ZBIOROWOŚCI OPARTE NA PODOBIEŃSTWIE ZACHOWAŃ

ZBIEGOWISKO
Przelotne skupienie kilku lub kilkudziesięciu osób zainteresowanych jednym zdarzeniem. Podstawą
skupienia jest silna i nagła podnieta – ciekawość -nakaz uczestnictwa w sprawach ważnych dla całej
zbiorowości. W zbiegowisku występują tylko niektóre elementy więzi: styczność przestrzenna, styczność
społeczna, wymiana spostrzeżeń i informacji, podobne reakcje emocjonalne, zainteresowanie tym samym
zjawiskiem, skłonność do podobnego działania. Zdolność zbiorowego działania świadczy o ważnej roli
zbiegowiska, gdyż może ono doprowadzić do zagrożenia porządku.

TŁUM
Zgromadzenie większej ilości osób na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt, zainteresowanych
tą samą sprawą, reagujących spontanicznie na te same podniety w podobny sposób. Więź łącząca ludzi w
tłumie składa się przede wszystkim z elementów popędowych i emocjonalnych. Występuje tu styczność
przestrzenna, łączność psychiczna prowadząca do identyfikacji. Brak natomiast norm organizacyjnych i
moralnych, organizacji formalnej, ani racjonalnych form kontroli społecznej. Tłum powstaje pod
wpływem silnych bodźców emocjonalnych, które nie są hamowane żadnymi normami co w konsekwencji
powoduje, że tłum zdolny jest do zachowań nieprzewidywalnych.

Rodzaje tłumów:
tłum agresywny - atakujący jednostkę, grupy lub instytucje:

linczujący - w celu pomszczenia jakiegoś haniebnego faktu, poprzez dołączanie do nawołujących
do zemsty coraz liczniejszych uczestników, zazwyczaj popełnia czyny równie lub bardziej okrutne
niż rzeczywisty lub domniemany sprawca;
terroryzujący - dokonuje ataków skierowanych przeciw mniejszościom lub grupom podejrzanym o
czyny oburzające, może powstawać w toku manifestacji;
walczący - powstaje w czasie zaburzeń, strajków, manifestacji, kiedy zbiegowisko lub
manifestacja zaczyna się bronić spontanicznie w sposób niezorganizowany;

tłum uciekający: panika ogarniająca zbiegowisko, publiczność zebraną, wojsko lub inną

wyspecjalizowaną

instytucję;

tłum nabywający: (rabujący) - w okresach kryzysu gospodarczego, głodu, niedostatku z powodu

katastrof, gdy zbiegowiska zaczynają atakować sklepy, banki, rabując i plądrując;

tłum demonstrujący: daje wyraz uczuciom wdzięczności, uznania czy pochwały lub potępienia, pogardy,

protestu. Są zorganizowane i mogą łatwo przekształcać się w każdy inny rodzaj tłumu.

Cechy charakteryzujące tłum:
- zjawisko dezindywidualizacji tzn. częściowy zanik osobowości indywidualnej jednostki, stopienie się

indywidualności uczestników w jedną zbiorową psychikę – duszę zbiorową;

- poczucie identyfikacji i solidarności jednostek ze zbiorowością i silna więź emocjonalna dająca

uczestnikom głęboką satysfakcję;

- zjawisko wzmożonego naśladownictwa, kierowanego impulsami emocjonalnymi a nie refleksją

intelektualną;

- poczucie ważności działań, mocy i zdolności do wielkich czynów;
- osłabienie norm etycznych i prawnych, zanik poczucia odpowiedzialności;
- brak organizacji i instytucjonalizacji;
- zjawisko „zarażenia emocjonalnego” polegającego na wytworzeniu identycznych lub podobnych
stanów napięcia emocjonalnego.

PUBLICZNOŚĆ
Publiczność zebrana - audytorium.
Jest to publiczność intencjonalna występująca w dwóch postaciach:
- jako publiczność rekreacyjna, szukająca rozrywki;
- jako publiczność szukająca informacji.

