Zabawa i jej znaczenie w

życiu dziecka

Definicje zabawy

Psychologowie różnie definiują pojęcie
zabawy, przypisują jej odmienne cele i
dokonują różnej klasyfikacji. Znaczenie
zabawy zmienia się wraz z rozwojem
społecznym i cywilizacyjnym.
Na rodzaj zabaw duży wpływ ma postęp
techniczny. Dotyczy to głównie rozwoju
elekroniki i informatyki.

Definicja zabawy

Pierwotnie zabawę zaczęto kojarzono z

przyjemnością. Ten czynnik wyróżniał

zabawę spośród innych czynności ludzkich.

Już Platon uważał zabawę za przyjemność,

ale taką „która nie przynosi żadnej godnej

wzmianki szkody lub korzyści”. Dzięki

Platonowi, Arystotelesowi i innym

uczonym, ten lekceważący stosunek

zakorzenił się na długie lata . Szybki rozwój

teorii zabawy nastąpił dopiero w XIX i XX

wieku ale definiować zabawę jako pierwszy

rozpoczął Immanuel Kant.

Definicja zabawy

Utożsamiał on sztukę z zabawą, co nadało jej

nowy wizerunek. Podobne spojrzenie miała

dwójka wybitnych psychologów Karl Buhler i

Charlotte Buhler. Owa przyjemność była jednym

z głównych czynników w zabawie, choć nie

utożsamiali jej ze sztuką. Według K. Buhler

zabawa, to czynność, która dostarczała

wyłącznie „przyjemności funkcjonalnej”. W

podobny sposób zabawę określała Ch. Buhler,

lecz ona nazwała „przyjemność funkcjonalną”

jako: „uczucie towarzyszące nie powtarzaniu

ruchów jako takich, lecz urabianiu i

opanowywaniu ich, wzrastającemu stale dzięki

powtarzaniu zjawiska” .

Definicja zabawy

Karl Gross zdefiniował pojęcie zabawy w następujący

sposób: „Zjawisko zabawy występuje wtedy, gdy

wzrastający osobnik uaktywnia i rozwija swoje

naturalne zdolności z własnej podniety i bez żadnego

celu zewnętrznego” Gross identyfikował zabawy

zwierząt z zabawami ludzi, dostrzegał wielokrotne

powtarzające się ćwiczenia, ale pomijał cechy

charakterystyczne dla ludzi . Holenderski uczony Johan

Huizinga uwzględnił w zabawie jedynie właściwości

ludzkie. Zabawa według niego to „dobrowolna czynność

lub zajęcie, wykonywane w obrębie pewnych ustalonych

granicach czasu i przestrzeni według dobrowolnie

przyjętych, lecz bezwarunkowo wiążących reguł, cel jest

w niej samej, jest celem sama w sobie, towarzyszy jej

zaś uczucie napięcia i radości i świadomości

"odmienności od normalnego życia".

Definicja zabawy

Według W. Okonia zabawa jest zajęciem przyjemnym dla

samego procesu aktywności, podczas gdy praca jako

czynność bezwzględu na przyjemność jest nakierowana,

na sam rezultat, wynik i cel działania. Każda zabawa w

opinii W. Okonia, jest czynnością swobodną, ponieważ

uczestniczy się w niej nie dla jakiegoś pożytku . Ciekawą

teorię zabawy, przedstawił także Stefan Szuman. Według

niego „zabawa jest specyficzną, naturalną, wrodzoną i

swoistą formą działalności dziecka oraz specjalną

metodą, dzięki której dziecko wzbogaca swoje

doświadczenie i zdobywa informacje o otaczającym

świecie” . Zdaniem Danuty Waloszek to czynność,

działanie, które odczuwa się poza zwykłym życiem, a

które mimo to może całkowicie zaabsorbować bawiącego

się. Zabawa jest czynnością, działaniem, z którym nie

łączy się żaden interes materialny i nie osiąga się

ekonomicznych korzyści.

