303

R O Z D Z I A Ł V

MEDIA W KSZTAŁCENIU ZAWODOWYM POCZ TKU XXI WIEKU

Alina SZWARC-ADAMIUK

Uniwersytet w Białymstoku

NOWOCZESNE TECHNOLOGIE W PROCESIE KSZTAŁCENIA

Współczesno coraz cz ciej rozpatruje si w kategoriach szeroko rozumia-

nego społecze stwa informacyjnego, rzeczywisto ci sieci,

1

a i literatura z tego

zakresu jest bardzo bogata. Coraz cz ciej zauwa a si , i nowoczesne technolo-

gie staj si powa nymi wyzwaniami, wyzwaniami nie tylko dla edukacji. Rozwój

technologii nast puje w olbrzymim tempie, sprawiaj c, i pot gi nabieraj słowa

„cywilizacja informacyjna”. Dlatego media stanowi istotny obszar dla funkcjono-

wania współczesnego człowieka, s bowiem wa nym narz dziem codziennej pra-

cy, pozyskiwania i przekazywania informacji, równie zabawy i rozrywki. Nie ma ju

w tpliwo ci, i ich wszechobecno ma du y wpływ na rozwój edukacji.

rodki dydaktyczne, nazywane dzi mediami edukacyjnymi,

2

wykorzystywane

w procesie kształcenia, si gaj czasów J.A. Kome skiego, propagatora zasady

pogl dowo ci. St d media, jakie wykorzystuj ruchome obrazy, czy j zyk i pismo,

maj ju swoje stałe miejsce w procesie kształcenia, s stosowane na szerok

skal . Najnowsza technologia informacyjna d y do integrowania ró nych no ni-

ków informacji w jednym kanale i, jak pisze W. Skrzydlewski,

3

do pewnego czasu

telewizja za tak uchodziła. Bardzo szybki rozwój techniki komputerowej, jak i mo -

liwo integrowania komputerów z innymi mediami pozwalaj upatrywa w nich

najdoskonalszych multimediów.

4

Komputer znajduje zastosowanie we wszystkich dziedzinach wiedzy i formach

kształcenia.

5

W pedagogice wykorzystywany jest w nast puj cych obszarach:

-

w procesie kształcenia, dokształcania i samokształcenia;

-

w diagnostyce i terapii pedagogicznej;

-

w badaniach pedagogicznych;

-

w organizacji i zarz dzaniu edukacj .

6

1

K. Denek: Cywilizacja informacyjna i edukacja medialna. W: T. Lewowicki, B. Siemieniecki (red.): Rola

i miejsce technologii informacyjnej w okresie reform edukacyjnych w Polsce. Toru 2002, s. 26

2

M.in.: W. Strykowski: Media i edukacja medialna w tworzeniu współczesnego społecze stwa. W: W.

Strykowski, W. Skrzydlewski (red.): Media i edukacja w dobie integracji. Pozna 2002, s. 16

3

W. Skrzydlewski: Media – narz dzia intelektualne. W: W. Strykowski (red.): Media a edukacja. Pozna

1997, s. 80

4

Za M.M. Sysło przyjmuj , i multimedia to klasyczne media wzbogacone narz dziami technologii

informacyjnej, gdzie komputer odgrywa szczególn rol . M.M. Sysło: Technologia informacyjna w

edukacji. W: http://informatyka.sulech.com/dokumenty/ti_w_edukacji.pdf

5

J. Gajda: Media w edukacji. Kraków 2003, s. 137

6

B. Siemieniecki: Komputery i hipermedia w procesie edukacji dorosłych. Toru 1999, s. 48

304

W. Skrzydlewski wyró nia trzy główne obszary zastosowa komputerów w

edukacji. Pierwszy z nich dotyczy wytwarzania materiałów dydaktycznych, drugi

gromadzenia, przechowywania i szybkiego udost pniania informacji. Trzeci obszar

zwi zany jest z mo liwo ciami, jakie dotycz Internetu.

7

Kształcenie wspierane

mediami opiera si na sposobach przyswajania przez człowieka nowych tre ci,

które zapami tujemy nast puj co: w 10% czytaj c, w 20% słysz c, w 30% widz c,

w 40% widz c i słysz c, w 70% mówi c, natomiast w 90% mówi c i działaj c.

