Leki układu

przywspółczulnego i

współczulnego

Dagmara Mirowska-Guzel

Układ autonomiczny

• Łuk odruchowy: receptory trzewne –

aferentne drogi – OUN – drogie eferentne –

efektory trzewne

• włókna dośrodkowe: bodźce bólowe,

pobudzenie z mechano- i chemoreceptorów

płuc, przewodu pokarmowego, pęcherza

moczowego

• włókna odśrodkowe: odruchowe sterowanie

aktywnością mięśni gładkich: oko,

mruganie, ucho, przewód pokarmowy,

pęcherz moczowy, serce, gruczoły

Część współczulna

• ośrodki w rdzeniu kręgowym
• krótkie włókna aferentne (Ach)
• zwoje współczulne szyjne i brzuszne
• włókna zazwojowe (NA)

Część przywspółczulna

• ośrodki w pniu mózgu (n. III, VII, IX,

X, XI) oraz w odcinku krzyżowym
rdzenia

• długie włókna przedzwojowe
• zwoje przywspółczulne
• krótkie włókna zazwojowe

Receptory cholinergiczne

• Muskarynowe

– Typ I: ośrodkowy układ nerwowy, neurony

obwodowe, komórki okładzinowe żołądka

– Typ II: mięsień sercowy; zakończenia presynaptyczne

neuronów obwodowych i ośrodkowych

– Typ III: gruczoły wydzielnicze (ślinowe, potowe,

oskrzelowe); mięśnie gładkie ścian naczyń
krwionośnych i narządów wewnętrznych

– M1, M2, M3, M4, M5

•

Nikotynowe

– płytka nerwowo-mięśniowa; zakończenia zwojowe

układu wegetatywnego

– Nn, Nm

Acetylocholina

• Neurony cholinergiczne:
Cholina i acetylokoenzym A

(acetylotransferaza choliny)

• Magazynowanie w ziarnistościach

neuronu

• Uwolnienie pod wpływem potencjału

czynnościowego (szczelina synaptyczna,

wiązanie z receptorami muskarynowymi

błony postsynaptycznej: potencjał

pobudzenia, hamowania)

Fizjologia

– zwolnienie akcji serca (chronotropowo -)

P n. X - przedsionek, węzeł zatokowo-
przedsionkowy (zwolnienie akcji serca, zahamowanie
zatokowe)
L n. X -zwolnienie czynności serca na skutek zahamowania
przewodzenia przedsionkowo-komorowego (blok
przedsionkowo-komorowy dromotropowo -)

– zmniejszenie siły skurczu mięśnia serca (inotropowo -)
– rozszerzenie obwodowych naczyń krwionośnych (rec. M3 – NO)
– obniżenie ciśnienia krwi - odruchowa tachykardia
– skurcz oskrzeli
– zwiększenie napięcia mięśniówki i pobudzenie perystaltyki jelit

(rozkurcz zwieraczy)

– skurcz zwieracza źrenicy (zwężenie źrenicy), skurcz mięśnia

rzęskowego, zwiększenie napięcia grzebieniastego kąta
tęczówkowo-rogówkowego i ułatwienie odpływu cieczy
wodnistej do kanału Schlemma (zmniejszenie ciśnienia
śródgałkowego)

Substancje działające w układzie

przywspółczulnym

cholinergiczne:
1. cholinomimetyki (ACh i estry choliny)
2. parasympatykomimetyki: odwracalne i nieodwracalne inhibitory

acetylocholinesterazy

cholinolityczne
1. cholinolityki:

–

antymuskarynowe (atropina)

–

antagoniści receptorów zwojowych (heksametonium, trimetafan,
mekamylamina)

–

antagoniści receptorów w płytce nerwowo-mięśniowej (kurrara)

2. hamujące transmisję cholinergiczną:

–

hamujące transport ACh do neuronu (wezamikol, hemicholina)

–

hamujące uwalnianie Ach do przestrzeni synaptycznej (toksyna
botulinowa)

Leki cholinergiczne

• cholinomimetyki (ACh i estry

choliny) – działają bezpośrednio

na receptor muskarynowy

• parasympatykomimetyki:

nasilenie uwalniania mediatora

lub zahamowanie jego rozkładu

w szczelinie synaptycznej

Cholinomimetyki

bezpośrednie – agoniści

receptora muskarynowego

Estry choliny

– Acetylocholina – bez znaczenia klinicznego

– Syntetyczne analogi – mniej podatne na inaktywację

przez cholinesterazy – dłuższy czas działania

• betanechol

– Pooperacyjna atonia jelit, atonia pęcherza

(zatrzymanie moczu)

• karbachol

– Jaskra z wąskim kątem przesączania, atonia jelit,

pęcherza moczowego

• metacholina

– Obecnie nie używana

Przeciwwskazania do estrów choliny

– Wrzód żołądka
– Astma
– Nadczynność tarczycy
– Niewydolność naczyń wieńcowych

Działania niepożądane:
Zaczerwienienie twarzy, pocenie, bolesne kurcze

w jamie brzusznej, odbijanie, uczucie napięcia
pęcherza moczowego, bóle głowy, ślinienie,
zaburzenia akomodacji (zwężenie źrenic)

Cholinomimetyki bezpośrednie –

agoniści receptora

muskarynowego

Alkaloidy cholinomimetyczne
Pilokarpina (pilocarpus jaborandi): jaskra (0,5-4%), stany zapalne

tęczówki – zapobieganie zrostom soczewki i tęczówki, zespół

Sjogrena, kserostomia po radioterapii głowy i szyi p.o. (5-10 mg)

Muskaryna:
muchomor czerwony (Amanita muscaria), muchomor plamisty

(Amanita pantherina): bardzo mała zawartość muskaryny (0,003%,

zatrucie wynika z toksycznego działania kwasu ibotenowego,

muscimolu i pochodnych izoksazylowych: pobudzenie oun, omamy,

drgawki

Strzępiaki (Inocybe), Lejkówki (Clitocybe): objawy zatrucia muskaryną

bardzo szybko (30-60 min od spożycia), zagrożenie życia niewielkie,

leczenie: atropina

Arekolina: orzeszki palmy betelowej (Areca catechu); stosowana w

weterynarii; składnik betel – substancji euforyzującej

wykorzystywanej w Indiach

Cholinesterazy

• Acetylocholinesteraza (AChE)

Specyficznie działający enzym mający na celu hydrolizę

acetylocholiny do choliny i kwasu octowego

Zakończenia neuronów cholinergicznych: regulacja

stężenia wolnej Ach

Błona postsynaptyczna synapsy cholinergicznej
Krwinki czerwone

• Pseudocholinesteraza (butyrylocholinesteraza)

Mózg, skóra, wątroba, mięśnie gładkie przewodu

pokarmowego, surowica krwi

Hydroliza Ach i innych jej estrów (suksametonium,

prokaina, propanidid)

Duża zmienność międzyosobnicza

Parasympatykomimetyki

• Inhibitory cholinesterazy

Odwracalne inhibitory cholinesterazy (1)

– Fizostygmina (ezeryna; alkaloid fasoli

kalbarskiej Physostigma venenosum: zawiera

azot trzeciorzędowy – przechodzi przez BBB:

jaskra, zatrucie cholinolitykami, pochodnymi

fenotiazyny i lekami przeciwdepresyjnymi ;

syntetyczne pochodne: estry kwasu

karbaminowego (objawy zatrucia do 8 h)

– Neostygmina (2-4h): zawiera azot

czwartorzędowy – nie przechodzi przez barierę

krew-mózg: miastenia, atonia pęcherza

moczowego i jelit, odwrócenie efektu leków

zwiotczających typu nie depolaryzującego

Parasympatykomimetyki

• Inhibitory cholinesterazy

Odwracalne inhibitory

cholinesterazy (2)

– Pirydostygmina (6h): miastenia, Zatoka Perska
– Edrofonium (Tensilon): diagnostyka

miastenii

– Ambenonium (10x silniej niż neostygmina, 6-

7h; miastenia, pooperacyjna atonia jelit i
pęcherza moczowego

– Distygmina: pomocniczo w miastenii

Parasympatykomimetyki

• Inhibitory cholinesterazy

Odwracalne inhibitory

cholinesterazy (2)

– Fizostygmina – Physostigminum
– Bromek neostygminy – Polstigminum
– Bromek pirydostygminy – Mestinon
– Bromek distygminy - Ubretid

Miastenia (1)

• Thomas Willis – 1672 r. (kobieta z dyzartrią)
• Opisy kliniczne: Erb i Goldflam
• Leczenie farmakologiczne: Mary Walker 1934 r. -

fizostygmina

• Dorośli <40 r.ż.
• Objawy: osłabienie, nużliwość mięśni: powiek

(podwójne widzenie), twarzy (mimika, jedzenie,
połykanie), szyi (opadanie głowy), proksymalnych
części kkg, przepony (zaburzenia oddychania)

Miastenia (2)

• Blok postsynaptyczny: zaburzenia wiązania

Ach z receptorami z powodu ich zbyt małej liczby,
degradacji lub zablokowania przez inną
substancję (przeciwciała)

• Blok presynaptyczny: np. zaburzenia syntezy ACh,

upośledzenie procesu uwalniania Ach do szczeliny
synaptycznej (Z. Lamberta-Eatona, botulizm)

Miastenia (3)

• Próba z tensilonem (edrofonium): 2 mg i.v.

w ciągu 5 min polepszenie siły mięśniowej
u większości chorych

• Uwaga: wyniki fałszywie dodatnie lub

ujemne, zagrożenie ostrą niewydolnością
krążeniowo-oddechową (przełom
cholinergiczny związany z nadmierną
stymulacją układu przywspółczulnego)

Parasympatykomimetyki

• Inhibitory cholinesterazy – ch.