Publiczność zebrana to skupienie pewnej ilości osób żywiących podobne oczekiwania przeżycia pewnych
bodźców lub zainteresowanych tym samym przedmiotem.
Istnieje tu styczność przestrzenna, łatwo powstaje łączność psychiczna, wzajemne oddziaływanie i
emocjonalna gotowość do wspólnego działania, która może przekształcić publiczność w tłum.

Publiczność niezebrana.
Jest to wielka ilość ludzi, których identyczne podniety nastawiają w jednym kierunku myślenia i
zainteresowań. Może stać się bazą tworzenia kultu gwiazd medialnych lub też powstawania ruchów
politycznych.

ZBIOROWOŚCI TERYTORIALNE. SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA. ANALIZA PAŃSTWA.

ZBIOROWOŚCI TERYTORALNE
Są to zbiorowości, których członkowie są połączeni więzią wynikającą z faktu zamieszkania na
terytorium uważanym za wspólne. Ich organizacja społeczna dopasowuje się do warunków
przyrodniczych środowiska, co wywołuje szereg procesów nie występujących w innych typach
zbiorowości, zwanych procesami ekologicznymi. W zbiorowościach terytorialnych występuje także
specyficzny charakter stosunków społecznych wynikający ze związku z terytorium.

Związek z terytorium może być rozpatrywany w znaczeniu:
- obiektywnym - życie społeczne uzależnione jest od właściwości terenu;
- subiektywnym - poczucie emocjonalnego przywiązania do miejsca
zamieszkania oraz bezpieczeństwa dzięki życiu wśród swoich.

Wszystkie znane zbiorowości terytorialne można ułożyć w pewien ciąg uszeregowany według kolejności
powstawania:
osady myśliwskie - osady rolnicze - wsie rolnicze - miasteczka rolniczo - handlowe - miasta - megapolis
(wielkie współczesne miasta).

SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA A ZBIOROWOŚĆ TERYTORIALNA – PODSTAWOWE RÓŻNICE

Definiując społeczność lokalną należy wyodrębnić trzy stałe elementy:
- wspólne terytorium;

-

interakcje społeczne;

- więź psychiczną, poczucie wspólnoty.

Niekiedy do podstawowych cech społeczności lokalnych dodaje się jeszcze zdolność do podejmowania
wspólnych działań na rzecz rozwiązywania nurtujących je problemów.

Społeczność lokalna – struktura społeczno – przestrzenna utworzona przez ludzi pozostających wobec
siebie w społecznych interakcjach i zależnościach w obrębie danego obszaru i posiadających jakiś
wspólny interes lub poczucie grupowej i przestrzennej tożsamości jako elementy wspólnych więzi.
Społeczność lokalna jest modelem wspólnoty (Gemeinschaft). Częściami składowymi społeczności
lokalnej są głównie grupy pierwotne.Relacje między członkami maja zazwyczaj charakter stosunków
osobowych.

Wraz z rozwojem nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego słabły i zanikały więzi łączące
społeczności lokalne i przekształcały się one w ZBIOROWOŚCI TERYTORIALNE.

Nowoczesne zbiorowości terytorialne są skupiskiem zatomizowanych jednostek o płynnym i zmiennym
składzie, których członkowie bytują obok siebie i zaspokajają swe potrzeby w obrębie tego samego

obszaru geograficznego, ale nie muszą i najczęściej nie czują się związani ani z tym terytorium, ani ze
sobą nawzajem.

Zbiorowość terytorialna jest kategorią szerszą niż społeczność lokalna.

LOKALIZM – względna autonomia oraz upodmiotowienie konkretnych społeczności lokalnych w
zakresie gospodarczym, społecznym i kulturalnym w ramach szerszego układu społeczno –
przestrzennego i politycznego.

