1

© Sławomir Tkaczuk, WAT 2010

Eksploatacja statków latających

Wprowadzenie do teorii eksploatacji statków

powietrznych

Podstawowe pojęcia i definicje

2

Podstawowe pojęcia i definicje

Zgodnie z definicją słownikową znaczenie terminu eksploatacja

(pochodzącego od francuskiego słowa exploitation = użytkowanie, wyzysk)
można określić jako:

„wykorzystywanie, wyzyskiwanie (np. bogactw naturalnych)”;

„wyzysk, przywłaszczenie sobie owoców cudzej pracy, zwłaszcza
najemnej„;

„ogół operacji, których celem jest użytkowanie urządzeń w zakładach

pracy”.

3

Podstawowe pojęcia i definicje

Eksploatacja maszyn (urządzeń, obiektów, systemów technicznych) jest
jedną z podstawowych dziedzin działalności człowieka.

Celem tej działalności jest zaspokajanie potrzeb związanych pośrednio lub
bezpośrednio z jego potrzebami życiowymi.

Eksploatacja to ogół zdarzeń, zjawisk, działań i procesów, jakim podlega

i w jakich uczestniczy dane urządzenie w określonej fazie swojego „cyklu
życia”.

4

Fazy „cyklu życia” obiektu technicznego

5

Podstawowe pojęcia i definicje

Można przyjąć, że eksploatacja to ogół zdarzeń, zjawisk, działań i
procesów, jakim podlega i w jakich uczestniczy dany obiekt (urządzenie) od
chwili zakończenia procesu jego wytwarzania aż do likwidacji.

Na proces eksploatacji składają się zjawiska i zdarzenia, które zgodnie z

ich celami i skutkami są umownie zaliczane bądź do zakresu użytkowania,
bądź do zakresu obsługi.

Pod pojęciem eksploatacja obiektu technicznego rozumie się zbiór

uporządkowanych działań technicznych, organizacyjnych, normatywno-

prawnych i ekonomicznych, podejmowanych i realizowanych przez
człowieka z wykorzystaniem odpowiednich środków w okresie od
rozpoczęcia funkcjonowania obiektu do jego likwidacji.

6

Podstawowe pojęcia i definicje

Pod pojęciem eksploatacja obiektu technicznego rozumie się zbiór

uporządkowanych działań technicznych, organizacyjnych, normatywno-

prawnych i ekonomicznych, podejmowanych i realizowanych przez
człowieka z wykorzystaniem odpowiednich środków w okresie od
rozpoczęcia funkcjonowania obiektu do jego likwidacji.

CZ

ŁOWIEK

MASZYNA

OTOCZENIE

7

Podstawowe pojęcia i definicje

Zestaw podstawowych nauk eksploatacyjnych

8

Podstawowe pojęcia i definicje

Tribologia zajmuje się opisem zjawisk fizycznych (mechanicznych,

elektrycznych, magnetycznych), chemicznych, biologicznych i innych w

obszarach tarcia urządzeń technicznych.

Niezawodność systemu technicznego to jego zdolność do realizacji
zadań w określonym przedziale czasu i przy ustalonych poziomach
oddziaływań czynników wymuszających.

W badaniach niezawodnościowych analizuje się każde uszkodzenie

systemu technicznego i każdy błąd operatora.

9

Podstawowe pojęcia i definicje

W teorii bezpieczeństwa systemów analizuje się tylko te błędy lub/i

uszkodzenia, które stwarzają zagrożenie lub powodują wypadki.

Problemy bezpieczeństwa systemów są rozwiązywane za pomocą teorii
niezawodności. Zawodność systemów technicznych lub/i operatora

stanowi potencjalne zagrożenie bezpieczeństwa.

Diagnostyka techniczna zajmuje się badaniami i oceną stanów,

ustalaniem przyczyny zaistniałych stanów, a także przewidywaniem

rozwoju zmian stanów: systemów, urządzeń, maszyn, zjawisk,

otoczenia, decydentów itp.

10

Podstawowe pojęcia i definicje

Teoria eksploatacji – eksploatyka (inaczej nauka o eksploatacji)

zajmuje się opisem rzeczywistości eksploatacyjnej jaką jest stosowanie

maszyn przez człowieka.

Przedmiotem badań teorii eksploatacji urządzeń (obiektów, systemów)

technicznych jest optymalne ich wykorzystanie.

Istnieją ścisłe powiązania pomiędzy teorią eksploatacji urządzeń a

innymi dziedzinami nauki.

11

Podstawowe pojęcia i definicje

W procesie eksploatacji wyodrębnia się cztery rodzaje działań:

Użytkowanie, Obsługiwanie, Zasilanie, Zarządzanie.

Działania te obejmują:
• w zakresie użytkowania: dobór i rozmieszczenie środków trwałych oraz ich

wykorzystanie,

• w zakresie obsługiwania: ocenę stanu technicznego (bezpośrednią i

diagnostyczną), obsługę techniczną i naprawę środków trwałych,

• w zakresie zasilania: zasilanie w części zamienne i inne materiały

eksploatacyjne, w płyny eksploatacyjne oraz w energię elektryczną i
cieplną.

12

Rodzaje działań w procesie eksploatacji

13

Podstawowe pojęcia i definicje

Proces

użytkowania obiektów technicznych obejmuje zdarzenia

uporządkowane działalnością ludzi z obiektami zdatnymi. W procesie tym

celowe działania użytkowników prowadzą do wykonywania zamierzonych
zadań.

