Wyższa Szkoła gospodarki

w Bydgoszczy

PEDAGOGIKA CZASU

WOLNEGO

Wykład III

Opracowała:

dr Bożena Sowińska

Wykład III

Czas wolny i jego istota

Opracowała

dr Bożena Sowińska

Czas wolny

jest to czas bez obowiązków,

przeznaczony na zajęcia dowolne

Jan Pięta

Czas wolny

(ustalenia terminologiczne)

Rekreacja (wczasy)

Wypoczynek

Zabawa

Praca nad

sobą

Odpoczyne

k

Rozrywka

Gra

Hobby

Rekreacja

Dzisiaj pojęcie to, przy istniejących

pewnych rozbieżnościach

interpretacyjnych, najogólniej odnosi

się do wszelkich zajęć podejmowanych

w czasie wolnym, tj. stosowane jest

zamiennie ze słowem

wczasy

rozumianym szeroko.

Wczasy

Przyjmując szerokie znaczenie tego

terminu – do czynności wczasowych

zaliczamy wypoczynek i pracę nad

sobą.

Terminy

wczasy

i

rekreacja

używać będziemy

zamiennie.

Wypoczynek

przez zbieżność fonetyczną w języku

potocznym, a także w niektórych

opracowaniach fachowych, myli się z

odpoczynkiem. Różnica jest jednak

istotna. Odpoczynek jest częścią

składową wypoczynku i bez reszty mieści

się w jego ramach, jest wypoczynkiem

biernym, natomiast drugą częścią

składową wypoczynku jest zabawa, która

jest wypoczynkiem czynnym.

Praca nad sobą

to zajęcia podejmowane dobrowolnie w

czasie wolnym w celu samodoskonalenia,

tj. wszechstronnego rozwoju swej

osobowości – rozwoju fizycznego,

społecznego i kulturalnego.

Odpoczynek

jest celem, formą i częścią wypoczynku.

Jest on także funkcją czynności

wczasowania. Oznacza przerwę w pracy

dla nabrania sił lub przywrócenie,

nabranie sił po pracy, wysiłku. Czynność

odpoczywania oznacza przerwanie jakiejś

pracy połączonej z wysiłkiem, spędzanie

czasu na spoczynku. Może to być przerwa

w pracy fizycznej lub też umysłowej. Jest

pasywną formą wypoczynku – jest

wypoczynkiem biernym.

Zabawa

jest częścią wypoczynku. Jest to

wypoczynek czynny, aktywny. Rozrywka i

gra są formami zabawy. Między rozrywką

a grą jest taka różnica, że gra przebiega

według ściśle określonych reguł,

natomiast jeśli reguły są mało

eksponowane, to mamy do czynienia z

rozrywką. Na określenie czynności

zabawowych w literaturze przedmiotu

używane są również terminy zajęcia

ludyczne lub czynności ludyczne ( łac.

ludus – gra, zabawa)

TRIADA FUNKCJI CZASU WOLNEGO

ODPOCZYNEK

ZABAWA

PRACA NAD SOBĄ

Rozrywka

służy poprawie samopoczucia, rozerwaniu

się, odprężeniu, rozweseleniu,

zadowoleniu. Jest zabawą bez wyraźnie

określonych reguł. Łączy się z

aktywnością fizyczną i umysłową, może

przybierać wymiar indywidualny, jak i

społeczny. Często ma charakter

kształcący, ale może też przybierać formy

moralnie negatywne i prowadzić do

degradacji jednostki lub grupy społecznej

Gra

jest formą zabawy, prowadzona według

określonych reguł, w wielu przypadkach

nosi znamiona rywalizacji (walki), w której

występują dwie strony starające się

pokonać przeciwnika (rywala), dążąc do

zwycięstwa. Istnieją również gry

jednoosobowe. Gra, analogicznie do

rozrywki, zwykle służy odprężeniu i

rozweseleniu, może również mieć

wydźwięk społecznie negatywny, np. gra

hazardowa.

Hobby

(pasja, konik) szczególne zamiłowanie,

upodobanie do czegoś, ulubione zajęcie,

któremu poświęca się wolny czas.

