Wykład 10

Rolnictwo

Rola rolnictwa w gospodarce

światowej

• Podstawowy, pierwotny dział

gospodarki, wytwarza ok.. 90%
żywności,

• Odwieczne miejsce pracy, źródło

utrzymania

• Kształtuje styl życia
• Utrzymuje równowagę ekologiczną

regionów wiejskich

Charakterystyka rolnictwa

• Działalność prowadzona w formie

powierzchniowej, wymaga znacznych
przestrzeni i bezpośredniego
kontaktu z przyrodą.

• Wytwarza: produkty alimentacyjne,

używki, pasze dla zwierząt i surowce
dla przemysłu

To co produkujemy, ile i jakiej jakości zależne

jest od:

• Zasobów i jakości kapitału ludzkiego,
• Efektywnego popytu na produkty rolne,
• Sytuacji na rynku artykułów rolnych,
• Poziomu rozwoju gospodarczego,
• Stopnia otwartości rynku,
• Panujących stosunków społecznych,
• Istniejącej organizacji produkcji rolnej,
• Rozległości, przydatności i sposobu

wykorzystania przyrodniczej przestrzeni

produkcyjnej,

Rola rolnictwa w gospodarce

światowej

• Udział rolnictwa w tworzeniu PKB globalnego w

2005 wynosił 2%największy udział w tym mają:

Chiny, USA, Indie i Japonia

• w regionach najsłabiej gospodarczo rozwiniętych

rolnictwo stanowi podstawę dochodów

uzyskiwanych przez państwo.

Uganda 67%, Somalia , Mozambik 65%, Nepal 60%
W KWR udział ten nie przekracza 10%. W Niemczech,

Belgii 1%, USA, Wielka Brytania, Japonia 2%

Rolnictwo dostarcza produkty rolne dla zaspokojenia

potrzeb żywnościowych dla mieszkańców,

zapotrzebowaniu przemysłu i są przedmiotem

wymiany międzynarodowej..

Handel płodami rolnymi

• Rośnie wartość światowego eksportu

produktów rolnych, choć maleje jej udział

w ogólnej wartości światowego eksportu

(obecnie ok. 7%, w latach 60-25%),

• Dla niektórych krajów są podstawowym

produktem eksportowym-Etiopia

(88%),Wybrzeże Kości Słoniowej (65%), ale

także Nowa Zelandia (ok.

50%),Australia(25%), Francja (10%)

• KWR są największymi eksporterami

produktów rolnych (ujęcie wartościowe)

Zatrudnienie w rolnictwie

• W KWR udział zawodowo czynnych w rolnictwie

wynosi od 2-5%

• W KSR analogiczny wskaźnik osiąga poziom ponad

50%,

• Burundi, Rwanda, Nepal, Bhutan ponad 90%
• Indie -58%
• Kraje postkomunistyczne 5-20% (Węgry 4,5%,

Polska 18%)

• Średnia dla świata 42%
• Różnice są np. między Japonią i USA, zależy to od

wielkości gospodarstw rolnych , struktury

produkcji, stopnia mechanizacji, pracochłonności

Uwarunkowania przyrodnicze

rozwoju rolnictwa

Dobór struktury produkcji adekwatnej do

naturalnych możliwości produkcyjnych

danego obszaru,

Przestrzennym zróżnicowaniu wielkości

plonów i produkcyjności hodowli

stosownie do jakości rolniczej przestrzeni

produkcyjnej,

Występowaniu dużych rocznych wahań

wielkości produkcji rolnej,

Dużej zmienności zarówno w czasie , jak i

przestrzeni kosztów produkcji, rezultatów

i opłacalności

Dobór struktury produkcji adekwatnej do

naturalnych możliwości produkcyjnych

danego obszaru

• Pierwotnie selekcja w przyrody

najkorzystniejszych dla człowieka roślin i
zwierząt i tworzeniu im najkorzystniejszych
warunków przyrodniczych,

• Potem działania nie zawsze racjonalne:

monokultury roślinne, wypas owiec
zamiana lasów na pola uprawne. W 1969 r.
raport U Thanta wskazuje na utratę ponad
500 mln ha gleb, czyli 35% powierzchni
gruntów ornych użytkowanych na świecie.

Dobór struktury produkcji adekwatnej do

naturalnych możliwości produkcyjnych

danego obszaru

• Rolnictwo wykorzystuje następujące

komponenty środowiska
geograficznego: rzeźbę terenu,
agroklimat, warunki wodne, warunki
glebowe.

