ŁACINA wykład I 28.09.2013r.

PAREMIE ŁACIŃSKIE:

1. Absentem in criminibus damnari non oportet.

Nie należy skazywać nieobecnego.

Obecność oskarżonego na rozprawie karnej jest obowiązkowa, nie można wydać wyroku skazującego za
przestępstwo wobec osoby, która jest nieobecna w czasie rozprawy, ponieważ każdy ma prawo do obrony.

2. Accessio cedit principali.

Przyrost przypada temu, co główne.

Zasada rzymskiego prawa rzeczowego, która odnosi się do jednego z pierwotnych sposób nabycia własności.
Jeżeli rzecz o mniejszej wartości przyłączy się do rzeczy o większej wartości, to całość dostaje właściciel
rzeczy głównej, czyli rzeczy o większej wartości.

3. Actor sequitur forum rei.

Powód idzie za sądem pozwanego.

Zasada właściwości miejscowej, według której sąd rozstrzyga zgodnie z miejscem zamieszkania pozwanego,
sądem właściwym jest sąd zamieszkania osoby pozwanej.

4. Actus simulatus nullius est momenti.

Czynność pozorna jest nieważna.

Pozorność zachodzi wtedy, gdy strony umawiają się na dokonanie czynności prawnej zewnętrznie
poprawnej, bez konsekwencji. Czynność pozorna jest sprzeczna z wolą i nie ma znaczenia prawnego z
powodu braku woli wywołania skutków prawnych.

5. Adoptio naturam imitatur.

Adopcja (przysposobienie) naśladuje naturę.

Zasada rzymskiego prawa rodzinnego, stosunki pomiędzy przysposobionym a przysposabiającym powiny
być takie same jak w rodzinie naturalnej.

6. Alteris stipulari nemo potest.

Nikt nie może zawrzeć stypulacji w zastępstwie drugiego.

Jest to fundamentalna zasada rzymskiego prawa zobowiązań. Nikt nie może dokonać czynności prawnej za
kogoś innego, dziś zasada ta nie obowiązuje.

7. Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad mortem.

Wola testatora może być zmieniana aż do śmierci.

Zasada rzymskiego prawa spadkowego. Spadkodawca może aż do śmierci zmieniać swoją wolę w
testamencie bez podawania przyczyny, gdyż testament wywołuje skutki prawne dopiero po śmierci testatora,
jest to zasada swobody testowania.

8. Audiatur et altera pars.

Niechaj będzie wysłuchana i druga strona.

Gwarancja równości stron. Kierując się tą zasadą przed wydaniem wyroku należy zapoznać się z
argumentami obu stron procesu. Zawsze trzeba dać stronie przeciwnej możliwość przedstawienia swojego
stanowiska dając przy tym szansę na skuteczną obronę, która przysługuje każdemu. Jest to zasada
kontradyktoryjności.

9. Bis de eadem re agere non licet (Bis de eadem re agi non potest).

Nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie.

Nie można wytaczać nowego powództwa w sprawie, któa została już rozstrzygnięta prawomocnym
wyrokiem. Zasada powagi rzeczy osądzonej jest podstawą, aby takie postępowanie odrzucić.

10. Casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest.

Siła wyższa jest zdarzeniem, któremu słabość ludzka oprzeć się nie może.

Za siłę wyższą należy uznać jedynie zdarzenie, które wykracza poza możliwości człowieka i jego
przewidywanie np. zdarzenie katastrofalne. Przy stwierdzeniu udziału siły wyższej wyłącza się
odpowiedzialność za szkodę.

11. Clara non sunt interpretanda.

To co jasne nie wymaga interpretacji.

Paremia współczesna autorstwa Jerzego Wróblewskiego. Nakazuje rezygnację z konieczności interpretacji
przepisów, o ile nie budzą one żadnych wątpliwości interpretacyjnych.

12. Cogitationis poenam nemo patitur.

Nikt nie ponosi kary za myślenie.

Osądzonym można być tylko za czyn, który rzeczywiście zaistniał. Sam zamiar nie stanowi podstawy do
osądzania kogoś.

13. Commodum eius esse debet, cuius est periculum.

Korzyść musi przypadać temu, kto ponosi ryzyko.

Zasada rzymskiego prawa zobowiązań dotycząca rozliczania korzyści między dłużnikiem a wierzycielem.
Polega na tym, że ten kto czerpał korzyści z umowy ponosi odpowiedzialność.

14. Compensatio est debiti et crediti inter se contributio.

Potrącenie jest wzajemnym zaliczeniem długu i wierzytelności.

Istnieje możliwość wzajemnego potrącanie długów i wierzytelności. Zdarza się, że dwa podmioty są wobec
siebie jednocześnie dłużnikami (i wierzycielami). Kiedy jeden z nich – zamiast spłacać dług – może go
umorzyć poprzez zaliczenie na poczet swojej wierzytelności

15. Confessus pro iudicato est.

Ten kto się przyznał uważany jest za zasądzonego.

Przyznając się automatycznie jesteśmy uznawania za winnych. Sprawę kończy prawomocny wyrok
uznawany za prawdę.

16. Contractus ab inito voluntatis est, ex post facto necessitatis.

Zerwanie kontraktu jest dobrowolne, ale jego wykonanie jest przymusowe.

Zawarcie umowy pomiędzy stronami ma charakter dobrowolny, jednak po podpisaniu jej na stronach
spoczywa obowiązek spełnienia zawartych w niej ustaleń.

