Instytucja małżeństwa i

rodziny

Małżeństwo - związek między dwiema osobami płci odmiennej

pociągający za sobą pewne wzajemne prawa i obowiązki,

ustalone w przepisach prawnych i zwyczajach.

Formy małżeństw:
a)

ze względu na ilość osób w małżeństwie:



Monogamiczne (jednożeństwo) – małżeństwo jednej

kobiety i jednego mężczyzny



Poligamiczne (wielomałżeństwo) – małżeństwo składające

się z więcej niż jednej osoby tej samej płci:



związek jednego mężczyzny z wieloma kobietami –

poligynia



związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami –

poliandria

b)

ze względu na płeć małżonków:



Heteroseksualne – związek kobiety z mężczyzną



Homoseksualne – związek stanowią dwie osoby tej samej

płci

Podstawowe definicje

Kraje świata, w których dopuszcza się związki

poligamiczne.

Wprawdzie w Chinach, w Tybecie oficjalnie ich się nie

dopuszcza,

w praktyce przeważają na wsi i obecnie wzrastają.

Sytuacja prawna związków
homoseksualnych świecie

c)

Ze względu na skutki prawne:



Formalne – zawierane bądź rejestrowane w urzędach

stanu cywilnego



Nieformalne – bez cywilnego bądź religijnego

usankcjonowania związku. Przez prawo polskie związek

ten nie ma tych samych uprawnień co związek formalny:



Związki kohabitacyjne – wspólne zamieszkiwanie

bez prawnego zawarcia związku małżeńskiego;

partnerzy połączeni funkcjami emocjonalną,

seksualną, prokreacyjną i gospodarczą



Konkubinat - forma kohabitacji; związki partnerskie

gdzie występują różne układy i relacje, którym

zazwyczaj nie towarzyszy wspólne zamieszkiwanie

Podstawowe definicje

Podstawowe definicje

d)

Ze względu na nakazy i zakazy obyczajowe:



Endogamia - kulturowa reguła nakazująca jednostce
zawieranie małżeństw (dobieranie sobie partnera)
wewnątrz własnej grupy, w celu zabezpieczenia jej
przed utratą członków, wzmocnienia izolacji i
utrzymania odrębności. Może mieć charakter religijny
wtedy małżeństwo można zawierać w obrębie danej
grupy religijnej. Endogamia w małej grupie prowadzi
do związków kazirodczych.

Przykłady endogamii:

•

rodziny królewskie,

•

ortodoksyjni Żydzi,

•

katolicy,

•

kasty hinduskie.

Podstawowe definicje



Egzogamia -

zabrania się wchodzenia w związki

członkom większych, spokrewnionych ze sobą grup
np. klanów, gdzie grupa ludzi wywodzi swe
pochodzenie od jednego przodka, mają ten sam totem,
wykonują wspólnie wiele zadań.



Kazirodztwo - jest najbardziej przestrzeganym
warunkiem małżeństwa i zabrania zawierania
związków pomiędzy członkami tej samej rodziny. Jest
zakazem narzuconym przez prawo, zwyczaj, uczucia
moralne. Chociaż w większości do kazirodztwa
odchodzi się ze wstrętem istnieją plemiona, gdzie
mniej lub bardziej, nieregularne związki, pomiędzy
rodzicami a dziećmi zachodzą.

Podstawowe definicje

e)

Ze względu na sposób doboru partnerów:



Dobierające się w sposób naturalny bez ingerencji
zewnętrznej



Kojarzone - taka forma obowiązuje między innymi
wśród Sambura we wschodniej Afryce i w większości
społeczeństw muzułmańskich

f)

Ze względu na lokalizację gospodarstwa domowego:



patrylokalne– młoda para przenosi się do
społeczności męża, zamieszkuje w jego domu lub
obozie



matrylokalne – mąż przyłączą się do społeczności
żony, osiedla się w domu jej rodziców

Podstawowe definicje

Wyróżniamy również typy małżeństw:

• Małżeństwo binacjonalne – małżeństwo zawarte przez

obywateli dwóch różnych krajów

• Małżeństwo nieletnich – małżeństwo zawarte przez

pełnoletniego mężczyznę i szesnasto bądź siedemnastoletnią

kobietę

• Małżeństwo powtórne – małżeństwo zawarte przez parę, w

której dla przynajmniej jednej ze stron nie jest to pierwszy

związek zalegalizowany

• Małżeństwo homogamiczne – małżeństwo jednorodne z punktu

widzenia pewnych cech. Tendencja do homogamii oznacza

skłonność do wyszukiwania życiowego partnera wśród osób

podobnych do siebie z punktu widzenia takich cech jak:

wykształcenie, stan cywilny, wiek, rasa, narodowość, status

społeczny rodziców, wyznanie, poziom religijności, klasa, miejsca

zamieszkiwania. Zjawiskiem przeciwnym jest heterogamia.