Alzheimera

Zmniejszenie liczby nieuszkodzonych neuronów

cholinergicznych, zwłaszcza w regionach
podkorowych

1993 r. FDA takryna w łagodnej lub

średniozaawansowanej ch. A

Działania hepatotoksyczne

Parasympatykomimetyki

• Inhibitory cholinesterazy – ch.

Alzheimera

Odwracalne inhibitory

cholinesterazy

(donepezil, rywastygmina, galantamina)

Leczenie choroby Alzheimera - łagodnej i

średniozaawansowanej postaci

W postaci ciężkiej – inhibitor cholinesterazy +

memantyna (inhibitor receptorów NMDA)

Parasympatykomimetyki

• Inhibitory cholinesterazy

Odwracalne inhibitory cholinesterazy

Stosować największe tolerowane dawki
Im wcześniej tym lepiej
„Wakacje” nie
Brak skuteczności jednego inhibitora nie decyduje o

braku skuteczności innych

Rywastygmina – system transdermalny (2010 r.)

Parasympatykomimetyki

• Inhibitory cholinesterazy

Nieodwracalne inhibitory cholinesterazy (1)

– Estry kwasu fosforowego

• Gazy bojowe: soman, sarin, tabun
• Pestycydy, insektycydy: paration, systoks,

tiometon, bidrin, EPN (insektycydy

karbaminianowe mało toksyczne)

– Zatrucie przewlekłe – objawy utrzymują

się przez 2-6 tygodni

– Aktywność cholinesterazy 30-50% -

ekspozycja, 20% - zatrucie

Parasympatykomimetyki

• Inhibitory cholinesterazy

Nieodwracalne inhibitory cholinesterazy (2)

– Łatwo przenikają przez nieuszkodzoną skórę
– Łatwo przechodzą przez barierę krew-mózg

(pobudzenie, a potem depresja neuronów oun –

utrata przytomności, depresja ośrodka

oddechowego)

Zwężenie źrenic, łzawienie, ślinienie, pocenie
Drżenie mięsni, duszność, zwolnienie akcji serca,

nasilenie perystaltyki jelit (wymioty, biegunka),

mimowolne oddanie moczu i stolca, erekcja,

Parasympatykomimetyki

Wysoka toksyczność estrów kwasu

fosforowego

• Ostre objawy – są związane z działaniem na

receptory muskarynowe, nikotynowe i

ośrodkowy układ nerwowy

– Działanie na receptory muskarynowe

(układ przywspółczulny) – skurcz oskrzeli

i wzrost wydzielania oskrzelowego,

potliwość, kurcze mięśniowe, zwężenie

źrenicy, bradykardia

Parasympatykomimetyki

• Toksyczność estrów kwasu fosforowego

– Działanie na receptory nikotynowe (zwojowe

i płytki nerwowo-mięśniowej) - nużliwość,
osłabienie mięśniowe (zaburzenia
oddychania), drżenia pęczkowe

– Ośrodkowy układ nerwowy - lęk, ból głowy,

splątanie, niewydolność krążeniowa i
oddechowa (spadek ciśnienia)

– Najczęstszą bezpośrednią przyczyną zgonu

jest porażenie mięśni oddechowych

Parasympatykomimetyki

• Inhibitory cholinesterazy

Nieodwracalne inhibitory cholinesterazy

• Leczenie – specyficzne wobec zatrucia estrami kwasu

fosforowego

• Znajomość objawów jest kluczowa dla szybkiego rozpoznania i leczenia

– Usunąć chorego z miejsca ekspozycji

– Dekontaminacja

– atropina, 2-4 mg IV – powtarzać co 5-10 minut do czasu

wystąpienia objawów atropinizacji

– 2-PAM (pirydyno-2-aldoksym chlorek metylu; pralidoksym,

obidoksym), 1 g powoli IV do 10 doby od zatrucia

• reaktywacja enzymu

– Diazepam w razie drgawek

– nie podawać leków wpływających depresyjnie na ośrodek

oddechowy: barbiturany, morfina, neuroleptyki

Parasympatykolityki

Leki hamujące transmisję

cholinergiczną:

• Leki hamujące transport ACh do neuronu

Cholinolityki:

• Leki antymuskarynowe
• Antagoniści receptorów zwojowych
• Antagoniści receptorów w płytce

nerwowo-mięśniowej

Parasympatykolityki

Leki hamujące transmisję

cholinergiczną:

• Leki hamujące transport ACh

–

Hemicholina

•

hamuje transport choliny do neuronu

–

 uwalniania ACh

–

Toksyna botulinowa (zatrucie pokarmowe versus
terapia)

•

Hamuje stymulowane przez przewodnictwo nerwowe
uwalnianie acetylcholiny z pęcherzyków
synaptycznych; po wstrzyknięciu do mięśnia max.
porażenie występuje po ok. 2 tygodniach, utrzymuje
się 2-4 miesiące

Toksyna botulinowa

WSKAZANIA:

• dystonie

• zez, oczopląs

• spastyczność: dziecięce porażenie

mózgowe, udar mózgu, stwardnienie

rozsiane, uraz rdzenia kręgowego

• pęcherz neurogenny

• nadmierna potliwość (hiperhidrosis)

• migrena

wskazania kosmetyczne

Cholinolityki

• Leki antymuskarynowe :

– kompetycyjny blok receptorów muskarynowych

(wysokie powinowactwo, bez aktywności

wewnętrznej)

• Antagoniści receptorów zwojowych:

– Blokują receptory nikotynowe współczulne i

przywspółczulne zwojów autonomicznych i

rdzenia nadnerczy

(Spazmolityki neurotropowe)

• Antagoniści receptorów w płytce nerwowo-

mięśniowej: (kurara)

– hamują receptory nikotynowe w płytce nerwowo-

mięśniowej mięśni poprzecznie prążkowanych

Cholinolityki

• Alkaloidy:

rośliny z rodzaju Solanaceae

– atropina w pokrzyk wilcza jagoda

(Atropa Belladonna)

– skopolamina w bieluń dziędzierzawa

(Datura stramonium)

– hioscjamina – lulek czarny

(Hyoscyamus niger) i lulecznica

kraińska (Scopolia carniolica)

Cholinolityki

– Pochodne syntetyczne:

homatropina, tropikamid,

butylobromek skopolaminy,

metyloatropina, oksyfenonium,

oksyfencyklimina

– Kompetycyjni antagoniści acetylocholiny i

innych agonistów receptora muskarynowego

– Zwykle niewielki efekt lub jego brak na

receptory nikotynowe

– Nie wszystkie receptory muskarynowe są

jednakowo wrażliwe na wszystkie leki

– Selektywne inhibitory receptorów:

• M1: pirenzepina, telenzepina
• M3: bromek ipratropium

ATROPINA

– Nieselektywnie blokuje wszystkie

receptory muskarynowe występujące

w mięśniach gładkich, mięśniu

sercowym, gruczołach egzokrynowych,

zwojach i neuronach śródściennych

oraz OUN

– W zwojach wegetatywnych (przewaga

rec N) - tylko częściowe działanie

blokujące i tylko po zastosowaniu

dużych dawek

Właściwości farmakologiczne

Gruczoły ślinowe

• wysoce wrażliwe: suchość w ustach,

trudności z połykaniem i mówieniem
w małych dawkach

• zupełne zahamowanie wydzielania

stymulowanego przez układ
przywspółczulny

Właściwości farmakologiczne

Gruczoły potowe

• Unerwienie przez układ współczulny, ale

cholinergiczne!

