III Konferencja Psychologów Klinicznych

„Problemy prawne w pracy psychologa klinicznego” - Kraków, 18.06.2010r.

1

Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego

Kogo dotyczy?
1. chore psychicznie -

wykazujące zaburzenia psychotyczne,

2. upośledzone umysłowo,
3. wykazujące inne zaburzenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem
wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoby te wymagają
świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w
środowisku rodzinnym i społecznym.

Jakie ma cele?
I. P

romocja zdrowia psychicznego, profilaktyka i kształtowanie postaw

społecznych

Art. 4

. [Działania zapobiegawcze] 1. Działania zapobiegawcze w zakresie ochrony

zdrowia psychicznego sa podejmowane przede wszystkim wobec dzieci, młodzieży,
osób starszych i wobec osób znajdujących sie w sytuacjach stwarzających zagrożenie
dla ich zdrowia psychicznego.

W szczególności poprzez:
2)

tworzenie placówek rozwijających działalność zapobiegawcza, przede wszystkim

poradnictwa psychologicznego, oraz placówek specjalistycznych, z uwzględnieniem
wczesnego rozpoznawania potrzeb dzieci z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego,
3)

wspieranie grup samopomocy i innych inicjatyw społecznych w zakresie ochrony

zdrowia psychicznego…

Kształtowanie postaw:
„kształtowanie wobec osób z zaburzeniami psychicznymi właściwych postaw
społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałania
ich dyskryminacji.”

II Z

apewnienie wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz

innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i
społecznym, tworzenie nowoczesnego modelu opieki zdrowotnej .

domy pomocy społecznej
organy pomocy społecznej – usługi opiekuńcze – środowiskowe domy samopomocy
(Minister Pracy i Polityki Socjalnej)
organizacje pozarządowe

Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego
23 lipca 2008 r. ustawa o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Jej zapisy
pozwolą na rozpoczęcie prac w ramach Narodowego Programu Ochrony Zdrowia
Psychicznego (NPOZP) na lata 2009

–2013.

Kluczowa realizacja celu 2. NPOZP

– „Zapewnienie osobom z zaburzeniami

ps

ychicznymi wielostronnej, zintegrowanej i dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych

form pomocy niezbędnych do życia w środowisku społecznym (w tym rodzinnym,
zawodowym) poprzez systemowe upowszechnienie:
• środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej,
• zróżnicowanych form pomocy i wsparcia społecznego,

III Konferencja Psychologów Klinicznych

„Problemy prawne w pracy psychologa klinicznego” - Kraków, 18.06.2010r.

2

• udziału w życiu zawodowym,
• koordynacji różnych form opieki i pomocy”.

W 2006 r. w Polsce pomocy w placówkach psychiatrycznych
udzielono ok. 4% ludności, w Europie ok. 11%.

Równocześnie:
– w latach 1990–2005 wskaźnik rozpowszechnienia leczonych
w opiece ambulatoryjnej wzrósł o 124%, natomiast wskaźnik rozpowszechnienia
hospitalizacji o 50%.

Wzrastają nakłady na leczenie psychiatryczne i uzależnień - 3,2% kosztów świadczeń
zdrowotnych poniesio

nych przez NFZ. Zarówno w Unii Europejskiej, jak i w innych

krajach rozwiniętych wskaźnik ten oscyluje w okolicach 10% całkowitych wydatków na
ochronę zdrowia.

W 2005 r. opieką pośrednią, czyli opieką na oddziałach dziennych, oddziałach opieki
środowiskowej, hostelach, oddziałach opieki domowej, było objętych ok. 20 000 chorych,
co stanowiło jedynie 1,2% wszystkich chorych leczonych w tym roku. Leczeniem w
zespołach opieki środowiskowej objętych zostało 4000 osób.
29 zespołów środowiskowych gł w dużych miastach (niektóre zbudowane z jednego
psychiatry)

– wg standartów brytyjskich powinno być ponad 600.

III Szczególna ochrona praw pacjenta.

