Poradnictwo

psychologiczne dla par w

podejściu interakcyjnym

Wykład 9

Pomoc psychologiczna parom

• Treningi dla par w podejściu behawioralno-

poznawczym –

N. Jacobson i G. Margolin

• Pomoc psychologiczna parom w podejściu

komunikacyjnym –

V. Satir

• Terapia par w Analizie Transakcyjnej –

E.

Berne

Podejście behawioralno-

poznawcze

• Człowiek reaguje przede wszystkim na bodźce o

charakterze społecznym, będąc jednocześnie źródłem

bodźców społecznych dla drugiego człowieka

• Sposób interpretacji napływających bodźców zależy

od przekonań (myśli automatycznych, przekonań

warunkowych i przekonań kluczowych)

• Związki opierają się na wymianie bodźców i reakcji

wzmacniających lub występujących w diadzie, przy

czym bodźce te są interpretowane w ramach

indywidualnego systemu przekonań

Jacobson i Margolin - behawioryści o

nieszczęśliwych związkach

• Syndrom erozji wzmocnień -

wraz z upływem

czasu związku siła wzmocnień ulega obniżeniu,
pary pozostające przy tych samych
wzmocnieniach nie zauważają obniżenia ich
wartości nagradzającej

• Deficyt w zmianach zachowania

– osoba nie

zmienia zachowań awersyjnych dla partnera (np.
stylu kochania się, sposobu jedzenia) pomimo
nasilających się konfliktów

Cd. o nieszczęśliwych związkach

• Deficyt kontroli bodźców –

nie ustalenie reguł

związanych z obowiązkami i przywilejami na co

dzień np. kto robi co, gdy trzeba w krótkim czasie

wyjść do pracy i przygotować dzieci do szkoły,
przedszkola

• Deficyty w umiejętnościach komunikowania się i

rozwiązywania problemów

– odmienne

preferencje i oczekiwania, czasami poglądy i

przekonania mogą stać się źródłem konfliktów i

błędów w ich rozwiązywaniu

Treningi umiejętności stosowania

wzmocnień

• Zgłaszany problem przez osoby z pary –

analiza rozbieżności

• Diagnoza funkcjonowania pary w zakresie

opisywanego problemu

• Określenie celu jaki para chce osiągnąć na

skutek terapii

• Treningi specyficznych umiejętności (para

lub pary w grupie)

Wygrane i przegrane związki

partnerskie w AT

AT – podstawowe założenia

• Człowiek rodzi się z wszystkimi potencjalnymi możliwościami a

ich uaktywnianie się na różnych etapach życia prowadzi do

„wygrania życia”

• W pozycji życiowej „ja jestem OK , ty jesteś OK”, zdolny do

„wygrania życia”, czyli do świadomości, bliskości i radości

• Rozwój wyznaczony jest podstawowym dążeniem jednostki

ukierunkowanym na uzyskanie optymalnej stymulacji i znaków

rozpoznania (głasków) (dwie podstawowe potrzeby)

• Pozytywne, bezwarunkowe znaki rozpoznania pochodzące od

rodziców umożliwiają rozwój potencjalnych możliwości
jednostki, natomiast negatywne - w połączeniu z określonymi
zakazami i nakazami - ograniczają jej rozwój

Analiza transakcyjna

• Model strukturalny

–

to założenia teoretyczne na

temat istoty natury psychicznej człowieka, rozwoju

struktury osobowości (zwanej skryptem) oraz źródeł

zdrowia (wygrywania życia) i zaburzeń

(przegrywania życia) psychicznych

• Model funkcjonalny

–

opis przejawów struktury

osobowości na poziomie fenomenologicznym i

behawioralnym, szczególnie w procesie wymiany

znaków rozpoznania i komunikowania się

• w modelu strukturalnym i funkcjonalnym wyróżnia

się trzy podstawowe stany ego: stan Dziecka (Dz),

Dorosłego (D) i Rodzica (R)

