Język jako system
znaków.
Kategorie syntaktyczne
wyrażeń.

Sylwester Osiński
Jacek Piotrkowski

Język jako

system
znaków.

Język – zbiór znaków słownych w, których każdy
znak słowny ma przyporządkowane znaczenie i
kojarzy się właśnie z nim.

Najczęściej występuje w formie mówionej i pisanej
Języki można podzielić na ;
Języki naturalne- powstałe w ramach naturalnej

ewolucji języka

Języki sztuczne- stworzone przez jedną badż więcej

osób dla ulepszenia komunikacji językowej lub
Np.. szyfrowania (język esperanto)

Znak- czynność polegająca

na zakomunikowaniu
odbiorcy znaku jakiejś
informacji

Pojęcie znaku

Znak

drogow
y

towarowy

drukarski

wodny

nawigacyjny

przystankowe

słowo

Znak

Nadawca- osoba
mająca do
przekazania jakąś
informację, która
tworzy znak

Udostępnienie znaku-
nadawca pragnie
przekazać jakąś
informację w tym celu
musi udostępnić znak
aby odbiorca mógł go
dostrzec

Nadanie odpowiedniego
znaku – znak powinien
być dostosowany do
osoby która ma odczytać
wiadomość

Np. nadawca przekazuje

informację w tym samym
języku ,którym posługuje się
odbiorca znaku

Odbiorca znaku-
pragnie odczytać
znak i go zrozumieć.
Może być
jednocześnie
nadawcą

Np. Student robiący
notatki

Znaki można podzielić na :

Znaki ikoniczne
-przypominają
to co oznaczają
-Np. znaki
stosowane w
oznaczeniach
map

Znaki arbitralne

( konwencjonalne )
-nie przypominają
tego co oznaczają
Np. Symbole
matematyczne, cyfry

Substrat Znaku

Trwały

Nietrwały

Notatki

Znaki drogowe

Znaki migowe

Mowa ludzka

Wystrzelenie racy

Sygnały dymne

Znak

Nadawca-odbiorca

Znaki są
interpretowane w
oparciu o umowę
społeczną

Np. Czerwone światło
sygnalizuje kierowcy
konieczność
zatrzymania się
zielone natomiast
zezwala na dalszą
jazdę

Oznaka

Podmiot
postrzegający

Odczytywanie
oznak na podstawie
Zależności
przyczynowo-
skutkowych

Np. Dym unoszący się
w oddali dla podmiotu
postrzegającego jest
oznaką ognia

Symbol

Brak odbiorcy

Brak odbiorcy
wyklucza
możliwość
odczytania
znaku

Np. Znak drogowy
umieszczony w
szczerym polu

Funkcje języka

-Sprawia że człowiek utożsamia się z historią
narodu, wyrażeniami i zwrotami zapisanymi
za pomocą języka.
-Umożliwia poznawanie przeszłości
-Ulega ciągłym zmianom razem ze
społeczeństwem z ,którym się rozwija
-Pozwala w łatwy i przejrzysty sposób
komunikować się z innymi osobami
-Daje możliwość wymiany doświadczeń z
innymi osobami

Język

prawny

prawniczy

Specyficzny język
używany przez
osoby stosujące i
interpretujące
prawo do
komunikowania się
np. przez
prawników

Jest to język w
którym
formułowane jest
prawo np..
Wszelkiego
rodzaju
konstytucję,
rozporządzenia

Aby komunikacja za pomocą znaków
językowych powiodła się muszą zostać
spełnione poszczególne warunki

O

becność nadawcy (twórcy komunikatu)

-nadawca często nie jest autorem tekstu
przekazywanego
np. oświadczenie rządu czytane przez rzecznika
prasowego
-może być grupowy np. w przypadku
scenariuszy filmowych
-często pozostaje anonimowy lub jest podpisany
pseudonimem
np.Artykuły pisane do gazet

-Gdy komunikat jest odtwarzany w formie dzwiekowej przez

inną osobę, to co autor chciał ująć w swoim utworze zostaje
przekrztałcone lub pominięte np.. Recytator inaczej
interpretujący tekst ,który przedstawia

-Teksty często przed publikacją są korygowane i poprawiane

Przekażnik informacji
Np. głos ,telefon ,papier

Obecność odbiorcy (równie ważna jak i nadawcy)
-Odbiorcą wiadomości może być sam nadawca Np.notatki

robione przez studentów

-Adresatem może być jedna osoba ,ale także grupa osób
-Osoba do której adresowany jest przekaz może być przez

autora tekstu wyszczególniona.

