Formy materializmu

dr hab. Andrzej M. Łukasik

dr hab. Andrzej M. Łukasik

Instytut Filozofii UMCS

Instytut Filozofii UMCS

http://

http://

bacon.umcs.lublin.pl

bacon.umcs.lublin.pl

/~

/~

lukasik

lukasik

[e-mail]

[e-mail]

ZAGADNIENIE SUBSTANCJI ŚWIATA

(PŁASZCZYZNA GENETYCZNA)

natura rzeczywistości

(aspekt genetyczny sporu)

monizm

(materia lub duch)

dualizm

(materia i duch)

pluralizm

(materia, duch, idee)

materializm

spirytualizm

ZAGADNIENIE SUBSTANCJI ŚWIATA

(PŁASZCZYZNA AKTUALNA)

natura rzeczywistości

(aspekt aktualny sporu)

materializm

idealizm

skrajny

umiarkowany

umiarkowany

skrajny

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MATERIALIZMU

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MATERIALIZMU

„

„

naturalizm (

naturalizm (

antysupranaturalizm

antysupranaturalizm

)

)

–

–

istnieją tylko przedmioty

istnieją tylko przedmioty

fizyczne

fizyczne

„

„

nieuznawanie istnienia substancji duchowej, bogów, niezależnego

nieuznawanie istnienia substancji duchowej, bogów, niezależnego

od materii świata idealnego

od materii świata idealnego

„

„

monizm materialistyczny

monizm materialistyczny

„

„

realizm

realizm

matafizyczny

matafizyczny

w odniesieniu do istnienia świata

w odniesieniu do istnienia świata

przestrzenno

przestrzenno

-

-

czasowego, podlegającego obiektywnym

czasowego, podlegającego obiektywnym

prawidłowościom przyrodniczym

prawidłowościom przyrodniczym

„

„

empiryzm genetyczny (anty

empiryzm genetyczny (anty

-

-

aprioryzm)

aprioryzm)

„

„

optymizm poznawczy

optymizm poznawczy

-

-

wszystko w świecie jest (zasadniczo)

wszystko w świecie jest (zasadniczo)

poznawalne

poznawalne

„

„

ateizm

ateizm

„

„

racjonalizm (

racjonalizm (

antyirracjonalizm

antyirracjonalizm

)

)

„

„

„

„

Z punktu widzenia umiarkowanego materializmu istnieją tylko

Z punktu widzenia umiarkowanego materializmu istnieją tylko

rzeczy materialne, krócej

rzeczy materialne, krócej

-

-

materia” (w.

materia” (w.

Krajewski

Krajewski

,

,

Współczesna filozofia naukowa, s. 101)

Współczesna filozofia naukowa, s. 101)

MATERIALIZM NAIWNY

MATERIALIZM NAIWNY

„

„

Tales

Tales

,

,

Anaksymander

Anaksymander

,

,

Anaksymenes

Anaksymenes

, Heraklit,

, Heraklit,

Empedokles

Empedokles

„

„

naiwny realizm

naiwny realizm

-

-

zaufanie do zmysłów

zaufanie do zmysłów

„

„

ruch immanentny materii

ruch immanentny materii

„

„

materia = zbiór zmysłowo postrzegalnych ciał

materia = zbiór zmysłowo postrzegalnych ciał

„

„

pierwotność materii pierwszej

pierwotność materii pierwszej

-

-

czyste tworzywo, substancja

czyste tworzywo, substancja

MATERIALIZM MECHANISTYCZNY

MATERIALIZM MECHANISTYCZNY

„

„

Leukippos

Leukippos

,

,

Demokryt

Demokryt

, Epikur, Lukrecjusz, Galileusz,

, Epikur, Lukrecjusz, Galileusz,

Boyle

Boyle

,

,

Gassendi

Gassendi

,

,

Hobbes

Hobbes

, La

, La

Mettrie

Mettrie

,

,

Holbach

Holbach

„

„

istnieją wspólne, podstawowe elementy składowe

istnieją wspólne, podstawowe elementy składowe

obserwowalnych zjawisk, ostateczne składniki materii

obserwowalnych zjawisk, ostateczne składniki materii

(atomizm)