Rzeźba terenu

• Kształtuje stabilność pokrywy glebowej,

• Ogranicza lub przyspiesza tempo spływu

powierzchniowego wód,

• Wpływa na wielkość zużycia energii

związanej z pokonywaniem różnic poziomów

przy wykonywaniu prac polowych oraz w

transporcie rolniczym,

• Zależy grubość i warstwy glebowej i

wilgotność,

• Różne warunki cieplne,

• Dla rolnictwa najkorzystniejsze są tereny

łagodnie pofalowane

Rzeźba terenu

• Tylko 33% powierzchni lądowej kuli ziemskiej

nadaje się do zagospodarowania rolniczego

• Najkorzystniejsze są: Nizina

Wschodnioeuropejska, Nizina

Zachodniosyberyjska, Nizina

Północnochińska, Nizina Gangesu, Nizina

Indusu, Nizina zatokowa, Niziny Wewnętrzne,,

Nizina La Platy, Basen Paryski, Basen

Akwitański, Wielkie Równiny, Pojezierze

Szlezwickie – Holsztyńskie, Pojezierze

Pomorskie, Pojezierze Mazurskie, Wyżyna

Środkowosyberyjska, Wyżyna Brazylijska

Agroklimat

• To całokształt stanów pogody w

okresach długich na danym obszarze,
oddziałujących na wzrost roślin i
zwierząt,

• Główne czynniki agroklimatyczne to:

nasłonecznienie, temperatura, opady
atmosferyczne, wiatry i długość
okresu wegetacyjnego.

agroklimat

• Roczne sumy temp. Poniżej 1000C – nic nie można

uprawiać,

• 1000-1400 C – rośliny mało wymagające wczesne

ziemniaki, buraki pastewne, brukiew, rzepę

pastewną,

• 1400-2200 C – żyto, jęczmień, pszenica jara, owies,

pszenżyto, len,

• 2200-2500C – pszenica ozima, kukurydza na ziarno,

burak cukrowy, słonecznik, soja, winna latorośl,

• 3500C – ryż i melony,
• 4000 C – bawełna, tytoń, orzech włoski
• Powyżej 4000 C – herbata, figi, owoce cytrusowe

agroklimat

• Woda to około 75% masy żywej roślin

uprawnych, sałata, kapusta – 90%, a
suche nasiona – 15-20%

• O zasobach wodnych dla rolnictwa

decyduje suma rocznych opadów

• O efektach decyduje okres

wegetacyjny

agroklimat

• Do najkorzystniejszych stref

rolniczych należą: strefa klimatów
umiarkowanych, strefa klimatów
podzwrotnikowych,

• Mniej korzystne są strefa klimatów

zwrotnikowych i równikowych

• Do niekorzystnych strefa klimatów

okołobiegunowych

Warunki glebowe

• Rolniczą przydatność gleb określa się za pomocą

kryteriów: urodzajności, żyzności, produktywności,

zasobności w składniki pokarmowe.

• Układ gleb ma charakter strefowy. Wyjątki

stanowią: gleby astrefowe i śródstrefowe.

• Strefa okołorównikowa i podrównikowa: gleby

laterytowe,

• W klimacie zwrotnikowym suchym i skrajnie

suchym – gleby inicjalne,

• W odmianie morskiej (klimat śródziemnomorski) –

gleby cynamonowe,

• Strefa umiarkowana- czarnoziemy, kasztanowe,

bielice, brunatne, tundrowe, glejowe

Uwarunkowania

pozaprzyrodnicze rolnictwa

• Uwarunkowania społeczne

• Ustrój rolny, na który składają się stosunki

własnościowe, formy władania ziemią,

wielkość gospodarstw rolnych

• Polityka państwa

• Przeszłość historyczno-kulturowa, i

gospodarcza,

• Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego,

• Wpływ urbanizacji i uprzemysłowienia,

• Dostępność komunikacyjna,

• oddziaływanie rynku zbytu

Uwarunkowania społeczne

• Ilość nagromadzonych zasobów pracy,
• Miernik ilość osób zatrudnionych na 100 ha
• W KSR dość niskie wskaźniki około 80

osób/100 ha

• KWR mniej niż 10 osób/100 ha,
• W Polsce 29/100 ha
• Wartość tego wskaźnika zależy od

pracochłonności upraw, stopnia mechanizacji,
przeciętnej wielkości gospodarstwa rolnego.

Produktywność pracy

• Produktywność czynnika pracy

zaangażowanego w rolnictwie (PKB
wytworzony w rolnictwie na 1
zatrudnionego)

• W KWR wskaźnik ten jest dziesięciokrotnie

wyższy niż w KSR, bo,

• Lepsze wyposażenie w kapitał rzeczowy,

obrotowy, wyższe kwalifikacje, lepsza
organizacja pracy, wyższa kultura rolna,
wyższe ceny wytwarzanej żywności.