„Słownictwo - zasób, bogactwo słów jakim

posługuje się dana osoba, autor dzieła
literackiego, grupa społeczna, naród - w tym
wypadku mówimy o słownictwie danego języka”

Słownik bierny- zasób słownictwa , które jest przez

daną osobę znany ale używany bardzo rzadko lub
w ogóle

Słownik czynny- zasób słów , które są przez daną

osobę używane , osoba ta używa tego słownictwa
do komunikacji z innymi

FUNKCJE ZNAKU JĘZYKOWEGO

Funkcja komunikatywna-

polega na przekazaniu

informacji odbiorcy, o tym co się wydarzyło, dzieje badz
wydarzy. -nie może ulec zmianie ponieważ zmiany mogą
sprawić , iż stanie się niezrozumiała dla potencjalnych
odbiorców

-najczęściej ma za zadanie informować adresata

wykorzystywana w encyklopediach, podręcznikach

Funkcja impresywna-

dzięki intonacji,

słownictwu ma ona za zadanie wpłynąć na
odbiorcę
-Najczęściej wykorzystuje się w tej funkcji tryb
rozkazujący i formy wołacza.
-Wykorzystywana w reklamach ,poradnikach,
instrukcjach obsługi

Funkcja ekspresywna (emotywna)-

głównie

skierowana na nadawcę, ma ona za zadanie przedstawić
adresata uzewnętrznić jego uczucia
-Autor cechuje wyrazy emocjonalnie, używa odpowiedniej
barwy głosu, intonacji,
-Często stosowana w reportażu , pamiętnikach, osobistej
korespondencji

Funkcja fatyczna-

stosowana do podtrzymania

albo nawiązania kontaktu między nadawcą a
odbiorcą
-Są to wyrażenia takie jak „ jak leci „ co tam” „halo

Funkcja estetyczna (poetycka) -

funkcja mająca

na celu wywołanie u odbiorcy przeżyć estetycznych
-Pojawia się w żartach, prozie poetyckiej lub lirycznej
-Nadawca pragnie zachwycić, zaskoczyć lub zadowolić

Kategorie syntaktyczne



Historia pojęcia



Definicja



Podział kategorii syntaktycznych

Historia pojęcia

kategoria - pierwotnie: skarga,
oskarżenie, akt oskarżenia.



Arystoteles użył tego terminu jako skrótu dla

„sposobu orzekania o dowolnym podmiocie” i

wyróżnił dziesięć kategorii: substancji, stosunku,

ilości, jakości, czasu, miejsca, położenia,

posiadania, doznawania, czasu i miejsca.



Kant mianem kategorii określał czyste

(aprioryczne) pojęcia intelektu, które

umożliwiają pomyślenie przedmiotów. Dzielił je

na cztery grupy, odpowiadające poszczególnym

rodzajom sądów (po trzy kategorie ilości,

jakości, stosunku i modalności).

Pojęcie kategorii syntaktycznej bierze się z

rozważań nad zagadnieniami składni języka,

które źródło swe miały w odkryciu antynomii w

teorii mnogości, i z poszukiwania kryterium

spójności syntaktycznej wyrażeń złożonych:

W zagadnieniu tym [spójności syntaktycznej]

idzie o podanie warunków, przy których

spełnieniu twór słowny złożony z sensownych

prostych wyrazów stanowi wyrażenie sensowne,

posiadające jednolite znaczenie (...) Takie

zestawienie wyrazów jest syntaktycznie spójne.

