

Młodzież 12-18 lat

(N = 2,381):

stosowanie prozdrowotnej diety- rzadko;
umiarkowana aktywność fizyczna - 1-2 razy w
tygodniu

Luszczynska, Gibbons, Piko & Tekozel, 2004
Psychology and Health

Czynniki demograficzne
(więcej nawyków, częstsze:
młodsi, lepiej wykształceni, z mniejszym poziomem stresu,
większe społeczne wsparcie )
.Wiek (najwyższy poziom : dzieciństwo i starość)
.Wartości (np. promocja określonych produktów w kulturze masowej)
.Kontrola osobista (wewnętrzne umiejscowienie kontroli)
.Wpływ społeczny (co robią inni? Najważniejsi: rodzice)
.Osobiste cele (np. osiągnięcia w danej dziedzinie)
.Dostrzegane negatywne natychmiastowe
konsekwencje (Taylor, 1995)

CZYNNIKI DETERMINUJĄCE
PODEJMOWANIE RÓŻNYCH
ZACHOWAŃ PROZDROWOTNYCH

JAK MOŻEMY STAĆ SIĘ ZDROWSI??

Profilaktyka !!!!!

I stopnia: zmniejszanie ryzyka zachorowania
(występowania zachowania ryzykownego) w
całej populacji

II stopnia: zmniejszanie ryzyka zachorowania
w grupach o podwyższonym ryzyku lub
zmniejszanie ryzyka ponownego
zachorowania/ wystąpienia niezdrowego zachowania

III stopnia: zmniejszanie czasu choroby i jej
konsekwencji społecznych

MODELE

ZMIANY
ZACHOWAŃ
ZDROWOTNYCH

1)Modele liniowe:
Wzrost psychologicznych czynników
sprzyjających zawsze będzie powodował
Zmianę zachowania na korzystniejsze

2) Modele fazowe
Pewne czynniki są ważne w pewnych
Fazach, a nie są ważne w innych fazach

Modele Liniowe

kryterium: intencja

najbliższy i wystarczający predyktor zachowania

Modele
preintencjonalne:
co sprawia, że
formułujemy
intencję?

Modele
postintencjonalne
co prowadzi do
wcielenia intencji
w życie?

Intencja - zamiar podjęcia działania

w określonym czasie (por. Ajzen i Fishbein, 1980)

„Przez najbliższy miesiąc zmierzam chodzić
2 x w tygodniu na basen”

Modele preintencjonalne

jakie czynniki wpływają na to,
że formułujemy intencję?

Model motywacji do ochrony
(Rogers,1976)

Teoria planowanego zachowania

(TPB, Ajzen i Fishbein, 1980)

Ponad 1000 publikacji odwołujących
się
do TPB

Model motywacji do ochrony (Rogers)

Model motywacji do ochrony (Rogers)

-

-

mam dużą szansę na to, że

mam dużą szansę na to, że

si

si

ę uzależnię od alkoholu

ę uzależnię od alkoholu

-

-

jestem w stanie zredukować picie alkoholu

jestem w stanie zredukować picie alkoholu

- jeśli ograniczę picie, moje kłopoty w domu się zmniejszą

- jeśli ograniczę picie, moje kłopoty w domu się zmniejszą

- nadmierne picie jest bardzo poważnym problemem,

- nadmierne picie jest bardzo poważnym problemem,

wpływającym

wpływającym

na moją

na moją

rodzinę

rodzinę

Poczucie

własnej

skutecznoś

ci

Oczekiwani

a dot.

wyniku

własnych

działań

Powaga

choroby

Zachowani

Zachowani

e

e

Np.

Np.

regularne

regularne

picie

picie

alkoholu

alkoholu

Intencja

Podatność

na

zachorowani

e

Intencja

Zachowanie

Przekonania
behawioralne:
postawa dotycząca
zachowania (czy
byłoby to korzystne,
dobre)

Przekonania
normatywne:
subiektywna norma
(co inni uważają)

Przekonania dotyczące
kontroli: spostrzegana
kontrola behawioralna
(czy ja mam nad tym
kontrolę)

Model TPB za: Ajzen, 2000; metaanaliza badań: Sutton, 1998
(TEORIA PLANOWANEGO DZIAŁANIA)

Operacjonalizacja:
„Chodzenie na basen 2 razy w tygodniu byłoby dla mnie bardzo korzystne”
„Moja rodzina sądzi, że powinnam chodzić na basen 2 razy w tygodniu”
„Chodzenie na basen 2 razy w tygodniu byłoby dla mnie zupełnie niemożliwe”