Stopień wyposażenia w:

• Środki techniczne (mechanizacja

rolnictwa) KWR Europy, Japonia–

1ciągnik/kilka, kilkanaście ha, kraje

afrykańskie 1ciągnik/1000ha, Rosja

1/209;

• Stopień nawodnienia, skali świata 18%,

Izrael 49%, Egipt 100%, kraje Afryki

Subsaharyjskiej 3,7%:

• Stopień zużycia nawozów (tu paradoks)

83 kg wobec 114 kg

Ustrój rolny

• Stosunki własnościowe : wspólnoty

rodowo – plemienne, własność
prywatna, dzierżawa, własność
państwowa

• Wielkość gospodarstw rolnych

Polityka państwa

• Model reński charakterystyczny dla

krajów niemieckiego obszaru
językowego

• Model neoamerykański

Przeszłość historyczno-

kulturowa, i gospodarcza

• Tradycja, przywiązanie rolnika do

ziemi

• Religia
• Kodeks Napoleona 1804 r.
• Reforma uwłaszczeniowa w Polsce
• Sytuacja po II wojnie światowej: blok

kapitalistyczny i socjalistyczny

Poziom rozwoju społeczno-

gospodarczego

• KWR wywierają najbardziej

zorganizowany wpływ na kierunki i

poziom rozwoju rolnictwa, duża

technicyzacja rolnictwa (mechanizacja,

nawożenie, melioracja)

• KŚR za sprawa zielonej rewolucji wzrost

produkcji rolnej, brak problemu głodu

• KSR złe warunki klimatyczne utrudniają

rozwój rolnictwa

Wpływ urbanizacji i

uprzemysłowienia

• Skutki dodatnie to:
• wzrost chłonnego rynku zbytu miast i zakładów

przemysłowych,

• Odpływ nadmiaru ludności do miast,
• wzrost areału bardziej intensywnych kierunków upraw,
• Zwiększenie liczby upraw pod foliami,
• Wzrost udziału surowców dola przetwórstwa

rolniczego,

• Wzrost stopnia towarowości,
• Wzrost nawożenia,
• Wzrost zużycia pasz,
• Większe wykorzystanie maszyn rolniczych

Wpływ urbanizacji i

uprzemysłowienia

• Skutki ujemne to:
• Znaczne rozdrobnienie rolnictwa,

przejmowanie użytków rolnych na cele

pozarolnicze,

• Nadmierny odpływ młodej siły roboczej,
• Ubytek obszaru żywieniowego
• Nadmierny przyrost ludności w wieku

poprodukcyjnym,

• Nie zawsze zgodna produkcja z warunkami

przyrodniczymi,

• Degradacja środowiska

Przemysł spożywczy

• Dynamizuje produkcję rolną
• Organizuje zbyt,
• Ustala kontrakty, ceny, warunkuje

uruchomienie produkcji

Dostępność komunikacyjna,

• Umożliwia kooperację i specjalizację

produkcji, ułatwia wymianę rynkową

• Przesyłanie informacji

oddziaływanie rynku zbytu

• Umożliwia ustalanie wielkości

produkcji, określa ceny, metody
dystrybucji, reklamy i promocji
sprzedaży

• Oddziaływanie rynku zbytu na

rolnictwo trzeba rozpatrywać przez
pryzmat rynku wewnętrznego i
międzynarodowego

Bezpieczeństwo

żywnościowe

• Trudności w zaspokajaniu potrzeb żywnościowych wynikają

z znacznie szybszego wzrostu popytu na żywność niż

podaży produktów rolnych.

• Na początku XXI wieku liczba osób niedożywionych to 854

mln. Mimo że liczba zbóż rośnie problem głodu pojawia się,

bo problemy z dystrybucją i ubóstwo obywateli.

• Istotą bezpieczeństwa żywnościowego jest utrzymanie

stabilnego dostępu do żywności dla wszystkich obywateli

danego kraju.

