04 ROZKLADY MATERIALOW wiedza o Nieznany

2. Rozk∏ad materia∏u

2.1. Struktura planu

Zamieszczony w poradniku plan obejmuje treÊci zawiàzane z nauczaniem w za-
kresie podstawowym i rozszerzonym. Przedmiot

wiedza o spo∏eczeƒstwie w zakre-

sie podstawowym jest realizowany w wymiarze 65 godzin lekcyjnych (w ciàgu
jednego roku w wymiarze 2 godzin tygodniowo lub przez dwa lata – po 1 godzi-
nie tygodniowo), a w wypadku rozszerzenia przyj´liÊmy, ˝e obejmuje dodatkowo
50 procent wi´cej zaj´ç dydaktycznych. Podzia∏ na jednostki tematyczne jest
zgodny z za∏o˝eniami

Programu. Proponowany przydzia∏ lekcji do poszczegól-

nych cz´Êci nie uwzgl´dnia lekcji powtórzeniowych i kontrolnych (autorzy zare-
zerwowali jednak czas na przeprowadzenie takich lekcji).

Kolumna pierwsza – Lp.

Zawiera propozycj´ podzia∏u materia∏u na jednostki lekcyjne bàdê tematyczne –
z proponowanà liczbà godzin na zrealizowanie danego zagadnienia.

Kolumna druga – Temat lekcji/Podr´cznik/Materia∏y

Zawiera propozycj´ tematu lekcji, tytu∏y cz´Êci i rozdzia∏ów podr´cznika, w któ-
rych znajdujà si´ treÊci omawiane podczas lekcji, oraz propozycje materia∏ów
uzupe∏niajàcych (np. akty prawne), a tak˝e Êcie˝ki edukacyjne, które mo˝na
realizowaç podczas omawiania danego tematu.

Kolumna trzecia – Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

W kolumnie tej rozró˝nione zosta∏y cele P (zwiàzane z treÊciami podstawowymi)
i PP (zwiàzane z treÊciami ponadpodstawowymi). Nie uwzgl´dniliÊmy wielopo-
ziomowego podzia∏u treÊci nauczania (konieczna, podstawowa, rozszerzajàca,
dope∏niajàca, wykraczajàca) z uwagi na jego dyskusyjnà, naszym zdaniem, przy-
datnoÊç w praktyce szkolnej. Nie wszyscy nauczyciele sà przekonani do takiej ty-
pologii, tworzenie za jej pomocà narz´dzi nauczania i oceniania jest ponadto
zabiegiem czasoch∏onnym i skomplikowanym. W naszej propozycji treÊç P jest
wymagana na ocen´ dostatecznà, treÊç PP – bardzo dobrà. Oceny poÊrednie (do-
puszczajàcy i dobry) sà efektem cz´Êciowego spe∏nienia wymagaƒ na not´ wy˝szà.

Kolumna czwarta – Poj´cia i terminy

Zawiera podstawowe poj´cia i terminy, wprowadzane lub przypominane w cza-
sie realizowania danej jednostki lekcyjnej lub tematycznej.

Kolumna piàta – Uwagi o realizacji

Zamieszczone sà w niej propozycje, jak przeprowadziç lekcj´.

Skróty u˝yte w rozk∏adzie materia∏u:

WNW

pzp

pzr

Wst´p

Wprowadzenie

Badanie/çwiczenie

Prezentacja

Wnioski/zakoƒczenie

Zadanie domowe

Nauczyciel

Uczeƒ, uczniowie

TreÊç podstawowa

TreÊç ponadpodstawowa

Podr´cznik do zakresu podstawowego

Podr´cznik do zakresu rozszerzonego

Lp.

SPO¸ECZE¡STWO

(1)

(2)

(3)

Cz∏owiek jako istota
spo∏eczna

pzp –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

I. Jednostka

i spo∏eczeƒstwo,
1. Cz∏owiek jako istota
spo∏eczna

Role spo∏eczne

pzp – Spo∏eczeƒstwo,
rozdz.

I. Jednostka

i spo∏eczeƒstwo,
2. Powiàzania jednostki ze
spo∏eczeƒstwem,
A. Role spo∏eczne jednostki

Uspo∏ecznienie jednostki
– socjalizacja, wartoÊci,
aspiracje

pzp –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

I. Jednostka

i spo∏eczeƒstwo,
2. B. Aspiracje spo∏eczne
jednostki,
3. Proces socjalizacji
jednostki,

Uczniowie:

znajà ró˝ne sposoby opisu osobowoÊci cz∏owieka [P]

rozumiejà zwiàzki pomi´dzy kszta∏towaniem si´ jed-
nostki a ˝yciem spo∏ecznym [PP]

Uczniowie:

rozumiejà poj´cie

roli spo∏ecznej i wiedzà, na czym

polega

internalizacja roli i konflikt ról [P]

Uczniowie potrafià:

samodzielnie wypracowaç i uzasadniç opinie na te-
mat znaczenia konkretnych postaw dla ∏adu spo∏ecz-
nego, problemów i zagro˝eƒ ˝ycia publicznego [PP]

odnosiç te opinie do osobistych doÊwiadczeƒ i zna-
nych sobie przyk∏adów faktów spo∏ecznych [PP]

Uczniowie:

rozumiejà, na czym polega proces socjalizacji jed-
nostki [P]

rozumiejà, jakie znaczenie dla ˝ycia spo∏ecznego
majà wartoÊci [PP]

dostrzegajà zwiàzki mi´dzy wartoÊciami a faktami
i problemami ˝ycia spo∏ecznego [PP]

Uczniowie potrafià:

okreÊliç, jakie wartoÊci majà dla nich znaczenie w ˝y-
ciu i wyborach osobistych [P]

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

2.2. Propozycja rozk∏adu materia∏u

Poj´cia i terminy

SPO¸ECZE¡STWO

spo∏eczeƒstwo,
fenotyp, genotyp,
autyzm kulturowy,
psychoanaliza, ego,
superego, id,

rola spo∏eczna,
internalizacja roli,

socjalizacja,
aksjologia,
orientacje aksjologiczne,
wartoÊci teleologiczne,
wartoÊci prakseologiczne,
konformizm,
indywidualizm,
relatywizm,

Scenariusz zosta∏ opisany szczegó∏owo w cz´Êci Scenariusze
wybranych lekcji

– lekcja 1(1), s. 147.

U. wypisujà na kartkach pi´ç przychodzàcych im do g∏owy

odpowiedzi na pytanie „Kim jestem?”, a nast´pnie w parach
porównujà swoje odpowiedzi. Najcz´stsze odpowiedzi zapisy-
wane sà na tablicy. N. podkreÊla wÊród nich te, które dotyczà
ról spo∏ecznych – prawdopodobnie b´dzie ich du˝o, stàd wnio-
sek: okreÊlamy siebie doÊç cz´sto poprzez role, jakie pe∏nimy
w spo∏eczeƒstwie.
WNW:

Wyk∏ad na temat ról spo∏ecznych (pzp, s. 14–16). Mo˝-

na si´ odwo∏aç do koncepcji ˝ycia spo∏ecznego jako teatru
(E. Goffman,

Cz∏owiek w teatrze ˝ycia codziennego, oprac.

J. Szacki, t∏um. H. i P. Âpiewakowie, Warszawa 1981).
BC:

Praca w parach lub grupach: N. organizuje prac´ samodziel-

nà U. nad dwoma problemami: a) przyk∏ady i konsekwencje
prawid∏owej i nieprawid∏owej realizacji ról
(çw. 3, s. 22), b) konflikty ról (çw. 4, s. 22).
P:

Prezentacja wyników pracy.

WZ:

Dyskusja: Które role sà najtrudniejsze? Które najsilniej

prze˝ywam? Które sà najwa˝niejsze z punktu widzenia spo∏ecz-
nego?
ZD:

çw. 5, s. 22.

Omówienie wniosków wynikajàcych z pracy domowej – U.

przedstawiajà obecnie pe∏nione role. Krótka dyskusja: Jakie
role chcemy pe∏niç w ˝yciu doros∏ym? Skàd wiemy, ˝e w takich
rolach warto i nale˝y wyst´powaç?
WNW:

N. wyjaÊnia, ˝e nasze wyobra˝enia o ˝yciu w spo∏eczeƒ-

stwie sà jednym z efektów socjalizacji. Podzia∏ klasy na cztery
grupy: dyskusja problemowa na podstawie przeczytanych
wspólnie fragmentów podr´cznika i w∏asnych przemyÊleƒ. 1.
(s. 18–19) Jakie instytucje nas socjalizujà? Czyje wp∏ywy sà naj-
wa˝niejsze?; 2. (s. 16) Nasze aspiracje – co o nich decyduje?; 3.
(s. 17) WartoÊci teleologiczne i prakseologiczne. Czym si´

Uwagi o realizacji

Lp.

SPO¸ECZE¡STWO

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

(4)

(5)

(6)

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE

Edukacja filozoficzna

Grupy, wi´zi i stosunki
spo∏eczne

pzp –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

II. Grupy spo∏eczne

Integracja czy konflikt?
Ró˝ne sposoby opisu
struktury spo∏ecznej

pzp –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

III. Struktura

spo∏eczna, 1. Poj´cie
struktury spo∏ecznej,
2.

Funkcjonalne,

dychotomiczne i gradacyjne
uj´cie struktury spolecznej,
3. Klasy i warstwy
spo∏eczne

Zró˝nicowanie spo∏eczne
a idea sprawiedliwoÊci.
RuchliwoÊç spo∏eczna

pzp –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

III. Struktura

spo∏eczna,

samodzielnie wypracowaç i uzasadniç opinie na te-
mat znaczenia poszczególnych wartoÊci dla ∏adu spo-
∏ecznego [PP]

przedstawiç i dokonaç samodzielnej oceny ró˝nych
typów przystosowania spo∏ecznego [PP]

Uczniowie:

znajà klasyfikacj´ wi´zi i stosunków spo∏ecznych [P]

znajà klasyfikacj´ grup spo∏ecznych [P]

Uczniowie potrafià:

oceniç status i sytuacj´ ró˝nych grup spo∏ecznych
[PP]

Uczniowie:

znajà ró˝ne sposoby opisu struktury spo∏ecznej [P]

wiedzà, jakie czynniki wp∏ywajà na pozycj´ jednostki
w spo∏eczeƒstwie i na jej motywacje [P]

Uczniowie potrafià:

formu∏owaç, uzasadniaç i obroniç swoje stanowisko
w debacie publicznej [PP]

oceniç wady i zalety sposobów rozumienia struktury
spo∏ecznej nastawionych na podkreÊlanie sprzeczno-
Êci interesów lub na ich wspólnot´ [PP]

dokonaç analizy w∏asnej postawy wobec problemu
„Konflikt czy harmonia spo∏eczna?” [PP]

Uczniowie:

znajà ró˝ne koncepcje sprawiedliwoÊci spo∏ecznej [P]

rozumiejà, jakie skutki spo∏eczne ma ich zastosowa-
nie [PP]

znajà ró˝ne rodzaje ruchliwoÊci spo∏ecznej [P]

Poj´cia i terminy

SPO¸ECZE¡STWO

Uwagi o realizacji

grupa spo∏eczna,
wi´ê spo∏eczna,
stosunki spo∏eczne,
stosunki ekonomiczne,
struktura spo∏eczna,
mikrostruktura,
makrostruktura,

klasa spo∏eczna,
warstwa spo∏eczna,

awans spo∏eczny,
degradacja spo∏eczna,
spo∏eczeƒstwo zamkni´te,
spo∏eczeƒstwo otwarte,

ró˝nià od siebie?; 4) (s. 20–21) Rodzaje przystosowania spo-
∏ecznego. Które z nich realizujemy? Omówienie powinno daç
prezentacj´ ca∏ego materia∏u realizowanego na lekcji.
BC:

W podziale na pi´ç grup U. pracujà nad çw. 7–11,

s. 22–23.
WZ:

Dyskusja podsumowujàca: Jakie wartoÊci sà najwa˝niejsze

w ˝yciu spo∏ecznym? Czy i jak je realizujemy?

Burza mózgów – Do jakich grup nale˝ymy? N. zbiera pomy-

s∏y i wypisuje je na tablicy.
WNW:

Wyk∏ad na podstawie rozdz. II, podrozdz. 1–3

(s. 24–26).
BC:

W podziale na pi´ç grup U. opracowujà poszczególne

sposoby klasyfikowania grup spo∏ecznych na podstawie tekstu
z podr´cznika (s. 27–29) i wymyÊlajà jak najwi´cej przyk∏adów
ró˝nych grup wg opracowywanego kryterium klasyfikacyjnego.
P:

Prezentacja wyników pracy grup.

BC:

U. wykonujà indywidualnie na kartkach çw. 5, s. 30.

N. sprawdzi wyniki ich pracy po lekcji.
WZ:

Dyskusja podsumowujàca: Które grupy sà najwa˝niejsze

w naszym ˝yciu? W jaki sposób wywierajà wp∏yw na nasze
˝ycie?
ZD:

Do wyboru çw. 2, 3, 4, s. 30.

Poj´cie struktury spo∏ecznej (s. 32).

WNW:

Wyk∏ad na podstawie materia∏u podr´cznika: ró˝ne

sposoby opisu struktury spo∏ecznej, klasy i warstwy spo∏eczne,
konflikt i ∏ad spo∏eczny (s. 39–41).
BC:

U. w grupach szeÊcioosobowych wykonujà çw. 6 (s. 47).

P/WZ:

Dyskusja na podstawie prezentacji wyników çwiczenia:

Czy w naszym kraju mamy do czynienia z sytuacjà konfliktu
(konfliktów) spo∏ecznych, czy te˝ dominuje nastawienie
na wspó∏dzia∏anie i tworzenie ∏adu? Jaki opis struktury spo-
∏ecznej wydaje si´ nam najtrafniejszy? Jakie sà konsekwencje
przyj´cia poszczególnych sposobów opisu dla ÊwiadomoÊci spo-
∏ecznej?
ZD:

Przygotowaç si´ do nast´pnej lekcji na podstawie polece-

nia wst´pnego ze s. 48.

U. Przedstawiajà przygotowane w ramach ZD odpowiedzi

na pytanie. Nawiàzujàc do tego, N. wprowadza ich w zagadnie-
nie zró˝nicowania spo∏ecznego i ruchliwoÊci spo∏ecznej.
WNW

(praca z tekstem): U. zapoznajà si´ samodzielnie

z podanymi w podr´czniku koncepcjami sprawiedliwoÊci
spo∏ecznej (s. 41–44).

Lp.

SPO¸ECZE¡STWO

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

(7)

7–8

(8–9)

godz.

(10)

4. Zró˝nicowanie spo∏eczne
a idea sprawiedliwoÊci

Zakres rozszerzony
Historyczne i wspó∏czesne
typy spo∏eczeƒstw

pzr –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

II. Historyczne

i wspó∏czesne typy
spo∏eczeƒstw

Spo∏eczeƒstwo polskie
w dobie transformacji

pzp –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

IV. Spo∏eczeƒstwo

polskie i jego problemy

Zakres rozszerzony
Transformacja systemowa
a zmiany struktury
spo∏eczeƒstwa polskiego

pzr –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

III. Zmiany

dostrzegajà ich spo∏eczne przyczyny oraz zwiàzek
z sytuacjà spo∏ecznà jednostki [P]

Uczniowie:

znajà podstawowe cechy historycznych i wspó∏cze-
snych typów spo∏eczeƒstw [P]

rozumiejà zwiàzki przyczynowo-skutkowe prowadzà-
ce do ich przemian [P]

wiedzà, do jakich zmian mo˝e dojÊç w procesie kszta∏-
towania si´ spo∏eczeƒstwa postindustrialnego [P]

rozumiejà sens zmian pozycji spo∏ecznej m∏odego
pokolenia w spo∏eczeƒstwie postindustrialnym [P]

Uczniowie potrafià:

oceniç z punktu widzenia spo∏eczeƒstwa i jednostki
zmiany, jakie zachodzà w zwiàzku z kszta∏towaniem
si´ spo∏eczeƒstwa postindustrialnego [PP]

porównaç wybrane cechy spo∏eczeƒstw historycznych
ze zjawiskami wspó∏czesnoÊci oraz dokonaç samo-
dzielnej refleksji nad wykrytymi podobieƒstwami
i ró˝nicami [PP]

Uczniowie:

rozumiejà istot´ procesu transformacji ustrojowej
i spo∏eczno-gospodarczej w Polsce [P]

dostrzegajà jej konsekwencje dla sytuacji ró˝nych
grup spo∏ecznych i konkretnych jednostek [P]

rozumiejà przyczyny i rozmiary zagro˝eƒ wynikajà-
cych z procesów transformacji [PP]

Uczniowie potrafià:

wskazaç przyk∏ady zagro˝eƒ i zjawisk patologicznych
w sferze ˝ycia spo∏ecznego i politycznego [P]

dokonaç ich samodzielnej oceny [PP]

formu∏owaç, uzasadniaç i obroniç swoje stanowisko
w debacie publicznej [PP]

Uczniowie:

rozumiejà istot´ procesu transformacji ustrojowej
i spo∏eczno-gospodarczej w Polsce [P]

dostrzegajà jej konsekwencje dla sytuacji ró˝nych
grup spo∏ecznych i konkretnych jednostek [P]

Poj´cia i terminy

SPO¸ECZE¡STWO

Uwagi o realizacji

spo∏eczeƒstwo
niewolnicze, stan
spo∏eczny, spo∏eczeƒstwo
industrialne,
spo∏eczeƒstwo agrarne,
rewolucja przemys∏owa,
kultura: postfiguratywna,
kofiguratywna,
prefiguratywna,

transformacja systemowa,
marginalizacja,
wykluczenie spo∏eczne,

wykluczenie spo∏eczne,
rozwarstwienie
majàtkowe,

BC:

W pi´ciu grupach U. wykonujà çw. 7, s. 47 – ka˝da grupa

opracowuje model oparty na innej koncepcji sprawiedliwoÊci.
P/WZ:

Prezentacja wyników pracy grupowej. Dyskusja: Która

koncepcja sprawiedliwoÊci wydaje si´ nam najbardziej reali-
styczna?
ZD:

åw. 9, s. 47.

W/WNW:

Wyk∏ad na temat historycznych i wspó∏czesnych ty-

pów spo∏eczeƒstw, uczniowie sporzàdzajà z niego notatki me-
todà

mapy myÊlowej – do sprawdzenia przez N. po lekcji.

BC:

W grupach pi´cio-, szeÊcioosobowych U. wykonujà odpo-

wiednio çw. 3–7, s. 28–29.
P/WZ:

Prezentacja wniosków poszczególnych grup.

Inne wersje:

W grupach pi´cio-, szeÊcioosobowych U. wykonu-

jà tylko jedno polecenie wybrane spoÊród çw. 3–7.
P:

Polega na porównaniu wniosków i dyskusji nad ró˝nicami

w poglàdach poszczególnych grup.

ZD:

Przygotowaç si´ do lekcji

Spo∏eczeƒstwo polskie w dobie

transformacji przez przeprowadzenie wywiadów z rodzicami
(patrz instrukcja we wst´pie do rozdz. IV pzp, s. 48).

Scenariusz zosta∏ opisany szczegó∏owo w cz´Êci Scenariusze
wybranych lekcji

– lekcja 7–8(8–9), s. 148.

W przypadku realizacji zakresu rozszerzonego :
ZD:

Przygotowaç na podstawie prasy i Internetu oraz wywia-

dów z doros∏ymi materia∏y na temat zmian w sytuacji poszcze-
gólnych grup spo∏ecznych, jakie zachodzà w wyniku
transformacji systemowej.