Hobby

stanowi

swoistą

rzeczywistość

współczesnych czynności czasu wolnego, jest ich

autentycznym składnikiem. Może pełnić dwie

funkcje z triady funkcji wczasowych - zabawy

(np. hodowla zwierząt, kolekcjonerstwo, itp.)

oraz pracy nad sobą (np. w swych przejawach

kształcących).

Rekreacja (wczasy)

to pojęcie

najszerzej charakteryzujące

funkcje pełnione przez

poszczególne formy

spędzania czasu wolnego,

wybrane przez człowieka

dobrowolnie ze względu na

osobiste zainteresowania i

dla własnej satysfakcji.

Jan Pięta

Funkcje czasu wolnego

Czas wolny spełnia wiele funkcji, trudno byłoby wszystkie je opisać:

 wypoczynek – to podstawowa funkcja czasu wolnego, polegający na

oderwaniu się od wymagań, planów, od wszystkiego co stwarza napięcie

nerwowe, co zmusza jednostkę do wysiłku. Wypoczynek może być: bierny,

czynny.

 rozrywka – kompensuje monotonię dnia, nudę, wprowadza w

niecodzienność, zabawę, przygodę, angażuje psychikę, przynosząc

szczęście i radość.

 samokształcenie (rozwój zainteresowań i uzdolnień). Może to być

zainteresowanie związane z pracą czy nauką, może być także jej

przedłużeniem, ale musi być wykonywane z wewnętrznej potrzeby i ku

własnemu zadowoleniu.. Dzięki samokształceniu człowiek nabywa nowe

umiejętności, kształci swój intelekt i wolę, doskonali się, ma możliwość

samorealizowania, samourzeczywistnienia.

 aktywizacyjno-społeczna – polega na celowym aktywizowaniu

jednostki w czasie wolnym, na wiązaniu się z innymi, z którymi razem

projektuje i realizuje różne formy zajęć. Człowiek żyjący w grupie z innymi

ludźmi nie nudzi się w czasie wolnym, nie ma odczucia bezcelowości życia.

Czas spędzony wyłącznie w samotności uniemożliwia przeżywanie radości,

porównywanie własnego postępowania, swoich czynów z innymi, oddanie

koleżeńskie dla innych, zaspokojenie potrzeby należenia do grupy.

R. D. Tauber, W. Siwiński

Funkcja wychowawcza czasu

wolnego

Pod tym pojęciem rozumiemy: ciągłe,

ustawiczne przygotowanie człowieka

do aktywnego, samodzielnego i

racjonalnego wypełnienia czasu

wolnego różnorodną działalnością

rekreacyjną aprobowaną społecznie,

dającą wypoczynek, kulturalną

rozrywkę oraz rozwijającą jego

osobowość

Budżet czasu

to zestawienie odcinków czasu

przewidzianych na realizacje

różnych czynności życiowych

Składniki główne budżetu czasu

(wg międzynarodowej

konferencji naukowej Teoria i praktyka badania modeli

wykorzystania czasu przez ludność, Jabłonna koło Warszawy,

1988 r.):

1.

Zaspokojenie potrzeb fizjologicznych

2.

Praca zawodowa

3.

Przejazdy (dojazdy, dojścia)

4.

Wykonywanie prac domowych

5.

Zajęcia poza domem

6.

Nauka (kształcenie i dokształcanie)

7.

Czas wolny

Kryteria ustalania granic

pomiędzy czasem zajętym i

wolnym

– dobrowolność wczasowania;
– praca zawodowa;
– niekiedy również bezinteresowność.

Rozwinięta definicja czasu

wolnego

Czas wolny jest to część budżetu czasu, która nie

jest zajęta przez pracę zarobkową normalną i

dodatkową, ani przez systematyczne kształcenie

się uczelniane, ani przez zaspokajanie

elementarnych potrzeb fizjologicznych (sen,

posiłki, higiena), ani przez stałe obowiązki

domowe (gotowanie, pranie, sprzątanie, opieka

nad członkami rodziny niezdolnymi do

samoobsługi) i może być spożytkowana bądź na

swobodne wczasowanie, bądź na życie rodzinne,

obowiązki społeczne i aktywność przynoszącą

doraźne korzyści.