17. Conventio omnis intellegitur rebus sic stantibus (Rebus sic stantibus omnis promissio intellegitur)

Każda umowa jest rozumiana jako obowiązująca tylko w danych oznaczonych warunkach.

Umowy zawarte pomiędzy stronami są ważne tylko w warunkach określonych przez nią samą. Nie można
wnioskować o należności nie objęte umową.

18. Criminia morte extinguuntur.

Przestępstwa ulegają wymazaniu przez śmierć (sprawcy).

Po śmierci sprawcy nie osądza się go za popełnione przestępstwa. Nie wszczyna się wobec niego
postępowania a już trwające umarza się.

19. Dies interpellat pro homine.

Termin wzywa za człowieka.

Zasada dotyczy zobowiązań prawa obligacyjnego. Dłużnik jest obowiązany do wykonania zobowiązania w
dany terminie, inaczej zwłoka pociąga za sobą ryzyko. Jeżeli terminu nie ma w umowie, konieczne jest
wezwanie.

20. Dolus non praesumitur.

Złego zamiaru nie domniemywa się.

W razie wątpliwości co do intencji sprawcy, przyjmuje się tylko i wy łącznie działanie w dobrej wierze i nie
przypisuje mu się z góry działania w złej wierze. Działanie w złej wierze trzeba dopiero udowodnić.

21. Dolus semper preastatur.

Za podstęp zawsze się odpowiada.

W przypadku świadomego stosowania podstępu odpowiada się zawsze za konsekwencje z niego wynikające
(np. złamanie prawa). Działania podstępne trzeba udowodnić, a następnie ukarać.

22. Dura lex, sed lex.

Twarde prawo, lecz prawo.

Niezależnie jak surowe konsekwencje niesie za sobą prawo, jest on obowiązujące i nie można się od niego
odwołać na tej podstawie. Czasem jednak nie można realizować prawa za wszelką cenę, lepiej jest zostawić
sprawę bez rozstrzygnięcia, aniżeli skazać niewinnego.

23. Ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat.

Ciężar przeprowadzenia dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza.

To oskarżający musi udowodnić winę pozwanego za pomocą wszelkich dowodów (świadkowie, dowody
rzeczowe itp.). Ten kto twierdzi, musi to twierdzenie udowodnić.

24. Eius est tolere legem, cuius est condere.

Ten może uchylić ustawę, kto może ją uchwalić.

Paremia nawiązująca do zasady tworzenia prawa. Mówi o tym, że jedynie prawodawca może uchylić
wprowadzoną ustawę lub zastąpić ją jej nowelizacją. Wyjątkiem są wyroki TK oraz tryb per deseducato.

25. Et non facere, facere est.

Powstrzymanie się od działania jest także działaniem.

Sentencja dotyczy świadczenia, które może polegać nie tylko na działaniu, ale także na zaniechaniu (tj.
powstrzymaniu się od działania). O świadczenie zaniechania wierzyciel może wnioskować przed sądem.

26. Genus perire non censetur.

Uważa się, że gatunek nie ginie.

Zniszczenie lub utrata rzeczy oznaczonej gatunkowo nie zwalnia dłużnika z obowiązku świadczenia;
powinien świadczyć inną rzecz tego samego gatunku, tego samego rodzaju i tej samej ilości

27. Hereditas est successio in universum ius, quod defunctus habuerit.

Dziedziczenie jest wejściem w ogół praw, jakie posiadał zmarły.

Osoba dziedzicząca po przedstawieniu testamentu ma pełnię praw, jeśli chodzi o dysponowanie dobrami jej
zapisanymi, a także uprawnieniami, które odziedziczyła po zmarłym.

28. Hereditas viventis non datur.

Nie przyznaje się spadku po żyjącym.

Zrealizowanie testamentu następuje dopiero po śmierci ustalającego testament, nie można wnioskować o
podział spadku, gdy spadkodawca wciąż żyje.

29. Hominum causa omne ius constitutum sit.

Wszelkie prawo powinno być ustanawiane ze względu na człowieka.

Prawo jest stanowione ze względu na ludzi i dla ludzi. Powinno być jasne i powinno określać gwarancje
realizacji praw obywateli

30. Id quod interest , non solum ex damno dato constat, sed etiam ex lucro cessante.

Przy odszkodowaniu bierze się pod uwagę nie tylko wyrządzoną szkodę, ale i utracony zysk.

Przy określaniu wysokości nawiązki, jaka jest należna pokrzywdzonemu, sprawca musi jeszcze zwrócić
zysk, który utracił poszkodowany, gdyby nie wyrządzona mu szkoda.

31. Ingorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet.

Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi.

Nieznajomość prawa nie chroni przed sankcjami, nie można powołać się na nieznajomość prawa. Natomiast
nieznajomość faktów w danej sprawie nie grozi żadnymi sankcjami.

32. Impossibilium nulla obligatio est.

Zobowiązanie do świadczenie rzeczy niemożliwych jest nieważne.

W momencie zawarcia świadczenia, jego przedmiot musi być faktyczny zarówno pod względem prawnym
jak i formalnym, musi być możliwy do spełnienia w momencie zawarcia umowy.

33. In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt.

Przy zawieraniu umów uwzględnia się bardziej wolę stron niż ich słowa.

Przy zawieraniu umów należy badać, czy był zgodny zamiar stron niż posiłkować się tylko na ich
dosłownym brzemieniu. Należy dokonywać wykładni zawieranych umów.

34. Indigno aufertur hereditas.

Niegodnemu odbiera się spadek.

W sytuacjach, gdy spadkobierca dopuścił się umyślnego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, to sąd może
uznać tego spadkobiercę za niegodnego przyjęcia spadku.