Kazimierz Ajdukiewicz, „O spójności syntaktycznej” (w: Język i

poznanie, t. I, s. 222)

Podobne intuicje (nieco wcześniej) Edmund Husserl
wyrażał za pomocą pojęcia „kategorii
znaczeniowej”:
Jeśli swobodnie zamieniamy materie [tj. wyrażenia]
w ramach tej samej kategorii znaczeniowej, w
wyniku mogą powstawać znaczenia fałszywe,
głupie, śmieszne (...), ale z konieczności powstają
znaczenia jednolite, resp. wyrażenia gramatyczne,
których sens można jednolicie spełnić. Gdy tylko
wykraczamy poza kategorie, tak już nie jest. (...) w
wypowiedzi relacyjnej „a jest podobne do b”
możemy słowo podobne zastąpić przez słowo koń –
ale w ten sposób otrzymujemy zawsze tylko szereg
słów, w którym każde słowo jako takie ma pewien
sens, (...) ale z zasady nie otrzymujemy jednolitego
zamkniętego sensu.

Edmund Husserl, Badania logiczne, t. II, cz. I, ss. 399–400

Kazimierz Ajdukiewicz, korzystając z
wyników Stanisława Leśniewskiego,
skonstruował symbolikę, która w
zasadzie można zastosować do
wszystkich prawie języków i przy
pomocy której można zbudować
rachunek, pozwalający zdefiniować i
badać spójność syntaktyczną
zestawienia słów.

Definicja

Dwa wyrażenia należą do tej samej kategorii
syntaktycznej wtedy i tylko wtedy, gdy dowolne
poprawnie zbudowane wyrażenie, zawierające
jedno z nich, nie przestaje być poprawnie
zbudowanym wyrażeniem po zastąpieniu jednego
przez drugie.

Wyrażenia należące do tej samej kategorii
syntaktycznej są wiec wzajemnie zastępowalne z
zachowaniem gramatyczności.
Kategoria syntaktyczna
jest to klasa wyrażeń wzajemnie zastępowalnych z
zachowaniem gramatyczności.

Pojecie „zachowywania gramatyczności”
zawsze musi być zrelatywizowane do
konkretnego języka, a co za tym idzie, zestawy
kategorii syntaktycznych różnych języków
mogą wyglądać – przynajmniej do pewnego
stopnia – różnie.

Dalej zajmiemy się gramatyka, która za
Witoldem Marciszewskim nazwać możemy
gramatyka logiczna (por.: W. Marciszewski, O
gramatyce, logice, algorytmach i cywilizacji
informatycznej) – gramatyka takiego języka,
którego jedyna funkcja jest wyrażanie
rozumowań.

Podział kategorii

syntaktycznych

Podział kategorii
syntaktycznych:

•podstawowe (pierwotne)

•nazwy

•zdania

•pochodne

•całe mnóstwo
funktorów

Nazwy

symbol kategorii: n

Dla uproszczenia przyjmiemy, ze rozważać
będziemy języki, w których wszystkie nazwy będą
należały do jednej i tej samej kategorii
syntaktycznej.

Zdania

symbol kategorii: z

Posługiwać będziemy się podejrzanym ale
poręcznym pojęciem zdania w sensie logicznym,
oznaczającym wyrażenia, które maja wartość
logiczna (tj.. są prawdziwe albo fałszywe).

Z grubsza odpowiada to pojęciu zdania
oznajmującego, ale tylko z grubsza. Zdaniami w
tym sensie są tez, np. pytania retoryczne albo
wyrażenia takie jak: Pożar!