Współczynniki małżeństw:

• Współczynnik małżeństw (ogólny)

• Współczynnik pierwszych

małżeństw - miernik informujący o
tym, jaka część ludności zawrze choć
jeden raz związek małżeński, tj. jaka
frakcja panien i kawalerów stanie na
ślubnym kobiercu.

M

t

– ogólna liczba małżeństw

zawartych w czasie t

L – liczba ludności w połowie

badanego okresu lub średnia
liczba ludności w badanym okresie

C – constans (1000)

c

L

M

W

t

m





Liczba zawieranych małżeństw rośnie

Liczba małżeństw zawartych przez mężczyzn w latach 1980-
2007
w przeliczeniu na 1000 osób w wieku 15+

Liczba zawieranych małżeństw rośnie

Liczba małżeństw zawartych przez kobiety w latach 1980-
2007
w przeliczeniu na 1000 osób w wieku 15+

Zwiększył się wiek nowożeńców

Wiek mężczyzn wstępujących w związek małżeński w
latach 1990-2008

średni wiek (mediana) żeniących się mężczyzn w 2008 r.
wyniósł prawie 28 lat

Zwiększył się wiek nowożeńców

Wiek kobiet wstępujących w związek małżeński w latach
1990-2008

Panny młode też są starsze, w 2008 roku
miały prawie 26 lat

Małżeństwa zawarte w 2007 r. według poziomu

wykształcenia nowożeńców

Ludzie młodzi najpierw inwestują w siebie - w

edukację, pracę

a potem w rodzinę

Liczba małżeństw zawartych w latach 1990-2006 –
pierwszych i kolejnych

Udział małżeństw pierwszych nie podlegał

większym wahaniom i w kolejnych latach

niewiele przekraczał 86,5% ogółu wszystkich

zawartych związków

Małżeństwa według miesiąca zawarcia małżeństwa

w 2007r.

Najwięcej małżeństw zawieranych jest w

czerwcu, sierpniu i wrześniu

Małżeństwa według województw w latach 1990-2007 w
przeliczeniu na
1000 osób w wieku 15+

W roku 2007 najwięcej małżeństw

zostało zawartych w województwie

pomorskim

Ilość zawieranych małżeństw w wybranych krajach w 2007r.

w przeliczeniu na 1000 osób

Polska na tle Europy „wypada” całkiem

nieźle

Separacje i Rozwody

Separacja - Uchylenie wspólnoty małżeńskiej bez prawa
wstępowania w nowy związek małżeński przez
którąkolwiek ze stron. Orzeczenia o separacji dokonuje
odpowiedni sąd w formie przypisanej prawem. W
odróżnieniu od rozwodu - separacja nie ma charakteru
ostatecznego rozwiązania małżeństwa; na zgodne żądanie
małżonków sąd orzeka zniesienie separacji.

Rozwód - to rozwiązanie małżeństwa, pozwalające
rozwiedzionym na ponowne związki małżeńskie z innymi
partnerami. Obecnie w większości krajów organem
uprawnionym do udzielania rozwodów jest sąd. W bardziej
odległej przeszłości decydujący wpływ na stanowisko
państwa wobec rozwodów miały systemy religijne.

Separacje prawomocnie orzeczone w 2007r. Na 100
tyś. ludności

Liczba orzeczonych separacji jest znacznie

wyższa

w miastach

Liczba rozwodów w latach 1990 - 2008

W miastach intensywność rozwodów jest

prawie trzykrotnie wyższa niż na wsi

Liczba rozwodów w latach 1980-2007

•

Rozwiedzeni małżonkowie przeżywają ze sobą – średnio –

ok. 14 lat. W 2008 r. średni wiek mężczyzn w momencie
rozwodu to ok. 40 lat a kobiet ok. 37 lat.

• W ponad 2/3 przypadków powództwo o rozwód wnosi
kobieta. Natomiast orzeczenie rozwodu z winy żony następuje
w niewiele ponad 3% przypadków, ale przeważnie sąd nie
orzeka winy.