Przekształcanie zbiorowości terytorialnych w upodmiotowione społeczności lokalne jest jedną z dróg
prowadzących do odbudowy społeczeństwa obywatelskiego, w którym funkcjonuje wiele niezależnych od
biurokratycznych struktur państwa zrzeszeń, powstających z inicjatywy obywateli w celu samodzielnego
rozwiązywania najrozmaitszych problemów społecznych.
Nowa społeczność lokalna ma być wspólnotą podobnie jak społeczność tradycyjna, ale funkcjonującą na
całkowicie odmiennych zasadach odpowiadających nowoczesności.
Ma to być lokalna społeczność samorządowa, dla której przestrzeń i terytorium są naturalną podstawą
dobrowolnego zrzeszania się, społeczność otwarta, nie stawiająca przeszkód napływowi nowych ludzi do
danego układu lokalnego o odpływowi z niego dotychczasowych jego członków, w której istnieje wiele
dobrowolnych stowarzyszeń i zrzeszeń poprzez które członkowie społeczności uczestniczą w rozmaitych
sferach życia zbiorowego.
Lokalne władze są wyłaniane przez procedury demokratycznych wyborów. Członków społeczności
cechuje silna identyfikacja z miejscem zamieszkania i aktywny udział w lokalnym życiu politycznym.

ANALIZA PAŃSTWA - ZBIOROWOŚCI O CHARAKTERZE TERYTORIALNYM

Państwo to przykład zbiorowości społecznej z pogranicza grupy celowej i terytorialnej.
W szerokim rozumieniu państwo to zbiorowość obejmująca ogół mieszkańców danego terytorium i ogół
działających organizacji, w stosunku do których ma nadrzędny stosunek.
W wąskim rozumieniu państwo oznacza polityczną organizację zbiorowości terytorialnej, w której na
gruncie tradycji istnieje władza polityczna, zorganizowana w postaci rządu. W tym znaczeniu państwo
jest szczególnego rodzaju grupą celową.

TRZY KONCEPCJE DOTYCZĄCE FUNKCJONOWANIA PAŃSTWA

1. Teoria umowy społecznej (J.J.Russeau, T.Hobbes, J.Locke) - państwo

jako wynik umowy społecznej.
Jednostki poddają się woli zbiorowej dobrowolnie dla osiągnięcia jakiś celów. Zgoda, umowa,
przyzwolenie traktowane jako wyjaśnienie przejścia społeczeństwa od stanu przedpaństwowego do
państwa.Współcześnie założenie to wykorzystuje się w liberalnych koncepcjach państwa (brak
suwerena, któremu przysługiwałby bezwzględny autorytet - społeczeństwo obywatelskie, państwo
winno oczekiwać i wymagać od obywateli pewnego poziomu uczestnictwa oraz odpowiedzialności).

2. Teoria konfliktu (Marks, Engels) - państwo jako organ panowania klasowego i ucisku, aparat przymusu

i przemocy dominującej klasy społecznej. O powstaniu państwa zadecydowały odpowiednie
przesłanki: pojawienie się własności prywatnej, rodziny oraz klas społecznych. Państwo jako instytucja
powstała w wyniku konfliktów klasowych, jako stróż interesów klasy posiadającej na własność środki
produkcji.

3. Państwo jako naturalna społeczność, człowiek, w myśl poglądów Arystotelesa, jest istotą polityczną, z
natury potrzebującą społeczności politycznej do zaspokojenia swych potrzeb, których nie jest w stanie
zrealizować w innych wspólnotach. Polis powstaje na drodze naturalnego rozwoju z mniejszych
wspólnot. Koncepcja ta rozwija się w współcześnie w katolickiej nauce społecznej.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ NOWOCZESNYCH PAŃSTW EUROPEJSKICH – WSPÓŁCZESNE
PAŃSTWA NARODOWE.

Kształtowanie się nowoczesnych państw europejskich wiąże się z powstaniem i rozwojem kapitalizmu.
Początkowa postacią ustrojową państw Europy Zachodniej były monarchie absolutne - centralizacja
państwa, biurokracji oraz armii.
W XVIII wiecznej myśli politycznej pojawiła się idea ludu jako suwerena, (Jan Jakub Rousseau)
posiadającego władzę ustanawiania praw.
Prowadziło to do wyodrębnienia się przestrzennie określonych, odrębnych wspólnot historyczno –
kulturowych, które zyskiwały wymiar polityczny i w ten sposób w Europie pojawiły się państwa
narodowe.
Państwa narodowe odznaczały się samodzielnością i samowystarczalnością w trzech dziedzinach:
gospodarczej, militarnej i kulturalnej.
Współcześnie wszystkie te rodzaje samodzielności i samowystarczalności uległy ograniczeniu, co stawia
pod znakiem zapytania przyszłość państw narodowych w globalizującym się świecie.