• Możliwe jest to poprzez:
a) Odpowiedni poziom rodzimej produkcji,
b) Sprawny systemy magazynowania, transportu i siły

nabywczej gospodarstw domowych

Znaczenie produkcji rolnej

Wykład 12

Formy użytkowania ziemi

1. Ziemie uprawne, tj. grunty orne,

sady i plantacje,

2. Łąki i pastwiska, czyli użytki zielone,
3. Lasy i zadrzewienia,
4. Pozostałe grunty i nieużytki

Sposób wykorzystania ziemi

zależy od:

• Czynników przyrodniczych,
• Osiągniętego poziomu rozwoju

gospodarczego,

• Międzynarodowego podziału pracy,
• Gęstości zaludnienia,
• Zapotrzebowania na ziemię

Struktura użytkowania ziemi na

świecie

• Użytki rolne – 38,5%,( grunty orne

10,5%, łąki i pastwiska 27,5%, sady –
0,2%),

• Lasy i zadrzewienia 27,5%,
• Nieużytki 34,3%

Struktura użytkowania gruntów na ziemi

Grunty

orne

sady

Łąki i

pastwiska

lasy

Grunty

nieupra

wne

Świat

10,5

0,2

27,5

34,3

Europa

2,8

0,7

16,5

32,5

37,5

Azja

15,7

0,2

28,0

20,0

36,1

Ameryka
Pólnocna

12,1

0,4

16,3

32,0

39,2

Ameryka
Południowa

5,5

1,0

25,7

40,5

27,3

Afryka

6,1

0,7

29,1

22,5

41,6

Oceania

6,2

0,5

50,0

18,0

25,3

Struktura użytkowania gruntów

w Polsce

• W 2005 r. struktura użytkowania gruntów

wyniosła 15,9 mln ha, co stanowiło tylko

52,2% powierzchni kraju. Grunty orne

stanowiły 76,8% użytków rolnych, łąki i

pastwiska 21,3%, a sady 1,9%.

• Najwięcej użytków rolnych występuje w

środkowej i południowo-wschodniej Polsce

• Najmniej w pasie ciągnącym się od

Sudetów poprzez środkowe Nadodrze po

Pomorze i w Karpatach

Użytki rolne

• W krajach rozwiniętych stanowią

32% powierzchni lądowej,

• W krajach rozwijających się 43%
• Różnica wynika z odmiennej

struktury rolniczego użytkowania
ziemi

Sposoby gospodarowania

• Gospodarka ekstensywna

• Gospodarka intensywna (trzy

aspekty)

Systemy produkcji rolnej

Systemy produkcji zwierzęcej:

• Nomadyzm – pasterstwo koczownicze (kraje

Sahelu, wyżynne części Iranu i Afganistanu),

• Ranczerstwo – ekstensywna hodowla

zwierząt (Ameryka Północna, Południowa,

północna Afryka, Australia i Nowa Zelandia)

• Intensywna pastwiskowa produkcja

zwierzęca – typ mleczny, opasowy i

mieszany,

• Farmerska produkcja – intensywna

masowa hodowla zwierząt prowadzona w

zmechanizowanym systemie oborowym.

Systemy produkcji rolnej

2. Systemy produkcji roślinnej:
• Rolnictwo wędrowne i odłogowe
• Rolnictwo afrykańskie
• Rolnictwo ryżowe,
• System tropikalnego rolnictwa

drobnotowarowego,

Systemy produkcji rolnej

3. Systemy wyspecjalizowanej

gospodarki rynkowej

• Rolnictwo plantacyjne,
• Specjalistyczna ekstensywna

produkcja roślinna typu
monokulturowego

Systemy produkcji rolnej

4. Systemy roślinno-inwentarskie

Systemy produkcji rolnej

5. Systemy rolnictwa nawadnianego

Rola rolnictwa

• Rola pierwotna, pionierska,
• Funkcja produkcyjna,
• Funkcja dochodowa,
• Funkcja ekologiczna,
• Funkcja społeczna i kulturowa

Rola rolnictwa we współczesnej

gospodarce

• Im wyżej gospodarczo rozwinięty kraj

, region tym towarowość rolnictwa
jest wyższa, a gospodarstwa rodzime
nabierają cech przedsiębiorstw.

Produkcja rolna

• Najważniejsze znaczenie maja zboża:

światowa produkcja to 2,2 mld t.
największymi producentami zbóż są:
Azja 48%, Ameryka Północna i
Środkowa 21%, Europa 17%,
Ameryka Południowa 6%, Afryka 6% i
Australia 2%.

zboża

• Najwięksi producenci: USA (16,4%),

Chiny (19,1%), Indie (10,5%)

przyczyny?