• wysoce wrażliwe, ciepła i sucha skóra,

wzrost temperatury ciała

(w dawkach

toksycznych) - rozszerzenie naczyń krwionośnych
twarzy (zapobieganie hipertermii)

Właściwości farmakologiczne

Oko

• tęczówka - poszerzenie źrenicy

– mydriasis, światłowstręt
– hamuje działanie ACh na mięsień

rzęskowy

Właściwości farmakologiczne

Oko

• Mięsień rzęskowy - relaksacja
• Porażenie akomodacji (cykloplegia)

– Źrenica ustawiona na patrzenie w dal (bliskie

obiekty zamazane)

• Utrata prawidłowej reakcji na światło
• Niewielki lub brak efektu na ciśnienie

śródgałkowe, poza jaskrą z wąskim kątem

przesączania

– Zwiększenie oporu przy przesączaniu

Właściwości farmakologiczne

Układ sercowo-naczyniowy

• serce

(głównie na czynność serca)

– małe dawki – zwolnienie czynności ze względu na

ośrodkowe pobudzenie nerwu błędnego

( 4-8/min)

- zahamowanie rec M1 powoduje zwiększenie
działania endogennej ACh na presynaptyczne
receptory M2.

Rzadko jest to znaczący efekt

– wysokie dawki - tachykardia hamujący efekt na

węzeł zatokowo-przedsionkowy (rec M2)

• Wyraźniejszy u młodych dorosłych -  35-40/min w

spoczynku

Właściwości farmakologiczne

Układ sercowo-naczyniowy

• krążenie

– brak znacznego wpływu na

ciśnienie tętnicze

Właściwości farmakologiczne

Układ oddechowy

• Hamowanie wydzielania nosa, gardła i

oskrzeli – wysuszanie błon śluzowych
układu oddechowego.

• Rozszerzenie oskrzeli
• Rozkurcz mięśni gładkich
• Wzrost pojemności zalegającej – prowadzi

to do pobudzenia czynności oddechowej

Właściwości farmakologiczne

Przewód pokarmowy

• zmniejszenie wydzielania żołądkowego

– Zmniejszona objętość i całkowite wydzielanie

kwasu solnego

• Zwykle tylko w dużych dawkach (suchość w ustach,

itp.)

• hamowanie perystaltyki

– Tylko przy stosunkowo dużych dawkach

Właściwości farmakologiczne

Układ moczowy

• Zatrzymanie moczu

– rozkurcz mięśnia wypieracza

• Rozkurcz mięśniówki moczowodów

Właściwości farmakologiczne

Ośrodkowy układ nerwowy

(atropina w dawkach terapeutycznych nie

wpływa!, hioscyjamina w dawkach

terapeutycznych wywiera działanie

depresyjne)

• osłabienie koncentracji i pamięci
• senność i uspokojenie
• pobudzenie
• niezborność
• halucynacje
• śpiączka

Zatrucie substancjami

antymuskarynowymi

• Najczęściej alkaloidy belladonnae
• Niemowlęta i małe dzieci
• Mogą być śmiertelne

– Depresja oddechowa i/lub krążeniowa
– 10 mg lub mniej może być śmiertelne u

dzieci

• diagnoza zatrucia poprzez podanie

inhibitora AChE

Objawy zatrucia

• Suchość w jamie ustnej, górnych drogach

oddechowych, suchość i zaczerwienienie skóry,

przyspieszenie akcji serca i oddechu, zatrzymanie

moczu, podwyższenie temp. ciała (dzieci!),

zachowania agresywne, zaburzenia pamięci, omamy,

splątanie, drgawki i śpiączka

• U osób stosujących leki o działaniu cholinolitycznym

ostrożnie w czasie upałów – zatrucia:

- płukanie żołądka zawiesiną z węglem aktywowanym

- drgawki: diazepam

- środek przeczyszczające nawet wiele godzin od

przyjęcia (zahamowana perystaltyka)

- cewnikowanie pęcherza moczowego (pęknięcie!)

Inne leki o właściwościach

antymuskarynowych

(cholinolitycznych)

• Leki przeciwhistaminowe
• Leki przeciwdepresyjne (trójcykliczne -

TLPD)

• Neuroleptyki (chlorpromazyna,

klozapina, olanzapina)

• Leki przeciwparkinsonowskie (np.

triheksyfenidyl, biperiden, benztropina)

• Difenoksylat – pochodna piperydyny o

działaniu przeciwbiegunkowym

Syntetyczne pochodne

alkaloidów belladonna

Zawierające azot czwartorzędowy

• Są słabo wchłaniane z przewodu

pokarmowego i po podaniu
dospojówkowym

• Nie przechodzą przez barierę krew-mózg

(słabe działanie na oun)

• Większe powinowactwo do receptorów

nikotynowych od pochodnych
trzeciorzędowych

Syntetyczne pochodne

alkaloidów belladonna

Zawierające azot

czwartorzędowy

• metylobromek hioscyny - stany

skurczowe przewodu pokarmowego

• butylobromek hioscyny - diagnostyka

radiologiczna schorzeń przewodu
pokarmowego

• homatropina - okulistyka
• butylobromek ipratropium, tiotropium,

oxitropium

Syntetyczne pochodne

alkaloidów belladonna

BUTYLOBROMEK IPRATROPIUM

podawany pozajelitowo działa podobnie jak

atropina

nie ma wpływu na oun
nie hamuje aktywności nabłonka rzęskowego w

drogach oddechowych

podawany w inhalacjach - działa miejscowo:<1%

wchłania się do krążenia ogólnego (POCHP,

astma)

max działania: 30-90 min i utrzymuje się około 4h
zmniejsza skurcz powysiłkowy, ale nie ten

wywołany histaminą (POCHP)

Syntetyczne pochodne

alkaloidów belladonna

Zawierające azot trzeciorzędowy

• łatwo wchłaniane z przewodu

pokarmowego i po podaniu
dospojówkowym

• przechodzą przez barierę krew-mózg

(działanie ośrodkowe)

• stosowane w stanach skurczowych

przewodu pokarmowego, dróg żółciowych,
dróg moczowych i chorobie Parkinsona

Wskazania

Premedykacja (atropina i

skopolamina)

• hamowanie nadmiernego ślinienia i

wydzielania w drogach oddechowych

(atropina)

– Często podawana przed znieczuleniem

ogólnym w celu zmniejszenia odruchu

kaszlowego, krztuszenia i nadmiernego

wydzielania oskrzelowego

• Rozszerzenie oskrzeli

– Zwiększenie wentylacji płucnej

• Działają nasennie i powodują niepamięć

Wskazania

Resuscytacja krążeniowo -

oddechowa

• Bradykardia z niskim ciśnieniem i

niedotlenieniem

Wskazania

Okulistyka

• Miejscowe podanie

– aby uniknąć działań ogólnych

• Poszerzenie źrenicy (homatropina,

tropikamid)

– diagnostyka

• Przeciwwskazane w jaskrze z wąskim

kątem przesączania

Wskazania

Przewód pokarmowy

• Wrzód żołądka (pirenzepina – b.

rzadko)

– Inne leki skuteczniejsze

• Stany skurczowe jelit

– Największa skuteczność, jeśli wynika

z nadmiernego pobudzenia
przywspółczulnego

Wskazania

Działanie na OUN

• Zespół parkinsonowski po neuroleptykach

(benztropina)

– Zwłaszcza pochodnych fenotiazyny i

butyrofenonu

– Lewodopa jest lekiem z wyboru w chorobie

Parkinsona

– Lewodopa nie może być stosowana w

zespole parkinsonowskim po

neuroleptykach

Wskazania

Działanie na OUN

• choroba lokomocyjna (skopolamina,

hioscjamina)

– Jeden z pierwszych leków

• położnictwo

– sedacja, uspokojenie i niepamięć

• W wielu lekach OTC ze względu na

właściwości nasenne

Wskazania

Układ oddechowy

• Zahamowanie wydzielania górnego i

dolnego odcinka (zagęszczenie

wydzieliny - pogorszenie wentylacji)

• W wielu miksturach na przeziębienie

OTC (atropina i skopolamina)

– W celu objawowego leczenia kataru
– Nie skraca przebiegu choroby

Wskazania

Działanie rozkurczowe

• Zaburzenia czynności pęcherza

moczowego

– Chlorowodorek oksybutyniny (np. Ditropan)
– Tolterodyna – mniej działań niepożądanych

ośrodkowych

Stosowane w przypadkach nadmiernej

aktywności pęcherza moczowego (pęcherz
neurogenny), w terapii moczenia nocnego u
dzieci