Leczenie w najmniej uciążliwych warunkach (art 12)

Za świadczenia zdrowotne (dla osób chorych psychicznie i upośledzonych umysłowo)
nie pobiera się opłat (art 10)

W szpitalu psychiatrycznym

– prawo do pomocy w ochronie swoich praw – Rzecznik

Praw Pacjenta
Prawo do porozumiewania się bez ograniczeń z rodziną i innymi osobami;
korespondencja nie podlega kontroli (art 13)

Świadectwa, orzeczenia, opinie, skierowania (także do psychologa) – tylko po osobistym
zbadaniu tej osoby (art 11)

Okresowy pobyt poza szp psychiatrycznym (art 14)

Kontrola działań przedstawiciela ustawowego (art 17)

Niepodporządkowanie zajęć rehabilitacyjnych celom gospodarczym (art 15)

Szczególna ochrona tajemnicy (art 50-52)

1. Osoby wykonujące czynności wynikające z niniejszej ustawy są obowiązane do
zachowania w tajemnicy wszystkiego, o czym powezmą wiadomość w związku z
wykonywaniem tych czy

nności, stosownie do odrębnych przepisów, a nadto z

zachowaniem przepisów niniejszego rozdziału.

III Konferencja Psychologów Klinicznych

„Problemy prawne w pracy psychologa klinicznego” - Kraków, 18.06.2010r.

3

"Art. 50 [...] 2. Od obowiązku zachowania tajemnicy osoba wymieniona w ust. 1 jest
zwolniona w stosunku do:

1) lekarza sprawującego opiekę nad osobą z zaburzeniami psychicznymi,

2) właściwych organów administracji rządowej lub samorządowej co do okoliczności,

których ujawnienie jest niezbędne do wykonywania zadań z zakresu pomocy społecznej,

3) osób współuczestniczących w wykonywaniu czynności w ramach pomocy

społecznej, w zakresie, w jakim to jest niezbędne,

4) służb ochrony państwa i ich upoważnionych pisemnie funkcjonariuszy lub żołnierzy

w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania sprawdzającego na
podstawie przepisów o ochronie informacji niejawnych".

Art. 51. [Dokumentacja leczenia] W dokum

entacji dotyczącej badań lub przebiegu

leczenia osoby, wobec której podjęto czynności wynikające z niniejszej ustawy, nie
utrwala sie oświadczeń obejmujących przyznanie sie do popełnienia czynu
zabronionego pod groźbą kary. Zasadę te stosuje sie równie_ do dokumentacji
dotyczącej badań przeprowadzonych na żądanie uprawnionego organu.

Art. 52. [Zakaz przesłuchań] Nie wolno przesłuchiwać osób obowiązanych do
zachowania
tajemnicy, stosownie do przepisów niniejszego rozdziału, jako świadków na okoliczność
wypo

wiedzi osoby, wobec której podjęto czynności wynikające z niniejszej ustawy, co do

popełnienia przez nią czynu zabronionego pod groźbą kary.

Kontrola sądowa
Kontrola legalności przyjęcia i przebywania osób w szpitalach psychiatrycznych i
DPSach, przest

rzegania ich praw i kontrola warunków, w jakich przebywają (art 43)

Sędzia wizytujący – wysłuchuje osobę przyjętą bez zgody do 48 godz od zawiadomienia
– oczywiście może zarządzić natychmiastowe wypisanie ze szpitala.

Wyniki realizacji:
Gwarancje administracyjno-medyczne

– świeżo po wprowadzeniu 10% przyjęć bez

zgody, z tego 96% w trybie nagłym;
30% przyjętych bez zgody wyraża potem zgodę
Zmniejszenie przymusu bezpośredniego (mniej unieruchomień, krótszy czas) –
dominują zachowania agresywne

Nieprawidłowości (IPiN) – kierowanie do szp bez osobistego badania (30%), zmuszanie
pacjentow do podpisania zgody na przyjęcie (17%), slabe dokumentowanie zasadności
przymusu, nie pytano o zgodę na leczenie.

Zgoda

– swobodnie wyrażona zgoda osoby z zaburzeniami psychicznymi, która

niezależnie od stanu jej zdrowia psychicznego - jest rzeczywiście zdolna do zrozumienia
przekazywanej w dostępny sposób informacji o celu przyjęcia do szpitala
psychiatrycznego, jej stanie zdrowia, proponowanych czynnościach diagnostycznych i
leczniczych oraz o dających sie przewidzieć skutkach tych działań lub ich zaniechania.