40-50% wyjaśnianej
wariancji intencji

19-38% wyjaśnianej
wariancji zachowania

40-50% wyjaśnianej
wariancji intencji

19-38% wyjaśnianej
wariancji zachowania

Modele postintencjonalne

jakie czynniki wpływają na to,
że wprowadzamy intencję w życie

1) Model wcielania w życie intencji

(implementation intention,
Gollwitzer, 1990)

2) Teoria społeczno-poznawcza

(SCT, Bandura, 2001)

SCT - ponad 800 publikacji (liczne

eksperymentalne)

II - ponad 180 publikacji

Planowani
e:
Co? Kiedy?
Gdzie?

Zachowan
ie

Intencja

Model wcielania w życie intencji (implementacji intencji)

za: Gollwitzer, 1990

Operacjonalizacja planowania:

Jakie ćwiczenia fizyczne będzie Pan/i uprawiać w najbliższym miesiącu?......
Kiedy (W jakie dni tygodnia? W jakich godzinach?).......................................
Gdzie ćwiczenia będą wykonywane?....................................................................

Własna

skuteczno

ść

Cele/Intenc
je

Zachowanie

Oczekiwania
dotyczące wyników
działania (fizyczne,
społeczne, odnoszące
się do oceny “Ja”)

Czynniki środowiskowe
Ułatwienia
Przeszkody

Model społeczno-poznawczy (Social Cognitive Theory)

za: Bandura, 2001
Jeden z modeli najczęściej wykorzystywanych jako podstawa teoretyczna
interwencji (ok. 90% z interwencji dotyczących zmiany diety na prozdrowotną
przeprowadzonych w latach 90. wykorzystywało SCT; Contento, 2001)

Modele fazowe

Zmiana zachowania jest procesem,
składającym się z odrębnych faz

Modele
zakładające dwie
fazy
(pre i post
intencjonalną)

Modele
wielofazowe

Liczba faz zmiany zachowania

Prekontemplac
ja
Faza 1 (nie
rozważam
potrzeby
zmiany

Utrzymywani
e (ok 6
miesiecy)

Kontemplacja
(faza 2):
rozważam za i
przeciw

Działanie

Przygotowa
nie: co
zrobić by
zainicjować
zmianę?

Nawrót do
starych
nawyków

Model
Transteoretyczny
TTM

(Prochaska i
DiClemente, 1983)

Jednostka przechodzi
przez szereg odrębnych
faz w procesie zmiany
zachowania.
Każda faza - około 6
miesięcy

Postęp w fazach

Własna skuteczność

Oczekwania dot.
Zysków/ strat

Siła

przekonań

Kluczowe zmienne w tym
procesie to przekonania o
własnej skuteczności i
oczekiwania dotyczące
zysków i strat

Nieświadomość
zagrożenia

Brak
zaangażowania

Podejmowanie
decyzji o działaniu

Podjęcie decyzji o
braku zmiany
zachowania

Podjęcie decyzji o
zmianie

Działanie

Spostrzegan
e
ryzyko
zachorowani
a

Model PAPM (Precautious Action Process Approach;

Weinstein, 1988

;

Weryfikacja eksperymentalna: Weinstein, Lyon Sandman i Cuite, 1996;

Operacjonalizacja:
„W porównaniu z osobami mojego wieku i płci ryzyko, iż zachoruję na choroby
układu krążenia jest bardzo niskie”

Wiedza o
zależności
zachowanie-
choroba

Przekonania
o własnej
skuteczności

Oczekiwania
dot. wyników
działania

Spostrzegan
e ryzyko

Intencja

Planowa
nie

Zachowan
ie

Faza motywacyjna

Faza wolicjonalna

Procesualny Model Zachowań Zdrowotnych

(HAPA; Schwarzer, 1992)
Czynniki odgrywające rolę w fazie motywacyjnej
przestają być istotne w fazie wolicjonalnej

Modele fazowe: podsumowanie

1) zakładają, iż zmiana zachowania
to proces składający się z faz.
Przejście z fazy do fazy zależy od
intensywności określonych
przekonań

3) Interwencja mająca na celu zmianę:

-polega na wzmacnianiu zespołu
przekonań oraz intencji

2) Wzmacnianie określonych przekonań
prowadzi do przejścia do kolejnej fazy

• Modele egzystencjalne: procesy

świadome i nieświadome
opanowywania grozy/ trwogi (terror
management theory TMT)