Definicja zabawy

Zabawa to podstawowa forma aktywności

dziecka w wieku przedszkolnym. Jest ona

działalnością naturalną. Zabawa stanowi tę

formę działalności dziecka, dzięki której może

ono odtwarzając i przetwarzając treść swoich

doświadczeń w świecie realnym przeżywać je

na nowo, oraz wielokrotnie poddawać je

adaptacji od strony poznawczej, uczuciowej,

wartościującej. Dzięki temu następuje

włączanie tych doświadczeń, do zasobów

pamięci trwałej oraz do systemu psychicznego
dziecka.

Efekty zabawy

- w czasie zabawy dziecko lepiej poznaje siebie

samego;
- zabawy podwyższają kompetencje dokładnego

obserwowania i oceniania pozostałych uczestników;
- zabawy rozwijają zdolność wczuwania się w

sytuację drugiej osoby i odpowiedniego nastawienia

się do niej;
- zabawa powoduje zwiększenie pewności siebie,

jeśli są oni najszybsi z całej grupy lub zwyciężają w

rozgrywkach sportowych, ich poczucie własnej

wartości rośnie;
- dziecko trenuje swoje zdolności motoryczne, jak

np. umiejętność szybkiego reagowania i rozwija

jednocześnie współpracę w grupie;

Efekty zabawy

- podczas zabawy można pokonać zakorzenione

wzorce zachowań i przećwiczyć umiejętności "które

są konieczne do prospołecznego postępowania;
- w zabawie pobudzane są ważne procesy

nauczania;
- zdolności do rozwiązywania problemów i

przezwyciężania trudności, a także odnoszenia

sukcesu;
- rozwija wyobraźnię, twórcze pomysły;
- rozwija zdolność do współpracy;
- zabawy rozwijają inteligencje i pomysłowość

dzieci

Rodzaje zabaw

Zabawy konstrukcyjne: polegają na budowaniu, składaniu

całości z elementów,
z wykorzystaniem różnorodnego materiału. Dziecko bawiąc się,

wykonując czynności konstrukcyjne odczuwa przyjemność,

zadowolenie, jednocześnie zaspakaja własną potrzebę tworzenia.
I. Dudzińska zabawy konstrukcyjne dzieli na:
• budowanie z klocków różnej wielkości i różnorodnych kształtów,
• konstruowanie, łączenie elementów z zestawów,
• budownictwo z piasku lub śniegu,
• tworzenie i konstruowanie różnych przedmiotów i zabawek do

zabaw
tematycznych czy inscenizowanych,
• budowanie na wolnym powietrzu, łączenie większych

elementów (deseczek, palików, łuków drewnianych),

konstruowanie budowli, które mogą być wykorzystane w

zabawach tematycznych.

Rodzaje zabaw

• Zabawy tematyczne:

nazywane

również

zabawami

naśladowczymi, w role, dramowymi lub

fikcyjnymi.
Przez S. Szumana zostały nazwane

tematycznymi, ponieważ są to zabawy

dziecięce na określony temat zaczerpnięty

z różnych

sytuacji, zdarzeń, faktów z

życia

zauważonych

przez

dzieci

i

odtworzonych w formie zabawy

Rodzaje zabaw

Zabawy dydaktyczne
To forma zabawy organizowana i
kierowana przez dorosłych. Są to zadania,
które mają na celu osiągnięcie
zamierzonego wyniku, ich celem jest
przede wszystkim rozwój procesów
poznawczych. Dają dziecku okazję do
uporządkowania swoich wiadomości,
operowania nimi, rozumienia i dociekania.

Rodzaje zabaw

Zabawy ruchowe
Stosowany w nich różny typ ruchu prowadzi

do rozwoju fizycznego. Kształtują charakter,

wolę, twórczą wyobraźnię, pamięć, pojęcia

przestrzenne. Mogą być to zabawy

swobodne i organizowane, w których

realizowany jest określony cel.
Cel ten według I. Dudzińskiej stanowi

kryterium wyodrębnienia następujących

rodzajów zabaw
ruchowych:

Rodzaje zabaw

• zabawy orientacyjno-porządkowe, które wyrabiają

umiejętność oceny kierunku
i odległości, orientację w przestrzeni, uczą biegania bez

potrącania, omijania
przeszkód;
• zabawy bieżne angażujące duże grupy mięśniowe,

pobudzające krążenie,
oddychanie;
• zabawy równoważne rozwijają zdolność utrzymania

równowagi, uczą
przekraczania przeszkód, działają mobilizująco na układ

nerwowy;
• zabawy z czworakowaniem działają na organizm

wszechstronnie – tak na

układ wegetatywny, jak i ruchowy

;