W/WNW:

N. nawiàzuje do treÊci poprzednich dwóch lekcji,

przedstawia problematyk´ zmian struktury spo∏eczeƒstwa pol-
skiego i proponuje zastanowienie si´ nad dwoma problemami:
1) zmiany sytuacji poszczególnych grup spo∏ecznych,
2) refleksja nad aktualnymi perspektywami ˝yciowymi uczniów.

Lp.

SPO¸ECZE¡STWO

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

9–10

(11–

)

godz.

(13)

(14)

struktury spo∏eczeƒstwa
polskiego w procesie
transformacji ustrojowej;
Materia∏y prasowe
i internetowe
przygotowane przez U.
w ramach ZD

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE

Edukacja czytelnicza
i medialna

Kulturowe i etyczne
aspekty ˝ycia spo∏ecznego

pzp –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

V. Kultura i jej rola

w ˝yciu spo∏ecznym

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE

Edukacja filozoficzna

Zakres rozszerzony
Kszta∏towanie si´
wspó∏czesnych narodów

pzr –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

I. Naród i procesy

narodotwórcze

Zakres rozszerzony:
Patriotyzm, nacjonalizm,
szowinizm,
kosmopolityzm

pzr –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

I. Naród i procesy

Uczniowie potrafià:

dokonaç analizy spo∏ecznych skutków transformacji
z uwzgl´dnieniem zmian sytuacji ró˝nych warstw
spo∏ecznych i odnosiç je do konkretnych przyk∏adów
ze swojego otoczenia [PP]

samodzielnie okreÊliç swojà aktualnà pozycj´ spo∏ecz-
nà i realistycznie wyznaczyç plany na przysz∏oÊç [PP]

Uczniowie:

znajà ró˝ne sposoby rozumienia kultury [P]

rozumiejà niebezpieczeƒstwa zwiàzane ze stereoty-
powym postrzeganiem innych ludzi i z postawà etno-
centryzmu [P]

rozumiejà procesy kszta∏towania si´ ∏adu etycznego
w spo∏eczeƒstwie i uwarunkowania zwiàzane z reali-
zacjà podstawowych wartoÊci prospo∏ecznych [PP]

rozumiejà przyczyny kszta∏towania si´ subkultur
i rozpoznajà zagro˝enia zwiàzane z ich istnieniem [P]

Uczniowie potrafià:

wskazaç przyk∏ady zagro˝eƒ i zjawisk patologicznych
w ˝yciu spo∏ecznym oraz dokonaç ich samodzielnej
oceny [PP]

Uczniowie:

rozumiejà procesy kszta∏towania si´ nowoczesnych
narodów [P]

dostrzegajà cechy charakterystyczne tych procesów
i ró˝nice w nich zachodzàce [P]

znajà czynniki narodotwórcze [P]

Uczniowie:

znajà i rozumiejà znaczenie poj´ç wymienionych
w temacie [P]

rozumiejà sens ró˝nic mi´dzy patriotyzmem i nacjo-
nalizmem [P]

dostrzegajà przejawy tych postaw w swoim otoczeniu [P]

Poj´cia i terminy

SPO¸ECZE¡STWO

Uwagi o realizacji

etyka, etnocentryzm,
ksenofobia, stereotyp,
akulturacja, kontrkultura,
wartoÊci prospo∏eczne:
odwaga cywilna,
odpowiedzialnoÊç,
uczciwoÊç,
prawdomównoÊç,
wra˝liwoÊç spo∏eczna,
solidarnoÊç, ˝yczliwoÊç,
wspó∏czucie,
podkultura (subkultura),

paƒstwo narodowe,
naród kulturowy,
naród paƒstwowy,
etniczny, grupa etniczna,
etnizacja polityki,
etnonacjonalizm,
mniejszoÊci narodowe,
czynniki narodotwórcze,

patriotyzm, nacjonalizm,
szowinizm,
kosmopolityzm,

BC:

U. na podstawie treÊci podr´cznika oraz przygotowanych

w ramach zadania domowego materia∏ów opracowujà
w zespo∏ach cztero-, pi´cioosobowych prezentacj´ na temat
zmian sytuacji poszczególnych grup spo∏ecznych: robotnicy,
ch∏opi, inteligencja, w∏aÊciciele du˝ych firm, nowoczesna klasa
Êrednia. Podstawowe pytanie: Jak zmieni∏a si´ sytuacja oma-
wianej grupy i jaka jest nasza ocena tego zjawiska?
P/WZ:

Przedstawienie wniosków poszczególnych zespo∏ów,

dyskusja nad nimi.
ZD:

Rozprawka wg çw. 2, s. 32

Scenariusz zosta∏ opisany szczegó∏owo w cz´Êci Scenariusze
wybranych lekcji

– lekcja 9–10(11–12), s. 151.

W/WNW:

Wyk∏ad – definicja narodu i omówienie czynników

narodotwórczych.
WNW/BC:

Praca w grupach z tekstem: odnaleêç i przedstawiç

reszcie klasy informacje na temat: 1) kszta∏towania si´ polskie-
go poczucia narodowego (çw. 3, s. 14); 2) poj´cia narodu poli-
tycznego; 3) narodu paƒstwowego; 4) mniejszoÊci narodowych
i grup etnicznych; 5) problemu etnizacji polityki.
P/WZ:

Grupy przedstawiajà efekty pracy – N. kieruje dyskusj´

na odnajdywanie przyk∏adów ilustrujàcych poszczególne pro-
blemy.
ZD:

Odszukaç w s∏ownikach i encyklopediach definicje poj´ç:

patriotyzm, nacjonalizm, szowinizm, kosmopolityzm.

Scenariusz zosta∏ opisany szczegó∏owo w cz´Êci Scenariusze
wybranych lekcji

– lekcja 0(14), s. 153.

Lp.

SPO¸ECZE¡STWO

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

(15)

(16)

narodotwórcze,
1. Naród w sensie
etnicznym i politycznym,
2. Czynniki narodotwórcze

Polityka jako zjawisko
spo∏eczne

pzp –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

VI. Polityka jako

zjawisko spo∏eczne,
1. Ró˝ne rozumienia
poj´cia polityka,
2. PodmiotowoÊç polityczna,
3. Przedmiotowe uj´cie
polityki

Konflikty spo∏eczne
i sposoby ich
rozwiàzywania

pzp –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

VI. 4. Konflikty

spo∏eczne i sposoby ich
rozwiàzywania, 5. Kultura
polityczna

Uczniowie:

znajà ró˝ne sposoby rozumienia poj´cia

polityka [P]

potrafià wymieniç podmioty i podstawowe obszary
˝ycia politycznego [P]

znajà typy legitymizacji w∏adzy, podajà historyczne
przyk∏ady ich zastosowania, rozumiejà ró˝nice, jakie
mi´dzy nimi zachodzà [P]

Uczniowie:

rozumiejà, dlaczego w ˝yciu spo∏ecznym dochodzi
do konfliktów i doceniajà znaczenie konstruktywne-
go ich rozwiàzywania dla utrzymania stanu porzàdku
w paƒstwie [P]

rozumiejà poj´cie

kultury politycznej i jej roli w ˝yciu

paƒstwa i spo∏eczeƒstwa [PP]

znajà ró˝ne strategie rozwiàzywania konfliktów [P]

Uczniowie potrafià:

formu∏owaç, uzasadniaç i obroniç swoje stanowisko
w debacie publicznej [PP]

konstruktywnie funkcjonowaç w sytuacji konfliktu
[PP]

Poj´cia i terminy

SPO¸ECZE¡STWO

Uwagi o realizacji

polityka, podmiotowoÊç
polityczna, ostateczne
i bezpoÊrednie podmioty
polityki, w∏adza, w∏adza
polityczna, w∏adza
ekonomiczna,
legitymizacja w∏adzy,

koercyjna i konsensualna
koncepcja polityki,
kultura polityczna,
tradycyjna i pragmatyczna
kultura polityczna, opinia
publiczna, sonda˝e
socjologiczne,

U. przedstawiajà wyniki minisonda˝u zaproponowanego we

wst´pie do rozdz. VI podr´cznika (s. 66) albo, jeÊli minisonda-
˝u nie przeprowadzili, sami w krótkiej dyskusji odpowiadajà
na zaproponowane tam pytania.
WNW:

Wyk∏ad N. – ró˝ne definicje

polityki, polityka w uj´ciu

podmiotowym i przedmiotowym, w∏adza (polityczna i ekono-
miczna).
BC

(praca w parach): U. zapoznajà si´ z typami legitymizacji

w∏adzy wg Webera i spisujà znane im przyk∏ady systemów
politycznych opartych na poszczególnych typach legitymizacji.
P/WZ:

Prezentacja wyników pracy w parach po∏àczona z dysku-

sjà na temat: Jaki typ legitymizacji wydaje si´ nam najskutecz-
niejszy?

Scenariusz zosta∏ opisany szczegó∏owo w cz´Êci Scenariusze
wybranych lekcji

– lekcja 12(16), s. 155.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

DEMOKRACJA

(17

)

(18)

Czym jest demokracja?

pzp –

Polityka, rozdz. I.

Czym jest demokracja

Demokracja w naszych
czasach

pzp –

Polityka, rozdz. II.

Demokracja w naszych
czasach

Uczniowie:

znajà êród∏owe znaczenie terminu

demokracja [P]

znajà czynniki, które wp∏yn´∏y na ukszta∏towanie si´
demokracji w staro˝ytnych Atenach i republiki w sta-
ro˝ytnym Rzymie [PP]

wiedzà, które elementy ˝ycia spo∏ecznego i ducho-
wego cywilizacji europejskiej le˝à u podstaw wspó∏-
czesnej demokracji [P]

rozumiejà zwiàzki zachodzàce pomi´dzy nowo˝ytnà
demokracjà a ideà praw cz∏owieka [PP]

Uczniowie potrafià:

wyjaÊniç, na czym polegajà podobieƒstwa i ró˝nice
w rozumieniu poj´cia

demokracji w przesz∏oÊci

(np. w Atenach) i wspó∏czeÊnie [P]

dokonaç samodzielnej analizy tekstów publicystycz-
nych dotyczàcych rozumienia poj´cia

demokracji

[PP]

Uczniowie:

znajà i rozumiejà zasady tworzenia demokratycznych
instytucji [P]

wiedzà, w jaki sposób w paƒstwach demokratycznych
podejmowane sà decyzje polityczne [P]

wiedzà, w odniesieniu do jakich pozapolitycznych
dziedzin ˝ycia u˝ywa si´ terminu

demokracja i rozu-

miejà, co o tym decyduje [PP]

znajà zasady ustrojowe le˝àce u podstaw demokra-
tycznego systemu politycznego [P]

Uczniowie potrafià:

zajàç i zaprezentowaç stanowisko w debacie dotyczà-
cej pryncypiów demokracji [PP]

Poj´cia i terminy

DEMOKRACJA

demokracja,
demokracja szlachecka,
suweren, suwerennoÊç,
racjonalizm, republika,
dobro wspólne,
spo∏eczeƒstwo
obywatelskie,
pluralizm spo∏eczny,
system przedstawicielski,
indywidualizm,
demokratyczne zasady:
wolnoÊci, równoÊci,
wi´kszoÊci,
praworzàdnoÊci,

cenzus, domicyl,
paƒstwo prawa, zasada:
suwerennoÊci ludu,
przedstawicielstwa
(reprezentacji),
podzia∏u w∏adzy,
jednolitoÊci w∏adzy,
pluralizm polityczny,
system monistyczny,
demokracja: lokalna,
spo∏eczna, przemys∏owa,
ekonomiczna, szkolna,
elektroniczna,

Scenariusz zosta∏ opisany szczegó∏owo w cz´Êci Scenariusze
wybranych lekcji

– lekcja 13(17), s. 156.

Wybrani U. prezentujà przygotowanà w ramach pracy do-

mowej pochwa∏´ polskiej demokracji.
WNW:
1. N. zwraca uwag´ na powszechne wyst´powanie ustroju de-

mokratycznego we wspó∏czesnym Êwiecie. Informuje, i˝
g∏ównym celem lekcji b´dzie ustalenie, jakie cechy/zasady
stanowià o przynale˝noÊci danego paƒstwa do rodziny kra-
jów demokratycznych.

2. Omawia krótko historyczny rozwój demokracji (rozdz. II., 1.,

s. 86–87).

3. Zadaje U. pytanie, czy Polska jest wspó∏czeÊnie zaliczana

do grona paƒstw o stabilnej demokracji. Prosi U., aby zwrócili
si´ do swego sàsiada w ∏awce i wspólnie ustalili list´ elemen-
tów, które wyjaÊniajà, dlaczego mo˝emy nasz kraj uznaç za de-
mokratyczny. Wybrani U. prezentujà wyniki pracy w parach.

BC:
1. W wyniku pracy z tekstem podrozdzia∏u podr´cznika

2. Zasady wspó∏czesnych demokracji (s. 88–90) zapisana
na tablicy wst´pna lista zasad/cech/elementów demokracji
jest stopniowo weryfikowana i uzupe∏niana.

2. U. czytajà podrozdzia∏

3. Rodzaje demokracji (s. 91–93)

i dyskutujà w parach nad zagadnieniem, co jest najwa˝niej-
sze dla sprawnego funkcjonowania wspó∏czesnej demokracji.

3. U. podzieleni na pary podsumowujà lekcj´ w formie krótkiej

notatki pisemnej. Doskonalà w parach swoje prace w ten
sposób, ˝e jeden z nich czyta je, a drugi sprawdza

Uwagi o realizacji

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

DEMOKRACJA

15–16

(19–

)

godz.

Formy uczestnictwa
obywateli w ˝yciu
publicznym

pzp –

Polityka, rozdz. IV.

Formy uczestnictwa
obywateli w ˝yciu
publicznym;
Tekst ustawy o
stowarzyszeniach (1989 r.)

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja czytelnicza
i medialna

Uczniowie:

znajà cechy spo∏eczeƒstwa obywatelskiego [P]

znajà ró˝ne formy i przejawy obywatelskiego uczest-
nictwa w ˝yciu publicznym (referendum, inicjatywa
ludowa, weto ludowe, samorzàd spo∏eczny, prawo
do zgromadzeƒ, wybory do cia∏ przedstawicielskich,
ruchy spo∏eczne, obywatelskie niepos∏uszeƒstwo) [P]

rozumiejà, jakà rol´ odgrywajà stowarzyszenia
w paƒstwie demokratycznym [P]

znajà wa˝ne organizacje pozarzàdowe dzia∏ajàce
w RP [PP]

wiedzà, w jaki sposób Konstytucja RP rozstrzyga
kwesti´ referendów w Polsce [P]

rozpoznajà ró˝ne rodzaje systemów wyborczych i po-
trafià je scharakteryzowaç [PP]

znajà procedur´ zak∏adania stowarzyszenia [PP]

Uczniowie potrafià:

oceniç wady i zalety ró˝nych form zaanga˝owania
obywatelskiego w konkretnych sytuacjach [PP]

oceniç, jakie znaczenie ma dla funkcjonowania paƒ-
stwa demokratycznego aktywnoÊç obywatelska [P]

dokonaç analizy i oceny poziomu zaanga˝owania
obywatelskiego wspó∏czesnego spo∏eczeƒstwa pol-
skiego; przedstawiç wynikajàce z tej analizy wnioski
dla teraêniejszoÊci i przysz∏oÊci [PP]

oceniç rol´ organizacji pozarzàdowych w systemie
paƒstwa demokratycznego [P]

dokonaç obserwacji dzia∏alnoÊci wybranej organiza-
cji i przedstawiç swoje wnioski [P]

sporzàdziç niektóre dokumenty potrzebne do za∏o-
˝enia stowarzyszenia [P]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

DEMOKRACJA

spo∏eczeƒstwo
obywatelskie, organizacje
pozarzàdowe, NGOS,
stowarzyszenie, trzeci
sektor, homo politicus,
referendum, inicjatywa
ludowa, weto ludowe,
zasady g∏osowania,
wyborczy system kurialny,
proporcjonalny,
wi´kszoÊciowy, mieszany,
wi´kszoÊç wzgl´dna,
bezwzgl´dna, zasada
alternatywnoÊci rzàdów,
obywatelskie
niepos∏uszeƒstwo,

w podr´czniku (lub innym êródle wiedzy), czy nie zosta∏a po-
mini´ta jakaÊ wa˝na informacja.

Wybrani U. odczytujà swoje notatki, inni mogà proponowaç

uzupe∏nienia do nich lub sprostowania.
WZ:

N. prosi U. o refleksj´ nad tym, co by∏o dla nich na dzi-

siejszej lekcji najwa˝niejsze. Jej podstawà mo˝e byç indywidu-
alny namys∏ lub rozmowa w parach. Ochotnicy mogà podzieliç
si´ swoimi wnioskami z ca∏à klasà.

W/WNW:
1. N. zadaje klasie pytania zawarte we wst´pie do rozdzia∏u IV.

(s. 97). Informuje, ˝e g∏ównym celem lekcji b´dzie wyjaÊnie-
nie, w jaki sposób obywatele demokratycznego paƒstwa mo-
gà si´ anga˝owaç w dzia∏alnoÊç publicznà. T∏umaczy poj´cie
spo∏eczeƒstwo obywatelskie.

2. N. w krótkiej rozmowie nauczajàcej omawia istot´ i znacze-

nie spo∏eczeƒstwa obywatelskiego. Mo˝na t´ cz´Êç podsumo-
waç poprzez wspólnà analiz´ tekstu êród∏owego zawartego
w çw. 9, s. 110 (fragment ksià˝ki Alexisa Tocqueville’a

O de-

mokracji w Ameryce).

BC:
1. U. pracujà metodà

grup eksperckich (zosta∏a ona szerzej omó-

wiona w scenariuszu lekcji

Czym jest demokracja?). Ka˝dy

cz∏onek grupy zapoznaje si´ z przydzielonymi mu formami
aktywnoÊci obywatelskiej omawianymi w podr´czniku (mo˝li-
we jest tak˝e wykorzystanie innych materia∏ów), po czym re-
feruje efekty swojej pracy innym U. ze swojej grupy.

2. Ka˝da grupa mo˝e nast´pnie dokonaç oceny wad i zalet ró˝-

nych form zaanga˝owania obywatelskiego i przedstawiç swo-
je wnioski.

3. U. w tych samych grupach tworzà ogólnà wizj´ i projekt statu-

tu dowolnego stowarzyszenia (patrz çw. 8, s. 110). Mogà
w tym celu pomóc sobie wyciàgiem z ustawy o stowarzysze-
niach (1989 r.).

Plakaty z projektami statutów wymyÊlonych przez grupy stowa-

rzyszeƒ sà wywieszane i po kolei prezentowane na forum klasy.
WZ:

U. w parach zastanawiajà si´ nad odpowiedzià na pytanie

2 ze s. 109. Wybrane pary prezentujà publicznie swoje wnioski.
ZD:

Z tematykà lekcji zwiàzane jest d∏ugofalowe zadanie pole-

gajàce na zebraniu, przetworzeniu i zaprezentowaniu informa-
cji o wybranej organizacji pozarzàdowej (stowarzyszenie,
towarzystwo, fundacja) – projekt edukacyjny – opisane w cz´Êci
zawierajàcej scenariusze wybranych zaj´ç (s. 172).

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

DEMOKRACJA

(21)

(22)

(23)

Zakres rozszerzony
Istota systemu
politycznego oraz
instytucje w paƒstwie
demokratycznym

pzr –

Polityka, rozdz. I.