Wskazania

Inne wskazania

• Zatrucie inhibitorami cholinesterazy i

grzybami

– atropina w dużych dawkach

• Bradykardia zatokowa

Preparaty złożone

• Tolargin (atropina, metamizol i

papaweryna)

• Alax (wyciąg z kory kruszyny, korzenia

lukrecji i alkaloidów pokrzyku)

• Belergot (alkaloidy pokrzyku i ergotamina)
• Reasec (difenoksylat i atropina)
• Scopolan compositum (butylobromek

skopolaminy i metamizol)

• Vegantalgin H (butylobromek skopolaminy

i paracetamol)

Inne leki o działaniu

cholinolitycznym

• Amantadyna
• Trójpierścieniowe leki

przeciwdepresyjne

• Neuroleptyki
• Antyarytmiczne (disopiramid,

prokainamid, chinidyna)

• Leki przeciwhistaminowe I generacji
• Fluwoksamina (SSRI)

LEKI UKŁADU

WSPÓŁCZULNEGO

Receptory

adrenergiczne

• alfa 1

– mięśnie gładkie naczyń krwionośnych -

skurcz i wzrost ciśnienia

– ślinianki - zmniejszenie ilości śliny (zbita i

gęsta)

– mięśnie gładkie macicy (skurcz)
– mięśnie gładkie oskrzelików (skurcz)
– mięśnie zwieracze przewodu pokarmowego

i pęcherza moczowego (skurcz)

– mięsień rozwieracz źrenicy (rozszerzenie -

mydrasis)

Receptory

adrenergiczne

• alfa 2

– większe znaczenie w części

presynaptycznej niż w postsynaptycznej

– poza tym w oun, nerki, macica
– hamowanie uwalniania NA do szczeliny

synaptycznej - spadek ciśnienia

– agregacja trombocytów
– degranulacja mastocytów

Receptory

adrenergiczne

• beta 1

– serce: chronotropowo +, inotropowo

+, dromotropowo +, batmotropowo+

– zwiększenie zapotrzebowania na tlen
– aparat przykłębuszkowy nerki -

pobudzenie układu RAA

Receptory

adrenergiczne

• beta 2

– rozkurcz mięśni gładkich naczyń

krwionośnych i spadek ciśnienia

– rozkurcz mięśni oskrzeli
– rozkurcz mięśni poprzecznie prążkowanych
– rozkurcz mięśni gładkich moczowodów
– hamowanie skurczów macicy

Receptory

adrenergiczne

• beta 3

– tkanka

tłuszczowa -

pobudzenie

termogenezy

– rozkurcz

pęcherzyka

żółciowego i

jelit

• beta 4 =
atypowy
sercowy

• serce,
adiopocyty,
okrężnica

• Adrenomimetyki - agoniści receptorów

adrenergicznych

• Sympatykomimetyki - brak wpływu na

receptor, nasilenie uwalniania substancji
przekaźnikowej do synapsy:

-zastępowanie substancji przekaźnikowej w

zakończeniach nerwowych

-zahamowanie jej rozkładu przez MAO - efedryna,

pseudoefedryna, amfetamina, tyramina

-zahamowanie wychwytu zwrotnego - kokaina,

TLPD

Adrenomimetyki

Selektywność

adrenomimetyków

Agoniści

Receptory

fenylefryna









noradrenalina



= 











adrenalina



= 











isoprenalina











albuterol











dopamina

= D



Adrenomimetyki

nieselektywne

adrenalina

noradrenalina

dopamina

dobutamina

Adrenalina (epinefryna)

• zwęża większość naczyń – pobudzenie 
• wpływ na receptory 

- dodatnie działanie

inotropowe i chronotropowe

• w małych dawkach rozkurcza naczynia

mięśni poprzecznie prążkowanych –

pobudzenie 

• w dużych dawkach kurczy naczynia mięśni

poprzecznie prążkowanych – pobudzenie



• rozkurcz mięśni oskrzeli – pobudzenie 

• działanie na HR i RR zależne od dawki

(0,05-0,1 ug/kg m.c. 5-10 ug/kg m.c.)

Adrenalina

• wyłącznie pozajelitowo, doustnie rozkłada

się w przewodzie pokarmowym oraz
wątrobie

– podskórnie - wchłanianie powolne ze względu na

miejscowy skurcz naczyń krwionośnych; roztwory
1:1000 i 1:10000; dawka sc. - 0.3-0.5 mg

– domięśniowo
– dotchawiczo - działanie systemowe - nie

ograniczone do drzewa oskrzelowego, roztwory
1:100

– dożylnie - rzadko

Adrenalina

• Wskazania

– nagłe zatrzymanie krążenia
– ostre stany alergiczne (szybki skurcz naczyń skóry i

błon śluzowych - zmniejszenie obrzęku)

– niektóre postacie wstrząsu (zwłaszcza anafilaktyczny)
– dodatek do leków miejscowo znieczulających
– w okulistyce w celu rozszerzenia źrenicy (najsilniej

rozszerza źrenicę), rozerwania zrostów tęczówkowo-
soczewkowych w przebiegu zapalenia tęczówki lub w
czasie zabiegów operacyjnych w celu zmniejszenia
krwawienia

– rzadko w astmie, w stanach duszności z zastojem w

krążeniu małym (wziewnie)

Adrenalina

– działania niepożądane:

• pobudzenie psychiczne, niepokój oraz

drżenie kończyn,

• znaczne pobudzenie czynności serca 

niewydolność wieńcowa z bólami
zamostkowymi

• obrzęk płuc na skutek skierowania krwi do

płucnego łożyska naczyniowego i wzrostu
ciśnienia

– przeciwwskazania:

• Tętniaki mózgu i aorty

Noradrenalina

(norepinefryna)

• zwęża naczynia – pobudzenie 

• podobnie jak adrenalina działa na

rec 





• nawet małe dawki nie powodują

obniżenia RR (słaby wpływ na

receptory 



• zwiększa RR (skurcz naczyń skóry,

nerek, mięsni szkieletowych i

wątroby - wzrost oporu

obwodowego)

Noradrenalina

• działa tylko po podaniu pozajelitowym

– w przewodzie pokarmowym ulega rozkładowi

– działanie natychmiastowe i krótkotrwałe ok. 2-5 min.

– szybka biotransformacja

• stosowana niekiedy jako dodatek do leków miejscowo

znieczulających

– kurcząc naczynia zwalnia uwalnianie leku miejscowo

znieczulającego

– nie stosować w dystalne części ciała ze względu na

możliwość skurczu naczyń i martwicy

• działania niepożądane:

– wzrost ciśnienia

– znaczne pobudzenie czynności serca, tachykardia,

zaburzenia rytmu do migotania komór włącznie,

najczęściej po podaniu dożylnym.

Dopamina

• prekursor A i NA

• DA może działać na receptory adrenergiczne

• Istnieją specyficzne receptory DA

– Mózg

– Naczynia nerek i jelit

• Wskazania:

– Wstrząs kardiogenny i hipowolemiczny

– nie zmniejsza przepływu przez nerki (już w małych

dawkach rozszerza naczynia nerkowe)

– pobudza receptory beta (1 i 2) stymulując czynność

serca

– w dużych dawkach (>10 ug/kg m.c. pobudza też rec

alfa - skurcz naczyń krwionośnych i wzrost oporów

obwodowych

• Dopexamina – syntetyczna pochodna o silnym działaniu na

receptory beta2

Dobutamina

• silniej niż DA działa na 

, słabo na 

(izomer lewo - i

prawoskrętny)

• na serce działa silniej inotropowo niż

dromotropowo (

ostrożnie w migotaniu

przedsionków!

), minimalnie zmienia HR

• zapotrzebowanie serca na tlen jest mniejsze, niż po

innych sympatykomimetykach, dlatego chętniej

jest stosowana w niektórych postaciach wstrząsu

np. kardiogennym.

• możliwe jest równoczesne stosowanie dopaminy i

dobutaminy, aby efektywniej zwiększyć pracę

serca, podnieść ciśnienie tętnicze i zachować

przepływ przez nerki.