8

Media dydaktyczne, jak pisze W. Strykowski, stanowi niezb dny element dobrze

zorganizowanego procesu nauczania – uczenia si . Taki układ czynno ci czyni go

procesem wielozmysłowym i wielostronnie aktywizuj cym uczniów.

9

Współczesna

koncepcja kształcenia wielostronnego W. Okonia,

10

w aden sposób nie eliminuje

wykorzystywania tego rodzaju rodków dydaktycznych, bowiem komputer, pełni cy

wspomagaj c funkcj w procesie kształcenia, umo liwia uczenie si zarówno

przez przyswajanie, odkrywanie, prze ywanie i działanie. Szczególn rol odgrywa

komputer w teorii nauczania problemowego, gdzie poznanie opiera si na samo-

dzielnym dochodzeniu do wiedzy. Do walorów tej metody kształcenia zaliczy na-

le y mo liwo wielostronnego aktywizowania uczniów, a wykorzystanie w tym

celu technik komputerowych, z pewno ci mo e j uatrakcyjni , chocia by poprzez

wyzwalanie postawy badawczej, wywoływanie ciekawo ci i motywacji do pracy. B.

Siemieniecki twierdzi, i w tym zakresie szczególn rol odegra mog programy

komputerowe gier dydaktycznych, przede wszystkim metody stymuluj ce do dzia-

łalno ci twórczej. Autor, w tym kontek cie, wymienia dwie grupy funkcji, jakie powi-

nien pełni komputer. Do pierwszej z nich zalicza funkcje: ilustruj c , analogii,

symulacyjno-modeluj c , obiektywizmu, modułow , redukcyjn . Natomiast druga

grupa obejmuje funkcje: transgresyjn , abstrakcyjn , refleksyjno ci, tolerancji,

płynno ci, gi tko ci, oryginalno ci.

11

Komputer postrzegany jest jako główny wyznacznik nowoczesno ci procesu

kształcenia.

12

Wi e si to przede wszystkim z mo liwo ciami, jakie stwarza, jak i

ci głym rozwojem oraz szybko post puj cym procesem udoskonalania współcze-

snych komputerów. Niew tpliwie jednym z atutów tego medium jest jego dost p-

no , warto jednak zauwa y , e komputery – coraz powszechniej obecne w na-

szych szkołach, wykorzystywane s najcz ciej do nauki obsługi podstawowych

programów. W zwi zku z powy szym, mo na mówi o dwóch aspektach wykorzy-

stania komputera w kształceniu. Po pierwsze, ten rodzaj nauczania wi e si z

jednym z obowi zkowych przedmiotów szkolnych, gdzie komputer jest czynnikiem,

jaki ma ukaza mo liwo ci wielorakiego wykorzystania technik i rodków informa-

tycznych w ró nych dziedzinach naszego ycia. Drugi aspekt dotyczy komputera

b d cego rodkiem wspomagaj cym proces kształcenia, i tu jest on przede

7

W. Skrzydlewski: Media – narz dzia intelektualne, op. cit., s. 82-83

8

E. Baron-Pola czyk: Wielomedialne prezentacje dydaktyczne w edukacji techniczno-informatycznej

nauczycieli. W: K. Wenta i E. Perzycka (red.): Edukacja informacyjna. Szczecin 2003, s. 85

9

W. Strykowski: Media i edukacja medialna, op. cit., s. 17

10

W. Oko : Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa 1998, s. 198-206

11

B. Siemieniecki: Edukacja humanistyczna i komputery. W: J. Gajda, S. Juszczyk, B. Siemieniecki K.

Wenta (red.): Edukacja medialna. Toru 2002, s. 164-170

12

J. Morbitzer: Pedagogiczne aspekty multimediów. W: H. Kos tka, H. Batorowska, B. Kami ska-

Czubała (red.): „Nauczanie ku przyszło ci” w szkolnym centrum informacji. Kraków 2002, s. 75

305

wszystkim narz dziem dydaktycznym.