Istota systemu politycznego
oraz instytucje w paƒstwie
demokratycznym

Zakres rozszerzony
Mechanizmy dzia∏ania
paƒstwa demokratycznego

pzr –

Polityka, rozdz. II.

Mechanizmy dzia∏ania
paƒstwa demokratycznego;
VIII. Zagro˝enia
demokracji

Zakres rozszerzony
AktywnoÊç polityczna
obywateli w systemie
demokratycznym

pzp –

Polityka, rozdz. IV.

Formy uczestnictwa
obywateli w ˝yciu
publicznym;

Uczniowie:

znajà znaczenie terminów

system polityczny, system

partyjny [PP]

rozumiejà rol´, jakà w paƒstwie demokratycznym
odgrywajà partie polityczne i grupy interesu [PP]

znajà ró˝ne sposoby wybierania g∏owy paƒstwa i jej
pozycj´ [P]

rozumiejà funkcje spe∏niane przez parlamenty [P]

znajà procedury wy∏aniania rzàdu stosowane w paƒ-
stwach demokratycznych [PP]

Uczniowie:

znajà zasady uwzgl´dniane przy tworzeniu rzàdu
koalicyjnego w paƒstwach demokratycznych [PP]

znajà funkcje opozycji w paƒstwach demokratycz-
nych [PP]

Uczniowie potrafià:

oceniç rol´ opozycji w Polsce po 1989 r. [PP]

przedstawiç i scharakteryzowaç koalicje rzàdowe,
do których dosz∏o w Polsce po 1989 r. [PP]

oceniç czynniki wspó∏czeÊnie zagra˝ajàce demokracji
– w tym polskiej [PP]

Uczniowie:

wiedzà, na czym polega bezpoÊrednie uczestnictwo
obywateli w kierowaniu publicznymi sprawami de-
mokratycznego paƒstwa [PP]

rozumiejà, które prawa i wolnoÊci obywatelskie majà
kluczowe znaczenie dla aktywnoÊci politycznej oby-
wateli [P]

znajà formy aktywnoÊci politycznej obywateli [P]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

DEMOKRACJA

system polityczny,
podsystem:
instytucjonalny,
normatywny,
komunikacyjny,
funkcjonalny, partia
polityczna, system
partyjny, grupy interesu,
wybory bezpoÊrednie,
poÊrednie, organy
przedstawicielskie,
ustawodawstwo
delegowane,

system wyborczy, koalicje,
rzàdy mniejszoÊciowe,
opozycja,

spo∏eczeƒstwo
obywatelskie, zasada
pomocniczoÊci paƒstwa,
wolnoÊci i prawa
obywatelskie, referendum,
inicjatywa obywatelska,
s∏u˝ba publiczna,

W/ WNW:

N. wyjaÊnia poj´cie

system polityczny (podrozdz. I. 1.).

BC:

U. pracujà nad tekstem podr´cznika w dwóch grupach:

jedna zapoznaje si´ z podrozdzia∏em

I. 2. A. Partie polityczne

– druga –

I. 2. C. Organy paƒstwowe. U. czytajà rozdzia∏, potem

robià notatki, by na koƒcu spotkaç si´ w parach – po jednej
osobie z ka˝dej grupy – i przekazujà sobie informacje, uzupe∏-
niajàc notatki.
P:

Dwie pary spotykajà si´ i przedstawiajà oraz porównujà

swoje notatki. Wybrani U. odczytujà notatki na forum klasy.
WZ:

Rozmowa w parach: Co przemawia za tym, ˝e obecny pol-

ski system polityczny mo˝emy równie˝ zaliczyç do grupy demo-
kratycznych?
ZD:

Zadanie przygotowawcze do nast´pnej lekcji – çw. 3,

s. 48 (ochotnicy).

N. wyjaÊnia, ˝e zaj´cia b´dà rozszerza∏y wiedz´ U. na temat

wyborów, funkcjonowania rzàdów oraz opozycji – podstawo-
wych mechanizmów dzia∏ania paƒstwa demokratycznego.
WNW:

N. omawia poj´cia

wybory, system wyborczy, koalicje par-

tyjne oraz opozycja. W rozmowie nauczajàcej sprawdza rozu-
mienie tych terminów przez U. oraz umiej´tnoÊç ich
odniesienia do konkretnych wydarzeƒ/elementów z ˝ycia poli-
tycznego Polski.
N. omawia zagro˝enia demokracji (rozdz. VIII, s. 107–109).
BC:

U. w trzyosobowych grupach studiujà tekst podr´cznika –

ka˝da osoba inny podrozdzia∏ (II. 1, II. 2; II. 3.). Po zapozna-
niu si´ z tekstem projektujà

map´ umys∏u w zakresie badanego

zagadnienia, nast´pnie tworzà wspólnà map´ ujmujàca ca∏oÊç
zagadnienia.
P:

Wskazane przez N. grupy prezentujà wykonane przez siebie

mapy.
WZ:

Refleksja indywidualna U. – Czy omówione przez N. za-

gro˝enia demokracji dotyczà równie˝ Polski? Które z pozna-
nych demokratycznych mechanizmów sà w przypadku naszego
kraju szczególnie naruszane/niesprawne?

N. nawiàzuje do zaj´ç

Formy uczestnictwa obywateli w ˝yciu

publicznym (patrz wy˝ej). Przywo∏uje poj´cia spo∏eczeƒstwa
obywatelskiego oraz zasad´ pomocniczoÊci paƒstwa.
WNW:

N. omawia wolnoÊci i prawa obywatelskie umo˝liwiajàce

bezpoÊrednie uczestnictwo w kierowaniu sprawami publicznymi
(pzr – podrozdz. III. 1., s. 49–53.). Nawiàzujàc do poprzedniej lek-
cji, w rozmowie z U. charakteryzuje rol´ zgromadzeƒ, referendów,
wyborów oraz aktywnoÊci we wspólnotach lokalnych, koncentrujàc
si´ na tych uj´ciach i treÊciach, które nie by∏y poruszane.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

DEMOKRACJA

(24)

17–18

(25–

)

godz.

pzr –

Polityka, rozdz. III.

AktywnoÊç polityczna
obywateli w systemie
demokratycznym

Zakres rozszerzony
Obywatel a organizacje
pozarzàdowe

pzr –

Polityka, rozdz. III.

AktywnoÊç polityczna
obywateli w systemie
demokratycznym

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja czytelnicza
i medialna

Obywatel a w∏adza
w systemie
demokratycznym,
totalitarnym
i autorytarnym

pzp –

Polityka, rozdz. V.

Obywatel a w∏adza
w systemie
demokratycznym,
totalitarnym i autorytarnym

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja czytelnicza
i medialna

Uczniowie potrafià:

oceniç poziom aktywnoÊci politycznej wspó∏czesnych
Polaków [PP]

Uczniowie potrafià:

korzystaç z ró˝norodnych êróde∏ informacji [P]

porzàdkowaç i wykorzystywaç zdobyte wiadomoÊci [P]

tworzyç w∏asne teksty pisane [PP]

pos∏ugiwaç si´ komputerem [P]

przeprowadziç publicznà prezentacj´ wyników swojej
pracy [PP]

Uczniowie:

znajà cechy paƒstw totalitarnych i autorytarnych [P]

wiedzà, na czym polegajà ró˝nice w organizacji
i funkcjonowaniu paƒstw demokratycznych, autory-
tarnych i totalitarnych [P]

wiedzà, jakà rol´ odgrywajà konstytucje w tych paƒ-
stwach [PP]

rozumiejà, na czym polegajà ró˝nice w sposobie
traktowania praw i wolnoÊci osobistych obywateli
przez paƒstwo demokratyczne, autorytarne i totali-
tarne [P]

Uczniowie potrafià:

charakteryzowaç miejsce w∏adzy w ˝yciu obywatela
w systemach demokratycznym, totalitarnym i autory-
tarnym [P]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

DEMOKRACJA

stowarzyszenie,
organizacje pozarzàdowe,
NGOS,

totalitaryzm,
autorytaryzm,
propaganda,
indoktrynacja, apartheid,
rasizm, system
korporacyjny, dobra
socjalne, koncesjonowana
liberalizacja, pluralizm,
homo sovieticus,

BC/P:
1. U. w parach wykonujà çw. 1 ze s. 56.
2. Nast´pnie organizowana jest dyskusja punktowana wokó∏ py-

tania: Jakie sà przyczyny ma∏ej aktywnoÊci politycznej wspó∏-
czesnych Polaków?

WZ:

Rozmowa w parach: Jaki poziom mojego osobistego

uczestnictwa w sprawach publicznych uwa˝am za najodpowied-
niejszy? Które jego formy b´d´ preferowa∏/a?

Zaj´cia przeznaczone na prezentacj´ projektu edukacyjnego:
Prezentacja wybranej polskiej organizacji pozarzàdowej – instruk-
cja do niego znajduje si´ w cz´Êci Scenariusze wybranych lek-
cji

, s. 172.

W/WNW:

N. prosi U., by przypomnieli, jakie cechy/zasady stojà

u podstaw ustroju demokratycznego.
Nast´pnie przedstawia êród∏o (tekst, fotografi´, fragment ma-
teria∏u filmowego) ilustrujàce jakiÊ aspekt ˝ycia paƒstwa totali-
tarnego (mo˝e to byç materia∏ z V rozdz. podr´cznika –
„Chiƒska polityka kontroli urodzin”, „Pó∏nocna Korea” lub
zdj´cie przedstawiajàce masowe uroczystoÊci w Korei Pó∏noc-
nej, s. 113–114).
Prosi U., by dyskutujàc w parach, spróbowali okreÊliç, czy do-
strzegajà ró˝nice pomi´dzy przedstawionym stanem rzeczy
a odpowiednim aspektem ˝ycia w paƒstwie demokratycznym
(Czy taka sytuacja by∏aby mo˝liwa np. w Polsce?), na czym one
polegajà i z czego mogà wynikaç.
Nast´pnie U. relacjonujà efekty swoich rozwa˝aƒ. N. uzupe∏-
nia ich wypowiedzi i wyjaÊnia krótko ró˝nice pomi´dzy totali-
taryzmem a autorytaryzmem, pos∏ugujàc si´ konkretnymi
przyk∏adami.
BC:
1. N. poleca, by U. w parach podj´li prac´ nad tekstem pod-

r´cznika. Jedna osoba zapoznaje si´ z podrozdzia∏em

2. Sys-

tem totalitarny (s. 112–114), druga – 3. System autorytarny
(s. 115–117).

2. Po zakoƒczeniu pracy indywidualnej partnerzy wymieniajà

si´ informacjami.

3. N. wybiera U. do przedstawienia wyników pracy na forum klasy.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

DEMOKRACJA

19–20

(27–

)

godz.

WolnoÊci, prawa
i obowiàzki cz∏owieka
i obywatela

pzp. –

Polityka, rozdz. VI.

WolnoÊci, prawa
i obowiàzki cz∏owieka
i obywatela;
Teksty:
Powszechnej Deklaracji
Praw Cz∏owieka;
Mi´dzynarodowego Paktu
Praw Obywatelskich
i Politycznych;
Mi´dzynarodowego Paktu
Praw Gospodarczych,
Spo∏ecznych
i Kulturalnych;
Konwencji o Ochronie
Praw Cz∏owieka
i Podstawowych WolnoÊci;
Konstytucji RP z 1997 r.

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja czytelnicza
i medialna

Uczniowie:

rozumiejà poj´cia:

powszechnoÊç, przyrodzonoÊç, nie-

naruszalnoÊç i niezbywalnoÊç praw cz∏owieka [P]

znajà przyk∏ady praw zaliczanych do ka˝dej z „gene-
racji praw cz∏owieka” [P]

rozumiejà ró˝nic´ pomi´dzy „prawem” a „wolno-
Êcià” jednostki [P]

wiedzà, w jaki sposób i dlaczego prawa cz∏owieka sà
∏amane, potrafià zilustrowaç swojà wiedz´, odwo∏u-
jàc si´ do znanych sobie przyk∏adów [P]

znajà podstawowe procedury mi´dzynarodowe
ochrony praw cz∏owieka [PP]

znajà podstawowe dokumenty, w których zosta∏y
skodyfikowane prawa cz∏owieka w Europie
i na Êwiecie (w szczególnoÊci Powszechnà Deklaracj´
Praw Cz∏owieka, Mi´dzynarodowy Pakt Praw Oby-
watelskich i Politycznych, Mi´dzynarodowy Pakt
Praw Gospodarczych, Spo∏ecznych i Kulturalnych)
[PP]

znajà europejskie systemy ochrony praw cz∏owieka
na podstawie Konwencji o Ochronie Praw Cz∏owie-
ka i Podstawowych WolnoÊci [PP]

rozumiejà czynniki ograniczajàce stosowanie praw
cz∏owieka [P]

rozumiejà relacj´ zachodzàcà pomi´dzy prawami
a obowiàzkami obywatelskimi [P]

znajà katalog praw cz∏owieka i obowiàzków obywa-
telskich zawarty w Konstytucji RP [PP]

wiedzà, w jaki sposób nabywa si´ obywatelstwo pol-
skie i znajà procedur´ rezygnacji z niego [P]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

DEMOKRACJA

prawa cz∏owieka,
wolnoÊci obywatelskie,
polityczne, godnoÊç
jednostki, prawa
naturalne, podstawowe,
umowa spo∏eczna,
generacje praw cz∏owieka,
derogacja praw,

4. U. podzieleni na trzy grupy przygotowujà krótkie scenki

ilustrujàce wybrany aspekt ˝ycia w paƒstwie

totalitarnym,

autorytarnym,

demokratycznym.

Tematem scenek powinny byç charakterystyczne sytuacje z ˝y-
cia publicznego, np. wybory, zak∏adanie organizacji spo∏ecznej,
sk∏adanie skargi czy za˝alenia w urz´dzie itp.
P:

Prezentacja i omówienie scenek

WZ:

Dyskusja podsumowujàca: Na czym polegajà zasadnicze

ró˝nice w traktowaniu praw, wolnoÊci i obowiàzków przez paƒ-
stwa demokratyczne, autorytarne i totalitarne?
ZD:

Do wyboru çw. 6, 9, 10, s. 118.

W/WNW:

Lekcj´ rozpoczyna zapoznanie si´ z fragmentami de-

klaracji zamieszczonymi w cz´Êci tytu∏owej rozdzia∏u VI (s. 119)
i krótka dyskusja wokó∏ zagadnienia godnoÊci cz∏owieka –
Czym jest? Jakie jest jej êród∏o?
N. zapoznaje U. z podstawowymi dokumentami dotyczàcymi
praw cz∏owieka i instytucji chroniàcych je (pzp., s. 122).
Omawia krótko histori´ praw cz∏owieka (podrozdz. VI. 1. , s.
120–121), wyjaÊnia poj´cia

powszechnoÊç, przyrodzonoÊç, niena-

ruszalnoÊç, niezbywalnoÊç praw cz∏owieka.
JeÊli U. wykonali przed zaj´ciami çw. 2, s. 129 (przeprowadzili
w klasie lub szkole ankiet´ na temat hierarchii wa˝noÊci prawa
cz∏owieka), teraz prezentujà wnioski.
BC:

U. pracujà w parach, czytajà test podr´cznika (podrozdz.

VI. 2. i 3., s. 121–125) i poszukujà odpowiedzi na pytania:
– Na czym polegajà ró˝nice pomi´dzy prawami cz∏owieka, pra-

wami obywatela, prawami a wolnoÊciami?

– Co to sà generacje praw cz∏owieka i jakie prawa wchodzà

w sk∏ad poszczególnych generacji?

U. w tych samych parach szukajà praw i obowiàzków zawartych
w konstytucji RP, tworzà wspólnie notatk´, zastanawiajà si´
nad przynale˝noÊcià poszczególnych praw do generacji.
P:

Wybrani U. prezentujà efekty swojej pracy.

WZ:

N. rozdaje wszystkim przygotowane egzemplarze dzienni-

ków i czasopism (nie muszà byç aktualne, taki zbiór dobrze jest
mieç w klasie) i prosi, by, pracujàc w parach, znaleêli przyk∏ady
naruszania praw cz∏owieka we wspó∏czesnym Êwiecie oraz
postarali si´ okreÊliç:
– Jakie prawo zosta∏o w danym przypadku naruszone?
– Przez kogo?
Wybrani U. prezentujà wyniki pracy.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

DEMOKRACJA

(29)

21–22

(30–

)

godz.

Zakres rozszerzony
Mechanizmy ochrony
praw cz∏owieka

pzr –

Polityka, rozdz. IV.

Mechanizmy ochrony praw
cz∏owieka

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja czytelnicza
i medialna

Wspó∏czesne doktryny
polityczne

pzp –

Polityka, rozdz. VII.

Wspó∏czesne doktryny
polityczne

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja filozoficzna

znajà organizacje pozarzàdowe dzia∏ajàce na rzecz
ochrony praw cz∏owieka i umiejà scharakteryzowaç
sposoby ich dzia∏ania [PP]

Uczniowie potrafià:

zaplanowaç w∏asne dzia∏ania majàce na celu popula-
ryzacj´ idei praw cz∏owieka oraz ich ochrony w szko-
le i w innych znanych im sytuacjach spo∏ecznych [PP]

oceniç znaczenie idei praw cz∏owieka [PP]

Uczniowie:

znajà procedur´ wnoszenia wniosków do Europej-
skiego Trybuna∏u Praw Cz∏owieka [PP]

znajà przyczyny naruszeƒ praw i wolnoÊci cz∏owieka,
pos∏ugujàc si´ przyk∏adami [PP]

znajà mechanizmy ochrony praw cz∏owieka oraz
instytucje zajmujàce si´ dzia∏alnoÊcià w tym
zakresie [PP]

Uczniowie potrafià:

oceniç skutecznoÊç mechanizmów ochrony praw
cz∏owieka [PP]

oceniç stan przestrzegania praw cz∏owieka we wspó∏-
czesnym Êwiecie [PP]

Uczniowie:

rozumiejà relacje zachodzàce pomi´dzy ideologià,
doktrynà a programem politycznym [P]

wiedzà, na czym polegajà funkcje doktryn politycz-
nych [P]

Uczniowie potrafià:

scharakteryzowaç wizj´ jednostki, ∏adu spo∏ecznego,
ustroju politycznego i gospodarczego zwiàzanà z:
– konserwatyzmem
– liberalizmem
– socjalizmem
– chrzeÊcijaƒskà demokracjà [P]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

DEMOKRACJA

prawa cz∏owieka, prawo
humanitarne,
implementacja,
organizacje pozarzàdowe,

doktryna polityczna,
ideologia,
program polityczny,
funkcje doktryn:
uprawomocniajàca,
programowo-polityczna,
poznawcza, integrujàca,
konserwatyzm, liberalizm,
„niewidzialna r´ka
rynku”, myÊl
chrzeÊcijaƒsko-
-demokratyczna,
solidaryzm,
zasada pomocniczoÊci
(subsydiaryzmu),
sprawiedliwoÊci
spo∏ecznej, myÊl
socjaldemokratyczna,
nacjonalizm, populizm,
ekologizm, feminizm,
antyglobalizm,

Na koniec N. proponuje refleksj´: Czy wspó∏czeÊnie prawa
cz∏owieka sà w Polsce dobrze chronione? Które tak, które nie?
ZD:

U. zbierajà informacje o pozarzàdowych organizacjach

zajmujàcych si´ ochronà praw cz∏owieka (np. Amnesty In-
ternational).
Mo˝liwy jest tak˝e klasowy projekt popularyzujàcy ide´ praw
cz∏owieka w szkole i/lub przybli˝ajàcy postacie wybitnych
obroƒców praw cz∏owieka.

