TBL – wykład VII

Co to jest
strukturalizm?



Kierunek filozoficzny?



Światopogląd?



Propozycja metodologiczna
uniwersalistyczne ambicje

STRUKTURALNA ANALIZA BADANYCH

PRZEDMIOTÓW

 STRUKTURALIZM ONTOLOGICZNY



STRUKTURALIZM

EPISTEMOLOGICZNO-
METODOLOGICZNY

GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE:

Lucien Goldman

(

franc.

filozof

;

1913-1970

), Jean

Piaget

(

szwajcarski filozof, psycholog i pedagog; 1896-

1980

), Jan Mukařovský –

literaturoznawca i

estetyk

(i inni prażanie), Claude Lévi-Strauss

(

franc. antropolog 1908-2009

), Louis Althusser (

franc.

filozof marksista- strukturalista; 1918-1990

), Jacques

Lacan

(

franc.

psychiatra i psychoanalityk; 1901-1981)



LITERATUROZNAWCY:

Francja:

Rolland Barthes, Julia Kristeva,

Tzvetan Todorow, Algirdas Greimas, Gérard

Genette, Jean Riffatere;

USA:

Roman

Jakobson



POJĘCIE

STRUKTURY



CECHY WSPÓLNE
STRUKTURALIZMÓW:



całościowość



relacyjność

KONTEKSTY. ŹRÓDŁA



Terence Hawkes (Strukturalizm i semiotyka): strukturalizował
już Giambattista Vico (Nauka nowa – 1725)



Najczęściej – XX w. i



Wilhelm Dilthey (pojęcie struktury psychicznej)



Sigmund Freud (opis i funkcje struktury psychicznej;
struktura nieświadomości)



Kurt Koffka, Max Wertheimer, Wolfgang Köhler – tzw.
psychologia postaci – gestaltyzm (Gestalt – postać –
całość)



Émile Durkheim

(społeczeństwo – „system działających

sił” – nieświadome struktury – jednostka)



György Lukács (znaczenie faktów – całość procesu
psychicznego)



Roman Ingarden (organiczna budowa dzieła literackiego –
strukturalizm niesystemowy)

Główne źródło inspiracji

NOWOCZESNE

JĘZYKOZNAWSTWO



FERDINAND DE SAUSSURE –
językoznawca szwajcarski
(1857-1913):

Kurs

językoznawstwa ogólnego

(publ. 1916)

Opinie o roli De
Saussure’a

Langage

Zasady postępowania:



Badania immanentne



Badania synchroniczne



Rola kodów, systemów, konwencji



KWESTIA JĘZYKA – bierne
przyjmowanie jego struktur

Podobne tezy (niezależnie):



Ludwig Wittgenstein



Edward Sapir i Benjamin Lee
Whorf

(amerykańskie językoznawstwo

strukturalne)



Jacques Lacan



Semantyka ogólna

Lacan:

Nieświadomość język
tylko znaczące

mowa

pragnienia

Zachowania społeczne tworzące
kulturę

JĘZYKOPODOBNA

sfera rzeczywistości

Np. Claude Lévi-Strauss

Dzieła (m. in.)



Smutek tropików (1955)



Antropologia strukturalna (1958)



Myśl nieoswojona (1962)



Totemizm dzisiaj (1962)

Problem!



GDZIE SĄ STRUKTURY?



Christopher Norris:

Strukturalizm

kantyzm

bez podmiotu

transcendentalnego

LITERATUROZNAWSTWO
STRUKTURALNE



Lata 30-40

. PRASKA SZKOŁA

STRUKTURALNA



„szkoła” polska - lata 30. (Manfred Kridl,
Franciszek Siedlecki, Kazimierz Budzyk)

Po II wojnie – teoria komunikacji literackiej



Lata 40-60.

USA ( Roman Jakobson,

René Wellek, Austin Warren)



Lata 60-70.

Dwa ośrodki strukturalno-

semiotyczne: Francja i ZSRR

SZKOŁA PRASKA



Praskie Koło Lingwistyczne
(1926 -1948)

m. in. Feliks Vodička, Vilém
Mathesius, Bohuslav Havránek.
Później – Jan Mukařovský,
Roman Jakobson, Nikołaj
Trubieckoj)

Tezy Praskiego Koła (1928 i
1929):



Rozpoznania de Saussure’a



Język – system funkcjonalny; badania nad stylami
funkcjonalnymi



Podstawowa funkcja języka – funkcja
komunikacyjna.



Komunikacja, informacja – język intelektualny
(funkcja społeczna); ekspresja – język emocjonalny



Funkcja poetycka (estetyczna) – kształt wypowiedzi



Język poetycki

język literacki



Badania synchroniczne winny być uzupełnione
diachronicznymi;

Jan Mukařovský: Sztuka jako
fakt semiologiczny (1931)



Dzieło sztuki jest „ strukturą, to jest
systemem składników estetycznie
aktualizowanych i zorganizowanych
w złożoną hierarchię, która jest
zespolona przez dominację jednego
składnika nad innymi”

DYNAMICZNY

(quasi-czasowy)

CHARAKTER STRUKTURY

zjawisko KUMULACJI
SEMANTYCZNEJ

Fazy wypowiedzi

natura języka

•Hierarchiczność

relacji

strukturalnych



Relacje konstytutywne

typologie

taksonomie

•

Relacje mniej istotne

Struktura:



Pojedyncze dzieło literackie



Świat przedstawiony



Twórczość jednego pisarza



Twórczość wszystkich
reprezentantów jakiegoś prądu



Prąd literacki, artystyczny



Rodzaje literackie



itd.

