Ogniwa procesu

kształcenia

W. Okoń

twórca teorii 7 ogniw

1.

uświadamianie sobie przez uczniów
celów i zadań dydaktycznych

2.

poznawanie nowych faktów

3.

nabywanie pojęć

4.

utrwalanie wiadomości

5.

przechodzenie od teorii do praktyki

6.

wykonywanie zadań dydaktyczno -
wytwórczych

7.

kontrola i ocena wyników nauczania

I. Uświadamianie sobie przez

uczniów celów i zadań

dydaktycznych.

• celem jest wytworzenie u uczniów pewnej

pozytywnej motywacji do nauki, która może

warunkować jej końcowy efekt

• nauczyciel w oparciu o uprzednio

skonstruowany plan lub konspekt lekcji

zapoznaje uczniów z ich zadaniami

związanymi z celem lekcji oraz założonym

efektem końcowym lub planem

• jest to ogniwo wstępne lecz bardzo istotne,

gdyż jest odpowiedzialne za odpowiedni

sposób myślenia uczniów oraz ukształtowanie

w nich woli poprzez uświadomienie im, czego

oraz w jakim celu mają się nauczyć

• świadomość uczniów (działających pod

kierownictwem nauczyciela) danej
trudności teoretycznej lub praktycznej
stanowi punkt wyjścia dla ich
samodzielnego formułowania
problemów, jakie mają oni rozwiązać
głównie poprzez bezpośrednie poznanie

• następuje tutaj inicjacja poszukującego

toku pracy dydaktycznej co posiada
istotne znaczenie w procesie
kształtowania się pozytywnej motywacji
do nauki oraz w wyznaczeniu kierunku
dalszej pracy

• celem tego etapu pracy jest stworzenie

wewnętrznego i zewnętrznego ładu:

o ład wewnętrzny - nauczyciel stara się

poprzez stawiane uczniom zadania

uświadomić im, czego oraz w jakim celu

mają się nauczyć; ład wewnętrzny polega

zatem na wytworzeniu u uczniów pewnej

wewnętrznej perspektywy nadającej jego

wysiłkom określonej wartości, czyli

wzbudzenie motywacji

o ład zewnętrzny - nauczyciela stara się

zapewnić spokojny przebieg lekcji, co

wiązane jest z zaprowadzoną przez niego

dyscypliną, wykorzystywanymi sposobami

zaczynania oraz kończenia zajęć; brak

tego rodzaju ładu zaburza koncentrację

uczniów

Jak stworzyć dobrą atmosferę

na lekcji:

•

-wprowadzaj reguły i procedury;
-przedstawiaj zasady w formie
pozytywnej;
-twórz zasady obowiązujące przy
zmianach aktywności;
-podkreślaj znaczenie zasad;
-egzekwuj ich zachowanie;
-czujność nauczyciela;

Jak stworzyć dobrą atmosferę

na lekcji:

•

-odpowiednie tempo i rytm pracy na
lekcji;
-płynność przebiegu lekcji;
-podzielność uwagi nauczyciela;
-trafne interpretowanie werbalnych i
niewerbalnych zachowań ucznia;
-liczne strategie i techniki, które
sprawdzają, że uczniowie są czujni i
śledzą tok lekcji

Błędy nauczycieli:

•

-pomijanie uświadamiania celów na

lekcji;

-wytyczanie zbyt trudnych lub łatwych

celów;

-ograniczanie się do podawania

tematu bez wytyczania celów

szczegółowych (potrzebna jest

precyzja określenia celu lekcji);

-nieokazywanie przydatności

materiału np. w życiu

Trudności uczniów:

•

-nieuświadomienie celów lekcji;

-stosunek rodziny do szkoły (aspiracje

rodziców);

-wpływ starszego rodzeństwa;

-postawa ucznia w sytuacji, gdzie

stwierdza się, że sam musi, powinien

się tego nauczyć, aby zobaczył cel,

korzyści płynące z nauki;

-nie ma motywacji, nie rozumie

tematu;

-jest chaos, nie ma porządku w umyśle

ucznia;

II. Poznawanie nowych

faktów

Sposoby poznania:

•

A) Empiryczne:

-poznanie bezpośrednie (obserwacja,

spostrzeganie, eksperyment);