35. In dubio pro reo.

W sprawach wątpliwych należy rozstrzygać na korzyść pozwanego.

W przypadku jakichkolwiek niedających się rozstrzygnąć wątpliwości, organ stosujący prawo, powinien je
rozstrzygnąć na korzyść oskarżonego.

36. In pari causa melior est conditio possidentis.

W jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja posiadacza.

W przypadku sporu pomiędzy właścicielem a najemcą większe prawo do decydowania ma zawsze
właściciel, czyli osobą, która sprawuje władztwo nad rzeczą.

37. In poenam heres non succedit.

Dziedzic nie dziedziczy kary nałożonej na spadkodawcę.

Kary nałożone na spadkodawcę w stosunkach innych niż cywilnoprawne nie przechodzą na spadkobiercę.

38. In testamentis plenius testatoris intentionem scrutamur.

W testamencie należy badać zamiar spadkodawcy.

Testament powinien być tak badany, aby w jak największym stopniu spełniał wolę spadkodawcy w nim
zawartą. Należy dokonywać jak najpełniejszej wykładni testmentu.

39. Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur.

Prawa są stanowione nie ze względu na konkretne osoby, lecz dla wszystkich.

Obowiązujące prawo powinno nieść korzyści dla wszystkich dla ogółu społeczeństwa. Prawo powinno mieć
nieograniczony krąg adresatów.

40. Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere.

Nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, nie szkodzić drugiemu, każdemu oddać to, co mu
się należy.

Sentencja Ulpiana, pokazuje zasadnicze postawy etyczne prawa. Paremia ta wyjaśnia obowiązki nałożone
przez prawo względem obywatela, tak aby ten nie wchodził w zatarg z obowiązującymi przepisami.

41. Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia.

Nauka prawa jest znajomością spraw boskich i ludzkich oraz wiedzą o tym co sprawiedliwe, a
co niesprawiedliwe.

Znajomość prawa wiąże się ze znajomością wszelkich spraw związanych z funkcjonowaniem człowieka, a
także pojmowaniem przez niego sprawiedliwości. Prawnicy powinni znać się sprawach boskich i ludzkich, a
ich doświadczenie i wiedza pozwala odróżnić to co jest sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe.

42. Ius civile vigilantibus scriptum est.

Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych.

Paremia dotycząca stosowania i wykładni prawa. Stosowanie prawa wymaga rozważności, czujności i
staranności, ponieważ błędy interpretacyjne mogą doprowadzić do skutków innych niż zamierzone.

43. Ius est ars boni et aequi.

Prawo jest sztuką stosowania tego, co dobre i słuszne.

Paremia ta stanowi zasadę mówiącą, iż wszelkie regulacje powinny się zawierać w ramach słuszności i dobra
publicznego.

44. Ius publicum privatorum pactis mutari non potest.

Prawo publiczne nie może być zmieniane umowami osób prywatnych.

Na kształtowanie prawa publicznego nie mogą wpływać umowy zawarte pomiędzy podmiotami prawnymi.
Prawo publiczne dotyczą ustroju i umowy prywatne te nie mogą godzić w dobro publiczne.

45. Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi

Sprawiedliwość jest niezmienną i trwałą wolą zagwarantowania każdemu jego prawa.

Sprawiedliwość występuje wówczas, kiedy wszelkie prawa należne jednostkom czy podmiotom prawnym są

im bezsprzecznie gwarantowane i respektowane przez organy centralne.

46. Legem brevem esse oportet.

Ustawa powinna być zwięzła.

Ustawa w swoim brzmieniu powinna zawierać wszelkie przypadki możliwe do zaistnienia, ujęte w jak
najmniejszym wymiarze słów. Powinna unikać nadmiernej szczegółowości, powinna być jasna i klarowna,
tak aby wszyscy rozumieli jej treść.

47. Leges ab omnibus intellegi debent.

Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich.

Ustawy powinny być napisane językiem, który gwarantuje ich zrozumienie przez wszystkich odbiorców,
powinny w sposób zrozumiały wyrażać intencje ustawodawcy.

48. Leges bonae ex malis moribus procreantur.

Dobre ustawy rodzą się ze złych obyczajów.

Paremia dotycząca przewidującej teorii prawa, według której powinniśmy tworzyć prawo myśląc
kategoriami przestępcy. Taka ustawa, która przeciwdziała złym obyczajom jest uważana za dobrą, gdyż
redukuje występowanie tego zjawiska.

49. Leges omnium salutem singulorum saluti anteponunt.

Ustawy przekładają dobro ogółu nad dobro jednostek.

Ustawa w swoim założeniu ma gwarantować dobro ogółu nawet jeśli godzi ona w interes jednostki. Ustawa
tworzona jest w ten sposób w trosce o ład i porządek publiczny.

50. Lex lege tollitur.

Ustawą uchyla się ustawę.

Ustawę może zmienić tylko organ ustawodawczy, poprzez zastąpienie starej ustawy nowa ustawą.

51. Lex non distinguit.

Ustawa nie rozróżnia.

Każdy obywatel jest równy wobec prawa, niezależnie od stanu podsiadania czy pozycji społecznej, Jest to
zasada równości wobec prawa, która jest gwarantowana zarówno konstytucja, jak i na poziomie
międzynarodowym.

52. Lex non obligat nisi promulgata.

Ustawa nie obowiązuje, jeżeli nie została ogłoszona.

Warunkiem obowiązywania ustaw jest ich ogłoszenie w taki sposób, aby wszyscy mogli się z nimi zapoznać
i kontrolować. W Polsce ustawy publikuje się w Dzienniku Ustaw.

