co to jest kultura popularna?

socjologia kultury popularnej
wykład 1

Dwa cele wykładu

•

Określenie, w jaki sposób definiowano
kulturę popularną

•

Prezentacja definicji kultury popularnej
leżącej u podstaw cyklu wykładów

Co to jest kultura popularna?
(1)

•

Określenie jest złożeniem dwu kategorii:
kultura i popularny

•

Kultura (Raymond Williams, 1976)- to
specyficzny dla człowieka sposób życia.

•

Popularny- (Ł. populus-lud)- to tyle, co
ludowy, dla ludu

•

Kultura popularna to specyficzny dla
ludu sposób życia

Co to jest kultura popularna?
(2)

•

John Storey (Inventing Popular Culture,
2003) zwraca uwagę na dwie ważne
kwestie:

•

Nasz sposób rozumienia kultury popularnej zależy
od tego, jak rozumiemy słowo „lud”, jaką rolę mu
przypisujemy w życiu społeczeństw

•

Kategoria kultury popularnej została stworzona nie
przez lud ale intelektualistów (problematyczność
ludu/ budowanie nowych podziałów społecznych)

Jak definiowano kulturę
popularną?(1)

•

Pierwotne znaczenie kategorii kultura popularna (David Oswell, Culture and
Society, 2006):

•

XIX wiek, Europa

•

Kultura popularna jako kultura ludowa

(folklor)

•

Skąd się wzięło ówczesne zainteresowanie kulturą ludową/ folklorem?

a.

Romantyzm- kult natury, sprzeciw wobec procesów modernizacyjnych;
mistycyzm

b.

Nacjonalizm: lud jako najważniejszy element wspólnoty narodowej, nośnik
tożsamości narodowej i uzasadnienie dla odrębności budowanych wspólnot
narodowych.

c.

Lud i kultura ludowa jako środek ukrywania procesów kulturowej
homogenizacji i wykorzenienia.

•

Kultura popularna jako kultura ludowa to forma przechwycenia wybranych
sposobów życia ludu jako środków budowania nowoczesnych narodów

Jak definiowano kulturę
popularną?(2)

•

Drugi sposób rozumienia kultury popularnej- rodzi się w
końcu XIX wieku

•

Kultura popularna jako kultura ludu

(a więc specyficzny

sposób życia ludu)

•

Lud to niewykształcone jednostki napływające do miast-
niewykształcony motłoch, groźny dla porządku i rosnący w siłę

•

Lud to efekt procesów modernizacyjnych (przede wszystkim
urbanizacji i industrializacji, ale też demokratyzacji życia)

•

Kultura ludu jest antykulturą, a więc sam lud nie powinien
rościć sobie pretensji do sprawowania władzy, zaś jego niska
pozycja jest w pełni zasadna.

•

To zdeprecjonowanie kultury popularnej jako kultury ludu
ma swoje korzenie w:

a.

strachu przed masami,

b.

narodzinach

kultury prawomocnej

c.

modernizmie

Jak definiowano kulturę
popularną?(3)

•

Trzecie rozumienie (lata 30-40-ste XX wieku; Adorno i
Horkheimer, Macdonald)

•

Kultura popularna jako kultura masowa

•

Lud w tym rozumieniu zostaje utożsamiony z masą (bierne,
wykorzenione,

zatomizowane

jednostki,

podatne

na

manipulacje, oddziaływanie mediów i demagogów, pozbawione
własnego zdania)

•

Kultura masowa- wulgarna, prosta rozrywka, produkowana
przemysłowo, nieautonomiczna, ale żerująca na prawdziwej
kulturze.

•

Kultura masowa- kultura, którą karmione są masy, by były
bardziej efektywnymi pracownikami i lojalnymi konsumentami.

•

Kultura masowa jest podwójnie groźna: wypiera i niszczy
prawdziwą kulturę oraz jest środkiem panowania nad masami.

Jak definiowano kulturę
popularną?(4)

•

Czwarty sposób rozumienia kultury popularnej (lata 60-

70 XX wieku, Brytyjskie Studia Kulturowe- Hall, Fiske,

Williams i inni)

•

Kultura popularna jako kultura wytwarzana przez lud

•

Lud rozumiany jako ci, którzy są podporządkowani,

pozbawieni władzy (robotnicy, kobiety, mniejszości

etniczne, rasowe, seksualne)

•

Lud jest traktowany jako zróżnicowany, aktywny, twórczy,

suwerenny

•

Kultura popularna jest kulturą oporu

•

Kultura popularna to nie dzieła, ale opozycyjne wobec

dominujących praktyki kulturowe i odczytania dóbr

kultury

•

Kultura popularna to kultura żerująca na kulturze

masowej

Jak definiowano kulturę
popularną?(5)

•

Ujęcie antropologiczne (lata 80-90 XX
wieku)- lud to my, obywatele, suwerenne
podmioty życia społecznego.