Implikacje śmierci dla zdrowia: Model opanowywania

grozy przez zachowania związane ze zdrowiem

(Goldenberg i Arndt, 2008)

Informacja o zdrowiu/jego
Zagrożeniach

Aktywacja myśli o śmierci
(świadomych)

-zachowanie prozdrowotne lub
-unikanie informacji o zdrowiu/
zagrożeniach

Aktywacja przetwarzania treści
o śmierci (nieświadomy
poziom)

-czy dane zachowanie
zdrowotne zwieksza
samoocenę/ prowadzi do
nadawania znaczenia? Jeśli tak-
>
angażujemy się w to
zachowanie by
zabezpieczyć się (

przed myślą o

śmierci)

-czy dane zachowanie jest
związane z cielesnością
(creatureliness)? Jesli tak to
unikamy danego zachowania

BADANIA EMPIRYCZNE WERYFIKUJĄCE MODELE

1) Poczucie własnej skuteczności

2) Oczekiwania dotyczące wyniku zachowania
(

„za i przeciw” podjęcia danego działania)

„za i przeciw” podjęcia danego działania)

3) Planowanie

Do najlepszych predyktorów zmiany zachowania
należą

Własna skuteczność
– przekonania o
tym, że jest się w
stanie zrealizować
swoje zamierzenia,
niezależnie od
występujących
barier (jestem w
stanie to zrobić,
nawet jeśli.....)

BADANIA EMPIRYCZNE WERYFIKUJĄCE MODELE

SKALA UOGÓŁNIONEJ WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI
1 zupełnie

2 w niewielkim

3 raczej

4 całkowicie

nieprawdziwe stopniu prawdziwe

prawdziwe

prawdziwe

1.

Zawsze jestem w stanie rozwiązać trudne problemy, jeśli tylko wystarczająco

się staram

2.

Jeśli ktoś mi się sprzeciwia, mam sposoby, aby osiągnąć to, co chcę

3.

Łatwo jest mi trzymać się swoich celów i je osiągać

4.

Jestem przekonany, że skutecznie poradziłbym sobie z niespodziewanymi

wydarzeniami

5.

Dzięki swojej pomysłowości potrafię dać sobie radę w nieoczekiwanych sytuacjach

6.

Potrafię rozwiązać większość problemów, jeśli włożę w to odpowiednio dużo wysiłku

7.

Potrafię zachować spokój w obliczu trudności, gdyż mogę polegać na swoich

umiejętnościach radzenia sobie

8.

Gdy zmagam się z jakimś problemem, zwykle znajduje kilka rozwiązań

9.

Gdy jestem w kłopotliwej sytuacji, na ogół nie wiem, co robić

10.

Niezależnie od tego, co mnie spotyka, potrafię sobie z tym poradzić

GSES R. Schwarzer, M. Jerusalem, adapt. Z. Juczyński, 1996

Jak wzmacniamy własną

skuteczność

• Eksperymentowanie z własnym

doświadczeniem/odwołanie się do

niego

potwierdza, iż pacjent jest w stanie

tak zadziałać, np nie zapalić po kawie

• Doświadczenie zastępcze

– obserwacja

innej osoby która jest w stanie to zrobić

• Perswazja

nt własnej skuteczności ze

strony autorytetu (przy odwołaniu się do

doświadczeń pacjenta)

• Podwyższanie emocji pozytywnych

(Bandura, 1997)

0

10

20

30

40

Rzeżączka

Chlamydia

Objawy chorób

przenoszonych

drogą płciową

Grupa kontrolna

Grupa eksperymentalna

Procenty

osób

zakażonych/

z symptomami

the NIMH Multisite HIV Prevention Trial (2000, 2001)

Badania ponad 3 400 osób w 37 klinikach w 7
miastach USA:
efekty interwencji mającej na celu wzmocnienie
przekonań o własnej skuteczności na zachowanie
(mierzone 1 rok później)

***

***

***

***

BADANIA WERYFIKUJĄCE MODELE

GDYBYM RZUCIŁ(A) PALENIE PAPIEROSÓW TO:

Czułbym się lepiej fizycznie;
Byłbym sprawniejszy fizycznie
Moje samopoczucie psychiczne/nastrój byłoby lepsze
Moja cera wyglądałaby lepiej
Moi znajomi/rodzina przestaliby mnie upominać
Część moich znajomych odwróciłaby się ode mnie
Miałbym więcej pieniędzy na inne wydatki niż papierosy
Pachniałbym przyjemniej
Utyłbym
Byłbym rozdrażniony
Straciłbym przyjemność związaną z paleniem

Do najlepszych predyktorów zmiany zachowania
należą oczekiwania dotyczące wyników zachowania
(por np. Dijksta i DeVries, 2000)

Przekonania o zyskach czy o stratach:
co pozwala formułować intencję
i inicjować zachowanie?