• W ostatnich latach znaczący wzrost

wydajności upraw zbożowych

• Główne znaczenie w produkcji

zbożowej mają trzy zboża: pszenica,

ryż i kukurydza, na świecie produkcja

każdego z tych zbóż utrzymuje się na

poziomie 600-700 mln t

PRODUKCJA ROSLINNA

ZBOŻA:

Pszenica:
• klimat podzwrotnikowy i umiarkowany

ciepły

• żyzne gleby, zasobne w próchnicę i

wapń (czarnoziemy, brunatne na

lessach, mady),

• nie znosi zbyt wysokich opadów,
• długi okres wegetacyjny,
• Rodzaje: ozima i jara,

Główne strefy upraw:

• Azja – północny Kazachstan, Nizina Mandżurska, Nizina

Chińska, Mongolia Wewnętrzna, Wyżyna Anatolijska, Nizina

Indu, stan Pendżab,

• Europa: północno, zachodnia Hiszpania, północna Francja,

południe Wielkiej Brytanii, południowo-zachodnie Niemcy,

środkowo-wschodnie Czechy, Wielka Nizina Węgierska,

Nizina Wołoska, Serbia i Mołdawia, północna Ukraina,

Powołże w Rosji

• Ameryka Północna – Wielka Równina Prerii, południowa

Kanada, południe od Wielkich Jezior,

• Ameryka Południowa- Pampa w Argentynie, południowa

częśc Brazylii,

• Afryka – północna cześć kontynentu (Egipt), RPA,

• Australia – południowo-wschodnia i południowo-zachodnia

część kontynentu

• Główni producenci: Chiny (zbiory

ok.. 100 mln t), Indie (75 mln t), USA
(60), Rosja (50), Francja (30-40),
Kanada i Australia (20-25)

• Polska zbiory na poziomie 8,8 mln t,

udział w strukturze zasiewów około
20%.

Ryż:

• obszary tropikalne i subtropikalne

Azji,

• wymaga dużej ilości wody,
• wysokie temperatury 25-30 C
• Krótki okres wegetacyjny – 3 krotne

zbiory w ciagu roku.

Główne obszary upraw:

• południowa część Niziny Indu,
• wschodnia część Półwyspu Dekańskiego,
• środkowa i południowa część Niziny

Gangesu,

• wschodnie wybrzeża Chin,
• południe Brazylii, USA - Zatoka

Meksykańska, Włochy (Lombardia i Piemont)

• Głównymi producentami są: Chiny i Indie,

ponad 50% światowej produkcji

RYŻ

Największy udział w światowych

zbiorach mają:

• 1.Chiny – 30%
• 2. Indie- 22,2%
• 3. Indonezja - 8,5%
• 4. Bangladesz – 6,5%

Kukurydza:

• strefa klimatów podzwrotnikowych i

umiarkowanych ciepłych,

• temperatura 25-30C,
• 5-miesieczny okres wegetacji,
• małe opady (500-700 mm rocznie),
• żyzne gleby
• Wydajna i wykorzystywana zarówno do

celów alimentacyjnych jak i na paszę

• Główne obszary upraw:
• centralno-wschodnia część USA (corn belt),
• Wyżyna Meksykańska,
• zachodnia cześć Ameryki Południowej,
• Nizina La Platy,
• Wyżyna Brazylijska,
• Pampa,
• Nizina Mandżurska, Nizina Chińska,
• Najwięksi producenci: USA (40%

światowej produkcji), Chiny (19,3%),

Brazylia (5%)

• Polska (1,9%)

Jęczmień:

• Zasiewy sięgają najdalej na północ,

małe wymagania klimatyczne,

• Główni producenci:
• Rosja 11,3%, Kanada 8,7% i Niemcy

8,4%...Polska 2,6%

PROSO

- Roślina o małych wymaganiach wody,

o znaczeniu lokalnym

Największy udział w światowych

zbiorach mają:

• Indie 18%
• Nigeria 18%
• Chiny 7%
• Meksyk 7%

ŻYTO

Uprawiane głownie w Europie ,

znaczenie lokalne

• Największy udział w światowych

zbiorach mają:

• Rosja 23,4%
• Niemcy 18 %
• Polska 21,9%

OWIES

Roślina o małych wymaganiach glebowych i

temperaturowych

Największy udział w światowych zbiorach mają
1. Rosja 20%
2. Kanada 14%
3. USA 7%
4. Australia 5,6%
5. Polska, Niemcy, Szwecja – 5%
Tendencja podobnie jak w przypadku żyta do

zmniejszania udziału w strukturze zasiewów

Główni eksporterzy zbóż

• USA 32,2%
• Francja 12,1%
• Argentyna 8,7%
• Kanada 8,4%
• Chiny zaledwie 5,1%, a Indie 1%

ROSLINY SKROBIOWE:

Ziemniaki (46% udziału w zbiorach tych

roślin), maniok, bataty, jam, taro

Ziemniaki (323 mln t):
• niewielkie wymagania przyrodnicze: klimat

umiarkowany chłodny, słabe gleby,

• roślina pracochłonna
• Najwięksi producenci: Chiny 23%, Rosja

12%, Indie 7,7%, Holandia, Wielka Brytania,
USA 6%, Ukraina 6%, Polska 3,2%

ZIEMNIAKI

Główni eksporterzy :
• Niemcy 17,9 %
• Niderlandy 17,8 %
• Francja 14,7%
• Belgia 11,6%

Maniok

• klimat gorący strefy równikowej,

średnia temperatura 20C, małe
wymagania glebowe,

• Największe plony: Indie i Chiny 150-

200 q/ha, kraje afrykańskie 30-50
q/ha

• Główni producenci:
• Nigeria 20%, Brazylia 10%, Tajlandia

10%, Indonezja 9%, Kongo 8%

ROSLINY OLEISTE

Głównymi roślinami oleistymi są: soja, palma

olejowa, rzepak i słonecznik. Rosliny oleiste

przeznaczone są do zaspokajania potrzeb

alimentacyjnych i paszowych. Światowa

produkcja na poziomie ok.. 350 mln t.

• Soja:

• Ok. 55% w światowej produkcji roślin

oleistych na świecie,

• wymaga ciepłych klimatów –

podzwrotnikowych i umiarkowanych,

podobnie jak kukurydza i winorośl,

Główne rejony upraw to:
• Ameryka Północna: Nizina centralna,

środkowa część Wielkiej Równiny Prerii,

• Azja: Nizina Mandżurska, Półwysep

Koreański, Nizina Chińska,

• Ameryka Południowa: Pampa, Nizina La

Platy, płd. Wyżyny Brazylijskiej,

• Najwięksi producenci:
• USA 41%, Brazylia 24%, Argentyna

15,3%, Chiny 8,5%, Indie 3,6%.

Rzepak i rzepik
• nieduża pracochłonność,
• wymaga żyznych gleb,
• uprawia się tam gdzie nie rozwinęła

się uprawa innych roślin oleistych,

• Główne obszary upraw: płn. część

Francji, pojezierza Niemiec, Polski,

płd. Szwecji,

• Główni producenci: Chiny 29%,

Kanada 17%, Indie 13,4%, Niemcy

11%, Francja 8,6%, Australia 4%

Palma Oleista:
• stanowi 25% światowej produkcji tłuszczów,
• wymaga klimatu gorącego 24-28C i

wilgotnego (średnia roczna suma opadów
1500-10000 mm),

• lubi dobre gleby,
• Miejsca upraw: Azja: Archipelag Malajski

(Borneo, Sumatra), Afryka-Zatoka Gwinejska,

• Największym producentem jest Malezja

46%, Indonezja 32%, Nigeria 6%, Tajlandia
3%, Kolumbia 2%.

Słonecznik:
• 12% światowej produkcji tłuszczów,
• wymaga żyznych gleb,
• wysokich temperatur (20-25C),
• długiego okresu wegetacji
• małe wymagania, co do wilgoci,

• Rejony upraw:
• Europa: Stoki Pirenejów, Wielka Nizina

Węgierska, Wyżyna Transylwańska
(Rumunia), Nizina Rumuńska, Wyżyna
Mołdawska, Podolska, Naddnieprzańska,

• Azja na Kaukazie, północno-wschodnia

część Niziny Chińskiej, Nizina Mandżurska,

• Nizina Atlantycka, Pampa, płd Niziny La

Platy

• Główni producenci; Rosja (18%),

Argentyna 12%,Ukraina 12%, Chiny 7%,

Oliwka
• uprawiana w basenie Morza

Śródziemnego,

• wymaga ciepłego klimatu,
• Główni producenci: Hiszpania 26%,

Wochy 19%, Grecja 15%, Turcja 9%,
Syria 5%

ROSLINY CUKRODAJNE

Rośliny przemysłowe, główną role

odgrywa trzcina cukrowa. Jej zbiory to

około 1,3 mld t.

Trzcina cukrowa:
• strefa klimatu międzyzwrotnikowego,

wymaga klimatu ciepłego i wilgotnego,

• wymaga żyznych gleb,
• wymaga licznych zasobów siły roboczej,

• Główne rejony upraw:
• Ameryka Południowa: Wyżyna Brazylijska,

zachodnie wybrzeża Ekwadoru, Peru,
Kolumbii, Wenezueli i Meksyku,

• Ameryka Północna: Zatoka Meksykańska, i

Floryda,

• Azja: Nizina Gangesu, płn Niziny Indu
• Australia: obszary wzdłuż Wielkich Gór

Wododziałowych

• Główni producenci: Brazylia (30%), Indie

(18%), Chiny(7%) i Tajlandia(5%).

