Pieniądz i banki

Istota i funkcje pieniądza

Pieniądz

• Jest nierozerwalnie związany z

wymianą dóbr

• Dobra mogą być wymieniane za

pomocą transakcji barterowych
lub transakcji kupna sprzedaży

Barter

• Wymiana jednych dóbr na inne dobra bez

żadnego pośrednika (wymiana
bezpośrednia)

• Np. ktoś, kto upolował dwa zające może je

wymienić na pół worka ziaren pszenicy
jeżeli właściciel pszenicy chce zajęcy

• Wymiana barterowa jest lepsza niż brak

handlu w ogóle, ma jednak wiele
ograniczeń

• Jest skuteczna gdy głodny krawiec spotka

niemającego ubrania farmera

Wielki społeczny

wynalazek

• Jakim jest pieniądz pozwolił na rozwój

społecznego podziału pracy

• Wymiana dóbr może występować jako

sprzedaż i kupno (wymiana
pośrednia)

• Pierwszy pieniądz pojawia się jako

towar (pieniądz towarowy): bydło,
oliwki, żelazo, diamenty

• Pierwszy pieniądz to pieniądz

towarowy

Pieniądz

• To towar, który stał się

ekwiwalentem (równowartością)
wszystkich pozostałych towarów

Funkcje pieniądza

• środek wymiany
• miernik wartości
• środek płatniczy
• środek tezauryzacji

Środek wymiany

• Pozwala na zakup i sprzedaż

towarów i usług w zamian za
ekwiwalent - pieniądz

• Musi on być:
1/ powszechnie akceptowany
2/ łatwo przenośny
3/ łatwo podzielny
4/trudny do podrobienia

Miernik wartości

• Pieniądz jest jednostką

obrachunkową, wyrażane są w nim
ceny towarów

• Pieniądz tu występuje w postaci

wyobrażeniowej, żeby określić
wartość towaru, nie musimy
posiadać pieniądza, wystarczy,
jeśli wartość jednostki pieniężnej

• Jaka jest wartość dżinsów?

Środek płatniczy

• Spłacamy zobowiązania, dotyczy

to transakcji z odroczonym
terminem płatności: rachunki za
telefon (abonament, nie na kartę,
opłaty za prąd itp., )

Środek tezauryzacji

• Gromadzenie skarbu, bogactwa
• Legenda o królu Midasie
• Możemy je trzymać w pieniądzu

lub w postaci innych aktywów
finansowych (akcje, obligacje) lub
nie finansowych (nieruchomości,
dzieła sztuki)

Prawo Kopernika

(Greshama)

• Słynne prawo monetarne (Sposób bicia

monety 1526 r.)

• Jeżeli w obiegu znajdują się dwie monety

o tej samej wartości nominalnej i o
różnej zawartości kruszcu (np. moneta
złota i srebrna), to pieniądz gorszy
(srebrny) wypiera z obiegu pieniądz
lepszy (złoty, ten jest odkładany)

• Thomas Gresham – angielski ekonomista

formułuje podobne prawo w 1559 r.

Spodlenie monety

to jedna z przyczyn, dla której giną

narody, tak zaczyna Mikołaj
Kopernik swój traktat O sposobie
bicia monety.

Skala cen

• Ustalenie przez państwo (rząd) nazwy

podstawowej jednostki pieniężnej i
sposobu jej dzielenia na mniejsze części (
1 złoty to sto groszy, jeden dolar to 100
centów, 1 euro to ....., jeden funt to ...)

• W przypadku pieniądza złotego ustalano

tzw. złoty parytet - ile jednostek
pieniądza bito z jednego kilograma złota)

Ewolucja pieniądza

• Pieniądz towarowy (pecunia ...)
• Pieniądz kruszcowy (bimetalizm i

monometalizm)

• Pieniądz papierowy ze złotym

parytetem (banknoty)

• Pieniądz papierowy współczesny
• Pieniądz bankowy (bezgotówkowy,

żyrowy)

• Pieniądz plastikowy

Pieniądz współczesny

- papierowy, nie ma własnej

wartości, jest pożądany, ze
względu na rzeczy, które będzie
można za niego kupić

- bankowy (większość dzisiejszego

pieniądza) – depozyty (lokaty) czyli
zapisy na rachunkach
uruchamiane czekami lub kartami

Podaż pieniądza

• To jego ilość wprowadzana do

gospodarki i regulowana przez państw
(rząd, bank centralny)

• Podstawowe składniki podaży

pieniądza to tzw. agregaty pieniężne
czyli ilościowe miary podaży pieniądza:
M

0

, M

1

, M

2

, M

3

, M

4

, M

5

• M

1

to najwęższa miara zasobów

pieniądza, a M

5

najszersza miara

zasobów pieniądza

M

0

• W Polsce to pieniądz rezerwowy, w

Wielkiej Brytanii to najwęższa
miara czyli monety i banknoty w
obiegu nieprzetrzymywane przez
banki

M

1

– pieniądz

transakcyjny

• w Polsce (i np. w USA) to monety

i banknoty poza kasami banków
oraz depozyty gospodarstw
domowych i firm a vista (na
żadanie)