(atomizm)

„

„

wszelkie zachodzące w świecie zmiany mają charakter ruchu

wszelkie zachodzące w świecie zmiany mają charakter ruchu

mechanicznego

mechanicznego

„

„

różnice jakościowe są redukowalne do różnych przestrzennych

różnice jakościowe są redukowalne do różnych przestrzennych

układów atomów

układów atomów

„

„

układ złożony = zbiór układów prostych i składników

układ złożony = zbiór układów prostych i składników

elementarnych, zbiór własności składników elementarnych i

elementarnych, zbiór własności składników elementarnych i

prostych układów

prostych układów

„

„

dusza = układ atomów, ruch ciał lub funkcja ciała

dusza = układ atomów, ruch ciał lub funkcja ciała

„

„

obiekt materialny = indywiduum

obiekt materialny = indywiduum

„

„

materia = zbiór obiektów elementarnych

materia = zbiór obiektów elementarnych

MATERIALIZM DIALEKTYCZNY

MATERIALIZM DIALEKTYCZNY

„

„

nie istnieją ostateczne składniki rzeczywistości (jedynie

nie istnieją ostateczne składniki rzeczywistości (jedynie

obiekty względnie elementarne)

obiekty względnie elementarne)

„

„

istnieją tylko ciała materialne z różnorodnymi własnościami i

istnieją tylko ciała materialne z różnorodnymi własnościami i

relacjami

relacjami

„

„

ruch = wszelka zmiana (także jakościowa)

ruch = wszelka zmiana (także jakościowa)

-

-

własność materii

własność materii

„

„

emergentyzm: różnorodne (jakościowo różne) postaci materii

emergentyzm: różnorodne (jakościowo różne) postaci materii

powstają jedna z drugiej, bardziej złożone z prostszych

powstają jedna z drugiej, bardziej złożone z prostszych

„

„

antyredukcjonizm

antyredukcjonizm

: własności układów nie są redukowalne do

: własności układów nie są redukowalne do

własności elementów składowych

własności elementów składowych

„

„

układy są całościami tylko względnie autonomicznymi

układy są całościami tylko względnie autonomicznymi

„

„

realizm

realizm

-

-

antysubiektywizm

antysubiektywizm

„

„

jedność materialna świata

jedność materialna świata

„

„

prawa dialektyki

prawa dialektyki

MATERIALIZM HISTORYCZNY

MATERIALIZM HISTORYCZNY

„

„

Karol Marks i Fryderyk Engels

Karol Marks i Fryderyk Engels

-

-

materialistyczna interpretacja

materialistyczna interpretacja

procesów społeczno

procesów społeczno

-

-

historycznych i kulturowych

historycznych i kulturowych

„

„

rozwój społeczeństwa określają obiektywne prawa, które nauka

rozwój społeczeństwa określają obiektywne prawa, które nauka

może wykryć i badać

może wykryć i badać

„

„

poglądy ludzi i instytucje społeczne, zmiany w zakresie polityki

poglądy ludzi i instytucje społeczne, zmiany w zakresie polityki

,

,

ideologii i kultury są warunkowane przez rozwój materialnego

ideologii i kultury są warunkowane przez rozwój materialnego

życia społecznego, rozwój form świadomości, tj. dorobku nauki,

życia społecznego, rozwój form świadomości, tj. dorobku nauki,

kultury, religii itp., które oddziałują zwrotnie na dalszy rozwó

kultury, religii itp., które oddziałują zwrotnie na dalszy rozwó

j

j

zarówno życia materialnego, jak i duchowego ludzi

zarówno życia materialnego, jak i duchowego ludzi

„

„

„byt określa świadomość”

„byt określa świadomość”

REIZM

REIZM

Tadeusz Kotarbiński

Tadeusz Kotarbiński

„

„

ł

ł

ac.

ac.