Buraki cukrowe;
• strefa klimatu umiarkowanego,
• żyzne gleby,
• uprawa pracochłonna
• Główni producenci: Francja (12%),

Niemcy(10%), USA (10%), Rosja
(8,9%), Ukraina, Turcja, Chiny i Polska

Bawełna

Najważniejsza roślina włóknista
Największy udział w światowych

zbiorach mają:

• Chiny 25%
• USA 20,5%
• Indie 12,2%
• Pakistan 9,9%

LEN
• Największy udział w światowych zbiorach mają:
• Chiny 37,4%
• Francja 12,8%
• Hiszpania 12,8%
• Rosja 8,2%
JUTA
• Największy udział w światowych zbiorach mają:
• Indie 62%
• Bangladesz 31%

UŻYWKI

Kawa, zajmuje 45% areału gruntów

przeznaczonych na używki:

• klimat gorący, temperatura 22- 26C,

• małe wymagania glebowe,

• zbiory wysoce pracochłonne,
Główne miejsca upraw: Wyżyna Brazylijska,

płn-zach rejony Ameryki Południowej,

• Afryka: Zatoka Gwinejska, Wyżyna Abisyńska,

• Azja płd-zach Indie, archipelag Malajski
Główni producenci; Brazylia 28%,Wietnam

13%, Kolumbia 9%, Indonezja 10%

• Kakao
• klimat równikowy, średnia

temperatura 24-28C, roczna suma
opadów 2000 mm,

• żyzne gleby
• Główni producenci: Wybrzeże Kości

Słoniowej 34%, Indonezja 15%,
Ghana 19% i Nigeria 9%, Brazylia
5%,

• Tytoń
• klimat ciepły,
• różne gatunki różne wymagania co

do gleb i wilgoci,

Główni producenci: Chiny: 37%,

Brazylia 10%, Indie 9,6%, USA 6%,
Zimbabwe 3% i Turcja 2%.

Herbata
• klimat ciepły,
• opady 2000 mm,
• zbiór bardzo pracochłonny,
• Rosną światowe zbiory w 2005 r. –

3,4 mln t.

Główni producenci: Chiny 27%, Indie

24%, Sri Lanka 9%

WARZYWA I OWOCE

• Rośnie ich znaczenie w produkcji rolnej
Warzywa:
Produkcja głownie w Chinach 48,8% światowych zbiorów
Owoce, produkcja bardziej rozproszona: Chiny 15%, Indie

9,6%, USA 6%

Cytrusy:

• Miejsca upraw: płd USA, płd Europy, płn Afryki, płd-wsch

wybrzeża Chin

Winorośl
Główne rejony upraw: płd Europy,

• Azja: Kaukaz, płd Turcja,

• Ameryka północna: Kalifornia,
Banany: Indie 25%, Brazylia 10%, Chiny 8%

PRODUKCJA ZWIERZĘCA

• Jej rola rośnie wraz ze wzrostem poziomu

rozwoju, zmianą modelu konsumpcji,

• Jej produkty są droższe niż produkty roślinne,
• Wzrasta produkcja roślinna co staje się

źródłem wzrostu produkcji zwierzęcej,

• Największy udział w światowej produkcji

mięsa: mają Chiny (29%), USA, Niemcy,

Holandia, Dania, Belgia

• W ostatnich 25 latach pogłowie bydła

zwiększyło się o 15%, a trzody chlewnej o

40%.

PRODUKCJA ZWIERZĘCA

Bydło:

• największe znaczenie, 1,4 mld sztuk
• największe pogłowie: Brazylia 15%,

Indie 13,5%, Chiny 8%, USA 7% i
Argentyna 4%

Owce
• Pogłowie to około 1 mld sztuk
• główni producenci; Chiny 15%,

Australia 10%, Indie (6%)

Trzoda chlewna
• klimat umiarkowany i duża gęstość

zaludnienia

• Najwięksi producenci: Chiny 51%,

USA 6,3%,Brazylia 3,5%, Niemcy

2,8%,Polska 1,9%

• Drób
• Chiny 24%
• USA 12%
• Brazylia, Indonezja 7%
• Kaczki
• Chiny 44%
• Laos 35%
• Wietnam 4%

Teoria lokalizacji produkcji

rolnej J.H. Thunena

• zasadnicze znaczenie dla wyboru

miejsca lokalizacji mają koszty
transportu.

• Model Thunena przedstawia

teoretyczne rozmieszczenie różnych
rodzajów produkcji rolnej wokół
jednego rynku zbytu.