Proces obsługiwania to zbiór operacji profilaktycznych i naprawczych,
których celem jest podtrzymanie lub odtworzenie własności użytkowych
obiektów technicznych. W dynamicznym systemie obsługiwania obiektów

technicznych podstawowymi operacjami są: diagnozowanie, prognozowanie

i genezowanie.

Procesy te mogą być realizowane różnymi metodami.

14

Podstawowe pojęcia i definicje

Na etapie użytkowania obiektu konieczne jest:

• zbieranie i analizowanie informacji o tym, w jakim stopniu spełniane są

założone funkcje obiektu i jaki jest poziom jego trwałości i niezawodności,

• dostarczanie projektantom i producentom informacji o tym, jak zmienia

się obiekt pod wpływem eksploatacji, opracowanych pod kątem
efektywności projektowania i skuteczności produkcji,

• opracowanie odpowiednich technik odnowy (regeneracji) obiektów.

Wymaga się, aby stosowane metody odnowy zapewniły utrzymanie
niezawodności na poziomie zbliżonym do niezawodności obiektów
nowych.

15

Podstawowe pojęcia i definicje

Aby można było usprawniać proces eksploatacji w sposób oparty na
podstawach naukowych, powinno się przestrzegać pewnych dyrektyw
praktycznych:
• System eksploatacji zaawansowanych obiektów technicznych (np. statek

powietrzny) jest systemem bardzo złożonym i dlatego nie można go
usprawniać metodami prymitywnymi. Stąd wynika, że usprawnienia
muszą być oparte na wynikach badań naukowych.

• Ludzi działających w systemie eksploatacji należy pozyskać dla idei

usprawnień przez ich dokształcanie oraz prezentację przykładów
systemów eksploatacji nowocześnie zorganizowanych.

• Większość usprawnień systemów eksploatacji takich obiektów dotyczy

sfery zarządzania tymi systemami. Nowoczesność w sferze zarządzania -
to stosowanie nowoczesnych środków gromadzenia i przetwarzania
informacji, a więc stosowanie elektronicznej techniki obliczeniowej.

• Usprawnień systemów eksploatacji nie można dokonać w bardzo krótkim

czasie.

16

Podstawowe pojęcia i definicje

Statek powietrzny (Aircraft)- wszelkie

urządzenie, które jest w stanie

znaleźć w atmosferze oparcie, pochodzące od reakcji powietrza innych,

niż oddziaływanie tegoż powietrza na powierzchnię ziemi.

Samolot (Aeroplane)-

wyposażony w napęd statek powietrzny cięższy od

powietrza,

uzyskujący siłę nośną w locie przede wszystkim na skutek sił

aerodynamicznych,

występujących

na

jego

powierzchniach,

pozostających w stałym położeniu w danych warunkach lotu.

17

Model topologiczny problematyki eksploatacji statków powietrznych

18

Podstawowe pojęcia i definicje

Eksploatacja (eksploatowanie)

statków powietrznych (SP) to zespół celowych

działań organizacyjno-technicznych i ekonomicznych ludzi związanych ze SP
oraz wzajemne relacje,

występujące pomiędzy nimi od chwili wdrożenia SP do

wykorzystania zgodnie z jego przeznaczeniem,

aż do jego likwidacji.

Pojęcie eksploatacji statku powietrznego (samolotu, śmigłowca) obejmuje
bardzo szeroki wachlarz

zagadnień: użytkowanie, obsługiwanie, remont,

zaopatrywanie w

części zamienne, materiały jednorazowego użycia (paliwo,

smary itp.), magazynowanie i likwidacja techniczna

(złomowanie).

Powyższe definicje można wyprowadzić z polskiej normy (PN-82/N-00400l).

Eksploatowanie

statków powietrznych (techniki lotniczej) obejmuje całokształt

przedsięwzięć podejmowanych w celu zapewnienia wymaganego poziomu
efektywności wykorzystania i niezawodności statków powietrznych i ich
elementów składowych. Obejmuje ono kompleks prac związanych z
użytkowaniem i obsługiwaniem, co ilustruje schemat:

19

Eksploatowanie statk

ów

powietrznych

(techniki lotniczej)

U

żytkowanie

Obs

ługiwanie

Obs

ługi operacyjne

Profilaktyka

Naprawy

Remonty

Modernizacja

Adaptacja

(biuletyny)

20

Podstawowe pojęcia i definicje

• Eksploatowanie statków powietrznych w praktyce oznacza

realizację kolejnych programów eksploatacyjnych.

• Program eksploatacyjny jest zbiorem czynności wykonywanych

przez operatora (pilota, nawigatora, personel obsługi naziemnej, itp.)
w procesie eksploatacji statku powietrznego.

• Realizacja określonego programu eksploatacji wyznacza stan

eksploatacyjny statku powietrznego. Na przykład realizacja
programu przeglądu wykonywanego przed lotem, zwanego
przedlotowym, wyznacza stan przeglądu przedlotowego, który jest
jednym ze stanów obsługiwania.

• Eksploatacja statków powietrznych obejmuje określone rodzaje

obsług (np. obsługę przed lotem, nazywaną przedlotową, obsługę po
zakończeniu lotu nazywaną polotową, naprawę itp.) oraz wiele
zadań wykonywanych w locie (np. lot do strefy, lot rozpoznawczy,
lot na strzelanie itp.).