13

Jedn z taksonomii zastosowania kompu-

terów w kształceniu jest taksonomia R. Taylora, w której komputer funkcjonuje

jako: system nauczaj cy – nauczyciel (tutor), narz dzie (tool), ucze (tutee), i za-

bawka (toy). W pierwszym przypadku główne zadania komputera sprowadzaj si

do przekazywania gotowej wiedzy, za pomoc odpowiednio opracowanych pro-

gramów dydaktycznych. Komputer, pełni c funkcje u ytkowe, pomaga ucz cemu

si podmiotowi wykona zadanie szybciej i efektywniej. Funkcje narz dziowe kom-

putera najszerzej wykorzystywane s w organizacji: nauczania, konstrukcji testów i

oceniania. Nale y jednak podkre li rol takich narz dzi jak edytory tekstu, arku-

sze kalkulacyjne, czy programy statystyczne. Tu u ytkownik wie, co chce uzyska i

jak to uczyni , komputer ułatwia mu realizacj zamierze . Natomiast w przypadku,

gdy komputer pełni rol ucznia, u ytkownik w pełni nim zarz dza, w efekcie czego,

dochodzi do wiedzy w sposób zbli ony do przeprowadzenia badania naukowego.

Ostatnia z funkcji polega na wykorzystywaniu w procesie kształcenia rozmaitych

gier dydaktycznych, które – zawieraj c elementy współzawodnictwa – aktywizuj ,

bawi i jednocze nie ucz .

14

Dzi komputer znajduje swe zastosowanie zarówno w projektowaniu, jak i

przygotowaniu materiałów i pomocy naukowych, równie w sterowaniu prac ró -

nych mediów podczas realizacji zaj . Niezb dny okaza si mo e w uzyskiwaniu,

przetwarzaniu i przekazywaniu tre ci kształcenia, podejmowaniu samodzielnych

prac badawczych (edycja i prezentacja ich wyników), utrwalaniu wiadomo ci i

umiej tno ci, uzupełnianiu i poszerzaniu wiedzy. Pami ta nale y te o jego wa -

nej roli w diagnozie stopnia przyswojenia przez uczniów okre lonych wiadomo ci i

umiej tno ci, jak i czynno ciach samokontroli. Pomocny mo e okaza si kompu-

ter w gromadzeniu i opracowywaniu wyników nauczania-uczenia si .

15

Bardzo

wa ny jest równie aspekt relacji komputer – ucze , o czym pisze M. Furmanek.

Bowiem posiada komputer „(...) specyficzn cech komunikatywno ci, która odró -

nia go od wszystkich innych, pozwala wst powa w konstruktywny dialog z u yt-

kownikiem i tworzy z nim integralne, operacyjne, zorientowane przedmiotowo

rodowisko. (...) komputer nie tylko poszerza intelektualne mo liwo ci człowieka,

oddziałuj c na jego pami , emocje, motywy, zainteresowania, lecz zmienia sam

struktur jego działalno ci poznawczej”.

16

Je eli wi c kształcenie jest procesem

komunikowania, wa n rol w nim odgrywa ten nie – interpersonalny poziom inte-

rakcji.

17

J. Gajda zauwa a ponadto, i komputer pozwala na aktualizowanie posia-

danych wiadomo ci, jak i przeprowadzenie kontroli stopnia opanowania wiadomo-

ci i umiej tno ci. Jednocze nie umo liwia tak wa n w procesie kształcenia jego

indywidualizacj , w zakresie dostosowania mi dzy innymi tempa pracy do jednost-

ki. Jednak e stopie , w jakim funkcje te b d spełnione, zale y od nauczyciela, od

jego kompetencji i umiej tno ci wyboru najwła ciwszego programu, jaki odpowia-

da powinien przede wszystkim intelektualnemu poziomowi uczniów. Bardzo wa -

nym zagadnieniem w tej kwestii jest równie racjonalne wykorzystanie komputera

13

S. Juszczyk: Komunikacja człowieka z mediami. Katowice 1998, s. 125; M. Tana : Edukacyjne zasto-

sowanie komputerów. Warszawa 1997, s. 55

14

B. Siemieniecki: Komputery i hipermedia..., op. cit., s. 45-46

15

M. Tana , op. cit., s. 73

16

W. Osma ska-Furmanek, M. Furmanek: Multimedialne technologie informacyjne w optymalizacji

procesów pedagogicznych. W: W. Strykowski (red.): Media a edukacja. Pozna 1997, s. 121

17

M. Kozielska: Udział technik komputerowych w interakcji edukacyjnej. W: A. Karpi ska (red.): Teoria i

praktyka kształcenia w dialogu i perspektywie. Białystok 2003, s. 121

306

podczas realizacji poszczególnych ogniw procesu nauczania – uczenia si , jak i

wła ciwa interakcja ucznia z komputerem.