•

Kultura popularna to kultura nasza,
swojska

,

najbliższa

codzienności,

praktykowana

w

każdym

momencie

naszego życia.

•

Kultura popularna jako opozycja kultury
oficjalnej,

narodowej,

akademickiej,

intelektualnej

Jak definiowano kulturę
popularną?(6)

•

Dotychczasowe sposoby definiowania kultury

popularnej nie są formami jej opisu, ale

wytwarzania.

•

Historia tego pojęcia odzwierciedla:

a.

zmieniający się sposób pojmowania ludu i

ewolucję ładu obecnego w zachodnich

społeczeństwach

b.

postawy intelektualistów wobec ludu

•

Dotychczasowe definicje kultury popularnej są

więc silnie zideologizowane oraz projektują

miejsce ludu w życiu społecznym.

Propozycja definicji kultury popularnej
(1)

•

Odrzucenie prób zdefiniowania kultury
popularnej poprzez kategorię „lud”,

•

Próba zdefiniowania kultury popularnej
przez kategorię „popularność”

•

Popularne to tyle, co powszechnie znane,
rozpoznawane, aprobowane, uznawane.

Co jest dziś popularne?

•

Prostota:

Łatwe i proste w treści

•

Powszechność:

Rozpowszechnione na dużą skalę; wszystko o czym się

mówi; coś, co jest modne/ wszystko z czym spotykamy się na co dzień

•

Pewne zachowania, postawy, obiekty, przekazy:

Facebook, talent

show, Justin Biber, Zmierzch, Harry Potter, filmy w 3D; ulepszenia w
oglądaniu TV; zdrowe odżywianie; posiadanie najnowszego sprzętu
elektronicznego (iPhone; iPad); portale internetowe; amerykańskie
seriale TV; prasa tabloidowa; czytanie dzienników w Internecie;
festiwale muzyczne; kabarety; galeria handlowe, studiowanie; fast-
foody „dobra zabawa”, imprezowanie ; bycie towarzyskim i posiadanie
przyjaciół (również w sieci); To co niszowe, alternatywne; bycie poza
systemem (nie zwalczanie go); Czerpanie wielu przyjemności z życia na
raz i bycie częścią większej całości; Bycie popularnym

•

Skończyły się czasy dominacji jednego trendu

; trudno powiedzieć

Co nie jest dziś popularne?

•

Dystrakcja:

Coś, co jest mało prowokacyjne, nie wywołuje skrajnych

emocji

•

Brak możliwości personalizacji:

Coś, z czym ludzie nie mogą się

identyfikować

•

Przestarzałe:

To, co było popularne kilka lat temu (ale to i tak

powrócić w latach późniejszych); coś, co popularne nie było kiedyś;
muzyczne gwiazdki jednego sezonu; formy slangu, którymi
porozumiewają się młodzi ludzie; wszystko to, co nie podoba się
nastolatkom

•

Konkretne dobra i trendy

: nie bycie proekologicznym; nie dbanie o

zdrowie, niepodążanie za modą; podążanie za modą zbyt daleko
posunięte (tipsy; solarium, botoks); słuchanie muzyki w miejscach
publicznych; „nasza klasa”; wolny tryb życia; czytanie książek;
czytanie gazet; palenie papierosów; głosowanie na PiS wśród
młodzieży;

wyższa

kultura;

niskobudżetowe

filmy

i

kino

niekomercyjne; chodzenie do kościoła; disco-polo

•

Trudno odpowiedzieć na to pytanie- dla kogo?

Co sprawia, iż coś staje się
popularne?

•

Powszechność:

Dobrze wypromowane, nagłośnione; dobry marketing,

reklama i promocja; łatwy dostęp ; obecność tego elementu w wielu
miejscach

•

Dystrakcja:

Coś, co zwraca uwagę/ Coś co jest nowe; niepowtarzalne,

świeże

•

Specyficzne cechy przekazu:

Coś, co przemawia do dużej liczby osób,

trafienie w gusta publiczności, łatwość w odbiorze; ogólnodostępne;
nie wymaga wysiłku; coś, co zaciekawi ludzi; coś, co jest masowe; coś,
co sprawia radość i przyjemność wszystkim; odpowiedź na określone
pragnienia i potrzeby; dobrze by było, gdyby to była wysoka wartość
artystyczna

•

Prosumpcja/ sieci:

Ludzie sprawiają, iż coś jest popularne ;

rekomendacje innych osób; rozpowszechnienie przez portale
społecznościowe; wszystko, co związane z Internetem

•

Uniwersalność:

Coś co jest związane z potrzebami fizjologicznymi,

które trzeba zaspokajać.