-poznanie pośrednie (schematy, mapy,

strategie, obrazy, modele);

•

B) Werbalne:

-słowo mówione (opis, opowiadanie,

pogadanka, wykład, dyskusja);

-słowo drukowane (opis, opowiadanie,

praca z tekstem);

Błędy nauczycieli:

•

-ponaglanie uczniów do wypowiedzi,

a zwłaszcza do formułowania

wniosków i uogólnień;

-wypowiadanie przez nauczyciela

odpowiedzi za uczniów, samodzielne

formułowanie wniosków z obserwacji

(„niecierpliwi nauczyciele”)

-zły dobór przedmiotów do

obserwacji, warunków, w jakich

przebiega kierowanie obserwacją;

Trudności uczniów:

•

-trudności w skupieniu uwagi na cechach

najważniejszych;

-trudności związane ze słabym wzrokiem;

-trudności związane z trójwymiarowością;

-trudności w użyciu słów we właściwym

znaczeniu;

-trudności w zrozumieniu i przyswajaniu

treści nie związanych z życiem;

-trudności z wyciąganiem wniosków;

-trudności z uchwyceniem wszystkich

elementów;

-brak zainteresowania;

III. Nabywanie pojęć

•

Sposoby realizacji (etapy
kształtowania pojęć ogólnych):
-kojarzenie nazw z odpowiednimi
przedmiotami;
-tworzenie przedpojęć na podstawie
znajomości zewnętrznych cech
rzeczy i zdarzeń;
-nabywanie pojęć naukowych

Metody nauczania pojęć

według Arendsa:

•

Arends mówi o cechach istotnych i

nieistotnych, w definicji - uczyć pojęć z

podziałem na przykłady i nieprzykłady:

•

-dedukcyjna- od ogółu do szczegółu (od

reguły do przykładu)- nauczanie

bezpośrednie;

•

-indukcyjna- od szczegółu do ogółu (od

przykładu do reguły);

Błędy nauczycieli:

•

-nieuwzględnianie wszystkich etapów;
-podawanie uczniom gotowych definicji
niepołączonych z analizą;
-niewłaściwa realizacja poszczególnych
etapów kształtowania pojęć;
-zestawienie przedmiotów
nieporównywalnych;
-wprowadzenie zbyt wielu pojęć naraz;

Błędy nauczycieli:

•

-uogólnienie cech przedmiotów na

podstawie zbyt małej liczby

przykładów, zły dobór przykładów;

-egzekwowanie od uczniów definicji,

pojęć bez sprawdzenia rozumienia ich

treści;

-nauczyciele nie starają się wdrażać

uczniów do posługiwania się pojęciami

w sytuacjach nowych;

Trudności uczniów:

•

-błędy we wnioskowaniu;
-zbyt duża liczba pojęć;
-podawanie gotowych pojęć, a nie
ich kształtowanie;

IV. Utrwalanie wiadomości

uczniów (utrwalanie,

systematyzowanie wiedzy,

poznawanie prawidłowości)

•

Warunki skutecznego utrwalania wiadomości:

-nastawienie uczniów na trwałe
zapamiętywanie;
-pełne zrozumienie przez uczniów
utrwalonego materiału;
-stosowanie odpowiedniej techniki uczenia
się;

Sposoby utrwalania

wiadomości

•

-bierne- powtarzanie, przypominanie,
uczenie się na pamięć ze
zrozumieniem;

•

-aktywne (czynne) systematyzowanie i
klasyfikowanie wiadomości,
kształtowanie umiejętności i nawyków
w postaci ćwiczeń, praca samodzielna;

Jak powtarzać?