PODSTAWOWE FUNKCJE PAŃSTWA
Podstawowym celem państwa jest zapewnienie możliwości realizacji „dobra wspólnego”, czyli
stworzenie takich warunków życia społecznego, by członkowie tej zbiorowości mogli łatwiej osiągać swe
cele.

Dwa rodzaje funkcji państwa:
Funkcje zewnętrzne - zadania realizowane głównie przez dyplomację, wojsko, dotyczące
przedstawicielstwa w stosunkach międzynarodowych oraz zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom.
Funkcje wewnętrzne - zorientowane na zapewnienie i utrzymanie ładu społecznego miedzy jednostkami,
instytucjami i organizacjami, realizowane za pomocą ustanawiania porządku prawnego, w skład którego
wchodzi prawo konstytucyjne i cywilne.

PAŃSTWO – ORGAN PRAWOMOCNEJ WŁADZY
W ujęciu Maxa Webera państwo to instytucja, która ma wyłączne prawo posługiwania się siłą w obrębie
danego terytorium.

Zatem państwo:
- jest aparatem sprawowania władzy;
- sprawuje władzę monopolistycznie;
- jest to władza prawomocna;
- jest organizacją opartą na zasadzie terytorialnej, a nie rodowej i więzach krwi.

Władza - w klasycznej definicji Maxa Webera oznacza zdolność kontrolowania lub wpływania na
działania innych bez względu na ich zgodę.

Socjologowie wyróżniają dwa rodzaje władzy:
- władzę prawomocną - znajdującą się w rękach osób postrzeganych jako uprawnione do jej

sprawowania;

- władzę nieprawomocną - opierającą się na przymusie, na stosowaniu lub groźbie użycia siły w celu

wymuszenia uległości.

Władza państwowa jest władzą prawomocną.
Państwo posiada uprawnienia (legitymizację) i możność egzekwowania od obywateli określonych
zachowań poprzez stosowanie przewidzianych prawem sankcji (kar i nagród) z przymusem fizycznym
włącznie.

Wyróżnia się trzy klasyczne typy prawomocnego panowania (źródła legitymizacji władzy):
- panowanie legalne (biurokratyczne, racjonalne) – opiera się na normach prawnych i kompetencji osób

sprawujących władzę na mocy tych norm. Łączy się bardziej ze stanowiskami niż osobami;

- panowanie tradycyjne – opiera się na zwyczaju i tradycji, uznaje się daną

zwierzchność ponieważ w tej postaci istnieje „od zawsze”;

- panowanie charyzmatyczne - wynika z nadzwyczajnych cech osobistych

przywódcy, powodujących, że jego zwierzchnictwo jest spontanicznie uznane za oczywiste, w
związku z którymi udziela się mu specjalnego zaufania, ludzie są mu posłuszni i uznają jego autorytet.

Są to typy idealne prawomocnego panowania, współcześnie występują one w rozmaitych połączeniach.
We współczesnych społeczeństwach dominuje legitymizacja formalnoprawna władzy państwowej.

Sprawujący władzę muszą uzyskać także:
- akceptacje moralno - ideologiczną (zgodność z systemem podstawowych wartości uznawanych w

społeczeństwie);

- akceptację pragmatyczną (uznanie, że władza dysponuje środkami pozwalającymi na sprawność i

skuteczność działań odpowiadających oczekiwaniom obywateli);

- poparcie, przyzwolenie udzielone rządowi, przede wszystkim w ramach procesu wyborczego.

DEMOKRACJA
Nazwa demokracja pochodzi od greckiego słowa demos – lud i kratos – władza. Ustrój ten zaprowadzono
po raz pierwszy w starożytnych Atenach.