Stan ego wg E. Berne

• To względnie spójny system uczuć i myśli

reprezentowany przez współwystępujące z nimi
wzorce zachowania, będące wynikiem
wczesnodziecięcych decyzji skryptowych

• Stany ego są często porównywane do instancji id

(Dz), ego (D) i superego (RN) w psychoanalizie; w
przeciwieństwie do założeń psychoanalizy geneza
tych stanów jest ściśle związana z doświadczeniami
dziecka w relacji z matką i ojcem

Stany ego (ja)

Rodzin Normatywny

Rodzic Chroniący

Dorosły

Dziecko Naturalne

Dziecko Uległe

Dziecko Zbuntowane

DzN

RN RCH

D

DzU DzZb

RODZIC

NORMATYWNY

RODZIC CHRONIĄCY

(OPIEKUŃCZY)

DOROSŁY

Powinieneś,
musisz, nie wolno,
zabraniam, należy,
wypada, wiem na pewno
zawsze, nigdy

Możesz, pozwalam,
potrafisz, ufam Ci,
chronię, pomagam Ci, t
o jest dla Ciebie dobre vs nie
dobre

Prawdopodobnie, sądzę,
przypuszczam, warto, nie
warto, logicznie, nie
logicznie,
jak?, co?, ile?, dlaczego?

Ostry, surowy,
krytyczny,
kategoryczny,ironiczny,
rozdrażniony, pogardliwy

Czuły, ciepły,
życzliwy, łagodny,
troskliwy, uspakajający

Rzeczowy, beznamiętny,
jednostajny, spokojny

Ściągnięte brwi, grożenie
palcem, groźne spojrzenia,
ręce na biodrach, nogi w
rozkroku, gesty wyrażające:
groźbę, odrazę,
niezadowolenie

Twarz łagodna, patrzenie z
zainteresowaniem,
przytulanie, głaskanie,
gesty wyrażające pomoc,
przyzwolenie, czułość

Ruchy celowe, efektywne,
gesty wyrażające skupienie,
spokojne, otwartość (
receptywność)

Oceniająca, poniżająca,
wartościująca, autorytatywna,
krytykująca

Akceptująca, chroniąca,
opiekuńcza, rozumiejąca,
dająca

Praktyczna, uważna,
analizująca,
oddająca rzeczywistość,
racjonalna

DZIECKO

NATURALNE

DZIECKO

PODPORZĄDKOWANE

DZIECKO

ZBUNTOWANE

Chcę, nie chcę,
pragnę, nie pragnę, j
estem, kocham, lubię,
boję się, smutno mi,
o jej, o rany, hi, hi

Wytrzymam, zniosę, nie
zniosę, obawiam się, mam
nadzieję, nie potrafię,
pozwól, czy mogę?, tak
jest!

Nie chcę!
Nie..., dawaj, odczep się,
phi!

Głośny, energiczny,
swobodny, pełen
zachwytu, przerażenia,
smutku...

Cichy, niepewny,
proszący, drżący,
zmęczony, „miałkliwy”

Butny, arogancki,
lekceważący, szydzący,
pogardliwy

ruchy żywe,
spontaniczne, ruchy
zamaszyste, gesty
wyrażające: zadziwienie,
zainteresowanie, różne
emocje

Spuszczone głowa,
ukradkowe spojrzenia,
wzniesione vs opuszczone
ramiona, kłanianie się,
przytakiwanie, gesty
wyrażające: prośby,
wymuszone zadowolenie,

Patrzenie „spode łba”,
tupanie nogami,
prychanie, plucie,
wzruszanie ramionami,
gesty wyrażające: złość,
lekceważenie, pogodę

Zaciekawiona, ciągle
zmieniająca się, eksplorująca

Wyczekująca, skrępowana,
przepraszająca, zahamowana

Destrukcyjna,
odrzucająca, „na złość”

Pozycje życiowe a użycie stanów Ja

• Zasada – im bardziej dominuje pozycja Ja OK i Ty

OK tym częściej używane są stany ego w sposób
pozytywny, im większe nasilenie pozycji życiowej
NOK (negatywnej) tym częściej używanie stanów Ja
w sposób negatywny

