Wpływ leków i żywności
na wyniki badań laboratoryjnych

Magdalena Hurkacz

Katedra i Zakład
Farmakologii Klinicznej
UMed we Wrocławiu

Wpływ leków na wyniki badań laboratoryjnych
jest szczególnym rodzajem interakcji leków

Można go podzielić na:



Dający się przewidzieć
(Insulina > poziom glukozy)



Nie dający się przewidzieć
(Reakcja alergiczna > morfologia)

Podział wg mechanizmu zmiany wyników badań
laboratoryjnych przez leki:



Wynikające z farmakologicznych
właściwości leków
(Wpływ poprzez działanie
farmakologiczne leków)



Wynikające z fizykochemicznych
właściwości leków
(Wpływ na metodę oznaczania)

Mechanizm wynikający z farmakologicznych
właściwości leków

można z kolei podzielić na:



Bezpośredni



Pośredni

Morfologia

Zmiany wynikające z uszkodzenia układu

krwiotwórczego

Dające się przewidzieć,

zależne od dawki

/cytostatyki, leki immunosupresyjne/

Morfologia

Zmiany wynikające z uszkodzenia układu

krwiotwórczego

Trudne do przewidzenia

niezależne od dawki

/nadwrażliwość, defekty metab./

Morfologia

Zmiany najczęściej wynikają z uszkodzenia

układu krwiotwórczego

Można je podzielić na:



Dające się przewidzieć,



Trudne do przewidzenia

Glukoza we krwi

Acetazolamid,

kortykosteroidy,

furosemid,

izoniazyd,

estrogeny, doustne środki antykoncepcyjne,

fenytoina,

tiazydy

Glukoza we krwi

insulina i doustne leki przeciwcukrzycowe,

steroidy anaboliczne,

erytromycyna,

oksytetracyklina

paracetamol,

propranolol

Stężenie sodu – zwiększają:

-

Przez zatrzymanie sodu i wody:

steroidy anaboliczne, androgeny,

kortykosteroidy,

diazoksyd, guanetydyna, metyldopa,
estrogeny, doustne środki antykoncepcyjne,
fenylbutazon, oksyfenbutazon

Stężenie sodu – zwiększają:

Przez wplyw na kanaliki nerkowe:

klonidyna,

metoksyfluran,

tetracyklina

Stężenie sodu – zmniejszają:

-

Przez działanie moczopędne:

kwas etakrynowy,

furosemid,

tiazydy,

triamtaren,

spironolakton,

mannitol,

Stężenie sodu – zmniejszają:

-

Przez zatrzymanie wody:

pochodne sulfonylomocznika,

wazopresyna

Stężenie sodu – zwiększają:

-

Przez mieszany mechanizm działania:

chlorek amonu,

chlortalidon,

dichlorfenamid

Stężenie wapnia – zwiększają:

-

Przez wpływ na wchłanianie z przewodu

pokarmowego:

witamina D,

sole wapnia, laktoza

Stężenie wapnia – zwiększają:

-

Przez wpływ na resorpcję z kości:

witamina D,

hormony tarczycy

-

Przez wpływ na resorpcję zwrotną w nerkach:

witamina D,

hormon przytarczyc

diuretyki sodowe

Stężenie wapnia – zmniejszają:

-

Przez wpływ na wchłanianie z przewodu
pokarmowego:

leki przeczyszczające,
sole magnezu, zwiazki alkalizujące,

Stężenie wapnia – zmniejszają:

-

Przez wpływ na resorpcję z kości:

kortykosteroidy,

kalcytonina

-

Przez wpływ na resorpcję zwrotną w nerkach:

kortykosteroidy,

acetazolamid

Stężenie wapnia – zmniejszają:

-

Przez antagonizm hormonalny:

kortykosteroidy,

leki przeciwdrgawkowe

-

Przez wpływ na syntezę albumin:

doustne środki antykoncepcyjne,
estradiol

Żelazo w surowicy

Zwiększona

zawartość żelaza w surowicy może

być następstwem polekowej niedokrwistości
hemolitycznej spowodowanej stosowaniem

metyldopy, penicylin, fenacetyny

.

Żelazo w surowicy

Zmniejszona

zawartość żelaza w surowicy może

być następstwem upośledzenia jego
wchłaniania przez stosowanie neomycyny bądź

cholestyraminy

Podsumowanie

Wobec stale rosnącej liczby leków oraz zwiększającej

się liczby metod i badań laboratoryjnych liczba
krzyżowych możliwości wpływu leków na wyniki
badań laboratoryjnych jest ogromna, a problem
tego rodzaju interakcji pozostaje otwarty i pełne
jego objęcie jest niemożliwe bez komputerowej
bazy danych.