Sztuka jako fakt

semiologiczny!



Dzieło sztuki
uporządkowana sekwencja znaków



Literatura – swoisty system znaków

-

system znaczących



Znaczenie – główny przedmiot uwagi

Mukařovský’ego

PANSEMANTYZM

STRUKTURALIZM FRANCUSKI



Roland Barthes, Algirdas
Greimas, Tzvetan Todorov,
Julia Kristeva, Gérard Genette,
Jean Riffatere, Claude
Bremond

Michel Foucault (1926-
1984)

Roland Barthes (1915-
1980)

Gérard Genette – ur.
1930

Julia Kristeva – ur.
1941

Giles Deleuze: Po czym
rozpoznać strukturalizm?

[w: Drogi

wspołczesnej filozofii…]



Rozprawa z podmiotem (autorskim)

STRUKTURA



Sens, zrozumiałość, znaczenie

właściwość SYSTEMÓW

(Lévi-

Strauss)

PODMIOT

FUNKCJA

TEKSTU



Autor

„czyste” reguły konstrukcji

jego wypowiedzi – reguły
„nagromadzone poza autorem”
(Barthes)

Odrzucenie relacji



Tekst przedstawienie,

sens, rzeczywistość
empiryczna uprzednia
wobec języka

Odrzucenie pytania

„

co znaczy (znak, sekwencja

znaków,
tekst)?

”

Ważne!

JAK ONE ZNACZĄ?

„Jakie są warunki możliwości

wytwarzania znaczeń?”

Strukturalno-semiotyczna
nauka o literaturze

POETYKA

nauka o formach, czyli warunkach

treści

//

krytyce, bo – skupiona na treści
(Barthes: Krytyka i prawda)

POETYKA
INTERPRETACJA

(dwa przeciwstawne stanowiska)

1.

Idea „nieograniczonej semiozy” (Ch. S.

Peirce Umberto Eco); nieskończona
produkcja znaczeń, figura CZYTELNIKA

POSTSTRUKTURALIZM

2.

(m. in. samokrytyka Eco)



Metoda strukturalno-semiotyczna



Naukowa podstawa aktu interpretacji



Ideał: uniwersalna metodyka lektury

Tu m. in.: Genette, Todorov, Riffaterre

strukturalizm polski

SZKOŁA TARTUSKA
(Estonia)



„Radziecka” szkoła strukturalno-
semiotyczna (były ZSRR) – ośrodek
niezależnej myśli, m. in.:

Jurij Lotman, Boris Uspienski,

Władimir Toporow,
Wiaczesław Iwanow,
Aleksander Piatigorski

Jurij Lotman (1922-1993)

Zainteresowania szkoły -

kontynuacja myśli formalistycznej
(linia Jakobsonowska)



Specyfika znaku literackiego i całego
literackiego systemu semiotycznego



Teoria języka poetyckiego



Pojęcie „wtórnych systemów
modelujących”



Specyfika znaczenia w tych
systemach



Generatywizm

Kres strukturalizmu (najpierw
we Francji) – schyłek lat 60.



Narratologia (Barthes, Todorov,
Greimas, Bremond)



Poetyka generatywna

Poetyka generatywna



Źródła:



generatywizm językoznawczy Noama
Chomskiego

B. ważna dla narratologii



Morfologia bajki (1928) Władimira
Proppa

[„odkryta” przez Lévi-Straussa]:
Wielość osób działających – ograniczona

liczba ról i działań (funkcji) oraz stałe ich
następstwo

Władimir Propp (1895 -
1970)

Umowne



Role:

bohater, przeciwnik , pomocnik, donator (osoba

poddająca bohatera próbie), królewna albo jej ojciec , osoba
wysyłająca, fałszywy bohater



Funkcje:

odejście, zakaz i naruszenie zakazu, wywiadywanie

się przeciwnika i udzielenie mu informacji o bohaterze, podstęp
i wspomaganie, szkodzenie (lub brak kogoś albo czegoś),
pośredniczenie, rozpoczynające się przeciwdziałanie, wyprawa,
pierwsza funkcja donatora i reakcja bohatera, przekazywanie
środka magicznego, przemieszczenie przestrzenne, walka,
naznaczenie bohatera znamieniem, zwycięstwo, likwidacja
braku czegoś, powrót bohatera, pościg i ocalenie, nie
rozpoznane przybycie, roszczenia fałszywego bohatera, trudne
zadanie i wykonanie go,
rozpoznanie i zdemaskowanie, transfiguracja, ukaranie, wesele

Cele poetyki
generatywnej:



Opis systemów jednostek i reguł
umożliwiających

generowanie

wszystkich
przekazów językowych lub tylko
przekazów literackich



Gramatyki narracyjne

BARDZO SILNA OPOZYCJA