• Dominacja pozycji Ja OK. – Ty NOK używanie RN

lub RO w sposób negatywny; natomiast dominacja Ja
NOK – Ty OK. dominuje użycie negatywne DzU

Co opisuje i wyjaśnia AT w zakresie

funkcjonowania związków partnerskich

• W jaki sposób para strukturalizuje czas i jakie są

tego konsekwencje dla ich wspólnego życia

• Jak strukturalizują czas związki, w których

partnerzy są usatysfakcjonowani

• Jak strukturalizują czas związki nie udane, nisko

satysfakcjonujące

• Co można doradzić konkretnej parze żeby ich

związek był bardziej satysfakcjonujący

Potrzeba strukturalizacji czasu opiera

się na trzech potrzebach:

• Głód bodźców i odczuć –

związek miłosny jest

potencjalnym, najbardziej pożądanym źródłem
bodźców

• Głód bycia dostrzeganym i uznawanym –

w związku z

wysokim poziomem zainteresowania sobą i wspólnym
spędzaniem czasu, osoby z pary potencjalnie mogą
dostarczyć sobie najwięcej uznania i docenienia

• Głód uporządkowania relacji,

tworzenia sekwencji

transakcji i przewidywania następstwa zdarzeń

Poziom zadowolenia w związkach

zależy od strukturalizacji czasu:

• Poziomu intymności
• Rytuałów i procedur (aktywność i praca)
• Transakcji jawnych i ukrytych
• Stopnia wycofania z transakcji
• Wielkości rozrywki

Wszystkie te aktywności przebiegają

w transakcji pomiędzy M i K

• Jawne

, gdy uaktywniany jest 1 stan ego u każdej

osoby: równoległe (np. od D do D), skrzyżowane
(np. od D do RN)

• Ukryte

, gdy u partnerów są uaktywniane więcej

niż 1 stan ego: transakcje kątowe, gry
transakcyjne, redefinicje: styczne i blokujące

Osoby inicjują transakcje ukryte, gdy nie rozpoznają

swoich potrzeb znaków rozpoznania i gdy
używają w sposób negatywny stanów ego

Transakcje jawne: równoległe i

skrzyżowane

K: O, jaka jestem dziś

Zmęczona!

M: Usiądź, odpocznij,

zajmę się dziećmi

K: O, jaka jestem dziś

Zmęczona!

M: A mnie też głowa pęka,

Jestem chory!

Transakcja jawna: intymność

• Jest to szczególny rodzaj transakcji, który

polega na wymianie znaków rozpoznania z
pozycji Ja jestem OK. - Ty jesteś OK.; związana

z dzieleniem się tym, co „tu i teraz” w relacji

• Udział w wymianie bierze DzN, RO (Ch) i D i i

polega ona na dzieleniu się uczuciami

(najczęściej, choć nie zawsze, pozytywnymi),

myślami, a także współuczestnictwie w jakiejś

aktywności.

Transakcja jawna - intymność

• Rodzaj niepowtarzalnego, silnego doznania więzi,

bliskości, zaufania i bezpieczeństwa w relacji z drugą

osobą

• Wysoka wartość wzmacniająca w parze, porównywana

do „satysfakcjonującego seksu”, nie do przecenienia jeśli

już seks jest z jakichś względów niemożliwy

• Jeśli osoby z pary są zdolne do intymności, to może ona

się dokonywać przy okazji pracy, zabawy czy rozrywki

na każdym etapie cyklu związku

• W okresie zakochania najbardziej nagradzająca, jej

nasilenie może ulegać zmianie wraz z czasem trwania

związku

Transakcja jawna: wycofanie

• Odbywa się poprzez fizyczne oddalenie lub

psychologiczne wyłączanie się z transakcji i

pozostawanie ze swoimi myślami (D), uczuciami (Dz)

bądź przekonaniami i ocenami (R)