M

2

pieniądz ogółem

• Zawiera to co M

1

oraz depozyty

terminowe gospodarstw
domowych i firm w bankach lub
funduszach inwestycyjnych

• Oprócz pieniądza transakcyjnego

zwiera aktywa finansowe, których
nie możemy użyć jako środka
wymiany

M

3

pieniądz szeroki

• Poza składnikami M

2

, obejmuje

całość depozytów sektora
publicznego

• Specjaliści od ekonomiki pieniądza

używają wielu definicji, w
poszczególnych krajach można
wskazać na podobieństwa i
różnice w terminologii

Miary pieniądza w mln PLN

02/09

• M0 – 127.823.3 – pieniądz, wielkiej

mocy, baza monetarna, pieniądz
rezerwowy – gotówka + depozyty
bieżące banków komercyjnych w NBP

Miary pieniądza w mln PLN

02/09

• M1 – 347.586.1
- gotówka + depozyty bieżące

podmiotów niebankowych w
bankach komercyjnych

Miary pieniądza w mln PLN

02/09

•M2 – 674.154.5- M1 +

depozyty z terminem
wypowiedzenia za
zawiadomieniem do 3
miesięcy + depozyty
terminowe do 2 lat

Miary pieniądza w mln PLN

02/09

•M3 – 680.923.1
M2 + jednostki uczestnictwa w

funduszach rynku pieniężnego +
dłużne papiery wartościowe z
terminem pierwotnym wykupu do 2
lat wyemitowane przez monetarne
instytucje finansowe + operacje z
przyrzeczeniem odkupu

Koszt przechowywania

pieniądza

• Jaki jest koszt utraconych korzyści

związany z przechowywaniem pieniądza/

• Jest to utracony procent, nasza strata

wynikająca z przechowywania pieniędzy ,
a nie np. obligacji, inwestycji czy biżuterii

• Pieniądz umożliwia łatwe i szybkie

transakcje, jeśli przechowujemy majątek
w akcjach, obligacjach lub innych
aktywach, a nie w pieniądzu, mamy
wyższą stopę procentową

Nominalne i realna stopa

procentowa

• Jaki jest koszt posiadania gotówki w

okresie deflacji?

• Jak wtedy mają się do siebie realna i

nominalna stopa procentowa?

• Przypomnijmy, że realna stopa

procentowa to ilość dóbr, które
dostaniemy na wyrzeczenie się
określonej konsumpcji –wartości
naszego depozytu

Popyt na pieniądz

• Popyt na pieniądz to ilość pieniądza, na

jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane

przez podmioty gospodarcze (pieniądz

to olej ułatwiający mechanizm handlu i

wymiany)

• Popyt transakcyjny (zakupy)
• Popyt przezornościowy (nieoczekiwane

zakupy)

• Popyt spekulacyjny (dochody z

korzystnych lokat, czy zmian cen

alternatywnych aktywów)

Ilościowa teoria pieniądza

M x V

m

= P x Q

tr

M - ilość pieniądza w obiegu w ujęciu

nominalnym

V

m –

szybkość obiegu pieniądz (ile razy jedna

złotówka została w danym okresie użyta
przy zawieraniu transakcji, ile transakcji
obsłużyła)

P – przeciętny poziom cen produktów i usług
Q

tr

– liczba transakcji zawartych w danym

okresie

Podstawowe równanie

ilościowej teorii pieniądza jest tożsamością,

obie jego strony pokazują globalną

wartość transakcji w danym okresie.

Jego interpretacja opiera się na tzw.

neutralności pieniądza, czyli na

twierdzeniu, że podaż pieniądza nie ma

wpływu na realne wielkości ekonomiczne

(neoklasycy).

Realna produkcja i realna stopa procentowa

nie zależą według tej teorii od czynników

czysto pieniężnych, ale od zmian realnych

wielkości ekonomicznych.

Podstawowe twierdzenie

ilościowej teorii pieniądza:
Przeciętny poziom cen w gospodarce jest

proporcjonalny do nominalnego zasobu

pieniądza w obiegu.

Zmiany M wywoływane przez rząd

powodują zmiany P.

Wzrost podaży pieniądza powyżej potrzeb

do sfinansowania transakcji bieżących

powoduje wzrost cen, wzrasta wartość

zawieranych transakcji i popyt na

pieniądz w ujęciu nominalnym. Zmiany

ustają wtedy, kiedy popyt na pieniądz i

jego podaż zrównają się.