Funktory

symbol kategorii: ułamki
Wyrażenia, które nie są ani nazwami, ani zdaniami,
ale służą do wiązania innych wyrażeń (swoich
argumentów) w wyrażenia bardziej złożone.

funktory

i

argumenty

:

f

(

x

,

y

)

2

+

3

Sylwester

lubi

Logikę

czerwona

kulka

Jacek

znalazł się między

młotem

a

kowadłem

Symbol kategorii funktorowej:

ułamek, w którego

liczniku

znajduje się

symbol kategorii syntaktycznej wyrażenia
złożonego z funktora i jego argumentów,
a w

mianowniku

znajdują się symbole

kategorii syntaktycznych kolejnych
argumentów funktora.

co powstaje

z czego powstaje

Sylwester lubi
logikę

„Sylwester lubi logikę” – zdanie (z)
„Sylwester”, „logika” – nazwy (n)
„lubi” – funktor zdaniotwórczy od dwóch
argumentów nazwowych (z/nn)

z

n

n

z

nn

Podziały funktorów



Z uwagi na kategorie syntaktyczne wyrażeń

przez nie tworzonych:
zdaniotwórcze, nazwotwórcze, funktorotwórcze.



Z uwagi na liczbę argumentów:
jednoargumentowe, dwuargumentowe, . . .



Z uwagi na kategorie syntaktyczne

argumentów:
od argumentów zdaniowych, nazwowych,

funktorowych, w dowolnych kombinacjach.

Kilka co bardziej istotnych typów funktorów:

•funktory zdaniotwórcze od argumentów
nazwowych (predykaty): „kocha”, „jest
zielony”, „leży miedzy a”;

•funktory zdaniotwórcze od argumentów
zdaniowych (spójniki zdaniowe): „i”, „a”,
„mimo ze”, „jeżeli to”;

•funktory nazwotwórcze od argumentów
nazwowych (spójniki nazwowe): „i” (ale w
innym kontekście, niż wyżej), „nad”;

•funktory zdaniotwórcze od jednego
argumentu nazwowego i jednego argumentu
zdaniowego (spójniki epistemiczne): „wierzy
ze”, „wątpi czy”.

Role semiotyczne wypowiedzi

SEMIOTYKA - nauka o znaku (szczególnie

słownym); część logiki.

Semiotykę dzieli się na trzy grupy:



Semantykę - nauka o znaczeniu znaku



Syntaktykę - tzw. gramatyka logiki,

rodzaje znaków i sposoby ich wiązania



Progmatykę - nauka o stosunku jaki

zachodzi pomiędzy znakiem a

człowiekiem

Role semiotyczne wypowiedzi pełnią

następujące funkcje:



Rola opisowa - opisuje rzeczywistość (tak

jest, a tak nie jest). Jest ona przedmiotem

zainteresowania semantyki oraz progmatyki



Rola ekspresywna - wyrażanie przez

wypowiedzi naszych przeżyc, uczuć, odczuć

np. „oj!”, „psiakrew”

Rola opisowa i ekspresywna są od siebie

niezależne.

Role semiotyczne wypowiedzi

Role semiotyczne wypowiedzi



Rola sugestywna - oddziałuje na odbiorcę jako
swoisty bodziec do określonego zachowania się.
Jest przedmiotem zainteresowania progmatyki
np. Żołnierz na komendę ”baczność!” reaguje
bez zastanowienia



Rola performatywna - przez wygłaszanie lub
napisanie lub podpisanie niektórych wypowiedzi
w określonym układzie życia społecznego
dokonuje się aktów o charakterze umownym,
konwencjonalnym np. złożenie przyrzeczenia

Role semiotyczne wypowiedzi



Do porozumienia między rozmówcami

dochodzi wtedy, gdy oboje uzywają

odpowiednich słów w zależności od ich

znaczenia.



Do nieporozumienia może dojść, gdy

np. Jedno słowo w danym języku ma

kilka znaczeń. Twórca lub odbiorca mylą

się co do znaczenia słowa lub odbiorca

nie zna znaczenia danego słowa.

Bibliografia



Wikipedia



http://www.student.lex.pl/materialy/o_wszt190606.doc



http://www.student.lex.pl/materialy/o_ut250306.doc



Podręcznik „Logika Praktyczna” Zygmunt Ziembiński