• Wycofanie jest naturalnym elementem w transakcjach,

bo służy często np. zebraniu myśli, odprężeniu czy

refleksji na czymś

• Wycofanie jako przejaw oddalania się partnerów,

wyraz utraty siły wzmacniającej transakcji, a czasami

przejaw nudy („zamieranie związku”)

Aktywność – praca

• Praca zapewnia środki materialne, ale jest także

źródłem określonego rodzaju znaków
rozpoznania

• Odbywa się najczęściej z uaktywnieniem stanu

ego Dorosłego-do-Dorosłego, chociaż łatwo

może dochodzić do pobudzenia innych stanów Ja
(np. RN i DzU)

• W niektórych parach praca stanowi główną formę

aktywności i okazję do wymiany głasków

Aktywność – praca

• Efekty i proces wykonywania pracy może

stawać się okazją do wielu transakcji
nasyconych uznaniem lub jego brakiem

Partner naprawił zepsuty czajnik

K: naprawdę masz „złote ręce”,
kochanie

albo

K: Dopiero teraz! Tak długo
musiałam Cię prosić

Rytuały

• To zazwyczaj proste, stereotypowe

zachowania życia codziennego, chociaż też
mogą to być złożone rytuały rodzinne

PROSTE:

•Poranny pocałunek

•Zastawianie stołu do
obiadu

•Oglądanie pewnych
programów w TVN

ZŁOŻONE:

•Ślub

•Obchodzenie świąt

•Wizyta teściów

Rytuały

• Stylizowane sposoby komunikowania się np.

Kochanie; Kotku; Rybko

• Transakcje składające się na rytuały niosą mało

informacji i mało wzmocnienia; są właściwie

najprostszymi znakami dostrzegania się

• Przebieg rytuałów jest jest z góry określony

normami, tradycjami czy zwyczajami

społecznymi

Rozrywki

• Nie są one stylizowane w takim stopniu jak rytuały,

ale charakteryzują się pewną powtarzalnością

• Rozrywki są w dużej mierze programowane

społecznie poprzez rozmowy (czynności) na
akceptowalne społecznie tematy i w akceptowalny
sposób np. opowiadanie kawałów, Sylwester

• Rozrywki mogą też mieć charakter bardzo

indywidualny i wtedy są źródłem wzmocnień bardziej
pożądanych

Rozrywki w parze

• Jeśli są bardzo zrutynizowane to przynoszą niewiele

pozytywnych znaków rozpoznania i uznania

• Wielkość rozrywek w cyklu życia pary zmniejsza się i

przybiera coraz bardziej uzgodnione czynności

• Rozbieżność w parze w zapotrzebowaniu na rozrywki

może prowadzić do różnych gier transakcyjnych

• Rozrywki często współwystępują z różnymi grami

transakcyjnymi

TRANSAKCJE UKRYTE - GRY

TRANSAKCYJNE

• To seria wymiany głasków; seria transakcji z

podwójnym dnem, zmierzająca do dającego się
przewidzieć rezultatu

• Gry przebiegają na poziomie jawnym,

akceptowanym społecznie i niejawnym, z których
wynikają określone korzyści psychologiczne
związane często z pragnieniami lub uczuciami
nieakceptowanym (nierozpoznawanymi) przez osobę

GRY TRANSAKCYJNE

DzS

RN RCH

D

DzU DzZb

DzS

RN RCH

D

DzU DzZb

Poziom psychologiczny

Poziom społeczny

Przebieg gry transakcyjnej

F + H = R



P(S)



K



W

• Fortel

– każda gra zawiera fortel, bo osoba robi coś innego

na poziomie jawnym i ukrytym (celem jest coś innego)

• Haczyk

– osoba bierze udział w takiej transakcji, gdy ma

jakąś słabość którą można wykorzystać

• Reakcje
• Przełącznik

– gdy osoba zostanie już na tę słabość

(pragnienie) złapana wówczas dochodzi do przełączenia, w

celu uzyskania wypłaty

• Konsternacja

, która prowadzi bezpośrednio do

• Wypłaty

– to powtórzenie pewnych uczuć, przekonań,

decyzji skryptowych

Motto gry i konsekwencje gier w

związku :