Podstawowe, pierwotne idee demokracji:
- udział wszystkich obywateli w rządach państwem;
- równość obywatelska;
- wolność jednostki;
- aktywne uczestnictwo w życiu publicznym;
- sprawowanie kontroli przez obywateli.

Panująca w starożytnych Atenach pierwotna forma demokracji była demokracją bezpośrednią, gdzie
wszyscy obywatele mieli rzeczywisty udział w sprawowaniu władzy. Ta forma była możliwa do
zastosowania tylko w odniesieniu do małych państw – miast.
W XIX wieku wynaleziono formę demokracji odpowiednią dla dużych państw – demokrację
przedstawicielską.
Prawa wyborcze należące początkowo tylko do nielicznych mężczyzn o odpowiednio wysokich
dochodach stopniowo w ciągu XIX i XX wieku ulegały rozszerzeniu na coraz liczniejsze kręgi ludności.
Współcześnie DEMOKRACJĘ definiuje się jako ustrój, gdzie sprawujący władzę odpowiedzialni są na
forum publicznym przed obywatelami, którzy działają za pośrednictwem obieralnych przedstawicieli,
współzawodniczących i współpracujących zarazem za sobą.

Warunki, które muszą być spełnione dziś , aby uznać dane państwo za demokratyczne:
- wybieralni przedstawiciele;
- wolne, uczciwe i regularnie powtarzane wybory;
- wolność słowa;
- różnorodne źródła informacji;
- wolność stowarzyszania się;
- inkluzywne obywatelstwo (żaden dorosły obywatel danego kraju nie może być pozbawiony wyżej

wymienionych uprawnień).

Demokracja pozostawia jako sprawę otwartą formę i sposób sprawowania władzy wykonawczej (system
prezydencki, parlamentarny, parlamentarno – prezydencki).

DEMOKRACJA I LIBERALIZM
We współczesnych państwach uznawanych za demokratyczne najczęściej we wzajemnym powiązaniu
występują demokracja i liberalizm.
Podstawy doktrynalne zarówno demokracji, jak i liberalizmu wywodzą się z praw jednostki.

Dla demokracji naczelną wartością jest równość polityczna, czyli prawo każdej jednostki do udziału w
sprawowaniu władzy.
Dla liberalizmu naczelną wartością jest wolność jednostki, której granicą jest krzywda drugiego
człowieka.
I demokracja i liberalizm opowiadają się za państwem prawa, gdzie władza poddana jest prawu
konstytucyjnemu, a obywatel posiada prawo odwołania się do niezawisłego sądu, aby ten rozpoznał
ewentualne nadużycia władzy.
Demokrację i liberalizm różni określenie szerokości uprawnień władzy – zakresu funkcji państwa.
Liberalizm jest za ich ograniczeniem - koncepcja „państwa minimum”, a demokracja niekiedy wręcz
wymaga ich rozszerzenia - demokracja socjalna z państwem opiekuńczym.
Nadmierne przesunięcie w stronę państwa liberalnego grozi pogłębianiem się nierówności społecznych,
przekładających się na sprzeczną z demokracją nierówność w dostępie do sfery politycznej.

PARTIE I ELITY POLITYCZNE
Partie – grupy przybierające postać mniej lub bardziej sformalizowanych
organizacji, które dążą do udziału we władzy państwowej i rywalizują z innymi tego rodzaju grupami o
uzyskanie poparcia społecznego dla realizacji tego dążenia. Ich podstawowym zadaniem jest
nominowanie kandydatów do ciał przedstawicielskich, sprawujących władzę ustawodawczą.
Elity polityczne – osoby zajmujące wysokie pozycje w wielkich i wpływowych organizacjach, zwłaszcza
w partiach politycznych i mogą w sposób stały i znaczący oddziaływać na kształt decyzji politycznych.