res

res

-

-

rzecz

rzecz

„

„

aspekt ontologiczny: wszelki przedmiot jest rzeczą

aspekt ontologiczny: wszelki przedmiot jest rzeczą

(monizm materialistyczny); żaden przedmiot nie jest cechą,

(monizm materialistyczny); żaden przedmiot nie jest cechą,

stosunkiem, zdarzeniem

stosunkiem, zdarzeniem

„

„

aspekt semantyczny: tylko kategoria nazw rzeczy zawiera nazwy

aspekt semantyczny: tylko kategoria nazw rzeczy zawiera nazwy

rzetelne, nazwy rzetelne/

rzetelne, nazwy rzetelne/

onomatoidy

onomatoidy

„

„

pansomatyzm

pansomatyzm

—

—

wszelki przedmiot jest ciałem, przedmiotem

wszelki przedmiot jest ciałem, przedmiotem

rozciągłym i bezwładnym

rozciągłym i bezwładnym

„

„

realizm bezpośredni: żaden przedmiot nie jest treścią (

realizm bezpośredni: żaden przedmiot nie jest treścią (

np

np

.

.

czerwienią); nie postrzegamy treści, lecz ciała takie a takie (

czerwienią); nie postrzegamy treści, lecz ciała takie a takie (

np

np

.

.

ciała czerwone); antyteza idealizmu ontologicznego

ciała czerwone); antyteza idealizmu ontologicznego

—

—

wszelkie

wszelkie

przedmioty są elementami treści (

przedmioty są elementami treści (

Berkeley

Berkeley

, Mach)

, Mach)

„

„

somatyzm

somatyzm

psychologiczny [stanowisko w

psychologiczny [stanowisko w

mind

mind

-

-

body

body

problem]

problem]

—

—

monizm: dusz nie ma albo dusze są tożsame z pewnymi ciałami

monizm: dusz nie ma albo dusze są tożsame z pewnymi ciałami

np

np

. układ nerwowy, mózg, (anty

. układ nerwowy, mózg, (anty

-

-

spirytualizm; anty

spirytualizm; anty

-

-

dualizm

dualizm

Kartezjański

Kartezjański

res

res

cogitans

cogitans

i

i

res

res

extensa

extensa

), mogą być terminy i

), mogą być terminy i

różnych treściach (

różnych treściach (

np

np

. rzecz rozciągła i rzecz myśląca) ale o tym

. rzecz rozciągła i rzecz myśląca) ale o tym

samym zakresie; terminy „dusza” i „ciało” mogą mieć wspólny

samym zakresie; terminy „dusza” i „ciało” mogą mieć wspólny

desygnat przy różnej treści

desygnat przy różnej treści

definicje materii

„

„

def

def

.

.

epistemologiczno

epistemologiczno

-

-

ontologicza

ontologicza

„

„

1. materią jest to, co istnieje obiektywnie i jest poznawane za

1. materią jest to, co istnieje obiektywnie i jest poznawane za

pomocą zmysłów

pomocą zmysłów

„

„

kryteria istnienia obiektów materialnych:

kryteria istnienia obiektów materialnych:

„

„

-

-

obserwacyjne (rzeczy obserwowalne)

obserwacyjne (rzeczy obserwowalne)

„

„

-

-

eksplanacyjne

eksplanacyjne

(rzeczy

(rzeczy

nieobserwowalne

nieobserwowalne

)

)

„

„

def

def

. ontologiczne

. ontologiczne

„

„

2. materią jest wszystko to, co istnieje w czasie i przestrzeni

2. materią jest wszystko to, co istnieje w czasie i przestrzeni

„

„

3. materią jest wszystko to, co podlega prawom przyrody

3. materią jest wszystko to, co podlega prawom przyrody

(jednoznacznym albo statystycznym)

(jednoznacznym albo statystycznym)

„

„

4. materią jest wszystko to, co oddziaływa fizycznie (wywiera

4. materią jest wszystko to, co oddziaływa fizycznie (wywiera

siły, emituje energię)

siły, emituje energię)

(por. W.

(por. W.

Krajewski

Krajewski

,

,

Współczesna filozofia naukowa

Współczesna filozofia naukowa

, s. 101

, s. 101

-

-

123)

123)