53. Lex posterior derogat legi priori.

Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą.

W momencie pojawienia się nowelizacji danej ustawy, ustalenia z jej wcześniejszej wersji tracą moc prawną
w części, w której uległy zmianie.

54. Lex prospicit, non respicit.

Ustawa patrzy na przód, a nie wstecz.

Ustawa, która wchodzi z życie nie powinna rozpatrywać przypadków mających miejsce w przeszłości.
Regulować będzie ona stosunki w danej dziedzinie od momentu jej wejścia w życie.

55. Lex retro non agit.

Ustawa nie działa wstecz.

Ustawa, która weszła w życie nie może być podstawą dla ujemnych skutków prawnych wynikających z
czynów popełnionych przed jej wydaniem. Od tej zasady istnieją wyjątki określone w ustawie.

56. Lex specialis derogat legi generali.

Ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną.

W przypadku określania specjalnych warunków działania ustawy, wyłączona zostaje moc prawna ustaleń
ogólnych ustawy.

57. Lex superior derogat legi inferiori.

Ustawa wyższej rangi uchyla ustawę niższej rangi.

Jest to reguła kolizyjna, ustawa wyższego szczebla ma pierwszeństwo przed sprzeczną z nią ustawą niższego
szczebla.

58. Libera matrimonia esse antiquitus placuit.

Z dawna już postanowiono, że małżeństwa są wolne.

Przy zawieraniu małżeństwa nie należy stosować przymusu, relacja ta powinna się opierać na bezsprzecznej
woli obu stron. Każdy ma swobodę wyboru z kim chce zawrzeć małżeństwo.

59. Libertas inaestimabilis res est.

Wolność jest rzeczą bezcenną.

Wolność powinna być najwyższą wartością, którą zapewnia prawo i organy państwowe. Każdy ma pełne
prawo do wolności osobistej, która jest bezcenna.

60. Magna neglegentia culpa est, magna culpa dolus est.

Wielkie niedbalstwo jest winą, wielką winą jest podstęp (oszustwo).

Niedopełnienie swoich obowiązków stanowi winę, jednak świadome oszustko czy stosowanie podstępu w
danej sprawie stanowi o dużo większej odpowiedzialności. Winą umyślną jest podstęp, oszustwo, natomiast
winą nieumyślna jest niedbalstwo.

61. Mala fides superveniens non nocet.

Późniejsza zła wiara nie szkodzi.

Zła wiara, która pojawia się po popełnieniu czynu, nie jest tak samo rozumiana jak popełnienie czynu w złej
wierze.

62. Male enim nostro iure uti non debemus.

Nie powinniśmy źle korzystać z przysługującego nam prawa.

Należy korzystać z prawa w taki sposób, aby nie prowadzić do jego nadużywania. Użytek nie może być
sprzeczny z zasadami współżycia społecznego i ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy.

63. Manifestum non eget probatione.

To co oczywiste, nie wymaga dowodu.

Kwestie jasne i przejrzyste (takie które są znane ogółowi społeczeństwa) nie wymagają potwierdzenia ich
dowodami.

64. Mater semper certa est, pater est, quem nuptiae demonstrant.

Matka jest zawsze pewna, a ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo.

Domniemuje się, że ojcem dziecka, urodzonego w trakcie trwania małżeństwa lub przed upływem 300dni od
jego ustania, jest mąż.

65. Minime sunt mutanda, quae interpretationem certam semper habuerunt.

Jak najmniej należy zmieniać to, co zawsze miało jednoznaczną interpretacje.

W kwestiach, których interpretacja jest niezmienna od dłuższego czasu, nie należy wprowadzać
niepotrzebnego chaosu, choć czasem może rodzić to pewne problemy, przez co każdy przypadek należy
dokładnie rozwikłać.

66. Mora trahit periculum.

Zwłoka pociąga za sobą ryzyko.

Zwłoka pojawia się wówczas, kiedy dłużnik lub wierzyciel nie wywiązuje się z określonego świadczenia na
czas. Popadnięcie w zwłokę prowadzi do określonych konsekwencji, np. grzywna, odsetki.

67. Mors omnia iura solvit.

Ś

mierć rozwiązuje wszystkie prawa.

W momencie stwierdzenia zgonu, dana osoba traci wszystkie prawa, ponieważ zdolność prawną człowiek
nabywa z chwilą narodzin, aż do chwili śmierci.

68. Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur.

Dziecko poczęte uważa się za już narodzone ilekroć chodzi o jego korzyści.

Paremia ta odnosi się głównie do nabywania osobowości prawnej przez dziecko poczęte, dotyczy to np.
kwestii dziedziczenia majątku. Jest to tzw. fikcyjna osobowość prawna dziecka poczęta. Nadaje się ją w
momencie, kiedy może przynieść to temu dziecku korzyści.

69. Ne quis absens puniatur.

Nieobecny niech nie będzie karany.

Obecność oskarżonego na rozprawie karnej jest obowiązkowa, nie można wydać wyroku skazującego za
przestępstwo wobec osoby, która jest nieobecna w czasie rozprawy, ponieważ każdy ma prawo do obrony.

70. Neglegentia culpa est.

Zaniedbanie jest winą.

Niedopełnienie swoich obowiązków, czyli owe zaniedbanie stanowi winę. Uważa się, że jest to wina
nieumyślna, jednak prowadzi ona do określonych konsekwencji.

71. Neminem captivabimus nisi iure victum.

Nikogo nie uwięzimy o ile nie zostanie pokonany prawem.