•

-kolejność powtarzania - tuż po
wprowadzeniu nowego materiału

•

- należy powtarzać go w takiej
kolejności, w jakiej był podany,
najważniejszy i najtrudniejszy materiał;

•

na lekcjach powtórzeniowych - tworzyć
systematyczną wiedzę, na koniec lekcji;

Sposoby powtarzania:

•

-pogadanka- tradycyjne odpytywanie;

-praca z książką, czasopismem

(przygotowanie samodzielnych prac);

-uczenie się na pamięć;

-odpytywanie kilku uczniów na raz i

konfrontowanie odpowiedzi tychże

uczniów;

-w urozmaicony sposób- następuje

nowe uporządkowanie danego

materiału;

Błędy nauczycieli:

•

-pamięciowe utrwalanie wiadomości (bez

zrozumienia);

-brak nastawienia uczniów na trwałe

zapamiętywanie;

-brak systematycznej kontroli wyników

nauczania;

-utrwalanie błędnych skojarzeń;

-utrwalanie materiału niezrozumiałego dla

uczniów;

-pomijanie w procesie utrwalania

najważniejszych faktów, uogólnień;

-utrwalanie wiadomości, gdy uczeń nie pamięta

już przerobionego materiału;

-stosowanie jednego sposobu utrwalania;

Trudności uczniów:

•

-w utrwalaniu wiadomości;

-z zapamiętywaniem nazw, dat,

wzorów;

-z zapamiętywaniem informacji

niezwiązanych z zainteresowaniami

uczniów;

-z zapamiętywaniem w niewłaściwych

warunkach nowych wiadomości;

-mieszanie pojęć podobnych,

wprowadzonych w krótkim czasie;

V. Przechodzenie od teorii do

praktyki

•

Umiejętność- sprawność w posługiwaniu się

właściwymi regułami przy wykorzystaniu

jakichś zadań; pod wpływem systematycznego

powtarzania, czyli ćwiczenia, umiejętności

może stopniowo przekształcić się w nawyk;

•

Nawyk- działanie wykonywane z coraz

mniejszym wysiłkiem, przy zmniejszonym

udziale świadomości; pod wpływem

systematycznego powtarzania, czyli ćwiczenia,

umiejętności może stopniowo przekształcić się

w przyzwyczajenie;

Etapy procesu kształcenia

umiejętności u nawyków:

•

-uświadomienie uczniom nazwy i znaczenia

danej umiejętności;

•

-sformułowanie na podstawie

przypomnianych wiadomości jednej lub

kilku reguł działania;

-pokazanie przez nauczyciela wzorów danej

czynności;

•

-pierwsze czynności uczniów wykonywane

przy stałej kontroli nauczyciela;

•

-systematyczne i samodzielne ćwiczenia w

posługiwaniu się przyswojoną

umiejętnością

Błędy nauczycieli:

•

-pomijanie na lekcji jednego lub nawet
kilku etapów procesu kształcenia
umiejętności i nawyków;
-niewłaściwa pod względem dydaktycznym
realizacja poszczególnych etapów;
-całkowite zrezygnowanie z kształtowania
umiejętności i nawyków;
-jednorazowe pokazywanie danej
czynności;

Błędy nauczycieli:

•

-brak kontroli nad pierwszymi

samodzielnymi czynnościami uczniów;

-nieodpowiednie rozłożenie ćwiczeń w

czasie oraz zadawanie zbyt trudnych

ćwiczeń do domu w stosunku do

realizowanych na lekcji;

-zbyt szybkie tempo prowadzenia ćwiczeń;

-nauczyciele tylko powtarzają i pomijają

część ćwiczeń;

-ćwiczenia niedostosowane do wieku,

zręczności i umiejętności uczniów;

Trudności uczniów:

•

-brak motywacji, znudzenie, zniechęcenie;
-złe wyjaśnienie przydatności czynności;
-nie dostosowanie wykonywanych
czynności do tempa uczniów;
-niewłaściwy, niezrozumiały sposób
wyjaśniania;
-zaległości z poprzedniego materiału;
-zbyt złożone umiejętności;
-brak dobrego wprowadzenia do
samodzielnej pracy;

VI. Wykonywanie zadań

dydaktyczno- wytwórczych

•

Łączenie teorii z praktyką:

•

-P→T→P (funkcja poznawcza);

•

-T→P→T (funkcja weryfikacyjna);

•

-T→P (funkcja przekształcająca);

Błędy nauczycieli:

•

-odrywanie teorii od praktyki;
-nauczyciel sam wykonuje
ćwiczenia;
-złe przygotowanie nauczyciela
do lekcji;

Trudności uczniów:

•

-trudności w wykorzystaniu dawniej

przyswojonych wiadomości przy

opracowaniu nowego materiału, (kiedy

wiadomości z zakresu jednego przedmiotu

nauczania trzeba zastosować w innym);

-trudności przy rozwiązywaniu zadań

tekstowych;

-trudności w znalezieniu związku między

wielkością daną a szukana;

-trudności z zastosowaniem pojęć;

VII. Kontrola i ocena wyników

nauczania (sprawdzanie

osiągnięć):

•

Kontrola- sprawdzenie osiągnięć uczniów,

czy i na ile opanowali oni materiał

programowy; jakie pojęcia, reguły i

umiejętności opanowali;

•

Ocena- jest nieodłącznym elementem pracy

dydaktycznej, w toku którego kontrolujemy

stan wiadomości i umiejętności ucznia.

Może wystąpić w stopniu (cyfra) lub słownie

(pochwała, ocena opisowa), a także w formie

graficznej (buźki, kwiatki, serduszka); osąd,

opis stopnia opanowania treści;

Zarzuty wobec stopni (wg B.

Niemierki):

• A) Stopnie nie mają głębszego sensu:

-ocenianie przebiega inaczej w różnych szkołach i

u różnych nauczycieli;

-pojedynczy symbol nie może dokładnie

przedstawić złożonych osiągnięć pedagogicznych;

-nauczyciele często oceniają przypadkowo i

niedbale;

-stopnie są stosowane jako kary lub środki

dyscyplinujące, a nie jak właściwe miary

osiągnięć;

B) stopnie są pedagogicznie

błahe:

-są tylko symbolami;

-najważniejsze wyniki są

nieuchwytne, nie można ich, więc

ani wycenić, ani ustopniować;

-ocena nauczyciela jest mniej ważna

dla ucznia niż własna samoocena;

-stopnie nie pozwalają poprawnie

przewidzieć późniejszych osiągnięć;

C) stopnie są niepotrzebne:

-nieskutecznie motywują do rzeczywistych

osiągnięć w kształceniu;

-gdy uczniowie opanują wszystko, co

powinni, nic nie pozostaje do

różnicowania za pomocą stopni;

-przetrwały głównie dlatego, że

nauczyciele tkwią w tradycyjnych

sposobach działania;

D) stopnie są szkodliwe:

-niskie stopnie mogą zniechęcać

mniej zdolnych uczniów do wysiłku;

-stopnie powodują, że dla niektórych

uczniów porażka jest nieunikniona;

-niektórzy rodzice stosują kary

wobec uczniów za niskie stopnie i

nieodpowiednie nagrody za wysokie

stopnie;

-są uniwersalnym wzorem dla

wszystkich uczniów mimo różnic

indywidualnych między nimi;

-podkreślają wspólność celów

wszystkich uczniów, a zniechęcają

do indywidualnych celów uczenia

się;

-nagradzają konformizm i karzą za

twórczość;

-zachęcają do rywalizacji, a nie do

współpracy;

-naleganie na wysokie stopnie

prowadzi niektórych uczniów do

oszustw;

Rodzaje kontroli:

•

-diagnostyczne (sprawdzenie);
-prognostyczna;
-wychowawcza (wdrażanie do
samodzielności i samooceny);
-motywująca;
-dydaktyczna (czy materiał został
opanowany przez uczniów);

Metody kontroli:

•

-ustna;
-pisemna (kartkówki, klasówki,
wypracowania, testy);
-działania praktyczne i ćwiczenia;
-praca z książką;

Błędy nauczycieli:

•

-subiektywizm w ocenie;

-wieloaspektowość ocen (stopni);

-brak systematycznej kontroli i oceny;

-brak jawności ocen i ich uzasadnienia;

-niewłaściwa atmosfera w czasie

kontroli;

-niewłaściwe metody kontroli;

-nieocenianie lub przecenianie kontroli;

-ocenianie ucznia na podstawie jego

ogólnego zachowania się na lekcji;

Trudności uczniów:

•

-brak samokontroli ze strony ucznia;
-kontrola mechaniczna, której celu i
sensu uczeń nie rozumie, wywiera
na niego szkodliwy wpływ;
-nieumiejętność skupienia uwagi
podczas kontroli;
-nieumiejętność wypowiadania
własnych opinii;