Jan Pięta

Konstrukcja tej definicji zawiera dwa elementy:
- ściśle sprecyzowany czas zajęty
- czas pozostały, który może być poświecony zajęciom wypoczynkowym
(wczasowym) i półwypoczynkowym.
Z definicji wynika jasno, że sfera czasu pół wolnego zawiera zarówno kategorie

czynności wczasowych, które przeobrażają się po części w zajęcia dochodowe, jak i

te, które charakteryzuje równowaga lub nawet częściowa przewaga konieczności

nad dobrowolnością, np. z zakresu dokształcania się, z zakresu obowiązków

społecznych. Zajęcia te realizują funkcję wypoczynku lub pracy nad sobą i należą do

wczasowych.

Badanie budżetu czasu

1. Ankieta:
- skategoryzowana przez ankietera (ankieter ustala listę czynności i
dokonuje intuicyjnej, pamięciowej syntezy odcinków czasu poświęconego na
daną czynność, np. ile godzin i minut dziennie zajmują badanej osobie
przeciętnie poszczególne czynności);
- skategoryzowana przez osobę badaną (sami ankietowani dokonują
kategoryzacji czynności, czyli układają listę czynności w ciągu np. dnia).
Badanie to posiada słabe strony: 1)poleganie na pamięci informatora; 2)
odnotowanie subiektywnego sądu o danym zjawisku, a nie faktycznego
zjawiska; 3) poleganie na intuicyjnym obliczaniu przeciętnego czasu
przeznaczonego na określoną kategorię budżetu dziennego, tygodniowego,
itd.
2. Autorejestracja czynności wykonywanych w ciągu określonego
czasu, np. doby, tygodnia:
- kategoryzacji czynności umieszczanych w budżecie czasu dokonuje
prowadzący badania i wręcza osobie badanej stosowny formularz do
wypełnienia w toku czynności;
- osoba badana swobodnie, konsekwentnie i systematycznie zapisuje
rodzaje i czas poświęcony danym czynnościom bezpośrednio po ich
wykonaniu.

Formy spędzania wolnego czasu wg A.

Kamińskiego

1 Turystyka
2 Sport
3 Środki masowego przekazu (mass media)
4 Teatry i filharmonie, wystawy i muzea
5 Samokształcenie
6 Amatorstwo artystyczne
7 Majsterkowanie i amatorstwo techniczne
8 Hodowla amatorska
9 Zabawy i kontakty towarzyskie

10 Kolekcjonerstwo
11 Aktywność społeczna

Formy spędzania czasu wolnego

wg konferencji naukowej Teoria i praktyka badania modeli wykorzystania

budżetu czasu przez ludność, Jabłonna, 1988 r.

1

Czytanie książek, gazet, czasopism

2

Spotkania, wizyty, zabawy towarzyskie, gry, itp.

3

Słuchanie radia

4

Oglądanie telewizji

5

Zajęcia turystyczne i turystyczno-rekreacyjne (wycieczki, spływy, rajdy, itd.)

6

Czynne uprawianie sportu (zawodowe i amatorskie)

7

Korzystanie z teatrów, instytucji muzycznych, artystycznych i kulturalnych

(teatr, kino, koncert, wystawa)

8

Hobby (zamiłowanie osobiste – przyrodnicze, politechniczne, artystyczne,

ogólnokulturalne, kolekcjonerskie, itd.)

9

Słuchanie muzyki z płyt lub kaset, oglądanie wideo, filmów i przezroczy w

domu, itd.

10

Spacery

11

Praktyki i zajęcia religijne, pogrzeby, opieka nad grobami, inne zajęcia o

charakterze obyczajowo-religijnym

12

Praca i działalność społeczna (działalność społeczna i społeczno-zawodowa,

mityngi, spotkania polityczne, zebrania, manifestacje, itp.