Selektywni agoniści alfa1:

fenylefryna

metoksamina

mefentermina

metaraminol

mitodryna

selektywny agonista

alfa1

• silnie pobudza receptory alfa1 - stosowana jako lek

naczyniozwężajacy

• silnie podnosi ciśnienie tętnicze (ostre stany

podciśnienia – wstrząs)

• odruchowe pobudzenie n. X (bradykardia) – lecz.

napadowego częstoskurczu przedsionkowego

• drogi podania: p.o. - źle się wchłania, w 60% jest

metabolizowana przy pierwszym przejściu przez

wątrobę, dawki<10 mg nie osiągają stężeń

terapeutycznych, s.c, i.v., i.m. oraz miejscowo w

postaci kropli na błony śluzowe, także jako dodatek

do leków miejscowo znieczulających

Klonidyna, guanfacyna,

guanabenz

= selektywni agoniści receptora

alfa 2

• stosowane w nadciśnieniu tętniczym
• stymulacja receptorów alfa 2 w nucleus

tractus solitarii prowadzi do zahamowania
neuronów układu współczulnego i przewagi
nerwu X, a na obwodzie do zmniejszonego
uwalniania NA

• w oun hamująca na nucleus locus ceruleus

- tłumienie objawów abstynencyjnych

Nieselektywne beta-

adrenomimetyki :

isoprenalina

orcyprenalina

Isoprenalina

• 



i 

agonista

• działa chronotropowo i inotropowo dodatnio
• Rozkurcz naczyń w mięśniach poprzecznie

prążkowanych

• Spadek ciśnienia rozkurczowego
• Odruchowe zwiększenie działania na serce
• Rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli
• Wchłania się dobrze po podaniu pozajelitowym i

wziewnym; zastosowana doustnie lub

podjęzykowo wchłania się nierównomiernie i siłę

jej działania trudno przewidzieć

Isoprenalina

• T ½ = 2.5 h.
• działania niepożądane:

– kołatanie serca
– zaburzenia rytmu - nie stosować w niewydolności

wieńcowej, nadczynności tarczycy oraz zwiększonej

pobudliwości serca

– bóle głowy
– bóle zamostkowe
– nudności
– drżenia kończyn.
– najczęściej po podaniu pozajelitowym, u osób szczególnie

wrażliwych, bądź po przedawkowaniu leku w inhalacji.

• Wskazania: blok serca, bradykardia (działa

dromotropowo dodatnio)

Orciprenalina

(astmopent)

• działa silniej na 

niż na 

• można ją stosować doustnie (działanie

opóźnione i przedłużone do 3-4 godzin) oraz

pozajelitowo:

– we wstrzyknięciach w celu pobudzenia serca po

operacjach na sercu oraz w blokach serca

• wziewnie w dychawicy oskrzelowej, lepiej jednak

stosować selektywne 

- mimetyki.

• działa nieco dłużej niż izoproterenol – T ½ = 6 h.

• Bametan - obecnie bez znaczenia

terapeutycznego bo prawdopodobnie działa

tylko na zdrowe naczynia i powoduje efekt

podkradania(ch. Raynauda, ch. Buergera)

Adrenomimetyki

beta 2 selektywne:

salbutamol

fenoterol

terbutalina

slameterol
formoterol

Leki adrenomimetyczne

beta 2 selektywne

• stany spastyczne oskrzeli
• tokoliza
• ryzyko kołatania serca i zgonu –

niewielki wpływ na receptory beta1!!!

• długotrwałe stosowanie – mniejsza

skuteczność, działają objawowo, nie

przedłużają życia chorych

Salbutamol

• pobudza 

w mięśniach gładkich oskrzeli i

macicy - rozkurcz

• nie w pełni selektywny (objawy stymulacji



-adrenergicznej)

• wchłania się dobrze z przewodu

pokarmowego, po podaniu wziewnym

oraz dożylnym

• po podaniu wziewnym szybko powoduje

rozkurcz oskrzeli, czas działania 2-4h

• metabolizowany w wątrobie

Salbutamol

• działania niepożądane:

– pobudzenie serca (kołatanie, bóle zamostkowe)

po przedawkowaniu lub u chorych z uszkodzonym

mięśniem sercowym (pobudzenie

presynaptycznego 

 uwolnienie NA z

zakończenia nerwowego (przeciwstawny efekt

przy pobudzeniu 

)

– drżenia mięśniowe - pobudzenie 

– w ciąży może przyspieszać czynność serca płodu
– zwiększenie poziomu glikemii i FFA zwłaszcza

po terapii doustnej i iniekcjach.

Salbutamol

• wskazania:

– napad duszności (aerozol)
– w hamowaniu skurczów przedwczesnych
– stosowany w niektórych bólach

miesiączkowych, w przeciwieństwie do
cholinolityków, które są w tych
przypadkach powszechnie stosowane,
mimo że praktycznie nie działają na
mięsień macicy.

Fenoterol

• większa selektywność w stosunku do 

• może powodować tachykardię - pobudzenie

presynaptycznego 

pobudza uwalnianie

• działa około 8-10 h (T

0.5

= 8 h - skutecznie i

długotrwale hamuje skurcze macicy)

• działania niepożądane:

– drżenia mięśniowe
– nudności
– po przedawkowaniu pobudzenie czynności serca

(iniekcje dożylne wykonywać powoli).

• Terbutalina: działa szybciej i

nieznacznie krócej (T

0,5

=3-6h) niż

fenoterol; jest równie selektywna

• Salmeterol:

– działa dłużej, ok. 12 h
– jest silnym i wybiórczym agonistą



– nie należy podawać w napadzie

astmy - działanie leku nie jest
natychmiastowe

• Formoterol: działa równie długo, lecz szybciej

niż salmeterol

• Bitolterol: hydrolizowany przez esterazy gł. w

płucach do czynnej postaci - kolterolu. Działa
około 3-6 godzin

• Ritodrine - zmniejsza napięcie mięśnia

macicy; po podaniu p.o. wchłania się szybko,
stosowany w zapobieganiu porodowi
przedwczesnemu początkowo i.v. a
następnie doustnie

Adrenomimetyki alfa

selektywne:

nafazolina

oksymetazolina

ksylometazolina

Leki alfa

adrenomimetyczne

selektywne

• Stosowane przede wszystkim miejscowo

w celu obkurczenia naczyń
krwionośnych

• Wskazania:

– Doraźne likwidowanie objawów nieżytu nosa

infekcyjnego i alergicznego

– Zmniejszenia obrzęku błony śluzowej nosa i

poprawy widoczności pola operacyjnego
podczas zabiegów na jamie nosowo-
gardłowej

Leki alfa

adrenomimetyczne

selektywne

• długotrwałe stosowanie kropli do nosa -

„rebound effect” - obrzęk błony śluzowej („down

regulation” receptorów 

)

• rhinitis medicamentosa (chlorek benzalkonium) -

środek antyseptyczny (detergent)

• Ostrożnie u osób z chorobami układu

sercowo-naczyniowego, nadczynnością

tarczycy , cukrzycą i przerostem gruczołu

krokowego.

• Nie dłużej niż 5 dni
• Ostrożnie stosować preparaty z lekami

przeciwhistaminowymi

Nafazolina

• na błony śluzowe nosa i spojówek -

zmniejszenie przekrwienia wywołanego stanem

zapalnym.

• działa podobnie na 

i 

• preparaty złożone np. Sulfarinol (z sulfatiazolem

- sulfonamid bez znaczenia terapeutycznego,

częste uczulenia oraz parafinę, wchłanianą i

gromadzącą się w węzłach chłonnych –

przerost, zwłóknienie płuc), Rhinophenasol,

Betadrin (zawierają difenhydraminę)

• rzadko stosowana

Oksymetazolina i

Ksylometazolina

• działanie niepożądane:

– OUN: pobudzenie i bezsenność

• wyłącznie miejscowo do nosa
• działanie obkurczające

– ksylometazoliny do 4 -6 h
– oksymetazoliny do 8 h

• nie stosować u niemowląt, małych dzieci i

osób starszych:

– niebezpieczne działania ośrodkowe, łącznie z

hipotonią, drgawkami i śpiączką

• Tymazolina, tetrazolina

Fenylefryna

• stosowana jako lek naczyniozwężający
• silnie pobudza 

• działa dłużej od NA i A - T

0.5

= 2-3h;

• źle wchłania się z przewodu pokarmowego,

w ponad 60% ulega efektowi I przejścia

– doustne dawki mniejsze niż 10 mg nie

osiągają stężeń terapeutycznych.

• iniekcje, krople
• np. coldrex - zawiera paracetamol i

witaminę C.

Klonidyna (działanie

ośrodkowo-obwodowe)

• działa na receptory 

, zlokalizowane w OUN gdzie

tłumi aktywność ośrodkowych neuronów

wazomotorycznych i obniża ciśnienie, dlatego

stosowana jest w NT

• pobudzenie presynaptycznych 

na obwodzie -

zmniejszenie uwalniania NA

• w niewielkim stopniu agonista rec. 