Paremia mówiąca o tym, że nie można uwięzić osoby, która nie została skazana prawomocnym wyrokiem.
Można w stosunku do takiej osoby zastosować jedynie środek tymczasowego aresztowania, ale tylko na
wyraźne postanowienie sądu.

72. Neminem laedit qui suo iure utitur.

Nikomu nie wyrządza szkody ten, kto wykonuje swoje prawo.

Jeśli ktoś podejmuje działania zgodne z prawem, to nie możemy mówić o wyrządzaniu szkody innej osobie,
z racji realizowania przywilejów nadanych przez prawo.

73. Nemo est iudex in propria causa.

Nikt nie może byś sadzią we własnej sprawie.

Dyrektywa dot. gwarancji bezstronności. Sprawa dotycząca danej osoby (lub osoby spokrewnionej z nią) nie
może być osądzana przez nią samą, gdyż grozi to nieobiektywnym i stronniczym spojrzeniem na
rozpatrywaną kwestię.

74. Nemo ex consilio obligatur.

Nikt nie zobowiązuje się przez samo udzielenie rady.

Nikt nie ponosi kary za udzielenie komuś rady, ponieważ sam zamiar nie pociąga nikogo do
odpowiedzialności. Nikt nie musi postępować zgodnie z tą radą.

75. Nemo ex suo delicto meliorem suam condicionem facere potest.

Nikt nie może polepszyć swojej sytuacji w wyniku własnego czynu bezprawnego.

Wejście w zatarg z obowiązującym prawem nigdy nie prowadzi do zdobycia lepszej pozycji w
społeczeństwie. Nie ma żadnego przepisu, który uchroni nas w takiej sytuacji od odpowiedzialności.

76. Nemo plus commodi heredi suo relinquit quam ipse habuit.

Nikt nie może pozostawić swojemu dziedzicowi więcej korzyści niż sam posiadał.

Spadkobierca dziedziczący prawa i korzyści po danej osobie, nie może dostać więcej, niż owa osoba
posiada.

77. Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet.

Nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw niż dam posiada.

Paremia dotyczy tzw. pochodnych sposobów nabywania własności. Można przenieść na nabywcę tylko tyle
praw, ile sami posiadamy, nie można przenieść na nikogo np. nie swojej własności.

78. Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest.

Nikt nie może rozporządzać swoim majątkiem częściowo na mocy testamentu, częściowo na
mocy ustawy.

Pierwszeństwo w sprawach spadkowych ma testament. W przypadku jego braku (lub gdy dany testament jest
nieskuteczny) to wtedy dziedziczenie odbywa się w trybie określonym przez ustawę. Nie można dziedziczyć
częściowo na mocy testamentu i częściowo na mocy ustawy.

79. Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur.

Nikt rozumny nie karze za to, że przewinienie zostało popełnione, ale po to, aby go nie
popełniano.

Kara ma pełnić funkcję prewencyjną. Powinna przestrzegać innych przed popełnieniem czynów
zabronionych, a nie tylko mieć na celu ukaranie za dany czyn.

80. Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest.

Nikt sam wewnętrznym aktem woli nie może zmienić sobie podstawy posiadania.

Przejęcia własności następuje poprzez umowę z jej aktualnym właścicielem, a nie wskutek wyłącznej woli
nabywcy.

81. Non omne, quod licet, honestum est.

Nie wszystko co dozwolone jest uczciwe.

Nie wszystko, co jest prawnie dozwolone, jest uczciwe, zgodne z normami etyki i słuszne z dobrymi
obyczajami.

82. Non sunt iudicandae leges.

Ustawy nie podlegają osądzeniu.

Sędzia powinien powstrzymywać się od osądzania ustaw, jego rolą jest orzekanie, a nie stanowienie prawa,

83. Nostrum est iudicare secundum allegata et probata.

Powinniśmy sądzić zgodnie z przedłożonymi i pewnymi dowodami.

Nie można uznać czyjejś winy, jeśli dowody przeciwko niemu są w pełnie niewystarczające oraz wątpliwe.

84. Notoria non eget probatione.

Okoliczności powszechnie znane nie wymagają dowodu.

Kwestie jasne i przejrzyste (takie które są znane ogółowi społeczeństwa) nie wymagają potwierdzenia ich
dowodami.

85. Nulla iniuria est, quae in volentem fiat.

Nie wyrządza się krzywdy chcącemu.

Jeśli ktoś świadomie pozwala na wyrządzenie mu szkody, to w takiej sytuacji nie może występować z
roszczeniami.

86. Nulla pactione effici potest, ne dolus praestetur.

Umowa nie może wyłączyć odpowiedzialności za podstęp.

W przypadku świadomego stosowania podstępu odpowiada się zawsze za konsekwencje z niego wynikające
(np. złamanie prawa). Działania podstępne trzeba udowodnić, a następnie ukarać.

87. Nulla poena sine lege.

Nie ma kary bez ustawy.

Kara za czyn niedozwolony jest wyrażona w tekście prawnym. Jeśli żadna ustawa nie przewiduje sankcji za
popełniony czyn, nie można nikogo za jego popełnienie ukarać.

88. Nulli res sua servit.

Nie można mieć służebności na rzeczy własnej.

Posiadanie danej rzeczy nie obliguje do ustalenia na niej służebności lub w przypadku jej wcześniejszego
nabycia, wyklucza ją.

89. Nullum crimen sine lege.

Nie ma przestępstwa bez ustawy.

Nie można pociągnąć do odpowiedzialności osoby popełniającej czyn, który nie jest objęty ustawą.