Scenariusz zosta∏ opisany szczegó∏owo w cz´Êci Scenariusze
wybranych lekcji

– lekcja 0(29), s. 157.

Scenariusz zosta∏ opisany szczegó∏owo w cz´Êci Scenariusze
wybranych lekcji

– lekcja 21–22(30–31), s. 161.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

100

DEMOKRACJA

(32–

)

godz.

(34–

)

godz.

Zakres rozszerzony
Typologia, etapy rozwoju
i ewolucja doktryn
politycznych

pzr –

Polityka, rozdz. V.

Typologia, etapy rozwoju
i ewolucja doktryn
politycznych

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja filozoficzna

Zakres rozszerzony
Wspó∏czesne doktryny
i partie polityczne

pzr –

Polityka, rozdz. VI.

Wspó∏czesne doktryny
i partie polityczne

Uczniowie:

znajà wizje jednostki, ∏adu spo∏ecznego, ustroju poli-
tycznego i gospodarczego zwiàzane z ideologià rady-
kalnej prawicy, libertarianizmem, maoizmem,
stalinizmem, reformizmem, posoborowym progra-
mem politycznym KoÊcio∏a katolickiego [PP]

znajà kryteria stosowane do klasyfikowania doktryn
politycznych [P]

Uczniowie potrafià:

dokonaç analizy i oceny wybranej doktryny z punktu
widzenia w∏asnego systemu wartoÊci [PP]

wyjaÊniç poj´cia

lewica i prawica oraz oceniç ich

przydatnoÊç do klasyfikowania aktualnych ruchów
i doktryn politycznych [PP]

wyjaÊniç relacje zachodzàce pomi´dzy fundamentali-
zmem islamskim a islamem jako religià [P]

Uczniowie:

znajà czynniki decydujàce o dokonujàcych si´ aktu-
alnie w Polsce podzia∏ach politycznych [PP]

Uczniowie potrafià:

okreÊliç, w wyniku przeprowadzonej analizy, korze-
nie ideologiczne wybranych ugrupowaƒ z polskiej
sceny politycznej [PP]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

101

DEMOKRACJA

doktryna polityczna,
ideologie prawicowe,
lewicowe,
reakcjonistyczne,
zachowawcze,
rewolucyjne,
nacjonalistyczne,
internacjonalistyczne,
realistyczne, utopijne,
liberalizm, konserwatyzm,
socjalizm,
socjaldemokracja,
nacjonalizm,
chrzeÊcijaƒska
demokracja, komunizm,
faszyzm, neotrockizm,
neoanarchizm, maoizm,
ekologizm, feminizm, plan
Balcerowicza, spo∏eczne
nauczanie KoÊcio∏a,
paƒstwo opiekuƒcze,
paƒstwo dobrobytu
(welfare state), „trzecia
droga”,

partia polityczna,
doktryna polityczna,
ideologia, system partyjny,
lewica, centrum, prawica,

N. nawiàzuje do zaj´ç o wspó∏czesnych doktrynach politycz-

nych (pzp, podrozdz. VII. 5., s. 137–148). Omawia g∏ówny cel
lekcji: scharakteryzowanie tendencji zachodzàcych wspó∏cze-
Ênie w obr´bie tradycyjnych nurtów ideologicznych oraz zapre-
zentowanie nowych ruchów spo∏ecznych.
WNW/BC:

N. omawia przyst´pnie problematyk´ klasyfikacji

doktryn politycznych (pzr – podrozdz. V. 1., s. 70–72).
U. pracujà podzieleni na grupy – ka˝da opracowuje na podsta-
wie odpowiedniego fragmentu rozdzia∏u V (mo˝na m∏odzie˝y
dostarczyç równie˝ dodatkowe materia∏y êród∏owe) innà
wspó∏czesnà doktryn´ politycznà, przygotowujàc si´ do wystà-
pienia na

konferencji prasowej.

Wybrani U. z ka˝dej grupy wcielajà si´ w przedstawicieli

ró˝nych nurtów doktrynalnych, pozostali wyst´pujà w roli
dziennikarzy zadajàcych pytania na konferencji prasowej (oce-
niania jest aktywnoÊç i przygotowanie jednych i drugich). Od-
powiedzi muszà nawiàzywaç do wiadomoÊci zaczerpni´tych ze
êróde∏, „graç” mo˝na tylko emocjami, mo˝na te˝ nie ujawniaç
od razu wszystkich faktów, jeÊli dziennikarz o nie dopyta,
na pytania wykraczajàce poza êród∏a mo˝na odpowiadaç „nie
wiem”. Mo˝na tak˝e zaaran˝owaç krótkà dyskusj´ pomi´dzy
samymi przedstawicielami ró˝nych doktryn i ruchów na wybra-
ny temat (np. ich stosunek do gospodarki czy roli paƒstwa).
WZ:

Wykonanie w parach do wyboru çw. 2 ze s. 86 lub 10

ze s. 87.
ZD:
1. Na nast´pne zaj´cia U. przygotowujà informacje o partiach

politycznych, których przedstawiciele wchodzà obecnie
w sk∏ad polskiego parlamentu (çw. 4 ze s. 95).

2. Mo˝na poprosiç U. o za∏o˝enie teczek, w których w d∏u˝-

szym czasie (np. 2 miesiàce) b´dà zbierali i porzàdkowali
materia∏y dotyczàce partii i ruchów nale˝àcych do ró˝nych
nurtów ideologicznych (polskich lub europejskich),
a w okreÊlonym czasie dokonajà prezentacji swoich zbiorów.

Celem lekcji jest okreÊlenie zwiàzków zachodzàcych pomi´-

dzy ideologiami politycznymi a programami partii politycz-
nych. N. wyjaÊnia, i˝ w trakcie zaj´ç U. uzyskajà informacje
na temat polskiej sceny politycznej, które pozwolà im lepiej
zrozumieç istot´ sporów politycznych i podzia∏ów.
WNW/ BC/ P:

N. omawia zagadnienie relacji pomi´dzy progra-

mem partii a ideologiami (podrozdz. VI. 1. , s. 88). U. prezen-
tujà przygotowane w domu informacje dotyczàce partii
politycznych dzia∏ajàcych na obecnej scenie politycznej:

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

102

DEMOKRACJA

(36–

37)

godz.

Zakres rozszerzony
Modele ustrojowe paƒstw
demokratycznych

pzr –

Polityka, rozdz. VII.

Modele ustrojowe paƒstw
demokratycznych;
Schematy i opisy
systemów politycznych
wybranych paƒstw
demokratycznych

Uczniowie potrafià:

scharakteryzowaç model systemu:
– prezydenckiego i parlamentarnego,
– unitarnego i federacyjnego,

pos∏ugujàc si´ wybranym przyk∏adem [PP]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

103

DEMOKRACJA

monarchia, republika,
system prezydialny,
parlamentarny,
parlamentarno-
-gabinetowy, gabinetowo-
-parlamentarny,
prezydencki, mieszany,
parlamentarno-
-komitetowy, podwójna
egzekutywa, paƒstwo
z∏o˝one, unitarne,
scentralizowane,
zdecentralizowane,
autonomia, junta
wojskowa,

– Jakie sà ich g∏ówne has∏a programowe?
– Do której rodziny partii moglibyÊmy je zaliczyç (tabela na s. 92,
tekst podrozdz. VI. 3., 91–94).
Na zakoƒczenie N. wyjaÊnia sytuacj´ w polskim uk∏adzie par-
tyjnym (podrozdz. VI. 2., s. 88–90).
WZ:

U. wykonujà indywidualnie çw. 1 ze s. 94, po czym weryfi-

kujà odpowiedzi w trakcie krótkiej rozmowy w parach.

W/ WNW:

N. przedstawia typologi´ demokratycznych syste-

mów politycznych oraz stosowane do jej dokonywania kryteria
(podrozdz. VII. 1. , s. 96–101), wyjaÊnia, pos∏ugujàc si´ przy-
k∏adami, poszczególne poj´cia zwiàzane z zagadnieniem.
BC:

Informacje z tej oraz poprzedniej lekcji U. wykorzystujà

do analizy systemów politycznych konkretnych paƒstw demo-
kratycznych (np. W∏och, USA, Wlk. Brytanii, Francji). Opisy sà
zaczerpni´te z podr´cznika, materia∏y dodatkowe dostarcza N.
albo przygotowujà je U.-ochotnicy, którzy zg∏osili si´ na po-
przedniej lekcji (mogà to byç równie˝ schematy).
Analizy dokonujà czteroosobowe grupy (ka˝da inny przyk∏ad).
P:

Wybrane osoby z ka˝dej grupy prezentujà efekty analizy.

WZ:

U. Zapoznajà si´ w parach z tabelà na s. 104, sprawdzajà

zrozumienie zawartych tam informacji, wyjaÊniajà wàtpliwoÊci.
Pytania, na które nie znajdujà odpowiedzi, mogà postawiç
na forum klasy.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

104

USTRÓJ POLITYCZNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

(38)

(39)

Konstytucje w Polsce
pzp –

Polityka, rozdz. VIII.

Konstytucje w Polsce;
Teksty polskich konstytucji,
w szczególnoÊci:
Konstytucji 3 maja,
marcowej, kwietniowej,
PRL z 1952 r., RP z 1997 r.

Konstytucyjne zasady
ustroju paƒstwowego RP

pzp –

Polityka, rozdz. IX.

Konstytucyjne zasady
ustroju paƒstwowego RP;
Tekst Konstytucji RP
z 1997 r.

Uczniowie:

znajà polskie konstytucje [P]

rozumiejà okolicznoÊci historyczne, w których dosz∏o
do uchwalenia poszczególnych polskich konstytucji
[PP]

rozumiejà historyczne okolicznoÊci uchwalenia Kon-
stytucji RP z 1997 r. i umiejà okreÊliç ich wp∏yw
na zawarty w niej model ustrojowy paƒstwa [P]

Uczniowie potrafià:

porównaç wizje paƒstwa zawarte w konstytucjach
II Rzeczypospolitej jako przyk∏ady systemów parla-
mentarnego i prezydenckiego [P]

Uczniowie:

wiedzà, jak nale˝y rozumieç poj´cie

Narodu, przywo-

∏ane w Konstytucji [P]

Uczniowie potrafià:

scharakteryzowaç, pos∏ugujàc si´ tekstem Konstytu-
cji, podstawowe zasady prawne i ustrojowe RP [P]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

105

USTRÓJ POLITYCZNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

konstytucja,
Konstytucja 3 maja,
konstytucja marcowa,
nowela sierpniowa,
konstytucja kwietniowa,
konstytucja PRL,
ma∏a konstytucja,
Konstytucja RP z 1997 r.,

konstytucja, Naród,
paƒstwo prawa, zasady:
prymatu i bezpoÊredniego
stosowania konstytucji,
legalizmu,
zwierzchnictwa narodu,
przedstawicielstwa,
podzia∏u w∏adzy,
pluralizmu politycznego,
samorzàdnoÊci,

W/WNW:

N. wyjaÊnia g∏ówny cel cyklu lekcji: poznanie pod-

staw ustroju politycznego Polski. N. pyta U., gdzie zwarte sà
kluczowe informacje dotyczàce fundamentów ustrojowych. Wy-
jaÊnia znaczenie s∏owa

konstytucja, krótko omawia elementy,

z jakich konstytucje sà zazwyczaj z∏o˝one. U. przedstawiajà
okolicznoÊci uchwalenia wybranych polskich konstytucji (praca
domowa dla ochotników – patrz scenariusz lekcji

Wspó∏czesne

doktryny polityczne, zamieszczony w cz´Êci Scenariusze wybra-
nych lekcji

, s. 161).

BC:

Praca w pi´ciu grupach z tekstem podr´cznika (wskazane

sà równie˝ dodatkowe materia∏y, charakteryzujàce badane
konstytucje). Grupy analizujà informacje o:
1. Konstytucji 3 maja,
2. Konstytucji marcowej,
3. Konstytucji kwietniowej,
4. Konstytucji PRL,
5. Konstytucji RP z 1997 r.,
poszukujàc odpowiedzi na pyt. 1, s. 156.
(Mo˝liwe jest tak˝e oparcie lekcji na çw. 2, s. 156 – nale˝a∏oby
jednak przeznaczyç na nià 2 godziny lekcyjne oraz dostarczyç
U. materia∏y êród∏owe i opracowania poszerzajàce wiedz´
o konstytucjach).
P:

Wyniki pracy grupowej przedstawiajà wybrani U. Pozostali

tworzà notatki na podstawie ich relacji, ewentualnie uzupe∏nio-
ne/sprostowane przez N.
WZ:

Dyskusja nad listà polskich konstytucji ze s. 154 na pod-

stawie zamieszczonego pod nià pytania.

W/ WNW:

N. prosi U., by w trakcie krótkiej

burzy mózgów w pa-

rach spróbowali okreÊliç, w jaki sposób konstytucja obowiàzujàca
w Polsce mo˝e wp∏ywaç na ich osobiste ˝ycie. Efekty burzy
mózgów stajà si´ podstawà do krótkiej dyskusji, po której N.
nawiàzuje do zaj´ç poprzednich, przypominajàc okolicznoÊci,
w jakich dosz∏o do uchwalenia Konstytucji RP z 1997 r. Informuje
o celu g∏ównym lekcji – jest nim zapoznanie si´ z zasadami praw-
no-ustrojowymi, na których oparta jest ta uchwa∏a zasadnicza.
U. zapoznajà si´ z tekstem preambu∏ do Konstytucji 3 maja
(zamieszczonym w cz´Êci tytu∏owej rozdz. VIII, s. 150) oraz
Konstytucji RP z 1997 r. (zamieszczonym w cz´Êci tytu∏owej
do rozdz. IX, s. 157). W wyniku analizy okreÊlajà cele i warto-
Êci zawarte w obu êród∏ach, porównujà je ze sobà, dyskutujà
nad ich aktualnoÊcià, oceniajà ich wa˝noÊç – z osobistego
punktu widzenia.
N. podejmuje z klasà krótkà dyskusj´, w celu wyjaÊnienia

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

106

USTRÓJ POLITYCZNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

(40)

Partie polityczne
wspó∏czesnej Polski

pzp –

Polityka, rozdz. X.

Partie polityczne
wspó∏czesnej Polski;
Tekst Konstytucji RP
z 1997 r.

Uczniowie:

wiedzà, jak zdefiniowaç

parti´ politycznà [P]

znajà procedur´ zak∏adania partii obowiàzujàcà
w Polsce [P]

Uczniowie potrafià:

scharakteryzowaç aktualnà polskà scen´ politycznà
[PP]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

107

USTRÓJ POLITYCZNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

partia polityczna,
system partyjny,
system dwublokowy,
partie postpeerelowskie,
partie
postsolidarnoÊciowe,

znaczenia terminu

Naród Polski, zawartego w preambule

do aktualnie obowiàzujàcej Konstytucji.
BC:

U. pracujà indywidualnie, zapoznajà si´ z tekstem rozdzia-

∏u, wykonujàc zadanie 1 i 5 ze s. 161. Nast´pnie w parach wery-
fikujà swoje odpowiedzi.
P:

Wybrani U. przedstawiajà efekty swojej pracy.

WZ:

U., pracujàc w parach, wypisujà z pami´ci naprzemiennie

zasady poznane na lekcji – w ca∏kowitej ciszy i ÊciÊle okreÊlo-
nym czasie: pierwszy U. zaczyna od napisania zasady, drugi do-
pisuje nast´pnà i tak dalej a˝ do chwili, kiedy procedura
zostanie przez jednego z nich przerwana.
ZD:

W ramach przygotowania do nast´pnych zaj´ç, poÊwi´co-

nych partiom politycznym, mo˝na zadaç çw. 4, s. 166 (do wyko-
nania indywidualnie lub grupowo).

W/WNW:

N. poleca, by U. w parach wypisali wszystkie pomys∏y

na funkcje, jakie partie polityczne spe∏niajà wspó∏czeÊnie
w Polsce (i w innych paƒstwach demokratycznych). Odpowie-
dzi zostajà skomentowane, przedyskutowane i/lub porównane
ze schematem na s. 163.
N. w krótkim wprowadzeniu przedstawia definicj´

partii poli-

tycznej oraz rozstrzygni´cia prawne, dotyczàce sposobu zak∏ada-
nia partii politycznych w Polsce (podrozdz. X. 1., s. 162–163).
Informuje, ˝e g∏ównym celem dzisiejszej lekcji b´dzie udzielenie
odpowiedzi na pytanie: Z jakich powodów partie polityczne od-
grywajà kluczowà rol´ w politycznym systemie naszego kraju?
BC:

U., pracujàc w parach, zapoznajà si´ z podrozdz. X. 2. i 3. ze

s. 164–165 – ka˝dy z innym fragmentem tekstu, po czym wymie-
niajà si´ informacjami, odpowiadajàc na pytania 2 i 3 na s. 166.
(JeÊli N. zdecydowa∏ si´ na ZD proponowane w poprzednim sce-
nariuszu, mo˝e równie˝ przeprowadziç dyskusj´ na podstawie in-
strukcji 4 ze s. 166, ale b´dzie to wymaga∏o dodatkowego czasu).
U. spotykajà si´ w cztero-, pi´cioosobowych grupach i szukajà
odpowiedzi na pytanie postawione na poczàtku lekcji (Z jakich
powodów partie polityczne odgrywajà kluczowà rol´ w poli-
tycznym systemie naszego kraju?) przy zachowaniu nast´pujàce-
go warunku: ka˝dy cz∏onek grupy musi wnieÊç swój indywidualny
wk∏ad w prac´, a wszyscy w grupie powinni umieç wyjaÊniç,
na czym konkretnie ów wk∏ad polega∏.
(Grupa mo˝e te˝ pracowaç jako ca∏oÊç, ale wówczas ka˝dy U.
powinien umieç wyjaÊniç, jak przebiega∏ proces rozwiàzywania
problemu).
P:

Grupy prezentujà efekty swojej pracy.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

108

USTRÓJ POLITYCZNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

(41)

(42)

W∏adza ustawodawcza
pzp –

Polityka, rozdz. XI.

System organów
paƒstwowych, 1. W∏adza
ustawodawcza – Sejm,
Senat, Zgromadzenie
Narodowe;
Tekst Konstytucji RP
z 1997 r.

W∏adza wykonawcza –
Prezydent RP, Rada
Ministrów

pzp –

Polityka, rozdz. XI.

System organów
paƒstwowych,

Uczniowie:

znajà tryb i zasady wy∏aniania Sejmu i Senatu [P]

wiedzà, jak przebiega proces ustawodawczy w RP [P]

znajà sposób uchwalania ustawy bud˝etowej [PP]

rozumiejà, na czym polegajà funkcje ustrojodawcze,
ustawodawcze i kreacyjno-kontrolne Sejmu [P]

rozumiejà rol´ koalicji parlamentarnej i opozycji
w polskim parlamencie [PP]

Uczniowie potrafià:

podaç przyk∏ady wp∏ywu decyzji parlamentu na ˝ycie
obywateli [PP]

oceniç z punktu widzenia w∏asnego systemu wartoÊci
zasadnoÊç istnienia immunitetu poselskiego i sena-
torskiego [P]

porównaç uprawnienia Sejmu i Senatu RP [P]

Uczniowie:

znajà zasady wybierania Prezydenta RP [P]

znajà kompetencje Prezydenta RP [P]

znajà polskich prezydentów XX i XXI w. [P]

znajà tryb powo∏ywania i odwo∏ywania Rady Mini-
strów [PP]

znajà kompetencje Rady Ministrów [P]

rozumiejà, jakà rol´ odgrywa administracja publiczna

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

109

USTRÓJ POLITYCZNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

w∏adza ustawodawcza,
Naród, parlament,
izba polityczna,
Sejm, Senat,
Zgromadzenie Narodowe,
czynne i bierne prawo
wyborcze, zasada
wi´kszoÊci wzgl´dnej,
immunitet poselski,
komisje sejmowe,
permanencja,
weto ustawodawcze,
ratyfikacja umowy,
interpelacja,

w∏adza wykonawcza,
kontrasygnata,
Rada Gabinetowa,
uprawnienia
nominacyjne,
uprawnienia normatywne,
odpowiedzialnoÊç
polityczna,

WZ:
1. N. prosi U., aby, stosujàc odpowiednià argumentacj´, w pa-

rach powiedzieli sobie nawzajem, jakie trzy zagadnienia spo-
Êród omawianych podczas lekcji uznaliby za najwa˝niejsze.