• receptory 

w oun: działanie uspokajaące,

przeciwlękowe, hipotensyjne

• stosowana w przygotowaniu osób uzależnionych

do odstawienia opioidu lub alkoholu - redukuje

napięcie współczulne

Klonidyna

• migrena – znaczenie historyczne
• doustnie (wchłania się całkowicie)
• duże dawki - wzrost ciśnienia poprzez

pobudzenie obwodowych 

w naczyniach

(efekt krótkotrwały, ustępujący na korzyść

długotrwałego efektu hipotensyjnego)

• nagłe odstawienie klonidyny może być

powodem niebezpiecznych wzrostów

ciśnienia, zwłaszcza u pacjentów

stosujących jednocześnie -adrenolityki

Klonidyna

• Liczne działania niepożądane:

– suchość w ustach i senność (50%)
– zawroty głowy
– przewód pokarmowy: podwyższenie aktywności

enzymów wątrobowych, uszkodzenie wątroby,

brak łaknienia

– układ sercowo-naczyniowy: hipotonia

ortostatyczna, tachy- lub bradykardia, zaburzenia

rytmu, objaw Raynauda.

– zmniejszenie popędu płciowego.

• wydalana w 50% w postaci niezmienionej przez

nerki (ostrożnie w niewydolności nerek)

• Guanfacyna

– bardziej selektywna w stosunku do



niż klonidyna

– dłuższy T

0,5

=12-24 h

– podobne zastosowania kliniczne

• Guanabenz

– działa podobnie
– krótszy T

0,5

=4-6 h.

Alfa-metyldopa

• ośrodkowe pobudzenie presynaptycznych

receptorów 

• hamowanie syntezy NA w zakończeniach

nerwów sympatycznych

• ulega przekształceniu do -metylodopaminy i

fałszywego przekaźnika - -metylnorepinefryny,

która może być magazynowana i ma większe

powinowactwo do receptorów 

niż 

powoduje działanie zbliżone do klonidyny

• przechodzi przez BBB i działa ośrodkowo

(depresja, obj. pozapiramidowe)

Alfa-metyldopa

• działania niepożądane:

– objawy alergiczne
– immunozależna niedokrwistość hemolityczna
– uszkodzenie szpiku i wątroby
– zaburzenia psychiczne
– ortostatyczne spadki ciśnienia
– objawy pozapiramidowe przypominające zespół

Parkinsona

• lek pierwszego rzutu w NT w ciąży.
• nie upośledza przepływu przez naczynia

nerkowe.

Leki alfa adrenolityczne

nieselektywne

• hamują receptory 

i 

(wzrost

uwalniania NA - działania
niepożądane: tachykardia,
tachyarytmie)

• nieskuteczne w leczeniu nadciśnienia

tętniczego, związanym z nadmiernym
pobudzeniem układu współczulnego.

– Wyjątek: pheochromocytoma

Alkaloidy sporyszu

• złożone działanie farmakologiczne,

zależne od preparatu, stężenia i narządu;
niektóre pochodne działają także
serotoninergiczne i dopaminergiczne

• Sporysz (Secale cornutum) jest

przetrwalnikiem grzyba buławinki
czerwonej (Claviceps purpurea),
pasożytującego na zbożu; zawiera 2
grupy alkaloidów

Alkaloidy sporyszu

• wielkocząsteczkowe

(polipeptydowe) - np.

ergotamina

– antagoniści receptorów , mają znaczną

aktywność wewnętrzną (działanie

agonistyczno - antagonistyczne) i

mogą powodować skurcz naczyń

– powodują skurcz tężcowy macicy
– są słabo rozpuszczalne w wodzie i

wchłaniane z przewodu pokarmowego

Alkaloidy sporyszu

• małocząsteczkowe - np.

ergometryna

– nie blokują rec. ,
– nie działają na naczynia, natomiast silnie działają

na macicę, powodując jej kloniczne skurcze

– dobrze rozpuszczalne w wodzie i wchłaniane z

przewodu pokarmowego

– mają tylko działanie obwodowe

• półsyntetyczne uwodornione alkaloidy

sporyszu - np.

dihydroergotamina

– blokują rec. , nie mają aktywności

wewnętrznej ani wpływu na macicę

Alkaloidy sporyszu

• ERGOTAMINA

– słabo wchłania się z przewodu pokarmowego,

mimo to jest podawana doustnie

– działania niepożądane:

• działania ośrodkowe: senność, depresja
• podana pozajelitowo: gwałtowne wymioty, biegunki

(pobudza perystaltykę), bóle brzucha

• wzrost ciśnienia
• długotrwałe stosowanie może doprowadzić do

niedokrwienia a nawet zgorzeli kończyn;

• zatrucie „starym chlebem” (martwica palców,

poprzedzona przeczulicą, a następnie zniesienie

czucia, bradykardia, hipertermia, drgawki

toniczno - kloniczne, biegunka, wymioty, sinica)

Alkaloidy sporyszu

• ERGOTAMINA:

– wskazania:

• ginekologia: zahamowanie krwawienia z macicy -

zaciśnięcie naczyń spowodowane kurczem tężcowym,
nie stosować gdy płód znajduje się w macicy -
niedotlenienie płodu, pęknięcie macicy;

• napady migrenowe (doraźnie) - skuteczność wątpliwa

• ERGOMETRYNA

– nasila skurcze macicy (słaba akcja porodowa

po II okresie porodu), zmniejsza krwawienia po
porodzie

Alkaloidy sporyszu

• DIHYDROERGOTAMINA

– blokuje receptory  i pobudza ośrodek

nerwu X - depresja ośrodka
naczynioruchowego

– nie obniża skutecznie ciśnienia krwi i nie

ma zastosowania w leczeniu
nadciśnienia tętniczego

– coraz rzadziej stosowana w napadach

migrenowych

Tolazolina

• hamuje receptory :

– rozkurcz naczyń
– odruchowe pobudzenie serca

• pobudza receptory , hamuje MAO i

cholinesterazę

• nie stosowana ogólnie z powodu działań

niepożądanych

• miejscowo:

– zaburzenia ukrwienia obwodowego (trudno

gojące się rany, odleżyny, odmrożenia, stany

gorszego ukrwienia tkanek gałki ocznej np.

angiopatia cukrzycowa)

Tolazolina

• działania niepożądane:

– tachykardia, zaburzenia rytmu serca i bóle

wieńcowe szczególnie po podaniu

pozajelitowym

– paradoksalna zwyżka ciśnienia, ale także

hipotensja ortostatyczna

– biegunka i zwiększenie wydzielania soku

żołądkowego

– hamuje dehydrogenazę mleczanową i

przedłuża działanie alkoholu

– zwiększa wydzielanie łez, śliny, śluzu w

układzie oddechowym oraz soku trzustkowego

Fentolamina

– dożylnie w leczeniu i diagnostyce

pheochromocytoma (obecnie rzadko)

– ostre epizody hipertensyjne

spowodowane sympatykomimetykami

– zaburzenia wzwodu u mężczyzn -

doustnie, podjęzykowo, a także
bezpośrednio do ciał jamistych

Fenoksybenzamina

• nieodwracalny antagonista  - bardziej 

niż 

• duże dawki blokują także receptory dla 5-HT, H i Ach.
• działania niepożądane:

– hipotensja ortostatyczna i odruchowa tachykardia, zwłaszcza u

chorych z hipowolemią

– zahamowanie ejakulacji
– zwężenie źrenicy i trudności w oddychaniu przez nos
– nudności i wymioty po podaniu p.o.
– Hiperwentylacja
– utrata zdolności percepcji czasu ponieważ pobudza OUN
– miejscowe podrażnienie tkanek

• doustnie jedynie w przewlekłym leczeniu

pheochromocytoma

Leki alfa1 adrenolityczne

selektywne

• rozkurcz naczyń   oporu obwodowego 

 RR

• odruchowa tachykardia przy gwałtownym

obniżeniu ciśnienia tętniczego

• korzystny wpływ na lipidy krwi -  LDL

HDL

• brak wpływu na gospodarkę węglowodanową
• hamują czynność skurczową mięśni gładkich

okolicy szyi pęcherza i sterczowego odcinka

cewki

Leki alfa1 adrenolityczne

selektywne

• wskazania:

– HTN zwłaszcza z towarzyszącymi zaburzeniami

lipidowymi lub cukrzycą

– przerost gruczołu krokowego

• poszczególne leki różnią się parametrami

kinetycznymi (czas działania, penetracja
do OUN)