Najczęściej jako przyczynę rozwodu małżonkowie
deklarują:

 niezgodność charakterów (1/3 wszystkich rozwodów)

zdrada lub trwały związek uczuciowy z inną osobą (1/4
rozwodów)

alkoholizm (20%).

Rozpad małżeństw w latach 1990-2008

Rozwody według liczby małoletnich

dzieci w 2007r.

Współczynnik rozwodów dla wybranych

krajach UE w roku 2007

Instytucja rodziny

Przez instytucję rodziny rozumie się zbiór norm: obyczajów,

praw, zwyczajów, wartości i przepisów odnoszących się do

prokreacji, socjalizacji i do funkcji miłości w danym

społeczeństwie. Jako instytucja, rodzina ma charakter trwały

i uniwersalny, tak w przestrzeni, jak i w czasie. Nie oznacza

to jednak, że treść tych norm w każdym społeczeństwie jest

jednakowa.

Rodzaje rodziny:

• Kryterium liczby dzieci: bezdzietne / małodzietne /

wielodzietne

• Kryterium liczby rodziców: pełne / niepełne
• Kryterium liczby pokoleń: dwupokoleniowe /

trzypokoleniowe

• Kryterium kręgów pokrewieństwa: małe (nuklearne) /

rozszerzone (małżeństwo + dzieci + inni krewni

Dzietność rodzin

Dzietność - w odniesieniu do populacji: liczba dzieci, przypadająca
na jedną kobietę w wieku rozrodczym. Za wiek rozrodczy
przyjmowany jest okres płodności kobiety między 15 a 49 rokiem
życia.

Dzietność rodzin podaje się za pomocą współczynnika dzietności.

Najbardziej korzystną sytuację demograficzną określa współczynnik
kształtujący się na poziomie 2,1 – 2,15, tj. gdy w danym roku na
jedną kobietę w wieku 15-49 lat przypada średnio 2 dzieci.

Należy zaznaczyć, że obecnie – kobiety urodzone w latach
ostatniego wyżu demograficznego (roczniki 1979-1983, a także
1984-1988) – znajdują się w wieku najwyższej lub wysokiej
płodności, stąd rosnąca liczba urodzeń.

Współczynniki dzietności w latach 1990-2008

Współczynnik dzietności w 2007 r. według

województw

• Wynikiem przeobrażeń demograficznych z lat 90-tych
jest między innymi przesunięcie najwyższej płodności
kobiet z grupy wieku 20-24 lata do grupy 25-29 lat, a
także znaczący wzrost płodności w grupie wieku 30-34
lata, który – w znacznej mierze – jest skutkiem realizacji
urodzeń „wcześniej odłożonych”.

• Jest to efekt wyboru, jakiego dokonują ludzie młodzi
decydując się najpierw na osiągnięcie określonego
poziomu wykształcenia oraz stabilizacji ekonomicznej,
a dopiero potem na założenie rodziny oraz jej
powiększanie.

Konsekwencją zmiany zachowań prorodzinnych jest:

 podwyższenie zarówno średniego wieku rodzenia
dziecka,
który w 2008 r. wynosił 28,1 roku (wobec ok. 26 lat w
połowie lat 90-tych),

 podwyższenie średniego wieku urodzenia
pierwszego dziecka –
25,9 w 2008 r. (ok. 23 lat w latach 90-tych).

Dzietność rodzin

Na dzietność kobiet w istotnym stopniu

wpływa liczba zawieranych związków

małżeńskich

• Zdecydowana większość dzieci rodzi się w rodzinach
tworzonych przez prawnie zawarte związki małżeńskie (w 2008
r. – ponad 80%), z czego prawie połowa dzieci rodzi się w
okresie pierwszych trzech lat trwania małżeństwa
rodziców.

• Od kilkunastu lat systematycznie rośnie odsetek urodzeń
pozamałżeńskich.

• Na początku lat 90-tych ze związków pozamałżeńskich
rodziło się ok. 6-7% dzieci, zaś w ostatnich latach 17-20%.
Odsetek ten jest zdecydowanie wyższy w miastach – w 2008 r.
wynosił ponad 22%, na wsi – ponad 15%.

• Rosnący współczynnik dzietności pozamałżeńskiej
może oznaczać, że zwiększa się liczba rodzin tworzonych
przez związki partnerskie lub wzrasta liczba matek
samotnie wychowujących dzieci – tworzących rodziny
niepełne.