1) Interwencja mająca na celu

wzmacnianie przekonań

o negatywnych efektach braku zainicjowania
zachowania

Powinna być stosowana do promocji zachowań,
których efektem jest

uniknięcie negatywnego zdarzenia

(np. badania przesiewowe - cel: uniknięcie raka);
do zachowań o znanym wpływie na zdrowie

Meyerovitz i Chaiken, 1989; Rothman i in, 1999

Przekonywać o stratach czy o zyskach?

2) Interwencja mająca na celu wzmacnianie przekonań
o pozytywnych efektach zainicjowania zachowania

Powinna być stosowana do

promocji zachowań,

których efektem jest poprawa samopoczucia/zdrowia

(np. aktywność fizyczna- cel: poprawa wydolności
sercowo-naczyniowej

Planowanie

Planowanie

“

“

implementation intention”

implementation intention”

(Gollwitzer, 1999)

(Gollwitzer, 1999)

Kiedy, gdzie i jak ma zostać podjęte działanie?

Kiedy, gdzie i jak ma zostać podjęte działanie?

kiedy pojawi się sytuacja X, zrobię Y

kiedy pojawi się sytuacja X, zrobię Y

*

*

Planowanie to proces wybierania i formułowania

Planowanie to proces wybierania i formułowania

umysłowej reprezentacji określonej sytuacji,

umysłowej reprezentacji określonej sytuacji,

w której jednostka podejmie pożądane zachowanie

w której jednostka podejmie pożądane zachowanie

*Jest to również wybór efektywnych zachowań,

*Jest to również wybór efektywnych zachowań,

nakierowanych na cel

nakierowanych na cel

Potwierdzone zależności między przygotowaniem planu

Potwierdzone zależności między przygotowaniem planu

a przeprowadzeniem różnego rodzaju zachowań detekcyjnych

a przeprowadzeniem różnego rodzaju zachowań detekcyjnych

(badania prewencyjne dotyczące raka; Sheeran i Orbell, 2000)

(badania prewencyjne dotyczące raka; Sheeran i Orbell, 2000)

Efekty formułowania planów?

Badania nad planowaniem

Badania nad planowaniem

->Planowanie badane eksperymentalnie

->Planowanie badane eksperymentalnie

z dwukrotnym pomiarem zachowania,

z dwukrotnym pomiarem zachowania,

(

por. Abraham et al., 1999; Armitage, 2004; Jones at al.,

2001; Milne et al., 2001; Orbell, Hodgkins & Sheeran, 1997;
Sheeran & Orbell, 2000; Sheeran & Silverman, 2004)

10

30

50

70

90

Grupa

eksperymentalna

Grupa kontrolna

Pretest

Post-test (30 dni później)

***

Gramy
tłuszczu
spożywane
dziennie

Źródło:
Armitage, 2004

Spostrzegane ryzyko:

1) absolutne-w populacji (ile osób na 100 zachoruje na
raka płuc?)
2) względne – wśród osób w moim wieku, mojej płci
oraz podobnych w zakresie zmiennej xxx (ile osób w
wieku xx, płci xx, podobnie jak ja palących/niepalących,
zachoruje w ciagu najbliższych 5 lat na raka płuc?)

PALENIE TYTONIU - MOTYWY ZMIANY
ZACHOWANIA

Palenie zwiększa częstotliwość nowotworów
płuc u zwierząt domowych (ryzyko raka płuc o 50%
wyższe u psów, których właściciele palą
(Reif i in., 1992)

zajście w ciążę jest okresem w którym częściej
występuje rzucenie palenia zarówno przez ciężarną
jak i jej partnera
jednakże zmiany te są stosunkowo krótkotrwałe
(Wakefield i Jones, 1998)

OGÓLNE ZASADY PROWADZENIA PROGRAMÓW
PROZDROWOTNYCH

CZY STRASZYĆ???????