2. Wybiera losowo U., którzy prezentujà wyniki dyskusji, uza-

sadniajàc dokonane wybory.

Rozpoczynajàc lekcj´, N. prosi o udzielenie odpowiedzi na py-

tania 1 i 2 zamieszczone w cz´Êci tytu∏owej rozdzia∏u (s. 167).
Odpowiedzi U. mogà przemyÊleç indywidualnie lub przedyskuto-
waç w parach.
Prosi o przypomnienie, na czym polegajà zasady podzia∏u
i równowagi w∏adz. Prosi o wyjaÊnienie, czym zajmuje si´ w∏a-
dza ustawodawcza na podstawie konkretnych przyk∏adów.
WNW:

N. w krótkim wyk∏adzie przedstawia tradycje parlamen-

taryzmu polskiego oraz podstawowe informacje o jego wspó∏-
czesnym kszta∏cie i roli (to drugie zagadnienie omawia np.
na podstawie poczàtkowej cz´Êci podrozdz. XI. 1., s. 167).
BC:

U. pracujà w podziale na czteroosobowe zespo∏y metodà

grup eksperckich:
1) sposób wybierania parlamentu,
2) status, kadencja i sposób organizowania pracy pos∏ów

i senatorów,

3) tryb ustawodawczy,
4) pozosta∏e funkcje sejmu i senatu.
Po wykonaniu pracy grupowej wspólnie szukajà odpowiedzi
na pyt. 1 ze s. 178.
P:

Wybrani przedstawiciele grup udzielajà odpowiedzi na fo-

rum klasy, pozostali uzupe∏niajà je.
WZ:

W trakcie krótkiej rozmowy w parach U. okreÊlajà, w jaki

sposób decyzje podejmowane przez parlament mogà wp∏ywaç
na ˝ycie ka˝dego obywatela. Najbardziej interesujàce pomys∏y
zaczerpni´te z rozmów mogà stanowiç podstaw´ krótkiej dys-
kusji koƒczàcej zaj´cia.
ZD:

Do wyboru çw. 2, 5–9 ze s. 178.

Scenariusz zosta∏ opisany szczegó∏owo w cz´Êci Scenariusze
wybranych lekcji

– lekcja 27(42), s. 166.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

110

USTRÓJ POLITYCZNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

(43)

(44)

2. W∏adza wykonawcza –
Prezydent RP,
Rada Ministrów;
Tekst Konstytucji RP
z 1997 r.

W∏adza sàdownicza.
Organy ochrony prawnej
i kontroli

pzp –

Polityka, rozdz. XI.

System organów
paƒstwowych, 3. W∏adza
sàdownicza. Organy
ochrony prawnej i kontroli;
Tekst Konstytucji RP
z 1997 r.

W∏adze terenowe. Podzia∏
terytorialny kraju

pzp –

Polityka, rozdz. XI.

System organów
paƒstwowych, 4. W∏adze
terenowe. Podzia∏
terytorialny kraju;
Tekst Konstytucji RP
z 1997 r.

w Polsce oraz jakimi zasadami powinni si´ kierowaç
urz´dnicy [P]

znajà organy i kompetencje administracji rzàdowej
[PP]

Uczniowie potrafià:

porównaç prezydencki i parlamentarny model spra-
wowania w∏adzy [PP]

Uczniowie:

rozumiejà rol´ Sàdu Najwy˝szego [P]

znajà organizacj´ wymiaru sprawiedliwoÊci w Polsce
[PP]

wiedzà, na czym polegajà i jakà rol´ pe∏nià zasady:
niezawis∏oÊci s´dziowskiej, instancyjnoÊci, kolegial-
noÊci oraz jawnoÊci [P]

rozumiejà rol´ Trybuna∏u Konstytucyjnego, Trybuna-
∏u Stanu, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika
Praw Dziecka, NIK, KRRiT [P]

wiedzà, na czym polega rola sàdów administracyj-
nych [PP]

Uczniowie:

wiedzà, na czym polega zasada pomocniczoÊci paƒ-
stwa [P]

znajà sposób powo∏ywania samorzàdu terytorialne-
go [P]

znajà kompetencje i zadania w∏adz samorzàdu gmin-
nego, powiatowego i wojewódzkiego [PP]

rozumiejà relacje rzàd–w∏adze samorzàdowe [P]

Uczniowie potrafià:

oceniç mo˝liwoÊci wp∏ywania obywateli na decyzje
podejmowane przez w∏adze samorzàdowe [P]

oceniç, jakie znaczenie ma samorzàdnoÊç w paƒstwie
demokratycznym [P]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

111

USTRÓJ POLITYCZNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

S∏u˝ba Cywilna,
wotum nieufnoÊci,
odpowiedzialnoÊç
konstytucyjna,

w∏adza sàdownicza,
organy orzekajàce,
sàdy powszechne, organy
kolegialne, ∏awnik,
zasada niezawis∏oÊci
s´dziowskiej,
instancyjnoÊci,
prawdy obiektywnej,
kasacja,
dwuinstancyjnoÊç,
organy kontroli
przestrzegania prawa,

samorzàd terytorialny,
zasada pomocniczoÊci,
administracja zespolona
i niezespolona,

N. przywo∏uje ponownie zasad´ podzia∏u w∏adz. Informuje,

˝e celem lekcji jest okreÊlenie funkcji pe∏nionej przez sàdowni-
czà ga∏àê w∏adzy paƒstwowej.
WNW:

N. na podstawie schematów z podr´cznika (s. 190, 194)

omawia w krótkim wyk∏adzie organy ochrony prawnej i kontro-
li, rodzaje sàdów i trybuna∏ów, organy kontroli przestrzegania
prawa, zwi´êle charakteryzujàc ka˝dy z nich (mogà to te˝ robiç
U. ochotnicy przygotowani w ramach pracy domowej do kilku-
minutowych wystàpieƒ).
BC:

U. zapoznajà si´ indywidualnie z opisem zasad wymiaru

sprawiedliwoÊci: niezawis∏oÊci s´dziowskiej, instancyjnoÊci, kole-
gialnoÊci oraz jawnoÊci (s. 191–193.). Po zakoƒczeniu pracy N.
prosi U., aby zwrócili si´ do swego sàsiada w ∏awce i spytali go
o coÊ, co dotyczy badanego zagadnienia, a czego nie rozumiejà.
P:

Wybrani U. relacjonujà wyniki pracy, zwracajàc uwag´ na to,

jakie znaczenie dla zwyk∏ych obywateli ma przestrzeganie zasad
(w miar´ mo˝liwoÊci operujà konkretnymi przyk∏adami).
WZ:

åw. 4, s. 197. Mo˝na je zrealizowaç metodà

pro–kontra,

dzielàc klas´ na dwie cz´Êci.

W/WNW:

N. przypomina, na czym polega zasada pomocniczo-

Êci. PodkreÊla, ˝e jest ona fundamentem podzia∏u zadaƒ po-
mi´dzy samorzàdami ró˝nego szczebla a administracjà
rzàdowà. Podaje jakiÊ przyk∏ad ilustrujàcy t´ zasad´.
Omawia podzia∏ terytorialny kraju, wyjaÊniajàc racje stojàce
za jego trójstopniowoÊcià.
BC:

U. pracujà z tekstem podr´cznika – podrozdz. XI. 4. A., B.

(s. 200–204) – w podziale na czteroosobowe zespo∏y metodà
grup eksperckich poszukujàcych i porzàdkujàcych informacje
dotyczàce sposobu powo∏ywania, organizacji i zadaƒ:
1) administracji rzàdowej w województwie i powiecie,
2) samorzàdu wojewódzkiego,
3) samorzàdu powiatowego,
4) samorzàdu gminnego.
P: W ramach prezentacji wybrani U. mogà podjàç prób´ odpo-
wiedzi na çw. 3, s. 204.
WZ:

W krótkiej rozmowie w parach U. zastanawiajà si´, jak

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

112

USTRÓJ POLITYCZNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

(45)

Zwiàzki zawodowe
i organizacje pracodawców

pzp –

Polityka, rozdz. XII.

Zwiàzki zawodowe
i organizacje pracodawców;
Tekst Konstytucji RP
z 1997 r.

Uczniowie:

znajà funkcje, jakà pe∏nià w demokracji zwiàzki za-
wodowe [P]

znajà najwa˝niejsze organizacje zwiàzkowe w RP [P]

znajà zadania Komisji Trójstronnej do spraw Spo-
∏eczno-Gospodarczych i rozumiejà rol´, jakà ona od-
grywa [PP]

Uczniowie potrafià:

dokonaç analizy uprawnieƒ wybranej organizacji
zwiàzkowej na podstawie dokumentów [PP]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

113

USTRÓJ POLITYCZNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

zwiàzki zawodowe,
federacje, konfederacje
zwiàzków zawodowych,
organizacje pracodawców,
Komisja Trójstronna do
spraw Spo∏eczno-
-Gospodarczych,

wyglàda∏by ich dzieƒ dzisiejszy, gdyby samorzàdy terytorialne
wszystkich szczebli przesta∏y dzia∏aç. N. mo˝e poprosiç wybra-
nych U. o przedstawienie wyników ich refleksji.
ZD:

Wykonanie zadania zwiàzanego z nast´pnà lekcjà, doty-

czàcà zwiàzków zawodowych (instrukcja umieszczona w cz´Êci
tytu∏owej rozdz. XII, s. 205).

N. informuje o g∏ównym celu lekcji, jakim jest zapoznanie

si´ z rolà i funkcjami zwiàzków zawodowych w ˝yciu spo∏ecz-
no-politycznym Polski.
Zbiera informacje z zadaƒ wykonanych w ramach pracy domo-
wej przez U. (Zadanie opisane w cz´Êci tytu∏owej: przejawy
dzia∏alnoÊci zwiàzków zawodowych). Dane pochodzàce od U.
zapisuje w formie schematu/

mapy umys∏u na tablicy, uzupe∏nia

i komentuje.
WNW:

Omawia w krótkim wyk∏adzie treÊç rozdzia∏u.

BC:

U. otrzymujà wyciàg z ustawy z dnia 23 maja 1991 r.

o zwiàzkach zawodowych (w szczególnoÊci rozdz. 1 i 2
w/w ustawy) i na podstawie jego analizy wykonujà çw. 2, s. 207
(praca indywidualna, w parach lub ma∏ych grupach). Wnioski
mogà przyjàç form´

ekspertyzy prawnej, formu∏ujàcej konkluzje,

z odwo∏aniem do konkretnych artyku∏ów ustawy.
P:

U. prezentujà

ekspertyzy/wnioski z analizy.

WZ:

U. odpowiadajà na pytania:

–Z jakich powodów niektórzy pracodawcy prywatni usi∏ujà nie

dopuÊciç do dzia∏ania zwiàzków zawodowych na terenie swo-
ich przedsi´biorstw?

– Czy w dobie du˝ego bezrobocia i trudnoÊci gospodarczych

w Polsce dzia∏alnoÊç zwiàzków zawodowych traci, czy zyskuje
na znaczeniu?

Uwaga:

JeÊli N. dysponuje tekstem publicystycznym dotyczà-

cym zjawiska utrudniania dzia∏alnoÊci zwiàzków zawodowych,
mo˝e go wykorzystaç na wst´pie cz´Êci BC, odczytujàc frag-
menty lub dajàc U. do samodzielnej lektury i analizy.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

114

KULTURA I ETYKA ˚YCIA PUBLICZNEGO

(46)

Polityka i kultura.
Kultura polityczna

pzp –

Spo∏eczeƒstwo,

rozdz.

VI. Polityka jako

zjawisko spo∏eczne,
5. Kultura polityczna

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja filozoficzna

Uczniowie:

znajà podstawowe normy sk∏adajàce si´ na kultur´
politycznà, umiejà dokonaç ich oceny w odniesieniu
do w∏asnego systemu wartoÊci i wartoÊci uniwersal-
nych [PP]

Uczniowie potrafià:

oceniç, w jaki sposób kultura polityczna oraz prakty-
kowanie dobrych obyczajów w ˝yciu publicznym
wp∏ywajà na w∏aÊciwe funkcjonowanie paƒstwa
i spo∏eczeƒstwa obywatelskiego [P]

dokonaç analizy i oceny poziomu kultury politycznej
wspó∏czesnego spo∏eczeƒstwa polskiego [P]

dokonaç analizy i oceny treÊci materia∏ów publicy-
stycznych dotyczàcych omawianej tematyki [PP]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

115

KULTURA I ETYKA ˚YCIA PUBLICZNEGO

kultura,
kultura polityczna,

N. prosi o przypomnienie znaczenia poj´cia

kultura, inicjuje

krótkà dyskusj´ wokó∏ znaczeƒ terminów zwiàzanych z nim, np.
kultura dnia codziennego, kultura s∏owa. Informuje, ˝e celem za-
j´ç b´dzie refleksja nad kulturà politycznà – wyjaÊnienie poj´cia
oraz rozwa˝ania nad poziomem kultury politycznej Polaków.
WNW:

Prezentuje swoje wyjaÊnienie poj´cia, podaje modele

i typy kultury politycznej oraz pokazuje, jakà rol´ odgrywa kul-
tura polityczna w spo∏eczeƒstwie (pzp, s. 72).
BC:

U. w parach wykonujà polecenie, zawarte pod tekstem

Czy wiesz, ˝e…(s. 73) dotyczàcym typów kultur politycznych.
N. inicjuje krótkà dyskusj´.
Praca metodà

kuli Êniegowej nad zestawem po˝àdanych –

z punktu widzenia wysokiej kultury politycznej – cech i zacho-
waƒ uczestników ˝ycia publicznego w Polsce:
a) odpowiedzialnych obywateli,
b) zawodowych polityków.
1 krok: praca poszczególnych U. nad uk∏adaniem list – okreÊl
po pi´ç cech/zachowaƒ, które powinny przejawiaç osoby wcho-
dzàce w sk∏ad grup a) i b).
N., chodzàc po klasie, kontroluje prac´, mo˝e tak˝e sprawdziç
powsta∏e listy po ich ukoƒczeniu.
2 krok: U. dobierajà si´ w pary. Zadaniem ka˝dej z nich jest
wynegocjowanie wspólnej listy na podstawie list stworzonych
uprzednio przez ka˝dego z cz∏onków zespo∏u.
Nale˝y zadbaç o to, by dyskusja mia∏a charakter merytoryczny.
3 krok: U. dobierajà si´ w czwórki. Zadaniem ka˝dej z nich
jest wynegocjowanie wspólnej listy na podstawie list
sporzàdzonych uprzednio przez ka˝dego z cz∏onków zespo∏u.
W liczniejszych klasach mo˝na powtórzyç krok, tworzàc ósemki.
4 krok: Listy zostajà zapisane i zaprezentowane na plenum.
Zainaugurowana w klasie dyskusja powinna doprowadziç
do stworzenia wspólnej klasowej listy.
P:

Prezentacja listy, dyskusja nad nià.

WZ:

Refleksja w parach nad relacjà pomi´dzy cechami/zacho-

waniami znajdujàcymi si´ na opracowanej liÊcia a rzeczywisto-
Êcià. Próba opracowania odpowiedzi na pytanie: Co mo˝emy
zrobiç, by zbli˝yç si´ do po˝àdanego stanu?
ZD:

U. zbierajà informacje na temat debat publicznych toczà-

cych si´ aktualnie (lub w niedalekiej przesz∏oÊci) w naszym
kraju (polecenia 1, 2 w cz´Êci tytu∏owej rozdz.

III. Demokracja

i wolnoÊci. Konflikty wartoÊci w ˝yciu publicznym, s. 94)

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

116

KULTURA I ETYKA ˚YCIA PUBLICZNEGO

(47)

Demokracja i wolnoÊci.
Konflikty wartoÊci w ˝yciu
publicznym

pzp –

Polityka, rozdz. III.

Demokracja i wolnoÊci.
Konflikty wartoÊci w ˝yciu
publicznym

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja filozoficzna

Uczniowie:

wiedzà, jakà rol´ odgrywajà w demokracji debaty pu-
bliczne [P]

rozumiejà mechanizmy powstawania konfliktów war-
toÊci w demokracji [P]

znajà przyk∏ady takich konfliktów [P]

Uczniowie potrafià:

wymieniç sposoby rozwiàzywania konfliktów warto-
Êci w demokracji i oceniç ich przydatnoÊç, pos∏ugu-
jàc si´ przyk∏adami [P]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

117

KULTURA I ETYKA ˚YCIA PUBLICZNEGO

konflikt, wartoÊç, debata
publiczna, aborcja,
eutanazja, eksperymenty
genetyczne,

N. przypomina znaczenie s∏owa

konflikt, odwo∏uje si´

do wiedzy U. na temat konstruktywnych sposobów rozstrzyga-
nia konfliktów (negocjacje, mediacje, arbitra˝).
WNW:

WyjaÊnia, jakie jest miejsce konfliktów w demokratycz-

nym paƒstwie. Omawia rol´, jakà w tej kwestii odgrywajà deba-
ty publiczne, wymienia inne formy demokratycznej wymiany
poglàdów. Przedstawia sfery konfliktów wartoÊci w demokracji
(pzp, s. 95), podajàc przyk∏ady.
BC:

U. spotykajà si´ w cztero-, pi´cioosobowych grupach, rela-

cjonujà sobie efekty wykonanej pracy domowej i próbujà usta-
liç, jakie sprzecznoÊci i w jakiej sferze ujawni∏y si´
w poszczególnych debatach publicznych.
P:

Efekty pracy grupowej sà prezentowane na forum klasy, ko-

mentowane i uzupe∏niane.
WZ:

U. w parach zastanawiajà si´, jak rozstrzygane sà spory

wartoÊci w paƒstwach totalitarnych i autorytarnych, rozwa˝ajà,
jakie to mo˝e mieç konsekwencje dla mieszkajàcych w nich
„zwyk∏ych obywateli”.
Uwaga:

Prawid∏owe przeprowadzenie cz´Êci BC wymaga wyko-

nania przez U. zadania domowego. JeÊli N. nie ma pewnoÊci,
czy mo˝e na to liczyç, powinien przygotowaç materia∏y (publi-
cystyka, podsumowania) dotyczàce toczàcych si´ w Polsce
debat publicznych i rozdaç je grupom do analizy.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

118

PRAWO

(48)

(49)

(50)

Prawo i norma prawna

pzp –

Prawo, rozdz. I. Co

to jest prawo?

Normy w naszym ˝yciu,
sposoby rozumienia
prawa

pzp –

Prawo, rozdz. II.

Potrzeba istnienia norm

Zakres rozszerzony
System prawny RP

pzr –

Prawo, rozdz. I.