Założenia do modelu:

1)istnieje izolowany, samowystarczalny ekonomicznie obszar
2) wszystkie grunty na tym obszarze są jednakowo urodzajne,
3) na obszarze tym istnieje tylko jedno większe miejsce i tylko jeden

rynek rolny zlokalizowany w tym właśnie mieście,

4) miasto to znajduje się w centrum jednolitej równiny o jednakowych

warunkach naturalnych i transportowych w każdym punkcie, a co

za tym idzie- o jednakowych jednostkowych kosztach transportu i

produkcji,

5) na rynku miejskim następuje wymiana artykułów rolnych oraz zakup

artykułów przemysłowych, rolnicy nie wymieniają swych towarów

między sobą poza usytuowanym w mieście rynkiem zbytu,

6) transport produktów rolnych na rynek miejski odbywa się drogami

łączącymi gospodarstwa chłopskie z miastem w linii prostej przy

użyciu jednego rodzaju środków transportu, przy czym koszty

transportu są wprost proporcjonalne do odległości, wagi produktu

oraz stopnia trwałości,

7) na rynku istnieje wolna konkurencja pomiędzy sprzedawcami,

którzy dążą do maksymalizacji zysku.

Model miasta o powierzchni 10 km² powinien

być obsługiwane przez obszar o powierzchni

10 000 km².

Obszar tworzą cztery koncentryczne

pierścienie:

rolnictwo intensywne z ogrodnictwem i

sadownictwem i produkcja mleka – 1%

obszaru,

Gospodarka leśna – 3%,

Rolnictwo ekstensywne z podpierścieniami

• zbożowo-ziemniaczany – 3%

• zbożowy – 30%

• zbożowo-hodowlany – 25%
4.

Produkcja hodowlana uprawą zboża na

własne potrzeby – 38%.

Inne modele to:

I Model przestrzennego użytkowania ziemi

zakładający że użytkowanie ziemi zależy nie

tylko od czynników zewnętrznych takich jak:

odległość od rynków zbytu, koszty transportu,

system cen, popyt, zasób siły roboczej, ale

także od czynników wewnętrznych jak:

wydajność pracy, sposób produkcji, wielkość

gospodarstw, jakość gleb.

II. Modele międzyregionalnej równowagi

działalności rolniczej pozwalają ocenić jak

zmiana użytkowania ziemi wpływa na zmianę

struktury produkcji rolnej w całym regionie

Teoria lokalizacji produkcji

rolnej J.H. Thunena

• zasadnicze znaczenie dla wyboru

miejsca lokalizacji mają koszty
transportu.

• Model Thunena przedstawia

teoretyczne rozmieszczenie różnych
rodzajów: produkcji rolnej wokół,
jednego rynku zbytu.

Założenia do modelu:

• 1)istnieje izolowany, samowystarczalny ekonomicznie obszar

• 2) wszystkie grunty na tym obszarze są jednakowo urodzajne,

• 3) na obszarze tym istnieje tylko jedno większe miejsce i tylko

jeden rynek rolny zlokalizowany w tym właśnie mieście,

• 4) miasto to znajduje się w centrum jednolitej równiny o

jednakowych warunkach naturalnych i transportowych w każdym

punkcie, a co za tym idzie- o jednakowych jednostkowych kosztach

transportu i produkcji,

• 5) na rynku miejskim następuje wymiana artykułów rolnych oraz

zakup artykułów przemysłowych, rolnicy nie wymieniają swych

towarów między sobą poza usytuowanym w mieście rynkiem zbytu,

• 6) transport produktów rolnych na rynek miejski odbywa się

drogami łączącymi gospodarstwa chłopskie z miastem w linii

prostej przy użyciu jednego rodzaju środków transportu, przy czym

koszty transportu są wprost proporcjonalne do odległości, wagi

produktu oraz stopnia trwałości,

• 7) na rynku istnieje wolna konkurencja pomiędzy sprzedawcami,

którzy dążą do maksymalizacji zysku.

• Model miasta o powierzchni 10 km² powinien

być obsługiwane przez obszar o powierzchni

10 000 km².

• Obszar tworzą cztery koncentryczne pierścienie:
1. rolnictwo intensywne z ogrodnictwem i

sadownictwem i produkcja mleka – 1% obszaru,

2. Gospodarka leśna – 3%,
3. Rolnictwo ekstensywne z podpierścieniami
• zbożowo-ziemniaczany – 3%
• zbożowy – 30%
• zbożowo-hodowlany – 25%
4. Produkcja hodowlana uprawą zboża na własne

potrzeby – 38%.