Prazosyna

• 50-70% wchłania się z przewodu

pokarmowego

• 50 % ulega efektowi I przejścia
• silnie wiąże się z białkami krwi
• T

0.5

= 2-3 h

Prazosyna

• działania niepożądane:

– ortostatyczne spadki ciśnienia zwłaszcza na początku

leczenia i gdy dawka przekracza 1mg (efekt "pierwszej

dawki") - podawać pierwszą dawkę przed snem,

zaczynając od małych dawek i stopniowo zwiększając

– bóle głowy, nudności , senność
– tachykardia po zażyciu dużej dawki
– obrzęki spowodowane zatrzymaniem jonów sodowych i

wody, chociaż nie pobudza układu RAA

– zaburzenia widzenia
– obrzęk błon śluzowych nosa
– w trakcie leczenia test na obecność ANA może być

fałszywie dodatni

• Alfuzosyna

– łagodny przerost stercza i NT
– krótki T

0,5

- 3 razy na dobę

• Doksazosyna

– T

0,5

=10-20h; stosowana raz na dobę

•

Terazosyna

– 90% wchłania się po podaniu doustnym
– T

0,5

powyżej 12 godzin - podawana 1x na

dobę

•

Trimazosyna

– 1x dziennie

• Tamsulozyna

– wybiórczy antagonista receptorów 

; łagodny

przerost stercza, długi T

0,5

– 1x na dobę

• Urapidil

– zmniejsza ciśnienie tętnicze także w

centralnym mechanizmie hamowania
aktywności współczulnej; 1x na dobę

• Indoramina

– NT; bez odruchowej tachykardii; silny efekt I

przejścia

Leki alfa2 adrenolityczne

selektywne

• Johimbina

– W dużych dawkach hamuje MAO
– Wskazania:

• Impotencja

– Działania niepożądane:

• Tachykardia, RR
• Zawroty i bóle głowy, drażliwość, nadpobudliwość
• Nudności i wymioty, zaczerwienienie skóry,

potliwość, drżenie

– Przeciwwskazania:

• Choroby serca, wątroby, nerek, wysokie RR
• Depresja, zaburzenia psychiczne

Leki beta

adrenolityczne

Kardioselektywność

• Działające selektywnie na receptory

beta1

• Mniejsze ryzyko działań

niepożądanych

– Oskrzela
– Naczynia obwodowe

Wewnętrzna aktywność

sympatykomimetyczna (ISA)

• działanie antagonistyczno – agonistyczne
• nie powodują silnej bradykardii i innych

działań niepożądanych (np. pogorszenie
przepływów obwodowych) - badania tego
nie potwierdzają

• wyniki badań nad wtórną prewencją u

chorych po zawale serca sugerują, że
częściowa aktywność agonistyczna
jest związana z najmniej korzystnym
działaniem!

Wewnętrzna aktywność

sympatykomimetyczna (ISA)

• Działanie rozszerzające na naczynia:

– Zmniejszenie ciśnienia
– Zmniejszenie „afterload”

• Hamowanie efektu „z odbicia”

– Nadwrażliwość na stymulację

adrenergiczną

• Korzystny wpływ na profil lipidowy

surowicy krwi

Stabilizacja błony

komórkowej

• hamowanie czynności kanału Na,

podobnie do leków miejscowo

znieczulających

• mają dodatkowe działanie na układ

przewodzący i mięsień serca

– silniej zwalniają czynność serca niż wynikałoby

to z blokowania receptorów 

– w przypadku przedawkowania tymi  -

adrenolitykami mają miejsce szczególnie

niebezpieczne objawy ze strony układu

bodźcoprzewodzącego serca z blokiem III

włącznie

• Niektóre blokują receptory 

• Niektóre bezpośrednio rozszerzają naczynia
• Działanie

– zmniejszenie częstości skurczów
– zahamowanie przewodnictwa
– zmniejszenie pobudliwości serca
– niekiedy osłabienie siły skurczu
– zmniejszenie zapotrzebowania serca na tlen w

stopniu większym niż wynikałoby to ze

zwolnienia jego czynności (choroba

niedokrwienna serca)

– wpływ na serce szczególnie wyraźny przy

pobudzeniu układu współczulnego

– miejscowo podawane na spojówki oka zmniejszają

wytwarzanie płynu śródgałkowego (jaskra)

– większość przechodzi przez barierę krew – mózg

• depresyjnie na OUN, działanie „anksjolityczne”, tłumienie

reakcji somatycznych (kołatanie serca, drżenie mięśniowe),

wywołanych przez A uwalnianą przez emocjonalne bodźce

stresowe ( lęk, trema)

• nie upośledzają zdecydowanie czuwania - niekiedy

stosowane przez sportowców (strzelectwo) - uznane środki

dopingujące oraz przez aktorów (trema sceniczna).

• blokowanie receptorów 

- skurcz oskrzeli,

zwłaszcza u chorych z dychawicą oskrzelową

Farmakokinetyka

• różnie wchłaniają się z przewodu

pokarmowego;

– Lipofilne

• lepiej w obecności pokarmów
• lepiej przechodzą do OUN
• metabolizowane w wątrobie np. propranolol ulega

znacznemu efektowi pierwszego przejścia i dlatego
jego biodostępność mimo dobrego wchłaniania może być
mała - 10 -30%

• niektóre np. atenolol, nadolol, sotalol (wysoce

hydrofilne) nie są metabolizowane w wątrobie
i w postaci niezmienionej wydalane przez nerki

Farmakokinetyka

• różny czas działania

– krótkodziałające są produkowane także

pod postacią tabletek o powolnym
uwalnianiu - działają dłużej niż
wynikałoby to z ich metabolizmu

• niektóre np. acebutolol mają

aktywne metabolity odpowiedzialne
za długi czas działania

Działania niepożądane

• osłabienie czynności serca – ostrożnie u chorych z

niewydolnością lub uszkodzeniem serca

• zmniejszenie tolerancji wysiłku
• zaburzenie przewodnictwa przedsionkowo –

komorowego

• zespół „z odstawienia” (mniejszy po lekach z ISA)
• Nieselektywne:

–

skurcz oskrzeli

–

skurcz naczyń ( objaw Raynaud - zimne kończyny;

ostrożnie u chorych z niestabilną dławicą piersiową),

–

nasilenie działania insuliny poprzez blokowanie

receptorów 

(ham uwalniania A, która pobudza

glikogenolizę, zahamowanie glikogenolizy,

zmniejszenie obj.)

Działania niepożądane

• senność, zmęczenie - depresyjne

działanie na OUN zwłaszcza na
początku leczenia

• zmniejszenie libido i impotencja,

zwłaszcza po długotrwałym leczeniu

• triglicerydy,  HDL, LDL,

zwłaszcza nie kardioselektywne i nie
posiadające ISA

Wskazania

• niewydolność wieńcowa - długotrwała profilaktyka po

zawale serca

• nadciśnienie tętnicze
• nadczynność tarczycy (propranolol)
• zaburzenia rytmu serca (tachyarytmie),
• niewydolność serca
• jaskra (timolol)
• profilaktyka migreny
• nadciśnienie wrotne
• drżenia mięśniowe (propranolol),np. po solach

litu

• leczenie "odwykowe"

Przeciwwskazania

bezwzględne

• blok przedsionkowo - komorowy II i

III

• zespół chorego węzła zatokowego u

chorych bez stymulatora

• bradykardia < 50 skurczów na

minutę

• wstrząs kardiogenny

Zachować ostrożność przy:

• blok przedsionkowo - komorowy I

• astma oskrzelowa
• cukrzyca
• jednoczesne leczenie amiodaronem
• choroby naczyń obwodowych
• bardzo niskie ciśnienie tętnicze

Lek

Kardi
osele

ktywn
ość

IS
A

Działan
ie

błonow
e

Uwagi

Proprano
lol

p.o. lub iv.; 90% efekt I

przejścia; 90% z białkami

krwi; T

0,5

=4h, aktywne

metabolity; hamuje

obwodową konwersję T

Okspreno
lol

+/-

p.o., prawie całkowicie

metabolizowany przez

wątrobę

Pindolol

+/-

p.o.; wydalany przez nerki w
postaci niezmienionej (do

40%)

Timolol

+/-

krople w jaskrze -

wchłonięty lek może być

niebezpieczny u astmatyków

Lek

Kardi
osele
ktyw

ność

IS
A

Działan
ie
błonow

Uwagi

Labetalo

Blokuje także 

, chroni

przed odruchową

tachykardią; może wywołać
żółtaczkę

Karwedil
ol

blokuje także 

zaliczany do

tzw. III generacji

zarejestrowany w: NT

samoistne, ChNS i

zastoinowa niewydolność

serca;

Nadolol

DługiT

0,5

=10-20h

Sotalol

należy do III grupy leków

antyarytmicznych wg.