Rodzaje zabaw

• zabawy z elementem skoku i podskoku

pobudzają krążenie i oddychanie;

• zabawy z elementem wspinania i włażenia

ćwiczą sprawność pokonywania przeszkód;

• zabawy z elementem rzucania, chwytania,

toczenia, celowania rozwijają umiejętność

rzucania, chwytania, zdolność oceniania

kierunku i odległości;

• zabawy rytmiczno-ruchowe wpływające na

ogólne usprawnienie ruchowe

dzieci,

wyrabiające poczucie rytmu, koordynację

ruchową, ćwiczą oddech

Rodzaje zabaw

Zabawy badawcze
Są kontynuacją zabaw manipulacyjnych, które występują

w wcześniejszych okresach rozwojowych. Dziecko

manipulując przedmiotami i działając na nich zaspokaja

swoje potrzeby poznawcze. M. Kwiatkowska uważa, że

małe dzieci lubią wykonywać różne doświadczenia np.

sprawdzają kruchość lodu, wilgotność piasku, bawić się

magnezem, szkłem powiększającym, pryzmatem,

kalejdoskopem. Mają możliwość w ten sposób zaspokoić

swoją ciekawość świata, doświadczyć interesujących je

zjawisk i przedmiotów. Doświadczenia te niosą ze sobą

pytania:, dlaczego tak jest? co, z czego zostało zrobione?

co, do czego służy? itp. Zabawy badawcze służą

zaspokojeniu potrzeb poznawczych dzieci poprzez
działanie i manipulowanie przedmiotami.

Rodzaje zabaw

• Zabawy twórcze

Stymulują rozwój dyspozycji twórczych dziecka.

Ekspresja twórcza wypływa z psychicznych

potrzeb dziecka. Wiek przedszkolny to okres

intensywnego rozwoju wyobraźni, fantazji,

pomysłowości. Ma to związek z podejmowaniem

przez dzieci działań w formie ekspresji

plastycznej, werbalnej, ruchowej i muzycznej.
Manipulacja zostaje zastąpiona poszukiwaniem,

eksperymentowaniem, prawdziwym badaniem

aż do tworzenia. W początkowej fazie dziecko

przypadkowo coś odkrywa, wpada na jakiś

pomysł, coś tworzy.

Rodzaje zabaw

Ze względu na formalne kryteria
wyróżnia się jeszcze takie rodzaje
zabaw jak:
swobodne lub spontaniczne,
kierowane, samotne - indywidualne,
grupowe, równoległe, wspólne,
zespołowe. Wszystkie rodzaje zabaw
są ze sobą bardzo powiązane, istnieje
wiele zabaw mieszanych.

Inny podział

•zabawy manipulacyjne,
•konstrukcyjne oraz
•symboliczne

Zabawa symboliczna

Istotnym przełomem w rozwoju dziecka jest

zdolnśc do myślenia o przedmiotach bez

pośredniego kontaktu. Zdolność do

symbolicznego ujmowania rzeczywistości wiąże

się z odkryciem relacji między elementem

oznaczanym a oznaczającym. Proces ten jest

długotrwały i rozpoczyna się już w wieku

niemowlęcym. Wg. Piageta rozwój zdolności do

symbolicznego ujmowania rzeczywistości

postępuje od stosowania w roli oznaczników

elementów związanych z własnym ciałem, np.

pozycja przy karmieniu, poruszanie grzechotką

czy wkładanie kapelusza przez mamę przed

wyjściem z pokoju.

Zabawa symboliczna

Zabawa symboliczna

Inną klasyfikację proponuje Kaye.
Wyjaśnia ona rozwój sposobów
używania przez dzieci oznaczeń w
rysunku, zabawie i komunikowania
się. Zbliżenie się do poziomu
używania symboli wymaga przejścia
od odróżnicowanych elementów
oznaczających niekonwencjonalnych
(gesty) do konwencjonalnych (słowa).