JAK ZMIENIAĆ ZACHOWANIA
ZDROWOTNE

Lata 50-60:
*ludzie zmieniają swoje zachowania pod
wpływem apeli lękowych
*założenie: ludzie zaczną się bać, że dane zachowanie
jest szkodliwe dla zdrowia-> zmienią zachowanie by
zredukować lęk
*badania podłużne: przekazy lękowe wzbudzają
zmianę, która rzadko się utrzymuje
* czasami lęk się tak wzmocni, że będą unikać
jakichkolwiek informacji, które mogą wiązać się z
daną treścią

Apele lękowe
(przegląd badań: S. Taylor, 1995)

JAK ZMIENIAĆ
ZACHOWANIA
ZDROWOTNE

Lata 50-60:

*u części osób wzrośnie lęk i jednocześnie
przekonanie, że nic nie mogą zrobić...
*apele lękowe są ignorowane - populacja jest na nie
zaszczepiona
*zbyt wysoki lęk uniemożliwia zmianę zachowania

Apele lękowe (przegląd badań: S. Taylor, 1995)

JAK ZMIENIAĆ ZACHOWANIA
ZDROWOTNE

*przekaz kolorowy, żywy, bez zbytecznego żargonu i
dużej ilości statystyki

Apele informacyjne ( S. Taylor, 1995)

*używać historii konkretnych osób

*ekspert winien mieć prestiż w danej grupie
społecznej, do której przekaz adresowany

* komunikat ma dotyczyć pozytywnych i
negatywnych aspektów zachowań (zalety niepalenia
i wady palenia)

*silne argumenty na początku i końcu

*wnioski powinny być zakomunikowane wprost

*ekstremalne żądania nieskuteczne - skuteczne
żądania umiarkowane (np. zmniejsz liczbę
wypalanych papierosów)

kampanie medialne i ich

efektywność?

• Przeprowadzone w Australii badania świadczą, iż

wiadomości przekazywane w kampaniach

prowadzonych w mediach, np. w telewizji, są słabo

zapamiętywane, jeżeli kierowane są one do szeroko

określonej grupy (np. kobiety poniżej 70 r.ż.). Fernbach

(2002) stwierdziła, iż wśród prawie dwóch tysięcy

badanych kobiet, które oglądały filmy programu

„PapScreen Victoria,” tyle samo przed i po kampanii

potrafiło trafnie określić poprawność dwóch zdań

dotyczących profilaktyki raka szyjki macicy („Badanie

cytologiczne szyjki macicy prowadzone raz na dwa lata

zmniejsza ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy o

90%” oraz „Każda kobieta poniżej 70 r.ż. powinna

przeprowadzać badania cytologiczne raz na dwa lata).

Dodatkowo, po kampanii, kobiety które nie

przeprowadzały w ciągu dwóch poprzednich lat badania

cytologicznego szyjki macicy stwierdzały, iż wybranie

lekarza który przeprowadzi badanie oraz

zatelefonowanie do niego w celu uzyskania informacji o

rezultatach badania jest trudniejsze, niż sądziły przed

kampanią. Efekt oddziaływań był więc przeciwny do

zamierzonego lub stwierdzono brak efektu.

Tabela 6

Charakterystyka

interwencji

Możliwe rozwiązania

Efektywność i Zalecane Rozwiązania

Pozyskiwanie

uczestników

pasywne (oczekiwanie na klienta w gabinecie lub klinice)

aktywne (proponowanie programów określonym

grupom, instytucjom

prowadzą do większych zmian w zachowaniu

są zalecane (mniejsze zmiany, ale więcej uczestników)

Jak długo

powinna trwać

Długie (+ telefony, emaile po zakończeniu)

Krótko

Odracza i zmniejsza nawroty

Większa ilość osób decydujących się na uczestnictwo

Tempo zmiany

Radykalne cele

Stopniowa transformacja zachowania

Może zależeć od zachowania.

Prawdopodobnie: zachowania szkodliwe dla zdrowia,

takie jak palenie, branie narkotyków – efektywniejsza

jest transformacja

Ile zachowań

Jedno (np. celem interwencji jest redukcja nadwagi)

Wiele jednocześnie (interwencje po krytycznych

wydarzeniach życiowych, np. zawale serca, obejmujące

zmianę diety, palenia, aktywności fizycznej)

brak jednoznacznych danych

Sprzyjanie

zdrowiu czy

ograniczanie

szkody

Programy promocji zdrowia: intensyfikacja aktywności

fizycznej, prowadzenia samobadania

Programy zmiany zachowań szkodliwych dla zdrowia:

ograniczanie palenia

Istnieją pewne przesłanki, wskazujące iż programy

promujące zdrowie (np. aktywność fizyczną)

prowadzą dodatkowo do redukcji zachowań

szkodliwych dla zdrowia (palenia i objadania się)

Inter-

dyscyplinarność

Interwencje psychologiczne

Kombinacja interwencji psychologicznych i

farmakologicznych

Może zależeć od zachowania i siły nawyku.