Zgoda na leczenie dotyczy realnych możliwości, a nie zdolności do działań prawnych
(osoba ubezwłasnowolniona)

III Konferencja Psychologów Klinicznych

„Problemy prawne w pracy psychologa klinicznego” - Kraków, 18.06.2010r.

4

Przyjęcie bez zgody

2. Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby chorej psychicznie lub osoby
upośledzonej umysłowo niezdolnej do wyrażenia zgody lub stosunku do przyjęcia do
szpitala psychiatrycznego i leczenia następuje po uzyskaniu zgody sadu opiekuńczego
właściwego ze względu na miejsce zamieszkania tej osoby.

2a. W przypadkach nagłych osoba, o której mowa w ust. 2, może być przyjęta do
szpitala psychiatrycznego bez wcześniejszego uzyskania zgody sądu opiekuńczego. W
takim przypadku lekarz przyjmujący te osobę ma obowiązek, o ile to możliwe,
zasięgnięcia pisemnej opinii innego lekarza, w miarę możliwości psychiatry, albo
pisemnej opinii psychologa. (od 2005)

Tryb nagły (art 23.1)
Osoba chora psychicznie może być przyjęta bez zgody tylko wtedy, gdy jej
dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża
bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób.
23.2

– decyduje lekarz po osobistym jej zbadaniu i zasięgnięciu w miarę możliwości

opinii drugiego lekarza psychiatry albo psychologa.
(wyjaśnić choremu; poinformować o prawach, ordynator – 48 godz, sąd -72 godz.)

Przyjęcie na obserwację osoby z zab psychicznymi (art 22.1) gdy… , a zachodzą
wątpliwości czy jest ona chora psychicznie – do 10 dni

Tryb wnioskowy (art 29):
Szerokie wskazania, ale złożona procedura – pomoc lekarska nie musi być udzielona
nagle; najrzadziej stosowany

– chory podany do sądu (przez rodzinę), jawność

rozprawy, kryteria ogólne i niejasne – „ktorej dotychczasowe zachowanie wskazuje na
to, że nieprzyjęcie do szp spowoduje znaczne pogorszenie stanu zdrowia” „niezdolność
do samodzielnego zaspokajania podstawowych

potrzeb życiowych, a uzasadnione jest

przewidywanie, że leczenie w szp ps przyniesie poprawę jej stanu zdrowia”

Czynności lecznicze wobec osoby przyjętej bez zgody
-

niezbędne czynności mające na celu usunięcie przyczyn; przyjęcia bez zgody (art 33)

Badanie psychiatryczne bez zgody (art 21.1)
1. Osoba, której zachowanie wskazuje na to, że z powodu
zaburzeń psychicznych może zagrażac bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub
zdrowiu innyc

h osób, badz nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb

życiowych, może byc poddana badaniu psychiatrycznemu również bez jej zgody….
2. Konieczność przeprowadzenia badania, o którym mowa w ust. 1, stwierdza lekarz
psychiatra, a w razie niemożnosci uzyskania pomocy lekarza psychiatry - inny lekarz.
(nie- psycholog)

Art. 18. [Przymus bezpo

średni] 1.12 Przymus bezpośredni wobec osób z

zaburzeniami psychicznymi, przy wykonywaniu czynności przewidzianych w niniejszej
ustawie, można stosować tylko wtedy, gdy przepis niniejszej ustawy do tego upoważnia
(badanie bez zgody; zapobieżenie samowolnemu opuszczeniu szpitala; wykonywanie
postanowień sądu opiekuńczego itd)

albo osoby te:

III Konferencja Psychologów Klinicznych

„Problemy prawne w pracy psychologa klinicznego” - Kraków, 18.06.2010r.

5

1)

dopuszczają sie zamachu przeciwko:

a)

życiu lub zdrowiu własnemu lub innej osoby, lub

b)

bezpieczeństwu powszechnemu, lub

2)

w sposób gwałtowny niszczą lub uszkadzają przedmioty znajdujące sie w ich

otoczeniu, lub

3)

poważnie zakłócają lub uniemożliwiają funkcjonowanie zakładu psychiatrycznej opieki

zdrowotnej lub jednostki

organizacyjnej pomocy społecznej.