18

Nie wystarczy bowiem, by nauczyciel

opanował wiedz i umiej tno ci z zakresu obsługi programów komputerowych, a

raczej potrafił twórczo zastosowa je w procesie kształcenia. Wa ne jest, by stał

si kompetentnym animatorem, wskazuj cym drogi zdobywania wiedzy, co pod-

kre la B. Siemieniecki.

19

Według Autora, „(…) pełne mo liwo ci komputera w pro-

cesie edukacyjnym obserwujemy w momencie, gdy prezentuje on wiedz w spo-

sób interdyscyplinarny i systemowy. Równocze nie najkorzystniej jest stosowa

komputer do działa twórczych np. wykorzystuj c symulacj ”.

20

Jednak e wymaga

to nabycia „(…) umiej tno ci pracy w układzie człowiek – komputer, w którym

otrzymuje si informacj zwrotn prawie natychmiast, gdzie powstaje trój – układ:

ucze – komputer funkcjonuj cy w sieci – nauczyciel”.

21

Jednym z najwa niejszych atutów technik komputerowych jest mo liwo

najwi kszej integracji elementów tworz cych zło ony obraz, ale i mo no stero-

wania nim, decydowania o tym, co stanie si za chwil . Multimedialne programy

edukacyjne, jak twierdzi W. Strykowski, „(...) uruchamiaj wiele torów przepływu

informacji w postaci: obrazów statycznych i dynamicznych, słowa mówionego i

drukowanego, muzyki, naturalnych odgłosów przyrody i techniki oraz tzw. j zyka

działa , a wszystko po to, by pobudzi ucznia do spostrzegania, my lenia i działa-

nia”.

22

W ród programów komputerowych obecnych na naszym rynku du ym po-

wodzeniem ciesz si te, które mog by stosowane w edukacji wczesnoszkolnej,

powalaj ce na ł czenie nauki i zabawy. Cz sto programy takie maj na celu roz-

budzenie zainteresowania nauk czytania, pisania, kształtowanie spostrzegawczo-

ci, koncentracji uwagi, wiczenie koordynacji wzrokowo-ruchowej. W starszych

klasach zastosowanie znajduj mi dzy innymi gry komputerowe ułatwiaj ce przy-

swojenie podstawowych wiadomo ci, np. dotycz cych zasad ortografii. Du popu-

larno ci ciesz si równie programy wykorzystywane na lekcjach j zyków ob-

cych, oferuj ce bogate zestawy testów i wicze , nagra d wi kowych, czy zdj

ilustruj cych tre ci kształcenia. Obecne s równie komputerowe programy arty-

styczne, zwłaszcza muzyczne (najcz ciej maj ce na celu kształtowanie okre lo-

nych dyspozycji, czy umiej tno ci muzycznych, ale i tworzenia własnych kompozy-

cji). Dost pne s równie programy graficzne,

23

które wykorzysta mo na np. na

lekcji plastyki. Nale y wspomnie równie o tak popularnych dzi prezentacjach

multimedialnych, tworzonych za pomoc programów prezentacyjnych, takich jak

MS Power Point, czy Macromedia Flash. Uatrakcyjniaj c zaj cia, niejednokrotnie

pomocne okaza si mog w pracy samego nauczyciela. Ponadto ogromn rol

mo e odegra komputer w symulacji eksperymentów chemicznych i fizycznych,

do wiadcze niebezpiecznych i niemo liwych do przeprowadzenia w warunkach

szkolnych, czy zło onych oblicze matematycznych.

24

18

J. Gajda, op. cit., s. 138

19

B. Siemieniecki: Komputer w edukacji. Podstawowe problemy technologii informacyjnej. Toru 2002,

s. 30

20

Ibidem, s. 28-29

21

B. Siemieniecki: Skutki powszechnego stosowania komputerów w edukacji. W: B. Siemieniecki (red.):

Perspektywa edukacji z komputerem. Toru 1995, s. 48

22

Cyt. za: S. Juszczyk: Komunikacja człowieka..., op. cit., s. 126

23

J. Gajda, op. cit., s. 139-140

24

http://informatyka.sulech.com/dokumenty/ti_w_eduakcji.pdf

307

Coraz cz ciej mówi si , i komputer, a w zasadzie odpowiednie oprogramo-

wanie multimedialne, stwarza nieomal nieograniczone mo liwo ci uczenia si i

nauczania. Przed procesem kształcenia – z pewno ci , staj nowe mo liwo ci,

jednak kluczowym zagadnieniem wydaje si by przede wszystkim zapanowanie

nad technologiami informacyjnymi, zadbanie, by stały si one wła ciwymi narz -

dziami wspomagaj cymi proces kształcenia, a tym samym podnosz cymi jego

efektywno . Wielu współczesnych autorów jest zdania, i pomimo tego, e s one

obecne w naszym yciu ju od jakiego czasu, nie mo na jeszcze mówi o popra-

wie jako ci kształcenia.