System prawny
Rzeczyposplitej Polskiej,
1. Czynniki wp∏ywajàce
na polski system prawny,
2. WartoÊci szczególnie
chronione przez system
prawny RP

Uczniowie:

rozumiejà zwiàzki pomi´dzy normami a wartoÊciami [P]

rozumiejà i potrafià wskazaç na przyk∏adzie ró˝nic´
mi´dzy

prawem a uprawnieniem [P]

rozumiejà i potrafià wyjaÊniç na przyk∏adach zasady
sprawiedliwoÊci prawnej i praworzàdnoÊci [P]

Uczniowie potrafià:

wskazaç przyk∏ady sprawiedliwoÊci w funkcjonowa-
niu paƒstwa, instytucji i grup spo∏ecznych [P]

samodzielnie oceniç ludzkie zachowania w katego-
riach sprawiedliwoÊci [P]

Uczniowie:

znajà ró˝ne rodzaje norm i ich przyk∏ady; rozumiejà
zachodzàce mi´dzy nimi ró˝nice [P]

okreÊlajà, jaki rodzaj norm mo˝e mieç zastosowanie
w odniesieniu do konkretnego zachowania [P]

rozumiejà ró˝nice zachodzàce pomi´dzy ró˝nymi
sposobami rozumienia prawa [P]

Uczniowie potrafià:

uzasadniç i obroniç swoje stanowisko w debacie
publicznej [P]

Uczniowie:

znajà czynniki kszta∏tujàce polski system prawny [P]

wiedzà, na czym polega idea otwartego spo∏eczeƒ-
stwa obywatelskiego i jakie jest jej znaczenie w de-
mokratycznym systemie prawnym [P]

znajà wartoÊci chronione w polskim systemie praw-
nym i rozumiejà ich znaczenie [P]

Uczniowie potrafià:

odnaleêç w aktach prawnych potrzebne im zapisy [P]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

119

PRAWO

norma post´powania,
wartoÊci, aksjologia,
absolutyzm, relatywizm,
nihilizm, pluralizm,
tolerancja, prawo, prawo
przedmiotowe, prawo
podmiotowe,
sprawiedliwoÊç,
praworzàdnoÊç
materialna,
praworzàdnoÊç formalna,

normy obyczajowe,
zwyczajowe, moralne,
techniczne, aksjologiczne,
normy gospodarcze,
prawo boskie, prawo
pozytywne, prawa
cz∏owieka,

transformacja ustrojowa,
paradoks transformacyjny,
wykluczenie informacyjne,
polityczna koncepcja
narodu, dobro
wspólne, otwarte
spo∏eczeƒstwo
obywatelskie, godnoÊç,
wolnoÊç, w∏asnoÊç,

Dyskusja zaproponowana we wprowadzeniu do rozdzia∏u

(s. 208).
WNW:

Wyk∏ad na temat prawa, normy post´powania, przypo-

mnienie wiedzy o aksjologii, wartoÊciach, ró˝nych rodzajach
norm (por.

Spo∏eczeƒstwo, s.17, 61–62).

BC:

W podziale na szeÊç grup uczniowie wykonujà çw. 1, 2, 3,

ze s. 212 oraz grupa 4. poszukuje w Konstytucji RP zapisów
Êwiadczàcych o ochronie istotnych wartoÊci; grupa 5. poszukuje
tam˝e zapisów gwarantujàcych

uprawnienia, grupa 6. wymyÊla

przyk∏ady pogwa∏cenia zasad praworzàdnoÊci i sprawiedliwoÊci
prawnej.
P/WZ:

Prezentacja wyników pracy. Koncentracja na wynikach

pracy grupy 4. – jakich wa˝nych wartoÊci zabrak∏o? (mo˝na za-
daç do domu bardziej wnikliwe przejrzenie Konstytucji) i dys-
kusja nad przyk∏adami grupy 6.
ZD:

Rozprawka: Podaj przyk∏ady niesprawiedliwych twoim zda-

niem rozstrzygni´ç w funkcjonowaniu paƒstwa i dokonaj ich sa-
modzielnej oceny (do sprawdzenia i omówienia w ramach lekcji
powtórzeniowej).

Wst´p do rozdz. II (s. 213) – dyskusja wg polecenia.

WNW:

Krótkie wprowadzenie N. dotyczàce ró˝nych rodzajów

norm.
BC/P:

U., pracujàc indywidualnie, znajdujà przyk∏ady norm wg

polecenia 2 ze s. 217, a nast´pnie w parach porównujà i oceniajà
swoje pomys∏y.

Dyskusja pro–kontra (patrz scenariusz, s. 153):

Czy cudzo∏óstwo powinno byç karane przez prawo?
WZ:

Wnioski z dyskusji: Dlaczego normy prawne, moralne,

obyczajowe i religijne nie pokrywajà si´ ca∏kowicie. N. koƒczy
krótkim wyk∏adem na temat ró˝nych sposobów rozumienia
prawa.

W/WNW:

Wyk∏ad dotyczàcy czynników kszta∏tujàcych polski

system prawny, a zw∏aszcza wp∏ywu transformacji systemowej
na jego zmiany
BC:

Praca w pi´ciu grupach – çw. 3–7, s. 119.

P/WZ:

Omówienie wyników pracy grupy i wniosków.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

120

PRAWO

35–

(51–

)

godz.

(53)

(54)

(55)

Funkcje prawa

pzp –

Prawo, rozdz. III.

Funkcje prawa

Rodzaje prawa

pzp –

Prawo, rozdz. IV.

Rodzaje prawa

Zakres rozszerzony
Ga∏´zie polskiego systemu
prawa

pzr –

Prawo, rozdz. I.

System prawny
Rzeczypospolitej Polskiej,
3. Ga∏´zie polskiego
systemu prawa

èród∏a prawa

pzp –

Prawo, rozdz. V.

èród∏a prawa tworzonego
w Polsce;

Uczniowie:

znajà funkcje prawa [P]

rozpoznajà, jakà funkcj´ spe∏nia prawo w konkret-
nych przypadkach [PP]

Uczniowie potrafià:

samodzielnie oceniç skutecznoÊç realizowania po-
szczególnych funkcji prawa w naszym kraju [PP]

uzasadniç i obroniç swoje stanowisko w dyskusji gru-
powej [PP]

Uczniowie:

znajà rodzaje prawa oraz ich zakres przedmiotowy [P]

Uczniowie potrafià:

okreÊliç, w zakres jakiego rodzaju prawa wchodzà
konkretne przypadki [PP]

Uczniowie:

znajà podstawowe ga∏´zie prawa w polskim systemie
prawnym i ich zakres przedmiotowy [P]

Uczniowie potrafià:

przyporzàdkowaç sytuacj´ prawnà do w∏aÊciwej ga∏´-
zi prawa [PP]

Uczniowie:

znajà formy udzia∏u obywateli w tworzeniu prawa [P]

rozumiejà znaczenie Konstytucji w procesie tworze-
nia prawa [P]

znajà rodzaje aktów normatywnych tworzonych
w Polsce i ich hierarchi´ [P]

znajà organy tworzàce prawo i zakres ich kompeten-
cji prawotwórczych [P]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

121

PRAWO

funkcje prawa,
funkcje stabilizacyjne:
ochronna,
kontrolna,
prewencyjna,
rozstrzygania konfliktów,
represyjna,
resocjalizacyjna,
funkcje dynamizacyjne:
komunikacyjna,
rynkowa,
organizacyjna,

prawo prywatne,
prawo publiczne,
prawo materialne
prawo formalne,
prawo anglosaskie,
prawo kontynentalne,

ga∏àê prawa,
prawo konstytucyjne,
nazwy ga∏´zi prawa,
nazwy kodeksów
prawa,

êród∏a prawa,
akt normatywny, ustawa,
rozporzàdzenie,
rozporzàdzenie
wykonawcze, akty prawa
miejscowego, akty
normatywne wewn´trznie
obowiàzujàce,

Godz. 1
W:

Wst´p do rozdz. III (s. 218) – dyskusja wg polecenia. Wpro-

wadzenie N. na temat ró˝nych funkcji prawa. Dyskusja: Jakie
funkcje spe∏nia∏o prawo w opisanej we wst´pie historyjce?
WNW/BC:

Praca w grupach – na podstawie klasyfikacji funkcji

prawa (pzp, s. 219) oraz przygotowanych przez N. przepisów
U. w grupach okreÊlajà, jakie zadania spe∏niajà konkretne
przepisy, a nast´pnie prezentujà wyniki klasie.
Godz. 2
W:

Przygotowanie w szeÊciu grupach do udzia∏u w

debacie

pro–kontra na temat skutecznoÊci pe∏nienia przez prawo funk-
cji: ochronnej, represyjnej i resocjalizacyjnej (uczniowie bazujà
na w∏asnej wiedzy i doÊwiadczeniu).
BC:

Trzy debaty po 6 minut oraz ich omówienie.

WZ: Krótka dyskusja na temat podstawowych refleksji, które
wynik∏y z debaty.
ZD:

Zadanie 6 (s. 221).

Wst´p do rozdz. IV (s. 222) – dyskusja wg polecenia. N.

pomaga uczniom udzieliç odpowiedzi na zawarte tam pytanie.
WNW:

Praca w pi´ciu grupach z tekstem (pzp, s. 222–224) – U.

opracowujà podzia∏y prawa wg poszczególnych kryteriów klasy-
fikacyjnych, wyniki swojej pracy przedstawiajà na plakatach.
P:

Prezentacja plakatów. Mo˝na zorganizowaç konkurs na naj-

lepszy plakat.
WZ:

Dyskusja: Jakie rodzaje prawa uwa˝asz za najwa˝niejsze

z punktu widzenia obywatela?

N. przypomina definicj´ ga∏´zi prawa i organizuje prac´

w grupach.
WNW/BC:

U. w grupach dwu-, trzyosobowych zapoznajà si´

z rodzajami ga∏´zi prawa (pzr, s. 116–117) i na tej podstawie
wykonujà çw. 9 ze s. 119.
P/WZ:

Prezentacja wyników pracy grupowej, poprawienie b∏´-

dów.

Wst´p do rozdz. V (s. 226), N. mo˝e sam przygotowaç kilka

przyk∏adów z∏ych rozstrzygni´ç prawnych. Przypomnienie wia-
domoÊci na temat wp∏ywu obywateli na tworzenie prawa – lek-
cja 15–16(19–20) i trybu ustawodawczego – lekcja 26(41).
WNW:

N. przedstawia krótki wyk∏ad dotyczàcy êróde∏ prawa. Na-

st´pnie praca w pi´ciu grupach z tekstem podr´cznika – U. opra-
cowujà plakaty na temat poszczególnych aktów normatywnych
(pzp, s. 227–229), wyniki swojej pracy przedstawiajà na plakatach.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

122

PRAWO

(56)

(57)

(58)

nawiàzania do:
pzp –

Polityka, rozdz. IV,

Wyszukiwanie przepisów
prawa w wydawnictwach
drukowanych

pzp –

Prawo, rozdz. VI.

Wyszukiwanie aktów
prawnych;
Kserokopie przyk∏adowych
Dzienników Ustaw,
wojewódzkich dzienników
urz´dowych, „Monitora
Polskiego”, KPA z komen-
tarzem i orzecznictwem

Informacja elektroniczna
o przepisach prawa

pzp –

Prawo, rozdz. VI.

Wyszukiwanie aktów
prawnych;
Pracownia komputerowa
z dost´pem do Internetu,
bazy danych o prawie na
p∏ytach CD;
Internet:
www.prawo.lex.pl

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja czytelnicza
i medialna

Budowa normy prawnej

pzp –

Prawo, rozdz. VII.

Rozumienie przepisu
prawnego;

Uczniowie potrafià:

znaleêç w∏aÊciwe dla danego przepisu êród∏o [P]

wyszukiwaç przepisy prawne w rozmaitych êró-
d∏ach [P]

uzasadniç i obroniç swoje stanowisko w dyskusji gru-
powej [PP]

Uczniowie:

znajà sposoby publikacji aktów prawnych [P]

znajà oficjalne i nieoficjalne êród∏a drukowane in-
formacji o przepisach prawa [P]

Uczniowie potrafià:

znaleêç w∏aÊciwe dla danego przepisu êród∏o infor-
macji [P]

wyszukiwaç przepisy prawne w rozmaitych êró-
d∏ach [P]

Uczniowie:

znajà sposoby publikacji aktów prawnych w elektro-
nicznych êród∏ach informacji o przepisach prawa [P]

Uczniowie potrafià:

znaleêç w∏aÊciwe dla danego przepisu êród∏o infor-
macji [P]

wyszukiwaç przepisy prawne w rozmaitych êród∏ach [P]

Uczniowie:

znajà struktur´ normy prawnej [P]

Uczniowie potrafià:

dokonaç rozbioru przyk∏adowej normy prawnej
na cz´Êci sk∏adowe [P]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

123

PRAWO

Dziennik Ustaw RP,
Dziennik Urz´dowy RP
„Monitor Polski”,
dzienniki urz´dowe,
orzecznictwo,

akty prawa pierwotnego,
akty prawa wtórnego,
bazy komercyjne,
CELEX, LEXIS,

przepis prawny,
hipoteza, dyspozycja,
sankcja,

Prezentacja plakatów. Mo˝na zorganizowaç konkurs na naj-

lepszy plakat, np. rewan˝ za poprzedni konkurs, wówczas gru-
py musia∏yby mieç sk∏ad jak na poprzedniej lekcji.

Inna wersja:
W:

Jw.

WNW:

N. krótko wprowadza uczniów w zagadnienia pierw-

szeƒstwa umów mi´dzynarodowych przed ustawami.
BC:

Dyskusja punktowana (patrz przyk∏ady metod aktywnych,

s. 146) na temat: Co sàdzisz o zasadzie, ˝e postanowienia pra-
wa mi´dzynarodowego majà w naszym kraju pierwszeƒstwo
przed uregulowaniami krajowymi?
Natomiast materia∏ na temat aktów normatywnych jako ZD.

W/WNW:

N. przedstawia sposoby publikacji aktów prawnych

i mo˝liwoÊci ich uzyskiwania
BC:

U. w podzespo∏ach trzy-, czteroosobowych poszukujà za-

danych aktów prawnych i konkretnych przepisów w rozdanych
przez N. wydawnictwach.
WZ:

Omówienie – co sprawia najwi´ksze trudnoÊci, na co war-

to zwracaç uwag´?
ZD:

åw. 1, s. 237.

W/WNW:

N. przedstawia sposoby publikacji aktów prawnych

w zasobach elektronicznych i mo˝liwoÊci ich uzyskiwania.
BC:

U. w podzespo∏ach trzy-, czteroosobowych poszukujà za-

danych aktów prawnych i konkretnych przepisów w Internecie
i w przygotowanych przez N. wydawnictwach na CD.
WZ:

Omówienie, co sprawia najwi´ksze trudnoÊci, na co warto

zwracaç uwag´.
ZD:

åw. 2, s. 237 do samodzielnego wykonania.

W/WNW:

N. przedstawia definicj´ przepisu prawnego i struk-

tur´ normy prawnej.
BC:

U. w podzespo∏ach trzy-, czteroosobowych dokonujà roz-

bioru przygotowanych norm prawnych na cz´Êci sk∏adowe.
P/WZ:

Prezentacja wyników pracy w podzespo∏ach, wyjaÊnianie

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

124

PRAWO

(59)

(60)

(61)

Przyk∏ady prostych norm
prawnych

Rozumienie przepisów
prawnych

pzp –

Prawo, rozdz. VII.

Rozumienie przepisu
prawnego;
Przyk∏ady prostych
przepisów prawnych
kolidujàcych
ze sobà

Zakres rozszerzony
Prawo cywilne.
Ochrona prawna rodziny

pzr –

Prawo, rozdz. II.

Wybrane zagadnienia
z kodeksów prawa
polskiego
1. Kodeks cywilny,
3. Kodeks rodzinny
i opiekuƒczy

Zakres rozszerzony:
Prawo karne i prawo
pracy

pzr –

Prawo, rozdz. II.

Wybrane zagadnienia
z kodeksów prawa polskiego,
2. Kodeks karny,
4. Kodeks pracy

Uczniowie:

rozumiejà przyczyny trudnoÊci w interpretowaniu
przepisów prawnych [P]

Uczniowie potrafià:

samodzielnie wskazaç, który przepis jest rozstrzyga-
jàcy w przypadku kolizji przepisów [P]

Uczniowie:

orientujà si´ w podstawowych przepisach dotyczàcych:
– prawa w∏asnoÊci,
– umów cywilnych,
– uprawnieƒ i obowiàzków cz∏onków rodziny [P]

Uczniowie potrafià:

interpretowaç przyk∏adowe przepisy prawa [PP]

oceniaç ich skutecznoÊç i odnosiç ich znaczenie
do znanych sobie przyk∏adów dnia codziennego [PP]

formu∏owaç samodzielnie opinie i konstruktywnie
broniç swego stanowiska w dyskusji na temat wybra-
nych problemów prawnych [PP]

Uczniowie:

znajà kary i Êrodki karne stosowane w polskim pra-
wie [P]

rozumiejà sens poszczególnych funkcji kar i poglàdy
na temat ich u˝ytecznoÊci [PP]

orientujà si´ w podstawowych przepisach dotyczà-
cych uprawnieƒ i obowiàzków pracodawców i pra-
cowników [P]

Uczniowie potrafià:

interpretowaç przyk∏adowe przepisy prawa [PP]

oceniaç ich skutecznoÊç i odnosiç ich znaczenie
do znanych sobie przyk∏adów dnia codziennego [PP]

formu∏owaç samodzielnie opinie i konstruktywnie
broniç swego stanowiska w dyskusji na temat wybra-
nych problemów prawnych [PP]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

125

PRAWO

wyk∏adnie prawa:
j´zykowo-logiczna,
porównawcza,
funkcjonalna, systemowa,
autentyczna, wyk∏adnia
organów stosujàcych
prawo, wyk∏adnia
operatywna, wyk∏adnia
doktrynalna,

w∏asnoÊç, posiadanie,
darowizna, zasiedzenie,
posiadanie samoistne,
posiadanie zale˝ne,
posiadanie w dobrej
wierze, umowy, szkoda,
zasada winy,

kara, Êrodek karny,
kara ograniczenia
wolnoÊci, kara
pozbawienia wolnoÊci,
pozbawienie praw
publicznych, nawiàzka,
funkcje kar: represyjna,
kompensacyjna,
prewencyjna,
resocjalizacyjna,
stosunek pracy,
pracodawca,
pracownik,

trudnych przypadków, poprawianie b∏´dów, zastanawianie si´,
z czego mogà one wynikaç.
ZD:

Zastanowiç si´ nad sytuacjà opisanà we wst´pie do rozdz.

VII podr´cznika (s. 238). Z czego wynikajà trudnoÊci w inter-
pretacji normy prawnej w opisanej sytuacji?

Dyskusja dotyczàca k∏opotów w interpretacji prawa

na przyk∏adzie ZD z poprzedniej lekcji.
WNW:

Wyk∏ad na temat rodzajów przepisów prawa i hierarchii

norm prawnych.
BC:

Uczniowie w grupach trzy-, czteroosobowych çwiczà umie-

j´tnoÊç rozpoznawania, który przepis jest rozstrzygajàcy
w przypadku przepisów kolidujàcych ze sobà – na podstawie
przepisów przygotowanych przez N.
P/WZ:

Prezentacja i omówienie – na co zwracaç uwag´, co mo-

˝e powodowaç trudnoÊci.