13

Inne formy spędzania wolnego czasu

Powyższa tabela w dniu dzisiejszym wymaga aktualizacji: korzystanie z Internetu, ad. 6: dzisiaj sport
zawodowy jest często formą pracy zarobkowej; ad. 9: płyty CD, DVD, MP3;

Formy spędzania wolnego czasu

preferowane przez młodzież w

dobie Internetu (badania własne,

N=522)

Formy spędzania wolnego czasu –

częstość i ważność nadaną przez

młodzież korzystającą z Internetu

(N=475) w porównaniu do grupy

niekorzystającej (N=47)

Wolność

Wolność bywa rozumiana i definiowana na

różne sposoby:

• na

poziomie

najniższym,

czyli

na

poziomie

biologicznym, wolność utożsamia się ze zdrowiem

organizmu. Człowiek chory czuje się zniewolony przez

swoje ciało, nie może robić tego co chce.

• na poziomie wyższym, należy rozumieć wolność jako

wybór między skłonnościami.

• z kolei na poziomie świadomości wolność

definiuje się przez możliwość wyboru.

• w najpełniejszym znaczeniu wolność definiuje się

jako realizację zgodną z wolą, usprawiedliwioną

przez największą ilość motywów, gdyż działanie

człowieka jest wówczas nie tylko wyrazem osobistego

wyboru, lecz także wyboru, jaki można usprawiedliwić

w oczach innych ludzi.

Wolność

Filozof

Pogląd

Platon (428-347 pnCh)

B. de Spinowa (1632-

1677)

Traktowali wolność jako czyn, „którym opowiadamy

się za rozumowo uzasadnionym pragnieniem”

I. Kant (1724-1804)

Wolność polega na byciu autonomicznym

G. W. Leibniz (1646-

1716)

Głosił, że „wolność polega na zdeterminowaniu

samego siebie”.

J. G. Fichte (1762-1814)

Stwierdził kategorycznie: „chcę być wolny (...)

oznacza: chcę uczynić z siebie to, czym się stanę”,

oraz „ być wolnym to dobro, stać się wolnym, to

niebo”

K. Jaspers (1883-1969)

J.P. Sartre (1905-1980)

Człowiek staje się wolny, kiedy zamiast pasywnej

przyjmuje postawę aktywną, człowiek dowodzi

swojej wolności realizując ją. Człowiek – mówi

Sartre – jest skazany na wolność.

Wolność

Wolność zatem stanowi o ludzkiej

egzystencji człowieka, poprzez nią i dzięki

niej kreuje on rzeczywistość i przyszłość,

tworzy swój świat i siebie samego.

Wolność wyraża się więc często za pomocą takich synonimów

jak:

• swoboda, która może oznaczać nieskrępowanie,

indywidualizację, dobrowolność;

• wyzwolenie, które kojarzy się z oswobodzeniem,

uwolnieniem, ale też z usamodzielnieniem, emancypacją,

równouprawnieniem, uniezależnieniem;

• niezależność, czyli niezawisłość, suwerenność,

samostanowienie, autonomia, niepodległość, czy

samowystarczalność;

• demokracja ujmowana jako wybieralność, obieralność,

elekcyjność.

Propozycje pytań egzaminacyjnych

1. Jak dzisiaj rozumie się pojęcie rekreacja?
2. Co zaliczamy do czynności wczasowych, przyjmując szerokie
znaczenie tego terminu?
3. Co to jest wypoczynek?
4. Co to jest praca nad sobą?
5. Wyjaśnij pojęcie odpoczynek.
6. Wyjaśnij pojęcie zabawa.
7. Wyjaśnij pojęcie rozrywka.
8. Wyjaśnij pojęcie gra.
9. Jaka jest różnica pomiędzy grą a rozrywką?
10. Co to jest hobby?
11. Jakie znasz funkcje czasu wolnego (wymień cztery)?
12. Co rozumiemy pod pojęciem funkcja wychowawcza czasu
wolnego?
13. Co to jest budżet czasu, podaj jego główne składniki?
14. Wymień kryteria ustalania granic pomiędzy czasem zajętym i
wolnym
(omów je).
15. Podaj rozwiniętą definicje czasu wolnego wg Jana Pięty.
16. Jakie są sposoby badania budżetu czasu?
17. Za pomocą jakich synonimów wyrażana jest wolność?

Dziękuję za uwagę