25

Niezb dna jest konieczno prowadzenia bada i kontrolowania udziału kom-

puterów w edukacji. Nale y dokładnie monitorowa proces wdra ania tych techno-

logii do procesu nauczania – uczenia si , aby – z jednej strony – optymalizowa je

jako narz dzia wspieraj ce proces kształcenia, i z drugiej – aby eliminowa nieko-

rzystny ich wpływ.

26

Dzi kluczem do wła ciwego i efektywnego korzystania z me-

diów w kształceniu i wychowaniu jest edukacja medialna, której jednym z zada

jest przygotowanie do krytycznego odbioru przekazów medialnych.

27

Bowiem na-

szej refleksji wykorzystania nowych mediów powinny by poddane nie tylko mo li-

wo ci i szanse, ale i zagro enia, z jakimi si one wi

. J. Morbitzer zauwa a, i

do podstawowych takich zagro e nale : elektroniczny encyklopedyzm, łatwo

odej cia od głównego w tku w poszukiwanych informacjach, a nawet mo liwo

zagubienia si w nich. Bowiem informacja ma „(…) swoj warto tylko wtedy, gdy

jest dost pna tam, gdzie jest potrzebna, dla tego, komu jest potrzebna i dla celu,

dla którego jest niezb dna”.

28

Powa nym zagro eniem, ale i dylematem edukacji

(nie tylko wspieranej komputerowo) jest walka pomi dzy kulturami: słowo druko-

wane i obraz. Niepokoj ce jest to, i 46% Polaków w ogóle nie czyta ksi ek,

29

natomiast, kontakt z telewizj i komputerem jest na ogół codzienny, ale i wielogo-

dzinny. Coraz cz ciej media elektroniczne wypełniaj nie tylko czas wolny mło-

dzie y, ale i ten, jaki przeznaczony powinien by na zaj cia obowi zkowe.

30

Nale y równie rozwiewa obawy zwi zane z postulatami zast pienia na-

uczyciela i przej cia jego obowi zków przez komputer, które cz sto powodowane

s l kiem, strachem, czy brakiem umiej tno ci jego obsługi. Według mnie, taka

sytuacja nie mo e mie miejsca, i – jak pisze Cz. Kupisiewicz, wcale nie domagaj

si tego zwolennicy unowocze nienia procesu kształcenia. Chodzi raczej o wzbo-

gacenie tej pracy, w miejscu, gdzie jest to celowe i mo liwe.

31

Bo od dawna wia-

domo, i „(…) komputery powinny wspiera twórczo człowieka, a nie na ladowa

jego inteligencj ”.

32

25

J. Morbitzer: Pedagogiczne aspekty multimediów, op. cit., s. 75; M. K kolewicz: Komputery w szko-

le... I co dalej? „Edukacja Medialna” 2002 nr 1, s. 38

26

P. Gruba: Komunikacja interakcyjna człowieka z komputerem. W: S. Juszczyk (red.): Komunikacja

interakcyjna człowieka z komputerem. Kraków 2000, s. 122

27

Szerzej nt. temat: W. Strykowski: Media i edukacja medialna w tworzeniu współczesnego społecze -

stwa. W: W. Strykowski: Media i edukacja medialna, op. cit., s. 12

28

J. Morbitzer: Pedagogiczne aspekty..., op. cit., s. 81

29

Ibidem, s. 81-82

30

J. Izdebska: Młodzie – media elektroniczne. Nowa przestrze edukacyjna. „Edukacja Medialna”

2003 nr 1, s. 23

31

Cz. Kupisiewicz: Dydaktyka ogólna. Warszawa 2000, s. 291

32

Cyt. za: K.M. Czarnecka: Psychologiczne aspekty interakcji człowieka z komputerem. W: S. Juszczyk

(red.): Komunikacja interakcyjna..., op. cit., s. 18