Propozycja definicji kultury popularnej
(2)

•

Warunki popularności:

1.

Popularne

jest

to,

co

powszechnie

znane

/

rozpoznawane (zależność od mediów komunikacyjnych)

2.

To z czego korzystamy w sposób

dobrowolny

(warunkiem istnienia kultury popularnej jest:

a.

wolność wyboru oraz

b.

dostępność obiektów spośród

których można wybierać)

3.

Polifunkcjonalność

(polisemia i otwarcie na różnorodne

sposoby wykorzystywania)

4.

To, co jest na tyle uniwersalne, że umożliwia

zakomunikowanie innym odrębności jednostki

5.

To,

co

dostarcza

zróżnicowanych

przyjemności

(satysfakcja-przyjemność - rozkosz)

Co sprawia Państwu
przyjemność?

•

Czynności odbiorcze:

słuchanie muzyki; chodzenie na koncerty; Oglądanie

dobrych filmów; czytanie książek; oglądanie TV; siedzenie przy kominku i
czytanie; oglądanie śmiesznych programów

•

Interakcje:

Spotkania z ludźmi (których lubię, którzy są ciekawi), wspólne

gotowanie, jedzenie; dobre jedzenie z przyjaciółmi, rodziną; czas spędzany z
rodziną; spędzanie czasu z ważnymi dla mnie osobami; Czas spędzony z
przyjaciółmi, rozmowa

•

Czynności zmysłowe:

seks (daje bliskość), przyjemności fizyczne- seks,

jedzenie, dobra strawa i trunek; jedzenie ulubionych potraw; używki: picie
kawy, palenie papierosów, alkohol (jestem wtedy innym człowiekiem)

•

Mobilność:

spacery nocą; spacerowanie z psem; podróże; jazda

samochodem; spacery po Poznaniu; jazda tramwajem; podróż autostopem;
sport; jazda konna

•

Zakupy:

robienie zakupów (szczególnie obuwniczych)

•

Tworzenie:

malowanie; zabawa kamerą i montażem; pisanie

•

Bierność:

sen; spokojne siedzenie przy kominku

•

Praca:

praca w charakterze wolontariusza; moja praca, która jest moją pasją

(snowboarding i fotografia); sprzątanie

Czy

istnieje

coś,

co

sprawia

przyjemność wszystkim?

•

Zluzowanie:

coś, co nie wymaga wysiłku, może być zrobione

najmniejszym nakładem sił (leżenie, relaksowanie się; sen; długi sen w
ciepłym łóżku; odpoczynek

•

Przyjemności fizyczne:

przyjemności fizyczne, dobra strawa i trunek;

jedzenie (o ile osoby nie mają zaburzeń związanych z jedzeniem), seks

•

Przyjemności społeczne

: stany psychiczne (uczucia- miłość, spełnienie,

osiągnięcie celu) ; drobnostki poprawiające humor; bycie docenionym
przez innych; kontakty z bliskimi osobami /rozmowa

•

Muzyka:

słuchanie muzyki (nie znam nikogo, dla kogo nie byłoby to

przyjemne)

•

Egotyzm:

mówienie o sobie

•

Nie ma czegoś takiego:

Nie istnieje cos takiego, ludzie są zbyt

różnorodni; nie można mieć takiej pewności; każdemu sprawia
przyjemność coś innego

Propozycja definicji kultury
popularnej (3)

Kultura popularna to taki rodzaj kultury,

którego

istotą

jest

dostarczanie

zróżnicowanych przyjemności zróżnicowanym
pod względem istotnych cech społecznych
jednostkom.

Warunkiem ich dostarczania jest powszechna

rozpoznawalność i polifunkcjonalność dóbr, a
także swoboda w korzystaniu z nich i
możliwość ich użycia dla wyrażenie siebie w
sposób zrozumiały dla innych.

Zagadnienia do egzaminu

1.

Od czego według Storey’a zależy nasz sposób

rozumienia kultury popularnej?

2.

Kultura popularna jako kultura ludowa, kultura
ludu i dla ludu.

3.

Na czym polega różnica pomiędzy kulturą
popularną a masową?

4.

Scharakteryzuj pokrótce pięć podstawowych
warunków popularności?

5.

Podaj oraz omów pokrótce proponowaną
podczas wykładu definicję kultury popularnej.

Sugerowane lektury

•

Fiske J., Zrozumieć kulturę popularną,
Kraków, 2010, str. 23-110

•

Krajewski M., Kultury kultury popularnej,
Poznań, 2005, str. 15-43

•

Oswell D., Culture and Society: An
Introduction to Cultural Studies, Londyn,
2006, str. 74-103

•

Storey J., Inventing Popular Culture: From
Folklore to Globalization, Londyn, 2003