Prawdopodobnie w odniesieniu do redukcji nadwagi

najkorzystniejsze są interwencje kombinowana

Wsparcie po

interwencji

Interwencje oparte o rodzinę

Interwencje bez odwołania do wsparcia

Włączenie rodziny zwiększa wsparcie (lepsze efekty)

Język

komunikacji

Dane statystyczne i żargon

przykładowe opisy osób i sytuacji

Mniej korzystne

Bardziej korzystne

Forma przekazu Wprost (należy używać prezerwatywy)

Nie wprost (nie warto umierać dla miłości)

Bardziej korzystne

Mniej korzystne

Komunikacja wad

i zalet

Wady przeważające nad zaletami

Równowaga wad i zalet

W przypadku zachowań o znanym wpływie na

zdrowie

W przypadku zachowań o nie do końca znanych

konsekwencjach (BSE)

(N = 418; T1-T2 = 3 miesiące)

Luszczynska & Schwarzer, 2003, Psychology and Health

Faza Motywacyjna

Faza Motywacyjna

Faza Wolicjonalna

Faza Wolicjonalna

Własna

skuteczność

dot. podjęcia

zachowania

Oczekiwania

dot. wyniku

Percepcja

ryzyka

Intencja

Planowanie

Zachowanie

.

49

.

42

.

37

.

20

.

42

.

56

Χ

2

(281) = 571.92, p < .000, Χ

2

/df =

1.993 TLI = .955, CFI = .961, RMSEA =
.049

.

12

.

69

.

12

.

42

.

02

.

00

.

18

Własna

skuteczność

dot.

utrzymania

zachowania

Własna

skuteczność dot.

przezwyciężania

nawrotów

Skuteczno

ść w

inicjowani

u

Skutecznoś

ć w

utrzymywa

niu

Oczekiwa

ne zyski i

straty

Intencj

a

Planowa

nie

Utrzymywa

nie

zachowani

a

Dostępność

wsparcia

społecznego

Ogranicza

nie

nawrotów

Skuteczno

ść w

ogranicza

niu

nawrotów

Faza motywacyjna Faza utrzymywania

Faza ograniczania
nawrotów

Model R-HAPA (Łuszczyńska, 2004)
Zmienne społeczno-poznawcze i ich rola w poszczególnych fazach
zmiany zachowania

Miejsca zmiany zachowań (nawyków) zdrowotnych.
1. Metody indywidualne ( dostosowana do potrzeb klienta
- intensywna; ekspert, skuteczny
2. Metody grupowe
( presja społeczna; zaangażowanie innych członków grupy)
a) grupy samopomocowe: osoby mające ten sam problem,
często z pomocą doradcy
np. AA- Anonimowi Alkoholicy, Weight Watchers
(wsparcie społeczne; wzajemne zrozumienie)
b) szkoły (szeroki zasięg; młody wiek;
właściwości formalne klasy)
c) miejsca pracy (np. rzucanie palenia)

GDZIE ZMIENIAĆ NAWYKI ZDROWOTNE

d) społeczności lokalne

(uczestniczy duża liczba osób; wsparcie społeczne)

e) mass-media – najbardziej efektywne w

uczulaniu na istnienie ryzyka
tworzą klimat poprzez kreowanie opinii publicznej

GDZIE ZMIENIAĆ NAWYKI ZDROWOTNE

Czynniki ryzyka i wiodące przyczyny zgonów w USA
(McGinnis, 1994)

Choroba

Choroba

Czynnik ryzyka

Czynnik ryzyka

Choroby serca

Papierosy, otyłość, nadciśnienie,

cholesterol, brak aktywności fizycznej

Nowotwory

Papierosy, niewłaściwa dieta, alkohol,
narażenie przez środowisko

Choroby mózgowo
- naczyniowe (wylewy)

Papierosy, nadciśnienie,

cholesterol,

brak

aktywności fizycznej
Wypadki

Nie używanie pasów bezpieczeństwa
alkohol, marihuana

Chroniczne choroby płuc

Papierosy, narażenie przez

środowisko

(choroby zawodowe, np. zawód leśnika)

RÓŻNE ZACHOWANIA ZDROWOTNE: PRZYCZYNY
PRAKTYKI