Williamsa - przedłuża czas

trwania potencjału

czynnościowego

Lek

Kardi
osele
ktyw
ność

IS
A

Działan
ie
błonow
e

Uwagi

Metoprol

Korzystnie działa także w

niewydolności krążenia

Acebutol
ol
ANA

Może wywołać zapalenie

stawów, bóle mięśni i
pojawienie się przeciwciał

przeciwjądrowych

Praktolol
retina

Stosowany długotrwale może
spowodować uszkodzenie

siatkówki i ślepotę

Lek

Kardi
osele

ktyw
ność

IS
A

Działan
ie

błonow
e

Uwagi

Atenolol

Może być podawany raz

dziennie, 90-100% wydalane

przez nerki w postaci

niezmienionej

Esmolol

Bardzo krótki T

0,5

=8 min; i.v.

w stanach nagłych, np.

napadowe migotanie

przedsionków, nadkomorowe

zaburzenia rytmu,

pooperacyjne zwyżki ciśnienia

Bisoprol
ol

Bardzo skuteczny w leczeniu

niewydolności serca, tzw. III

generacji; nie wpływa

negatywnie na metabolizm

lipidów i glukozy

Nebiwol

ol
naczyni
a

Działa też bezpośrednio na
naczynia, nie upośledza i

może nawet poprawiać

tolerancję wysiłku

Celiprolol

• Kardioselektywny
• Wybiórcza częściowa aktywność

agonistyczna do 

– Bezpieczniejszy!

• w obturacyjnej chorobie płuc (w trakcie stosowania

obserwowano wzrost FEV

o 12 %)

• w stanach skurczowych naczyń obwodowych
• w stanach upośledzonej tolerancji glukozy.

• korzystny wpływ na lipidy krwi - 

stężenia trójglicerydów i LDL oraz HDL

• Rozszerza naczynia

Sympatykolityki

• Hamują magazynowanie, uwalnianie lub

syntezę NA w układzie współczulnym

• Działania:

– Powolny i długotrwały spadek ciśnienia
– Zwiększają wydzielanie oraz nasilają czynność

skurczową żołądka i jelit

– niektóre przechodzą do OUN i hamują jego czynność;

obniżenie nastroju i zaburzenie czynność

przysadki mózgowej (spadek DA) - zaburzenia

hormonalne np. wzrost wydzielania prolaktyny 

przerost gruczołów sutkowych z mlekotokiem

• Obecnie rzadko stosowane

Rezerpina

• alkaloid wyizolowany z drzewa Rauwolfia

serpentina

• hamuje pęcherzykowe magazynowanie

amin biogennych

• po większych dawkach - nieodwracalne

uszkodzenie pęcherzyków - „sympatektomia

farmakologiczna”- potrzeba dni lub tygodni

do ich ponownego zsyntetyzowania

• obniża powoli ciśnienie; obecnie rzadziej

stosowana w leczeniu NT

Rezerpina

• Działania niepożądane:

– zapaść ortostatyczna
– retencja sodu i wody
– obniżenie nastroju
– obrzęk błon śluzowych - „zatkanie nosa”
– zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i kwasu solnego - nie wolno w

chorobie wrzodowej

– biegunki, bóle brzucha
– senność, depresja, pogorszenie sprawności
– obniżenie progu padaczkowego - nie wolno u chorych na padaczkę
– zaburzenia układ pozapiramidowego z rozwojem

pseudoparkinsonizmu

– zmniejszenie libido i impotencja
– zwiększenie łaknienia
– hiperprolaktynemia (laktacja)

Guanetydyna

• hamuje uwalnianie NA przez bodźce

nerwowe; jest magazynowana

kompetycyjnie w miejsce NA

• stabilizuje błonę aksonalną, utrudniając

przenoszenie bodźców do zakończeń

nerwów współczulnych

• magazynowanie i uwalnianie A z nadnerczy

nie jest zaburzone przez guanetydynę,

ponieważ nie jest ona zwrotnie wchłaniana.

• nie przechodzi przez barierę krew - mózg i

nie działa ośrodkowo

Guanetydyna

• mniej zaburzeń ze strony przewodu

pokarmowego

• spadek ciśnienia wyłącznie w mechanizmie

obwodowym

• Wskazania:

– NT zwłaszcza w późniejszym okresie
– nadczynności tarczycy, skutecznie zmniejsza

pobudzenie czynności serca

– próby stosowania w leczeniu bólu

neuropatycznego

• stosowana głównie doustnie

Guanetydyna

• Działania niepożądane:

– nadwrażliwość receptora adrenergicznego -

niebezpieczny wzrost ciśnienia w wyniku wzrostu

stężenia krążącej A uwolnionej np. pod wpływem

stresu a także po nagłym odstawieniu

– obrzęki spowodowane zatrzymaniem chlorku

sodowego i wody (kojarzyć z lekami moczopędnymi)

– zaburzenia ejakulacji

• Przeciwwskazania:

– leczenie inhibitorami MAO i TLPD, np. efedryna

(zmniejszają hipotensyjne działanie guanetydyny)

• Guanadrel – zbliżony do guanetydyny

Sympatykomimetyki

Efedryna

• Uzyskiwana z roślin (Ma-huang)
• Amina pośrednia

– Nasila uwalnianie NA
– Może dojść do tachyfilaksji

• Dobrze wchłania się z przewodu

pokarmowego

• Działa 3-6 godz.
• Przypisuje się bezpośrednie pobudzające

działanie na receptory a i b

• Dobrze przenika i pobudza OUN

Efedryna

• działania niepożądane:

– kołatanie serca, czasem bóle wieńcowe (

) -

ostrożnie u chorych z niewydolnością wieńcową i NT

– pobudzenie OUN z niepokojem i bezsennością a

nawet drgawkami.

• wskazania:

– obrzęk błon śluzowych (blokada nosa i ucha)

– w przeziębieniach, choć jej stosowanie jest

uzasadnione tylko wtedy, gdy konieczne jest

zniesienie blokady nosa (często jako składnik

preparatów złożonych, chociaż celowe jest jej

stosowanie samodzielne)

– może być stosowana w idiopatycznych

ortostatycznych spadkach ciśnienia tętniczego i

innych stanach hipotensyjnych

Pseudoefedryna

• prawoskrętny izomer efedryny

– podobnie działa na błony śluzowe nosa

– słabiej pobudza układ sercowo - naczyniowy

– gorzej penetruje do OUN i powoduje mniej działań

niepożądanych (mimo to ostrożnie u starszych osób);

– preferowana zamiast efedryny.

• wyłącznie doustnie, często w preparatach złożonych

• działa ok. 4-6h

• wydalana przez nerki w 80 %, alkalizacja moczu

zwalnia wydalanie i przedłuża działanie leku.

• wskazania:

– doraźnie celem zmniejszenia obrzęku błon śluzowych;

– korzystne stosowanie preparatów o przedłużonym

działaniu

Amfetamina

• Pobudza wydzielanie NA
• Dobre wchłanianie z przewodu pokarmowego
• Pobudza OUN
• Obwodowe działanie przez wydzielanie amin katecholowych

– deksamfetamina – izomer prawoskrętny silniej pobudza OUN

i tenże izomer był stosowany w leczeniu narkolepsji i

zespołu hiperkinetycznego u dzieci; hamuje apetyt

hamując ośrodek głodu w podwzgórzu i nieznacznie wzmaga

metabolizm, była stosowana w leczeniu otyłości, co było

nieracjonalne nie tylko ze względu na możliwość nadużywania,

ale także z powodu szybkiego (kilka tygodni) rozwoju tolerancji

na działanie hamujące apetyt

– pochodne: fenfluramina, mazindol były stosowane w leczeniu

otyłości, ale ze względu na działania niepożądane wycofane

(fenfluramina i deksfenfluramina - uszkodzenia zastawek

serca i nadciśnienie płucne)

Amfetamina

• działania niepożądane:

– zależność psychiczna
– psychoza toksyczna
– depresja, niepokój, bezsenność
– tachykardia, nadciśnienie
– rozszerzenie źrenic, suchość w jamie ustnej

• nie należy jej podawać razem z iMAO lub guanetydyną

(zwiększają pozakomórkowe stężenie NA).

• Leczenie zatrucia amfetaminą

– zakwaszenie moczu przez podanie chlorku amonowego

oraz podanie chlorpromazyny, która znosi działania
ośrodkowe, ponieważ jest  - adrenolitykiem.