Nieilościowa teoria pieniądza -

monetaryzm

• M. Friedman – lata 50-te XX wieku
• Realny popyt na pieniądz zależy od:
1/ całkowitego bogactwa jakim ludzie

dysponują (łącznie z kapitałem
ludzkim), im większe bogactwo tym
większy popyt na pieniądz

2/ oczekiwane stopy zwrotu – im wyższe

stopy zwrotu, tym mniejszy popyt na
pieniądz

3/ dochodu permanentnego

Monetarystyczne równanie popytu na

pieniądz

L/P= f (Y,r)

L – zasoby nominalne pieniądza
P- poziom cen
Y – realny dochód narodowy
r- nominalna stopa procentowa
L/P – realny popyt na pieniądz
f (Y,r) – funkcja popytu na pieniądz w

ujęciu realnym

Popyt na pieniądz w ujęciu

realnym

• Rośnie wraz ze wzrostem realnego

dochodu

• Spada wraz ze wzrostem nominalnej

stopy procentowej

• Nie zależy od poziomu cen

Historia banków

• System bankowy większości krajów

tworzą banki komercyjne
(handlowe) i banki centralne

• Bank centralny emituje gotówkę

(bije monety i drukuje banknoty)

• Banki komercyjne generują

pozostałą część pieniądza
(depozyty, kredyty)

Banki jako działalność

gospodarcza

• Banki i pośrednicy finansowi

(fundusze powiernicze,
inwestycyjne) są bardzo podobne
do innych firm, są zorganizowane
w celu maksymalizacji zysku

Od jubilera do bankiera

• Pierwsze banki miały 100 %

rezerw i 100% zaufania (całkowite
zaufanie)

• Pierwsze banknoty wypisywali

złotnicy przechowujący
powierzone im złoto (banknoty to
noty banku)

Funkcje współczesnych

banków

• Przyjmowanie wkładów pieniężnych

(depozytów)

• Udzielanie kredytów
• Świadczenie usług finansowych

(środek cyrkulacji i środek
płatniczy)

• Inne usługi (ubezpieczenia,

obligacje)

• Kreacja pieniądza

Kredyt

• Od credo (ufam, wierzę)
• Oznacza odstąpienie przez jedna

stronę (wierzyciela) drugiej stronie
(dłużnikowi) określonej wartości w
pieniądzu lub w towarze, w zamian
za obietnicę zwrotu w ustalonym
terminie łącznej równowartości
wraz z wynagrodzeniem za jej
udzielenie, czyli odsetkami.

Kredyt kupiecki

• Normalna transakcja kupna-

sprzedaży z odroczonym terminem
zapłaty

Kredyty pieniężne

• Udzielenie przez wierzyciela

pożyczki w zamian za odsetki

• Są ważnym źródłem zewnętrznym

finansowania działalności
gospodarczej

Stopa rezerw

obowiązkowych

• Bank centralny kontroluje

całkowitą ilość pieniądza
określając między innymi stopę
rezerw obowiązkowych

• Jest to stosunek rezerw

gotówkowych do wkładów
(depozytów) w bankach
komercyjnych)

Kreacja pieniądza bankowego

Odbywa się w bankach komercyjnych poprzez udzielanie

kredytów

Kreacja pieniądza bankowego

banki

Depozyty

w pln

Rezerwy

obowiązko

we
np. 10%

Nowe

kredyty

/
depozyt

y

A

1.000

100

900

B

900

90

810

C

810

81

729

D

729

72,9

657,1

Banki A-D

3.539

353,9

3.096,1

Pozostałe

banki

6.461

646,1

5.903,9

System

bankowy

10.000

1.000

9.000

Mechanizm kreacji

pieniądza

• Bank centralny określa ilość

rezerw (stopę rezerw
obowiązkowych)

• Banki komercyjne stosując się do

niej udzielają kredytów, kreują
nowe depozyty

Mnożnik podaży pieniądza

• Mnożnik podaży pieniądz =zmiana

pieniądza/zmiana rezerw= 1/
stopa rezerw obowiązkowych

• Ile razy zwiększy się suma

depozytów w wyniku pojawienia
się depozytu pierwotnego

Jaki będzie wpływ na popyt

na pieniądz M

1

następujących wydarzeń?

• Zwiększenie realnego PKB
• Podniesienie poziomu cen
• Wzrost stopy oprocentowania

rachunków oszczędnościowych i
obligacji skarbowych

Jeżeli banki utrzymują

rezerwy obowiązkowe

• Na poziomie 100% - jaki jest

mnożnik kreacji depozytów?

• Na poziomie 50% -jaki jest

mnożnik kreacji depozytów?

• Na poziomie 5% - jaki jest mnożnik

kreacji depozytów?

Czy częścią M

1

w Polsce

będą

• Rachunki oszczędnościowo-

rozliczeniowe

• Znaczki pocztowe
• Akcje Orlen
• Banknoty używane przez

Szwajcarów

Panika bankowa

• Częściowe rezerwy to wielkie

ryzyko, banki maja do dyspozycji

tylko niewielką część pieniędzy,

którą są winne deponentom

• Staje się to problemem, kiedy

jednocześnie wszyscy chcą wycofać

swoje pieniądze (run na banki)

• Bank centralny współcześnie

gwarantuje depozyty

Przeciek, ubytek gotówki

• Ktoś może dostać czek (kredyt), ale

nie zamieni go w depozyt

• Nie każdy kredyt, będzie

zamieniony w depozyt

• W rzeczywistości następuje ubytek

gotówki z systemu bankowego
(tego nie uwzględnia nasz mnożnik
podaży pieniądza)

Nadmierne rezerwy

• Bank mógłby otrzymać depozyt i

nie zamieniać go na kredyt, co
wtedy?

• Proces kreacji depozytów

zmniejsza się