Oznaczanie glukozy w surowicy
i krwi pełnej



metoda enzymatyczna (oksydaza/peroksydaza)

kwas askorbinowy (5-13%)
lewodopa (zależne od dawki)
metyldopa (3-8%)
paracetamol (0,1-1,0 mmol/l)

aspiryna (3-11%)
diklofenak (5%)
indometacyna (5%)
ketoprofen (4%)
izoniazyd (krew pełna)
PAS
metronidazol

Oznaczanie glukozy w moczu



metoda enzymatyczna oraz testy paskowe

diazepam (Clinistix)
lewodopa (peroksydaza)
fenobarbital (Clinistix)
fenytoina (Clinistix)
tetracykliny
glutation

cefalosporyny (Clinitest)
chloramfenikol (Clinitest)
lewodopa (Clinitest)
kwas nalidyksowy (Clinitest)
kwas nikotynowy (Clinitest)
penicylina

dawniej metoda Benedicta

kwas askorbinowy

Ciała ketonowe w moczu

lewodopa (Acetest, Ketostix)

Oznaczanie cholesterolu



metoda enzymatyczna oksydaza
cholesterolowa/peroks.)

kwas askorbinowy (20-35%)

dawniej metoda Burchard’a

aspiryna (7%) – nie obniża met. enzymat.

Oznaczanie trójglicerydów

hydroksymocznik
metronidazol (nieznacznie)

• metoda enzymatyczna

Oznaczanie kinazy kreatyniny (CK)

metoda kinetyczna

aspiryna (6-8%)
kwas askorbinowy
ketoprofen (19%)
PAS

duże dawki kwasu askorbinowego
fenobarbital (4%)

Oznaczanie aminotransferazy
alaninowej (AlAT)

metoda kinetyczna

aspiryna (13%)
metronidazol

erytromycyna

Oznaczanie aminotransferazy asparaginowej (AspAT)

metoda kinetyczna

Oznaczanie dehydrogenazy
mleczanowej (LDH)

metoda kinetyczna

aspiryna (6%)
kwas askorbinowy (duże dawki)

fenobarbital (4%)

metoda kolorymetryczna

ketoprofen (19%)
PAS (na aparacie firmy Technicon)

Oznaczanie fosfatazy alkalicznej
(ALP)

metoda kinetyczna

aspiryna
teofilina

ibuprofen (4%)

Oznaczanie kreatyniny
w surowicy krwi

metoda kinetyczna

kwas askorbinowy
ibuprofen

cefalosporyny-ceforanid (60%)
cefoksytyna (60%)
ceftyzoksym (15%)
cefalotyna (26%)
cefamandol
cefazolina
Co-trimoksazol (10%)
metyldopa

Oznaczanie kreatyniny
w moczu

metoda kinetyczna

cefalosporyny-cefalotyna (53%)

Oznaczanie kwasu moczowego
w surowicy krwi

metoda enzymatyczna (urykaza/peroksydaza)

kwas askorbinowy
heparyna (8%)
merkaptopuryna (18%)
metyldopa

metoda z kwasem fosforowolframowym

diklofenak (7%)

paracetamol (17-36%)
fenacetyna (20%)

Oznaczanie białka całkowitego
w surowicy krwi

metoda biuretowa

aspiryna (7%)

metoda Extona

cefalotyna
cefalorydyna
leowdopa
penicylina G

Oznaczanie białka całkowitego w moczu

Oznaczanie albumin
w surowicy krwi

metoda kolorymetryczna (zieleń bromokrezolowa)

ampicylina

karbenicylina
klofibrat
fenylbutazon

Oznaczanie bilirubiny
w surowicy krwi

metoda Jendrassika-Grofa

ketoprofen (12%)
propranolol

kwas askorbinowy (38%)

dawniej

kofeina
teofilina

Metody stosowane w serologii

bezpośredni odczyn Coombsa

amfoterycyna B
todralazyna (Binazin)
butapirazol
cefalotyna (50%)
ampicylina
chinidyna, chinina
tolbutamid

dowodzi obecności przeciwciał antyerytrocytarnych

Odczyn Biernackiego

azlocylina

Oznaczanie urobilinogenu

sulfonamidy – zielonożółte zabarwienie
fenactil (chlorpromazyna) – różowe

Oznaczanie innych parametrów
w moczu (testy paskowe)

kapropril

krew

azotyny

kwas askorbinowy (duże dawki)

leukocyty

tetracykliny

cefalotyna

nitrofurantoina

Barwa moczu

amitryptylina
dikumarol
fenactil
fenoloftaleina
furazolidon
lewodopa
metindol
metronidazol

PAS
rirampicyna
błękit metylenowy
metindol
sulfasalazyna
nitrofurantoina
witamina B

6