NARÓD – ZBIOROWOŚĆ OPARTA NA WSPÓLNEJ KULTURZE

Jako zbiorowość ma wszystkie cechy społeczeństwa, ale społeczeństwo nie ma wszystkich cech narodu.
Społeczeństwo nie budzi emocji. Ma wartość instrumentalną jako forma organizacji życia zbiorowego w
obrębie jakiegoś terytorium.
Naród jest wspólnotą, ściśle związaną ze sferą tożsamości, wartości. Jest wartością autoteliczną. Jest to
wspólnota najczęściej jednorodna etnicznie.

CHARAKTER ZBIOROWOŚCI ETNICZNEJ

Cechy charakterystyczne zbiorowości etnicznej:
- przekonanie o wspólnocie pochodzenia i więzach krwi;
- odrębna nazwa zbiorowości;
- wspólne dzieje i pamięć wspólnej przeszłości;
- własna, odrębna kultura;
- związek z określonym terytorium jako „własnym miejscem na ziemi”);
- znaczna spójność i silna więź społeczna;
- poczucie solidarności i tożsamości;

świadomość ostrego podziału na my i oni.

Istnieje cecha odróżniająca naród od grupy etnicznej - upolitycznienie, czego wyrazem jest dążenie do
posiadania własnego państwa.

Dążenie zbiorowości etnicznej do suwerenności politycznej jest procesem, w którym można
wyodrębnić trzy etapy

:

- pojawienie się poczucia etniczno – kulturowej tożsamości;
- wykształcenie się własnej elity, artykułującej potrzeby grupy i jej żądania;
- przeciwstawienie się państwu w ramach którego grupa funkcjonuje i żądanie niepodległości –

rozwinięcie świadomości narodowej.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE NARODU

naród - trwała wspólnota ludzi ukształtowana historycznie w obrębie danego terytorium, na gruncie
określonych doświadczeń, tradycji i języka, posiadająca więzi ekonomiczne i własne instytucje
polityczne, charakteryzująca się swoistym systemem kulturowym oraz poczuciem tożsamości i
odrębności wobec innych zbiorowości i grup etnicznych.

Cechy charakterystyczne narodu:
- stanowi najszersze ramy dla innych zbiorowości, w których element wspólnych norm i wartości

odgrywa istotną rolę;

- bardzo trwała postać zbiorowości, zdolna trwać nawet kilka tysięcy lat;
- wytwarza trwałe dziedzictwo kulturowe;
- najważniejszy czynnik społecznej tożsamości jednostki;
- wytwarza silne poczucie solidarności między członkami oraz antagonizm w stosunku do członków

innych narodów.

Najważniejszą instytucją narodową i elementem składowym narodu jest rodzina, w której dokonuje się
proces przekazywania dziedzictwa kulturowego, a przede wszystkim języka.

DROGI KSZTAŁTOWANIA SIĘ NARODÓW W EUROPIE

Można wyodrębnić dwie zasadnicze drogi kształtowania się narodów w Europie:
- od narodu do państwa – wspólnota kulturowa mająca poczucie własnej odrębności przekształca się w

organizm polityczny;

- od państwa do narodu – organizm polityczny nabiera cech wspólnoty

kulturowej.

NACJONALIZM
- postawa solidarności i identyfikacji z narodem, przywiązania do niego i gotowości do najwyższych
poświęceń w jego obronie (nacjonalizm utożsamiany jest tu z patriotyzmem);
- system idei politycznych, uznających solidarność i służbę interesom własnego narodu za najważniejsze
zadanie połączone zarazem z próbami podporządkowania sobie innych narodów;
- ideologie skrajne, w których egoizm narodowy jest podstawową, naczelną dyrektywą działania
politycznego, połączoną często z prześladowaniami mniejszości narodowych we własnym kraju.

W ideologiach nacjonalistycznych występuje przesadne podkreślanie wagi i doniosłości własnego narodu
w dziejach ludzkości, wyjątkowych jego cech związanych z koniecznością realizacji określonych misji
dziejowych oraz wysoki stopień nietolerancji wobec innych narodów.
Często ta nietolerancja łączy się z dążeniem do podporządkowania sobie innych narodów,
propagowaniem nie mieszania się z innymi narodami poprzez małżeństwa lub inne formy współżycia.
Nacjonalizm często łączy się także z rasizmem.