• Każdą grę transakcyjną oddawano w

wyrazistej nazwie np. „Drewniana noga”,

„tak, ale”, „tu cię ma s...synu”

• Pary mają swoje ulubione gry, które są

zauważalne od początku związku, chociaż z

czasem mogą zmieniać w grach pozycje

• Gry odznaczają się różnym poziomem

destrukcyjności dla pary

Role w grach transakcyjnych

RATOWNIK (-) +-

PRZEŚLADOWCA

-+

OFIARA -+

Gry transakcyjne

Z pozycji Ratownika

• Ja chcę Ci tylko pomóc!
• Daj ja to zrobię!
• Do usług
• Co Ty byś beze mnie zrobił!
• Ja na Twoim miejscu, to …!

Z pozycji Ofiary

• Tak, ale …. !
• Co ja bym bez Ciebie

zrobiła!

• Daj mi kopa!
• Drewniana noga (struganie

wariata, wieśniaczka)

• Gdyby nie Ty, to ja bym …!

Gry transakcyjne

• Moje lepsze niż twoje!
• Wszystko przez Ciebie!
• Gdyby nie Ty, to ja bym …!
• Tu Cię mam (taki synu) … !
• Gwałt

Z pozycji mieszanych Ofiara
i Prześladowca

• Wieśniaczka
• Schlemiel

Z pozycji Prześladowcy

Stopnie gier transakcyjnych

•

Poziom 1 – akceptowane społecznie, „umilacze”
spotkań towarzyskich

•

Poziom II - uczestnicy ukrywają fakt prowadzenia
gry lub są one nieświadome, mają bardziej ostry
przebieg (psychicznie destrukcyjnie)

•

Poziom III - gra ma bardzo ostry przebieg
(nieświadome), może zakończyć się utratą zdrowia
lub życia osób w nią grających (fizycznie
destrukcyjne)

Gry transakcyjne w parach:

• Takie, które umilają życie: „flirt”, „nie potrafię, ty

potrafisz”, „tak, ale”

• Takie, które boleśnie ranią ego partnera i zwrotnie

ranią gracza – „wszystko przez ciebie”, „zobacz
co mi zrobiłeś”

• Wysoce destrukcyjne, prowadzące do wzajemnego

niszczenia się lub rozpadu związku: „tu cię mam
taki s...synu!”; „gdyby nie ty, to ja bym...”;
„alkoholika”

Gry seksualne: Trzy stopnie gry Gwałt

Poziom ukryty: K – pragnienia seksualne i agresywne

(mściwość) M – pragnienia seksualne i/lub władzy

• Stopień pierwszy „Flirt”

– P „tak, ale oboje wiemy, że nie

może dojść do niczego więcej, przynajmniej w tej chwili”

• Stopień drugi „Spływaj frajerze”

– P „tak wcale nie

jestem taka jak myślisz, dałeś się nabrać!”

• Stopień trzeci „ Gwałt”

– P „tak, ale i tak powiem, że

mnie zgwałciłeś”; K złośliwa satysfakcja i

usprawiedliwianie seksu, M zawieszenie na włosku
kariery i sukcesu, w oczekiwaniu na kopniaki

Przerywanie gier w związkach

•

Dostarczenie odpowiednich znaków
rozpoznania

•

Analiza z pozycji Dorosłego - zobaczmy co
się dzieje

•

Uruchomienie antygry (doprowadzenie do
absurdu)

•

Opuszczenie terenu transakcji

Strukturalizacja czasu w związkach

pozwala diagnozować:

• Podstawowy poziom satysfakcji i braku

satysfakcji (źródła obu stanów)

• nieefektywne, z perspektywy potrzeb każdej

z osoby, transakcje i przebieg
komunikowania się

• Nasilenie pozycji nie OK. u osób w parze
• Interwencje i strategie służące pomocy

Pomoc psychologiczna

Odkrywanie gier transakcyjnych i pozycji w

grach

Umacnianie pozycji Ja OK. – TY OK

Sposoby przerywania gier -

zindywidualizowane