90. Nullus idoneus testis in re sua intellegitur.

Nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie.

Osoba, której dotyczy sprawa może łatwo stać się nieobiektywna, w celu np. zatuszowania własnej winy.

91. Nullus videtur dolo facere, qui suo iure utitur.

Uważa się, że nie działa podstępnie ten, kto korzysta ze swego prawa.

Nikt nie wyrządza krzywda i nie działania podstępnie przeciwko drugiemu, jeśli postępuje zgodnie z
przepisami prawa.

92. Nuptias non concubitus, sed consensus facit.

Małżeństwo tworzy nie faktyczne pożycie, lecz zgodne porozumienie stron.

W starożytnym Rzymie małżeństwo tworzyło obustronne porozumienie, a nie fakt wspólnego pożycia

dwóch osób. Najważniejsza była zgodna wola stron.

93. Obligatio est iuris vinculum, quo necessitatis adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae

civitatis iura.
Zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do świadczenia rzeczy według praw
naszego państwa.

Od momentu zawarcia zobowiązania wierzyciel uprawniony jest do żądania od dłużnika spełnienia
ś

wiadczenia wedle obowiązującego prawa.

94. Omni obligationi fideiussor accedere potest.

Poręczyciel może przystąpić do każdego zobowiązania.

Poręczyciel może poręczyć każde ważne zobowiązanie dłużnika, o ile oświadczenie poręczyciela złożona na
piśmie pod rygorem nieważności.

95. Omnis definitio in iure civili periculosa est.

Wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna.

Każdy przepis prawny jest osobno interpretowany w każdej konkretnej sprawie. Błędna interpretacja może
prowadzić do skutków innych niż zamierzone, a nawet do bezprawia,

96. Optima est legum interpres consuetudo.

Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa.

Powszechnie znany i kultywowany zwyczaj stanowi najlepsze wytłumaczenie obowiązujących przepisów.

97. Pacta sunt servanda.

Umów należy dotrzymywać.

Zawarcie umowy (nawet słownej) powinno być dotrzymywane, czyli trzeba spełnić zawarte w niej ustalenia.

98. Pater est, quem nuptiae demonstrant.

Ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo.

Domniemuje się, że ojcem dziecka, urodzonego w trakcie trwania małżeństwa lub przed upływem 300dni od
jego ustania, jest mąż.

99. Poena maior absorbet minorem

Kara lżejsza pochłania karę ciężą.

Paremia dotycząca zasady absorpcji. Zawsze kara surowsza pochłania inne kary.

100. Periculum est emptoris.

Ryzyko ponosi nabywca.

Z chwilą wydania rzeczy, ryzyko, korzyści oraz ciężary z nią związane przechodzą na kupującego.

101. Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem.

We wszystkich sprawach powinna mieć pierwszeństwo zasada sprawiedliwości i słuszności nad
zasadą ścisłego prawa.

Wszystkie sprawy powinny być osądzane sprawiedliwie i słusznie, sędzia powinien kierować się zasadami
etyki, moralności oraz własnym doświadczeniem życiowym.

102. Poena constituitur in emendationem hominum.

Kara jest ustanowiona w celu poprawy ludzi.

Kara ma pełnić funkcję prewencyjną. Powinna przestrzegać innych przed popełnieniem czynów
zabronionych, a nie tylko mieć na celu ukaranie za dany czyn.

103. Poena ex delicto defuncti heres teneri non debet.

Kara za przestępstwo popełnione przez zmarłego nie może obciążać dziedzica.

Nigdy osoba dziedzicząca nie przenosi na siebie kar nałożonych na spadkodawcę w stosunkach prawno-
karnych.

104. Prior tempore, potior iure.

Lepszy w czasie, lepszy w prawie.

Prawo powstałe później nie daje pierwszeństwa prawu powstałemu wcześniej oraz pierwszeństwo przyznaje
się zastawowi powstałemu później, chyba że działał on w zlej wierze.

105. Qui curat, non curatur.

Kto sam podlega opiece, nie może jej sprawować nad drugą osobą

Osoba, nad którą sprawowana jest opieka nie może stać się opiekunem dla innej osoby, odnosi się to np. dop
opieki nad małoletnimi.

106. Qui iure suo utitur, neminem laedit.

Kto nie przekracza przysługującego mu prawa, nie narusza praw drugiego.

Postępowanie zgodne z przysługującym nam prawem, stanowi gwarancję respektowania praw drugiej osoby.

107. Pretium in numerata pecunia conistere debet.

Cena powinna być wyrażona w pieniądzach.

Istotnym elementem umowy kupna-sprzedaży jest cena. Jeśli nie mam jej podanej to taka umowa/kontrakt są
nieważne. Cena powinna być wyrażona w pieniądzach i nie musi odpowiadać rzeczywistej wartości towaru.

108. Qui testamento heres instituitur, in eodem testamento testis esse non potest.

Kto jest w testamencie dziedzicem nie może występować w tym samym testamencie jako

świadek.

Ś

wiadkiem testamentu nie może być spadkobierca, ani inna osoba, która ponosi jakiekolwiek korzyści z tego

testamentu.

109. Ab inito nullum semper nullum.

To co od początku jest nieważne, jest zawsze nieważne.

Jeżeli czynność prawna ma na celu obejście ustawy, jest nieważna. Taka czynność będzie zawsze nieważna,
nie można jej nadać mocy prawnej.