Krótka

burza mózgów na temat zagadnieƒ, które sà roz-

strzygane w ramach prawa cywilnego.
WNW:

Praca metodà

grup eksperckich nad nast´pujàcymi

zagadnieniami: 1) w∏asnoÊç w prawie cywilnym (s. 120–121);
2) nabycie, utrata w∏asnoÊci (s. 122); 3) czyny niedozwolone
i zasada winy (s. 123–124); 4) ma∏˝eƒstwo; 5) stosunki mi´dzy
rodzicami i dzieçmi (s. 128–129).
P:

Grupa 5. przedstawia swojà parti´ materia∏u ca∏ej klasie.

WZ:

krótka dyskusja: Które przyk∏ady stosowania w∏adzy

rodzicielskiej uwa˝amy za nadu˝ycie?

Krótka

burza mózgów dotyczàca zagadnieƒ, które sà roz-

strzygane w ramach prawa cywilnego.
WNW:

Wyk∏ad na temat podstawowych zasad prawa karnego

i prawa pracy.
BC:

U. w czterech grupach przygotowujà si´ do dyskusji pane-

lowej na temat: Jakie funkcje powinna spe∏niaç kara pozbawie-
nia wolnoÊci? Reprezentant ka˝dej z grup ma zostaç w toku
dyskusji przygotowany do odegrania okreÊlonej roli i udowod-
nienia swoich racji. Role:
a. Jeden z przywódców Prawa i SprawiedliwoÊci – najwa˝niej-

sza jest funkcja represyjna.

b. Prezes Stowarzyszenia Obrony Ofiar Przest´pstw – najwa˝-

niejsza jest funkcja kompensacyjna.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

126

PRAWO

(62)

(63)

43–

(64–

65)

godz.

Zakres rozszerzony
Obywatel w sàdzie

pzr –

Prawo, rozdz. III.

Obywatel w sàdzie

Zakres rozszerzony
Egzekucja prawa

pzr –

Prawo, rozdz. IV.

Wykonywanie prawa
(egzekucja praw)

Prawo przeciw korupcji

pzp –

Prawo, rozdz. VIII.

Normy prawne
przeciwdzia∏ajàce korupcji;
Przyk∏ady przepisów
prawnych majàcych na
celu walk´ z korupcjà

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja filozoficzna

Uczniowie:

znajà zasady i procedury, jakimi kierujà si´ organy
sprawiedliwoÊci podczas rozpatrywania spraw [P]

wiedzà, jakim sàdom podlegajà konkretne
sprawy [P]

Uczniowie potrafià:

sporzàdziç pismo procesowe [P]

Uczniowie:

znajà rodzaje post´powania egzekucyjnego [P]

znajà zasady i procedury, jakimi kierujà si´ organy
sprawiedliwoÊci w egzekwowaniu prawa [P]

Uczniowie potrafià:

formu∏owaç samodzielnie opinie i konstruktywnie
broniç swego stanowiska w dyskusji na temat wybra-
nych problemów prawnych [PP]

Uczniowie:

znajà przepisy prawne s∏u˝àce walce z korupcjà i po-
glàdy na temat ich skutecznoÊci [P]

wiedzà, jakie mo˝liwoÊci walki z korupcjà ma ka˝dy
obywatel [P]

Uczniowie potrafià:

pos∏ugujàc si´ konkretnymi przyk∏adami, samodziel-
nie wymieniç przyczyny korupcji i opisaç zagro˝enia,
jakie si´ z nià wià˝à [PP]

rozpoznawaç zagro˝enia korupcjà w swoim ˝yciu co-
dziennym i konstruktywnie na nie reagowaç [PP]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

127

PRAWO

zdolnoÊç prawna,
zdolnoÊç do czynnoÊci
prawnych, proces cywilny,
powództwo, zdolnoÊç
sàdowa, zdolnoÊç
procesowa, pozew,
apelacja, kasacja,
Êledztwo, dochodzenie,
tymczasowe aresztowanie,
umorzenie, akt
oskar˝enia,

egzekucja cywilna,
administracyjna,
skarbowa, karna
zobowiàzany,
wierzyciel,

korupcja,
∏apówkarstwo, p∏atna
protekcja,
handel wp∏ywami,
lobbing,
funkcjonariusz publiczny,

c. Minister SprawiedliwoÊci – najwa˝niejsza jest funkcja pre-

wencyjna.

d. Szef wi´ziennictwa – najwa˝niejsza jest funkcja resocjaliza-

cyjna.

Uczestnicy dyskusji przedstawiajà swoje tezy –„sala” mo˝e ich
atakowaç i zadawaç im pytania.
WZ:

Przypomnienie najwa˝niejszych twierdzeƒ, jakie pojawià

si´ w dyskusji.

Krótkie wprowadzenie na temat wagi znajomoÊci procedur

sàdowych.
WNW:

Zapoznanie si´ z materia∏em podr´cznikowym w po-

dziale na grupy – zadanie jak najwi´kszej liczby pytaƒ
dotyczàcych tekstu i udzielenie na nie odpowiedzi.
WZ:

Najwa˝niejsze wnioski grupy przedstawiajà klasie.

Inna wersja:

Spotkanie z praktykiem (s´dzià, adwokatem, pro-

kuratorem). Uczniowie przygotowujà wczeÊniej pytania – „100
pytaƒ na temat procedur sàdowych”.

ZD:

Sporzàdzenie pozwu sàdowego w dowolnej sprawie

na podstawie wzoru ze s. 145.

Krótkie wprowadzenie dotyczàce wagi znajomoÊci procedur

egzekucyjnych.
WNW/BC:

U. na podstawie materia∏u podr´cznikowego opra-

cowujà na plakatach krótki poradnik dla obywatela Êciganego
przez prawo.
N. zach´ca, aby w poradniku znalaz∏y si´ wszelkie niezb´dne
informacje oraz aby forma informacji nie zniech´ca∏a czytelni-
ka – powinny byç podane zrozumia∏ym j´zykiem.
P/WZ:

Prezentacja poradników, ocena treÊci i formy.

Scenariusz zosta∏ opisany szczegó∏owo w cz´Êci Scenariusze
wybranych lekcji

– lekcja 43–44 (64–65), s. 168.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

128

PRAWO

(66)

45–

(67–

)

godz.

Zakres rozszerzony:
Zasady ˝ycia publicznego

pzr –

Prawo, rozdz. V.

Prawne formy walki
z korupcjà – Polska i Êwiat

Kodeksy etyczne grup
zawodowych

pzp –

Prawo, rozdz. IX.

Kodeksy etyczne ró˝nych
grup zawodowych;
Przyk∏ady kodeksów etyki
zawodowej, najlepiej:
–

Zasady etyki poselskiej
(Internet:
www.sejm.gov.pl/prawo/
zep.htm),

–

Zasady etyczne s´dziego
(Internet:
ssep.w.interia.pl/
sedziowie.htm)

–

Zasady etyki adwokackiej
(Internet:
www.adwokatura.org.pl/
przepisy–etyka(2).htm),

–

Kodeks Etyki Lekarskiej
(Internet:
www.nil.org.pl),

–

Kodeks etyczno-
-zawodowy psychologa
(Internet:
www.ptp.psychologia.pl/
kodeks.htm),

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja filozoficzna

Uczniowie:

znajà dzia∏ania i akty prawne majàce przeciwdzia∏aç
korupcji w Polsce i na Êwiecie [P]

znajà zmiany wprowadzone do prawa RP dla zwi´k-
szenia skutecznoÊci walki z korupcjà [P]

Uczniowie potrafià:

dokonaç samodzielnej oceny ich skutecznoÊci [PP]

Uczniowie:

wiedzà, jakie grupy zawodowe powinny kierowaç si´
szczególnymi zasadami etyki [P]

Uczniowie potrafià:

dokonaç samodzielnej oceny problemów etycznych
ró˝nych grup zawodowych [PP]

dokonaç krytycznej analizy i oceny treÊci kodeksów
etycznych ró˝nych grup zawodowych [PP]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

129

PRAWO

sprzedajnoÊç
(∏apownictwo bierne),
przekupstwo wyborcze,
sprzedajnoÊç wyborcza,
Transparency
International,
Komisja Lorda Nolana,

kodeks etyczny,

Wyk∏ad o potrzebie zmian w polskim prawie karnym

koniecznych do zwalczania korupcji.
WNW:

U. zapoznajà si´ na podstawie podr´cznika ze szczegó-

∏ami tych zmian i przegotowujà si´ do dyskusji na temat ich
znaczenia i skutecznoÊci.
BC:

Dyskusja punktowana mi´dzy oÊmioma osobami na wy˝ej

wymieniony temat lub nad zasadami Komisji Lorda Nolana
(çw. 4, s. 153).
ZD:

Rozprawka na temat: Jakie konsekwencje dla ˝ycia spo-

∏ecznego mo˝e mieç nieprzestrzeganie zasad opracowanych
przez Komisj´ Lorda Nolana?

W/WNW:

Dyskusja nad fragmentem kodeksu dziennikarzy

we wst´pie do rozdz. IX (s. 249) – Jakim zjawiskom ma prze-
ciwdzia∏aç ten przepis, dlaczego zwalczanie tych zjawisk jest
wa˝ne w zawodzie dziennikarza?
N. przedstawia poj´cie

kodeksu etyki zawodowej. Burza

mózgów – Jakie zawody powinny mieç swoje kodeksy? Dlacze-
go? Jakie sà wspólne cechy zawodów, wykonywanie których
jest naszym zdaniem szczególnie zobowiàzujàce do przestrze-
gania specyficznych zasad etycznych?
BC:

U. w grupach pi´cio-, szeÊcioosobowych pracujà nad w∏a-

snymi propozycjami zasad etyki zawodowej dla grup, które po-
jawi∏y si´ w efekcie burzy mózgów. Najlepiej: pos∏a, s´dziego,
adwokata, lekarza, psychologa.
WNW/P:

U w tych samych grupach porównujà swoje propozy-

cje zasad etyki zawodowej z treÊcià kodeksów etycznych do-
starczonych przez N. – wnioski przedstawiajà klasie.
WZ:

Dyskusja na temat praktycznej u˝ytecznoÊci kodeksów

etycznych ró˝nych grup zawodowych.

Inna wersja:
Poprzedni scenariusz skrócony:
ZD:

wyznaczeni U. przygotujà si´ do odegrania roli rzeczników

odpowiedzialnoÊci zawodowej lekarzy i s´dziów przez dok∏ad-
ne zapoznanie si´ z treÊcià odpowiednich kodeksów etycznych.
Reszta U. ma za zadanie przygotowaç do nich pytania i zebraç
materia∏y prasowe pokazujàce przyk∏ady ∏amania zasad etyki
zawodowej.
BC:

Konferencja prasowa: rzecznicy odpowiedzialnoÊci zawo-

dowej odpowiadajà na pytania „dziennikarzy”, czyli reszty klasy.
WZ:

Omówienie wniosków z przebiegu konferencji. Ocena

uczestników.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

130

PRAWO

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

131

PRAWO

Uwaga:

Warto mocno podkreÊlaç rozró˝nienie mi´dzy zasada-

mi prawa (chronionymi przez prawo powszechne i przez odpo-
wiednie organa paƒstwa) a zasadami etyki zawodowej
(zapisanymi w kodeksach i chronionymi przez odpowiednie or-
gany samorzàdnoÊci zawodowej). Etyka zawodowa nie mo˝e
byç Êrodowisku narzucona z zewnàtrz. Dlatego brak kodeksu
etycznego nauczycieli – gdy˝ nie posiadajà oni powszechnie
uznanego samorzàdu zawodowego (zwiàzki zawodowe, chro-
niàc ich interesy wobec pracodawcy, nie mogà jednoczeÊnie
efektywnie dbaç o profesjonalnoÊç Êrodowiska).

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

132

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

47–

(69–

)

godz.

49–

(71–

)

godz.

(73)

Wspó∏czesne stosunki
mi´dzynarodowe

pzp –

Polska, Europa,

Êwiat, rozdz. I.
Wspó∏czesne stosunki
mi´dzynarodowe

Integracja europejska

pzp –

Polska, Europa,

Êwiat, rozdz. II.
Integracja europejska

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja europejska

Zakres rozszerzony
Unia Europejska –
wielop∏aszczyznowa
wspólnota Europejczyków

pzr –

Polska, Europa,

Êwiat, rozdz. I. Unia
Europejska –
wielop∏aszczyznowa
wspólnota Europejczyków

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja europejska

Uczniowie:

znajà czynniki decydujàce o wzroÊcie znaczenia sto-
sunków mi´dzynarodowych we wspó∏czesnym Êwie-
cie [P]

znajà uczestników stosunków mi´dzynarodowych [P]

znajà g∏ówne organy ONZ i ich kompetencje [P]

wiedzà, jakie sà kompetencje Rady Europy [P]

Uczniowie potrafià:

oceniç, w jakim stopniu ONZ realizuje wspó∏czeÊnie
swoje cele [PP]

Uczniowie:

znajà historyczne formy integracji europejskiej [P]

rozumiejà uwarunkowania integracji europejskiej
po II wojnie Êwiatowej [P]

znajà katalog praw obywatelskich w UE [P]

Uczniowie potrafià:

oceniç, jakie czynniki przyspieszajà, a jakie spowal-
niajà proces integracji europejskiej [PP]

porównaç federalistycznà, konfederalistycznà, funk-
cjonalistycznà koncepcj´ integracji europejskiej [PP]

Uczniowie:

znajà elementy wspó∏czesnej to˝samoÊci europejskiej
wywiedzione z tradycji antycznych Grecji i Rzymu
oraz chrzeÊcijaƒstwa [P]

znajà sposoby wywierania wp∏ywu przez obywateli
UE na system polityczny Wspólnoty [PP]

rozumiejà relacje prawne zachodzàce pomi´dzy
Wspólnotami Europejskimi a paƒstwami cz∏onkow-
skimi [PP]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

133

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

globalizacja,
instytucjonalizacja,
internacjonalizacja,
internalizacja,
∏ad mi´dzynarodowy,
konwencja,
instytucje transnarodowe,

integracja europejska,
ekonomiczna, polityczna,
koncepcje integracji:
federalistyczna,
konfederalistyczna,
funkcjonalistyczna,
wspólnoty europejskie,
obywatelstwo europejskie,
Europa ojczyzn,
Europa regionów,
Ojczyzna Europejska,

Unia Europejska,
podmiotowoÊç
prawnomi´dzy-
narodowa wspólnot,

N. wyjaÊnia cele lekcji.

WNW:

Miniwyk∏ad N. dotyczy kwestii zawartych w podrozdzia-

∏ach

I. 1. Istota stosunków mi´dzynarodowych (s. 252–255)

i wst´pnej cz´Êci rozdzia∏u

I. 2. Uczestnicy stosunków mi´dzyna-

rodowych (s. 255–256).
BC

: U. pracujà w parach: jedna osoba opracowuje informacje do-

tyczàce ONZ (podrozdz. I. 2. A., s. 257–259), druga – Rady Euro-
py (podrozdz. I. 2. B., s. 259–260). Nast´pnie partnerzy wymieniajà
si´ w parach informacjami na temat przeczytanego tekstu.
P:

Wybrani U. relacjonujà tekst przeczytany przez partnera.

WZ:

U. udzielajà odpowiedzi na pytanie: Czy aktywne uczest-

niczenie w mi´dzynarodowej wymianie jest korzystne dla paƒ-
stwa i jego obywateli? Poszukajcie przyk∏adów.
ZD:

åw. 1 s. 262.

N. odwo∏uje si´ do zasady pomocniczoÊci, wyjaÊniajàc, ˝e

le˝y ona u podstaw UE. Burza mózgów: Na czym polegajà wi-
doczne przejawy jednoczenia si´ paƒstw wchodzàcych do UE?
WNW:

N. krótko omawia obszary integracji europejskiej, histo-

ryczne jej formy oraz etapy tworzenia si´ i rozszerzania Wspól-
not Europejskich i UE.
BC/P:

Zaaran˝owana dyskusja punktowana pomi´dzy zwolen-

nikami koncepcji federalistycznej, konfederalistycznej, funkcjo-
nalistycznej.
U., podzieleni na trzy grupy, przygotowujà informacje w ra-
mach pracy domowej (informacje z podr´cznika, innych êró-
de∏, Internetu, wypowiedzi m´˝ów stanu b´dàcych
zwolennikami ka˝dej z koncepcji). Przed dyskusjà cz∏onkowie
poszczególnych grup spotykajà si´ i wymieniajà informacjami.
Po dwóch wybranych U. uczestniczy w rundzie dyskusji, pozo-
stali oceniajà ich wystàpienie zgodnie z kryteriami.
WZ:

Krótka rozmowa w parach dotyczàca dyskusji: Która z za-

prezentowanych wizji jest mi osobiÊcie najbli˝sza?

W/WNW:

N. prezentuje g∏ówny cel lekcji, jakim jest przybli˝e-

nie istoty integracji europejskiej, zachodzàcej na ró˝norodnych
p∏aszczyznach.
BC:

U. pracujà z tekstem podr´cznika metodà grup eksperckich,

podzieleni na pi´cioosobowe zespo∏y wg nast´pujàcego klucza:
– „jedynki” analizujà podrozdz.

I. 1. Unia Europejska jako

wspólnota kulturowa,

– „dwójki” analizujà podrozdz.

I. 2. Unia Europejska jako

wspólnota spo∏eczna,

– „trójki” analizujà podrozdz.

I. 3. Unia Europejska jako wspól-

nota ekonomiczna,

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

134

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

(74)

Zakres rozszerzony
Unia Europejska –
instytucje, procedury,
wyzwania

pzr –

Polska, Europa,

Êwiat

, rozdz.

II. Unia

Europejska – instytucje,
procedury, wyzwania

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja europejska

Uczniowie:

znajà proces decyzyjny w UE [PP]

Uczniowie potrafià:

oceniç perspektywy i wyzwania, które stojà przez UE
[PP]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

135

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

Rada Europejska,
Rada Unii Europejskiej,
Komisja Europejska,
Parlament Europejski,
Europejski Trybuna∏
SprawiedliwoÊci, Komitet
Ekonomiczno-Spo∏eczny,
Komitet Regionów,
konsensus, superpaƒstwo
europejskie, integracyjny
model funkcjonalny,

– „czwórki” analizujà podrozdz.

I. 4. Unia Europejska jako

wspólnota prawna,

– „piàtki” analizujà podrozdz.

I. 5. Unia Europejska jako

wspólnota polityczna.

Po powrocie do grup macierzystych U. prezentujà najwa˝niej-
sze informacje i wnioski z poszczególnych podrozdzia∏ów. Na-
st´pnie sprawdzajà, czy sà w stanie udzieliç odpowiedzi
na pytania 1–6, s. 162, wyjaÊniajà ewentualne wàtpliwoÊci, pro-
szà N. o dodatkowe informacje.
P:

U. wybrani przez N. udzielajà odpowiedzi na poszczególne

pytania.
WZ:

U. w parach oceniajà:

a. Która z p∏aszczyzn integracji europejskiej jest, ich zdaniem,
w obecnych czasach kluczowa?
b. Do której z p∏aszczyzn Polska mo˝e wnieÊç szczególnie istot-
ny wk∏ad? Na czym mo˝e on polegaç?
ZD:

N. dzieli klas´ na osiem grup. Ka˝dej z nich poleca opra-

cowanie informacji o jednej z instytucji UE, którymi U. b´dà
si´ zajmowali na nast´pnych zaj´ciach (lista tych instytucji
znajduje si´ w scenariuszu poni˝ej).