110. Quod arrae nomine datur, argumentum est emptionis venditionis contractae.

To co daje się pod nazwą zadatku, stanowi dowód zawarcia umowy kupna-sprzedaży

Według prawa zadatek stanowi dowód zawarcia umowy kupna-sprzedaży, a w przypadku jej nie wykonania
zostaje on zatrzymany przez stronę, która go otrzymała (lub może żądać sumy dwa razy wyższej, gdy sama
zapłaciła zadatek).

111. Quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere .

To co jest od początku wadliwe, nie może zostać uzdrowione na skutek upływu czasu.

Jeżeli czynność prawna ma na celu obejście ustawy, jest nieważna. Taka czynność będzie zawsze nieważna,
nie można jej nadać mocy prawnej.

112. Quot generationes tot gradus.

Ile urodzeń, tyle stopni.

Zasada dotycząca obliczania linii pokrewieństwa . Wraz z kolejnym urodzeniem w linii prostej pojawia się
kolejny stopień pokrewieństwa,

113. Reformatio in peius iudici appellato non licet.

Sędziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku na niekorzyść odwołującego się.

Sąd apelacyjny nie może pogorszyć położenia wnioskodawcy lub zaostrzyć kary mu wymierzonej po
ponownym rozpatrzeniu sprawy.

114. Res iudicata ius facit inter partes.

Rozstrzygnięcie sądowe określa stan prawny istniejący między podmiotami.

Wyrok sądowy ustanawia stan prawny między stronami, a także określa ich prawa i obowiązki względem
siebie.

115. Res iudicata pro veritate accipitur.

Rozstrzygnięcie sądowe uważa się za prawdziwe.

Sprawę kończy prawomocny wyrok, który jest uznawany za prawdę (powaga rzeczy osądzonej)

116. Res nullius cedit primo occupanti.

Rzecz niczyja przypada temu, kto pierwszy ją zawłaszczył.

Własność nabywa się poprzez objęcie rzeczy ruchomej w jej samoistne posiadanie.

117. Reus in exceptione actor est.

Pozwany w zakresie zarzutu procesowego staje się powodem.

Prowadzenie sprawy, odnosi się nie tylko do powoda, lecz również do pozwanego, w takim zakresie, w
jakim podnosi on zarzut procesowy, nie ograniczając się do odrzucenia żądań powoda. Podnoszący zarzut
powinien był udowodnić fakty, na których opiera swój zarzut

118. Salus populi suprema lex esto.

Dobro publiczne powinno być najwyższym prawem.

Prawo jest ustanawiane dla dobra ogółu narodu w trosce o ład i porządek społeczny.

119. Satius enim esse impunitum relinqui facinus nicentis quam innocentem damnari.

Lepiej pozostawić występek złoczyńcy bezkarnym niż skazać niewinnego.

W przypadku niemożności udowodnienia winy oskarżonego lepiej jest go nie karać, niż skazać osobę
niewinną.

120. Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestament.

Znać prawa to nie znaczy trzymać się słów ustawy, ale jej treści i mocy obowiązywania.

Prawnik musi doszukiwać się sensu ustawy, a nie skupiać się na jego dosłownym brzmieniu. Nie należy
patrzeć na ustawy wyłącznie przez pryzmat zwartych w niej słów.

121. Secundum naturam est commoda cuiusque rei eum sequi, quem sequentur incommoda.

Naturalne jest, że korzyści z rzeczy czerpie ten, kto ponosi związane z nią ciężary.

Korzyść przypada zawsze osobie, która wcześniej musiała ponieść pewne straty i podjąć związane z nią
ryzyko.

122. Semel heres, semper heres.

Kto raz został dziedzicem, jest nim na zawsze.

Jeżeli raz spadkobierca przyjąć spadek, to nie może się go zrzec w późniejszym terminie. Przyjęcia
testamentu nie można także uwarunkować od jakichkolwiek kwestii czy terminów.

123. Sensum non verba spectamus.

Patrzymy na sens, a nie na słowa.

Prawnik musi doszukiwać się sensu ustawy, a nie skupiać się na jego dosłownym brzmieniu. Nie należy
patrzeć na ustawy wyłącznie przez pryzmat zwartych w niej słów.

124. Sententia facit ius inter partes.

Wyrok tworzy prawo między stronami.

Wyrok sądowy ustanawia stan prawny między stronami, a także określa ich prawa i obowiązki względem
siebie.

125. Separata esse debet possessio a prioprietate.

Posiadanie powinno być odróżniane od własności.

Posiadanie zawsze jest różne od prawa własności. Posiadacz nie ma prawa do zatrzymania rzeczy dla siebie,
natomiast właściciel może rzeczą swobodnie dysponować.

126. Servitus in faciendo consistere nequit.

Służebność nie może polegać na działaniu.

Służebność może stanowić rodzaj użyczenia (np. służebność gruntowa), jednak nigdy nie może zostać ona
ustanowiona jako obowiązek podjęcia pewnych działań.

127. Servitus servitutis esse non potest.

Nie można ustanowić służebności na służebności.

Nie można nadać służebności na rzecz, która jest już nią opatrzona i ją realizuje.

128. Servitutibus civiliter utendum est.

Służebności należy wykonywać w sposób oględny.

Służebności muszą być tak wykonywane, aby w jak najmniejszym stopniu ograniczały prawa własności.

129. Servitutis causa debet esse perpetua.

Służebności powinny przynosić gruntowi władnemu trwałe korzyści.

W przypadku braku trwałego charakteru służebności i utraty znaczenia tej służebności dla nieruchomości
władnącej, może ona zostać zniesiona po upływie 10 lat

130. Si in ius vocat ito.

Kto został wezwany przed sąd niech się wstawi.

Nie należy uchylać się od wezwań sądowych, bo w przeciwnym razie zostaniemy narażeni na sankcje, a
czasem nawet zostaniemy przymusowo doprowadzeniu na rozprawę (w zależności od charakteru wezwania).

131. Species perit ei cui debetur.

Rzecz indywidualnie oznaczona ginie na szkodę wierzyciela.

Rzeczy o charakterze personalnym przypadają ich prawnym właścicielom.

132. Summum ius summa iniuria.

Najwyższe prawo najwyższym bezprawiem.

Nieumiejętne konstruowanie prawa oraz błędny interpretacyjne mogą doprowadzić do postępującego
bezprawia.

133. Superficies solo cedit

To, co znajduje się na powierzchni, przypada gruntowi.

Zasada prawna odnosząca się do związania własności budynku (oraz innych rzeczy połączonych z gruntem)
wzniesionego na gruncie z własnością tego gruntu

134. Testis unus, testis nullus.

Jeden świadek żaden świadek.

Jeden świadek w sprawie nie pozwala na jednoznaczne przybliżenie okoliczności popełnienia przestępstwa,
im więcej świadków tym lepiej. Współcześniejsze paremia nie obwiązuje.

135. Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio

W takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązania prawne.

Jeśli nie zmienił się sens ustawy należy przyjąć, że podobnie ma się sprawa z jej postanowieniami. W
podobnych sytuacjach należy rozstrzygać podobnie.

136. Ubi ius , ibi remedium.

Gdzie prawo, tam i środek jego realizacji.

Prawo w sposób zdecydowany określa granice zachowań uznawanych za odpowiednie przez ogół
społeczeństwa.

137. Ubi ius incertum, ibi ius nullum.

Tam gdzie prawo jest niepewne, tam nie panuje żadne prawo.

Prawo powinno być mieć charakter stanowczy, ustalenia, które nie są przejrzyste i budzą wątpliwości
stanowią podstawę do szerzenia się bezprawia.

138. Utilitas publica privatae praeferri debet.

Dobro ogółu powinno być stawiane przed dobrem prywatnym.

Ustawa w swoim założeniu ma gwarantować dobro ogółu nawet jeśli godzi ona w interes jednostki. Ustawa
tworzona jest w ten sposób w trosce o ład i porządek publiczny.

139. Vim vi repellere licet.

Siła wolno odeprzeć siłę.

Zasada odnosząca się do obrony koniecznej, o ile siła ta jest poważna, bezprawna i bezpośrednia, musi
pochodzić od człowieka oraz musi być skierowana na jakieś dobro.

140. Volenti non fit iniuria.

Chcącemu nie dzieje się krzywda.

Jeśli ktoś świadomie pozwala na wyrządzenie mu szkody, to w takiej sytuacji nie może występować z
roszczeniami.

141. Ab herede obligatio incipere non potest.

Zobowiązanie nie może wziąć początku od osoby dziedzica.

W przypadku konstruowania zobowiązań nie można wymagać, aby obowiązywało one dopiero po przejęciu
spadku przez określoną osobę. Zawarcia zobowiązania ma charakter stały i odwołuje się do stron, które ją
zawarły.

142. Casum sentit dominus.

Właściciel ponosi skutki przypadkowego zdarzenia.

Właściciel rzeczy ponosi skutki zdarzenia przypadkowego, powodującego uszkodzenie lub zniszczenie
rzeczy

143. Confessio est regina probationum.

Przyznanie się jest królową dowodów.

Współcześnie owa zasada nie obowiązuje, ponieważ organy mogą swobodnie oceniać dowody zebrane w
sprawie, choć przyznanie się oskarżonego stanowi ważną kwestię przy ocenie sprawy przez sąd.

144. Da mihi factum, dabo tibi ius.

Daj mi fakty, a ja wskażę Ci prawo.

Interpretacja działań powinna opierać się na faktach, którym odpowiadają konkretne artykuły.

145. Dominus soli est dominus coeli et inferorum.

Właściciel gruntu jest właścicielem nieba i podziemi.

Własności gruntu rozciąga się także na jego podziemie wraz z kopalinami i znajdujący się nad nim słup
powietrzny.

146. Errantis nulla voluntas est

Działający pod wpływem błędu nie wyraża woli.

W przypadku udowodnienia działania pod wpływem błędu (np. nieznajomość pewnych faktów prawnych)
jego oświadczenie woli można uznać za nieważne.

147. Invitus agere nemo cogitur.

Nikogo nie można zmusić do wszczęcia procesu wbrew jego woli.

Wniesienie pozwu ma charakter dobrowolny i nie można pokrzywdzonego przymusić do dochodzenia
swoich spraw.

148. Malitia supplet aetatem.

Natężenia zła uzupełnia wiek.

Nieletni, którzy popełnili szczególnie ciężkie przestępstwo mogą odpowiadać jak dorośli. Granica wieku,
kiedy młodociani mogą odpowiadać jak dorośli to 17 lat.

149. Ne eat iudex ultra petita partium.

Niech sędzia nie wychodzi ponad żądania stron.

Sędzia powinien rozpatrywać jedynie zasadność roszczeń, które wysuwają strony. Powinien się ograniczyć
tylko do tego co stanowi przedmiot sporu.

150. Nemo tenetur se ipsum accusare.

Nikt nie jest zmuszany do oskarżania samego siebie.

Ciężar przeprowadzenia dowodu spoczywa na powodzie, nikt nie musi zeznawać przeciwko sobie ani
oskarżać samego siebie. Pozwany również nie musi przedstawiać dowodów przeciwko sobie.