W/WNW:

N. wyjaÊnia schemat

Architektura Unii Europejskiej

(s. 163). Nast´pnie omawia kszta∏t procesu decyzyjnego w UE
(podrozdz. II. 2., s. 178–181).
BC:

Klasa organizuje teraz

gie∏d´ informacji o instytucjach

unijnych. Ka˝da z grup, które w ramach pracy domowej przy-
gotowa∏y informacje o jednej z nich, organizuje przy osobnym
stoliku swoje „stanowisko informacyjne”:
Stoliki:
1. Rada Europejska,
2. Rada Unii Europejskiej,
3. Komisja Europejska,
4. Parlament Europejski,
5. Europejski Trybuna∏ SprawiedliwoÊci,
6. Europejski Trybuna∏ Rewidentów,
7. Komitet Ekonomiczno-Spo∏eczny,
8. Komitet Regionów.
Przy ka˝dym stoliku zasiadajà U.-informatorzy (zmieniajà si´
co jakiÊ czas, aby umo˝liwiç wszystkim wzi´cie udzia∏u w

gie∏-

dzie) wyjaÊniajàcy swoje zagadnienie na podstawie materia∏ów
– plakatów, schematów itd. U. swobodnie krà˝à po sali – zbie-
rajà w okreÊlonym czasie informacje o poszczególnych instytu-
cjach i tworzà notatki w zeszycie. N. ocenia organizacj´ pracy
poszczególnych stolików (w ocenie mogà braç udzia∏ równie˝
U., przydzielajàc punkty za jakoÊç„obs∏ugi”).

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

136

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

51–

(75–

)

godz.

(77)

(78)

System prawa Unii
Europejskiej

pzp –

Polska, Europa,

Êwiat, rozdz. III.
System prawa Unii
Europejskiej

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja europejska

Polska na drodze
do Unii Europejskiej

pzp –

Polska, Europa,

Êwiat, IV. Polska na drodze
do Unii Europejskiej

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja europejska

Zakres rozszerzony
Polska w Unii
Europejskiej

pzr –

Polska, Europa,

Âwiat, rozdz. III. Polska
w Unii Europejskiej

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja europejska

Uczniowie:

znajà system prawa tworzonego przez UE i Wspól-
noty Europejskie [PP]

wiedzà, kto tworzy unijne prawo pierwotne i wtórne
[P]

Uczniowie:

wiedzà, jakie czynniki zewn´trzne i wewn´trzne
umo˝liwi∏y przyj´cie Polski do UE [P]

Uczniowie potrafià:

omówiç i oceniç proces wst´powania Polski do UE
[PP]

Uczniowie:

znajà korzyÊci i zagro˝enia wynikajàce z przynale˝-
noÊci Polski do UE w wymiarze:
– politycznym
– spo∏ecznym
– ekonomicznym [PP]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

137

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

pierwotne êród∏a prawa
UE, prawo wtórne,

transformacja systemowa,
G-7 +1,
negocjacje akcesyjne,
traktaty akcesyjne,

akces,

N. mo˝e przygotowaç kilka pytaƒ lub krótki test dotyczàcy

instytucji unijnych, a U. w ramach prezentacji biorà udzia∏
w jego rozwiàzywaniu.
WZ:

U. zapoznajà si´ z podrozdz.

II. 3. Perspektywy rozwoju

Unii Europejskiej, s. 181–182, a nast´pnie udzielajà odpowiedzi
na pytanie 1, ze s. 183.

Wst´p do rozdz. III. (s. 279).

WNW:

Krótkie wprowadzenie N. oparte na tekÊcie

zamieszczonym w rozdz. III.
BC:

U. wykonujà çw. 1 i 2 ze s. 282.

N. rozdaje U. przyk∏ady t∏umaczonych na j´zyk polski
dokumentów prawnych UE (dyrektywy, fragmenty traktatów,
zalecenia), proszàc o ich analiz´ (jaki to typ aktu prawnego,
dokumentu, czy zaliczylibyÊmy go do grupy pierwotnych, czy
wtórnych? itp.).
P/WZ:

Prezentacja wyników pracy.

Wst´p do rozdzia∏u, polecenie pod tekstem êród∏owym na

s. 283. JeÊli N. dysponuje materia∏em filmowym i/lub
prasowym ilustrujàcym podpisanie traktatu akcesyjnego
(16 kwietnia 2003 r.) lub wejÊcie do UE (1 maja 2004 r.), mo˝e
go zaprezentowaç i zainicjowaç krótkà dyskusj´.
WNW:

N. omawia krótko proces wst´powania Polski do UE.

BC/P:

åw. 1, s. 287. Mo˝na je rozwinàç do

debaty pro–contra,

dzielàc klas´ na grupy „zwolenników” i „przeciwników”
cz∏onkostwa Polski w UE (patrz przyk∏ady metod aktywnych,
s. 146), wtedy prezentacjà b´dzie sama debata.
WZ:

Refleksja w parach: Jakie jest moje osobiste stanowisko

wobec integracji Polski z UE?

W/WNW:

N. nawiàzuje do poprzedniej lekcji. Cel niniejszych

zaj´ç przedstawia jako doprecyzowanie szans i zagro˝eƒ
zwiàzanych z uczestnictwem Polski w strukturach UE.
BC/P:
1. U. podzieleni na trzyosobowe grupy zapoznajà si´ z tekstem

podrozdz. III.1.–III. 3. (s. 184–188) – ka˝dy cz∏onek grupy
analizuje inny podrozdzia∏, sporzàdza notatki, po czym referuje
jego treÊç pozosta∏ym U. Grupa poddaje dyskusji szanse
i zagro˝enia p∏ynàce z uczestnictwa Polski w strukturach UE.

2. Ka˝dy U. dokonuje osobistej oceny relacji szans do

zagro˝eƒ, wyra˝ajàc jà w 20-stopniowej skali (20 – szanse
zdecydowanie przewa˝ajà nad zagro˝eniami, 10 – szanse
i zagro˝enia sà na podobnym poziomie, 1 – zagro˝enia
zdecydowanie przewa˝ajà nad szansami).

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

138

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

(79)

Zakres rozszerzony
Polityka zagraniczna
Polski

pzr –

Polska, Europa,

Êwiat, rozdz. IV. Polityka
zagraniczna Polski

Uczniowie:

znajà Êrodki, jakimi dysponuje paƒstwo w dziedzinie
polityki zagranicznej; umiejà ceniç Êrodki, jakimi
dysponuje obecnie Polska [PP]

wiedzà, na czym polega aktualnie polska racja stanu
w dziedzinie polityki zagranicznej [PP]

rozumiejà zmiany, jakie zasz∏y po 1989 r. w mi´dzy-
narodowym po∏o˝eniu naszego kraju [PP]

Uczniowie potrafià:

omówiç priorytety polskiej polityki zagranicznej
oraz oceniç aktualny stan ich realizacji [PP]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

139

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

polityka zagraniczna, racja
stanu,
Uk∏ad Warszawski,
RWPG, NATO,
Trójkàt Weimarski,
CEFTA,

3. U. podajà swoje oceny, wyra˝one w cyfrach, po czym zgodnie

z ich gradacjà ustawiajà si´ w szeregu.

4. U. stajà naprzeciwko siebie w parach w celu odbycia krótkiej

rozmowy, „zaginajàc skrzyd∏a” szeregu w ten sposób,
˝e pierwszà par´ tworzà osoby o skrajnie przeciwstawnych
poglàdach.

5. W kilkuminutowej rozmowie partnerzy przedstawiajà

po kolei swoje stanowiska i przemawiajàce za nimi
argumenty, krótko dyskutujà.

WZ:

Refleksja w parach: Czy zaj´cia te utwierdzi∏y moje

dotychczasowe stanowisko wobec integracji Polski z UE,
czy te˝ je zmodyfikowa∏y?
ZD:

U. zbierajà informacje o stosunkach Polski z paƒstwami

sàsiadujàcymi (po 1989 r.) w podziale na grupy (liczba grup
równa si´ liczbie paƒstw) lub na ochotnika.

N. wyjaÊnia, ˝e przedmiotem rozwa˝aƒ na lekcji b´dzie

wspó∏czesny kszta∏t polskiej polityki zagranicznej.
WNW:

N. wyjaÊnia poj´cie racji stanu i wspólnie z U.

zastanawia si´ nad realizacjà wspó∏czesnej polskiej racji stanu
w dziedzinie polityki zagranicznej.
BC/P:

U. zapoznajà si´ z treÊcià podrozdz.

2. Instrumenty

realizacji polityki zagranicznej (s. 190–191) i w toku krótkiej
dyskusji oceniajà, jakiej jakoÊci instrumentami ka˝dej kategorii
dysponuje polska dyplomacja. Nast´pnie U. kolejno odnoszà si´
w podobny sposób do treÊci podrozdz. 3. A., 3. B, s. 193–195.
1. Stosunki Polski z sàsiadami (podrozdz. 3. C, s. 195 –197) oma-

wiane sà na podstawie relacji U.-ochotników (patrz ZD z lekcji
poprzedniej) – jeÊli N. zdecydowa∏ si´ zleciç to zadanie jako

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

140

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

54–

(80–

)

godz.

¸ad mi´dzynarodowy

pzp –

Polska, Europa,

Êwiat, rozdz. V.
¸ad mi´dzynarodowy

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja czytelnicza
i medialna

Uczniowie:

znajà czynniki kszta∏tujàce ∏ad mi´dzynarodowy [P]

znajà przyczyny konfliktów mi´dzynarodowych [P]

znajà sposoby rozwiàzywania sporów mi´dzynarodo-
wych [P]

znajà systemy bezpieczeƒstwa mi´dzynarodowego
(ONZ, NATO, UZE, OBWE) [P]

znajà systemy bezpieczeƒstwa, do których nale˝y
obecnie Polska [P]

Uczniowie potrafià:

oceniç wp∏yw globalizacji na formowanie si´ nowego
∏adu mi´dzynarodowego na Êwiecie [PP]

scharakteryzowaç kluczowe ogniska zapalne
we wspó∏czesnym Êwiecie, oceniç perspektywy ich
wygaszenia [P]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

141

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

∏ad mi´dzynarodowy,
prawo mi´dzynarodowe,
∏ad ja∏taƒski,
globalizacja,
westernizacja,
ekstremizmy, konflikt
mi´dzynarodowy, konflikt
narodowowyzwoleƒczy,
etniczny, negocjacje,
mediacje, dobre us∏ugi,
koncyliacja, arbitra˝
mi´dzynarodowy,

obligatoryjnà prac´ domowà, teraz U. w grupach wymieniajà
si´ zgromadzonymi informacjami. Wybrani U. prezentujà
efekty pracy.

2. N. krótko prezentuje treÊci rozdz.

3. D. AktywnoÊç na forum

mi´dzynarodowym (s. 197–198), proponujàc dyskusj´
pro–kontra nad jednym zagadnieniem, najlepiej
kontrowersyjnym, np. udzia∏em polskich ˝o∏nierzy w misji
wojskowej w Iraku.

WZ:

Refleksja nad ca∏oÊcià zagadnieƒ zwiàzanych z polskà

politykà zagranicznà: Czy jej obecny kszta∏t sprzyja
realizowaniu polskiej racji stanu? Wnioski przedstawiane sà
w formie krótkich wypowiedzi na forum klasy.
ZD:

åw. 3, s. 199.

N. przestawia g∏ówne cele lekcji. Nast´pnie U.-ochotnik

charakteryzuje tzw. ∏ad ja∏taƒski.
WNW:

N. wyjaÊnia krótko poj´cie

∏adu mi´dzynarodowego

i jego podstawy oraz charakteryzuje czynniki stanowiàce
o wspó∏czesnym ∏adzie mi´dzynarodowym.
Cz. 1. lekcji – Konflikty mi´dzynarodowe
BC:
1. U. pracujà w pi´cioosobowych grupach – 1) spory o ziemi´,

2) konflikty etniczne, 3) konflikty o w∏adz´, 4) konflikty
lokalne, 5) walka z terroryzmem – pos∏ugujàc si´:

a) odpowiednim fragmentem tekstu podr´cznika – rozdz. V. 3.

A. – E. (s. 292–298)

b) innymi informacjami dostarczajàcymi przyk∏adu konfliktu,

którego przes∏ankà jest ka˝dy z opisanych tam typów êróde∏
(jeÊli istnieje taka mo˝liwoÊç, ten fragment lekcji mo˝na
przeprowadziç w pracowni internetowej).

Przed przystàpieniem do poszukiwaƒ informacji na dany temat
U. spotykajà si´ w celu skompletowania listy êróde∏, z których
b´dà korzystaç.
Nast´pnie ka˝dy U. spisuje opracowanà list´ i przyst´puje
samodzielnie do wykonywania zadania.
P:

Grupy prezentujà wyniki swojej pracy.

2 godzina
WNW:

N. charakteryzuje sposoby rozwiàzywania konfliktów

mi´dzynarodowych.
BC:

U. ponownie spotykajà si´ w grupach, ustalajàc, który

z podanych sposobów by∏ zastosowany w przypadku
analizowanych przez nich konfliktów.
P:

U. prezentujà na forum efekty poszukiwaƒ.

Systemy bezpieczeƒstwa mi´dzynarodowego

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

142

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

56–

(82–

)

godz.

(84)

Problemy wspó∏czesnego
Êwiata

pzp –

Polska, Europa,

Êwiat, rozdz. VI.
Problemy wspó∏czesnego
Êwiata

ÂCIE˚KI EDUKACYJNE:

Edukacja ekologiczna

Zakres rozszerzony

NierównoÊci ekonomiczne
i spo∏eczne
we wspó∏czesnym Êwiecie

pzr –

Polska, Europa,

Êwiat, rozdz. V.
NierównoÊci ekonomiczne i
spo∏eczne we wspó∏czesnym
Êwiecie

Uczniowie:

rozumiejà procesy integracji i dezintegracji wyst´pu-
jàce we wspó∏czesnym Êwiecie [PP]

znajà kategorie problemów spo∏eczno-ekonomicz-
nych wspó∏czesnego Êwiata [P]

Uczniowie potrafià:

oceniç zagro˝enia ze strony mi´dzynarodowego ter-
roryzmu [P]

Uczniowie:

wiedzà, w jaki sposób przynale˝noÊç do ró˝nych grup
spo∏ecznych wià˝e si´ z wyst´powaniem nierównoÊci
materialnych [P]

znajà czynniki materialnego zró˝nicowania spo∏ecz-
nego [PP]

Uczniowie potrafià:

dokonaç analizy nierównoÊci wyst´pujàcych aktual-
nie w Polsce [PP]

pos∏ugujàc si´ wybranymi przyk∏adami, scharaktery-
zowaç ich przyczyny i okreÊliç zasi´g [PP]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

143

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

problemy globalne,
Klub Rzymski,
Trzeci Âwiat,
Klub Paryski,
terroryzm
mi´dzynarodowy,
fundamentalizm,

nierównoÊci
ekonomiczne,
dochód narodowy
per capita, presti˝,
paƒstwo opiekuƒcze
(welfare state),

WNW/P:

N. krótko omawia poj´cie

system bezpieczeƒstwa

mi´dzynarodowego.
BC:

U. podzieleni na czteroosobowe grupy opracowujà

metodà grup eksperckich cztery systemy opisane w podrozdz.
V. 5. (ONZ, NATO, UZE, OBWE).
WZ:

Wykonanie w parach çw. 7 i/lub 8, s. 310.

W/WNW:

N. wyjaÊnia poj´cie

globalizacji. W tym kontekÊcie

charakteryzuje zjawisko

problemów, konfliktów globalnych.

BC/P:

Dyskusja punktowana.

I. Wst´p do dyskusji.

Metodà czteroosobowych grup eksperckich U. zapoznajà si´
z charakterystykà kategorii problemów wspó∏czesnego Êwiata
(pzp, rozdz. VI. 1.–4., s. 311–327):

1. Problemy polityczne.
2. Problemy spo∏eczno-ekonomiczne.
3. Problemy cywilizacyjno-kulturowe.
4. Problemy zwiàzane z terroryzmem.
Po przekazaniu sobie informacji o istocie poszczególnych
kategorii problemów grupa, w krótkiej dyskusji, podejmuje
decyzj´ o tym, które z nich sà najpowa˝niejszym zagro˝e-
niem/wyzwaniem dla wspó∏czesnego Êwiata.
II. Dyskusja punktowana.
Po jednym przedstawicielu z ka˝dej grupy bierze udzia∏
w zaaran˝owanej na forum klasy dyskusji.
WZ:

åw. 2, s. 328.

Scenariusz zosta∏ opisany szczegó∏owo w cz´Êci Scenariusze
wybranych lekcji

– lekcja 0(84), s. 170.

Lp.

Temat lekcji/

Podr´cznik /

Materia∏y

Cele w uj´ciu czynnoÊciowym

144

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

(85)

Zakres rozszerzony
Globalizacja

pzr –

Polska, Europa,

Êwiat, rozdz. VI.
Globalizacja

Uczniowie:

wiedzà, na czym polega proces

globalizacji [P]

rozumiejà procesy i p∏aszczyzny procesu globalizacji
[PP]

Uczniowie potrafià:

oceniç szanse i zagro˝enia wynikajàce z globalizacji
[PP]

wskazaç na przejawy globalizacji w swoim otoczeniu
[P]

Poj´cia i terminy

Uwagi o realizacji

145

POLSKA – EUROPA – ÂWIAT

globalizacja,
uniformizacja,
westernizacja,
efekt cieplarniany,
antyglobaliÊci, McÂwiat,
Êwiat D˝ihadu.

N. odnosi si´ do poj´cia

globalizacji, które pojawi∏o si´ na

wczeÊniejszych zaj´ciach (np. pzp, V.

¸ad mi´dzynarodowy).

WNW:

N. inicjuje dyskusj´ nad ró˝nymi podejÊciami do

definiowania

globalizacji (praca z podr´cznikiem – tekst

podrozdz. VI. 1., 205–207). Nast´pnie krótko prezentuje
p∏aszczyzny globalizacji.
BC:

U. w parach czytajà po kolei fragmenty A.–E. podrozdz.

VI. 2. (207–214) – jeden U. skupia si´ na pozytywnych
aspektach globalizacji w danym obszarze, drugi – na
negatywnych. Nast´pnie przeprowadzajà krótkà dyskusj´
wokó∏ zagadnienia.
P:

N. prosi wybrane przez siebie pary o przedstawienie efektów

dyskusji.
WZ:

åw. 6 ze s. 218 wykonane indywidualnie, omówione

w parach, a refleksje przedstawione na forum klasy.
ZD:

Zbierz informacje o

antyglobalistach (cele, sposoby

dzia∏ania).

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
04 ROZKLADY MATERIALOW wiedza o Nieznany
04 ROZKŁADY MATERIAŁÓW, 1108201
04 Klasyfikowanie materialow bu Nieznany
04 OTnS Materialy eksploatacyjn Nieznany (2)
04.ROZKŁADY MATERIAŁÓW 1108201
04 Charakteryzowanie materialow Nieznany (2)
04 Stany skupienia materii gazy Nieznany (2)
02 ROZKLADY MATERIALOW Rozklad Nieznany (2)
AUTOPREZENTACJA materialy szkol Nieznany
2014 Matura 05 04 2014 odpid 28 Nieznany (2)
04 les sonsid 5067 Nieznany (2)
rozporzadzenie z dnia 28.04.2006, Materiały szkoleniowe na uprawnienia budowlane - archiwalne
Rozkład materiału INFORMATYKA klasa 0
ROZKŁAD MATERIAŁU LUTY 09
ROZKŁAD MATERIAŁU GRUDZIEŃ 08
ROZKLAD MATERIALU NAUCZANIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO Kl II
Rozkład materiału z inf kl III
09 Dobieranie materialow odziez Nieznany (2)
Nasze Razem w szkole 1 rozklad materialu 9 10

więcej podobnych podstron