Forum Nauczycieli. Gimnazjum. Edukacja humanistyczna 3(9)/2007

1

INNOWACJE I EKSPERYMENTY W MUZYCE XX WIEKU

INNOWACJE I EKSPERYMENTY W MUZYCE XX WIEKU

Izabella Włodarczyk

DODEKAFONIA

Cele:

− poznanie pojęcia dodekafonia,
− poznanie głównych założeń techniki dodeka-

fonicznej,

− słuchanie muzyki dodekafonicznej,
− poznanie głównych przedstawicieli dodekafo-

nii,

− układanie tzw. serii muzycznych.

Metody pracy: wykład nauczyciela, działania

praktyczne, słuchanie muzyki.

Formy pracy: indywidualna, zbiorowa.

Środki dydaktyczne: podręcznik i ćwiczenia Te-

resy Wójcik Muzyczny świat, cz. 2, MAC Eduka-

cja, Kielce 2003; zeszyt nutowy, nagrania muzyki

dodekafonicznej, Mała encyklopedia muzyki,

PWN, Warszawa 1981; Jerzy Habela, Słowniczek

muzyczny, PWM, Kraków 1991.

Przebieg zajęć

1. Wykład – nauczyciel podaje temat lekcji

i wyjaśnia pojęcie dodekafonia.

Dodekafonia jest to technika kompozycyjna

początku lat dwudziestych XX wieku. Nazwa po-

chodzi od dwóch greckich słów: dodeka – dwa-

naście i phone – dźwięk. Jej prawa i zasady przez

siedem lat wypracował austriacki kompozytor

Arnold Schönberg. Cechą dodekafonii jest odej-

ście od tradycyjnego systemu dur-moll. Nie ma

w niej centrum tonalnego. Wszystkie 12 dźwię-

ków należących do oktawy traktuje się równo-

rzędnie. Każdy jest jednakowo ważny. W rezulta-

cie powstają brzmienia atonalne.

Skala dwunastostopniowa

Dwanaście dźwięków należących do oktawy

porządkowano w tzw. serię, w której żaden

dźwięk nie mógł się powtórzyć, dopóki nie wyko-

rzystano pozostałych. W ten sposób wykształciła

się technika serialna. Serie mogły być poddawane

różnym przekształceniom, np. były różnie rytmi-

zowane. W utworach orkiestrowych poszczegól-

ne dźwięki serii były przyporządkowane różnym

instrumentom.

Kompozytor kształtował układ składników

skali dwunastostopniowej w wybranym przez

Forum Nauczycieli. Gimnazjum. Edukacja humanistyczna 3(9)/2007

2

INNOWACJE I EKSPERYMENTY W MUZYCE XX WIEKU

siebie porządku, co powodowało określone na-

stępstwo interwałów w górę lub w dół.

Nauczyciel prezentuje różne sposoby wyko-

rzystania serii:

• odwrócenie ruchu kierunku interwałów
• przedstawienie serii w ruchu wstecznym

(tzw. rak)

• przenoszenie serii w górę lub w dół o

wybrany przez kompozytora interwał (tzw.

transponowanie)

• przeniesienie serii np. o 8 dźwięków wyżej

(o oktawę wyżej).

Operowanie serią w rozmaity sposób dawa-

ło wielkie możliwości kompozytorskie.

2. Nauczyciel podaje uczniom przykładową se-

rię dwunastodźwiękową (podręcznik, str. 65).

3. Nauczyciel wymienia głównych przedstawicie-

li muzyki dodekafonicznej i podaje przykłady

utworów utrzymanych w całości lub częściowo

w tej technice:

• Arnold Schönberg – Klaviersonate op. 25,

Wariacje op. 31, opera Mojżesz i Aron

• Alban Berg – opera Wozzeck
• Anton Webern – 5 utworów na kwartet

smyczkowy op. 5

Technikę serialną wykorzystywali także: Frank

Martin, Igor Strawiński, a w Polsce – Józef

Koffler i Kazimierz Serocki.

4. Prezentacja utworów:

• Anton Webern – Wariacje op. 31

Początek jednej z wariacji stał się muzyczną

zapowiedzią programu telewizyjnego poświęco-

nego kulturze pt. Pegaz. Uczniowie oglądają za-

pis nutowy kompozycji.

5. Ćwiczenia praktyczne.

• Ułóż własny przykład serii dodekafonicz-

nej. Wykonaj go na pianinie.

• Ćwiczenie 1d str. 36 (Zeszyt ćwiczeń).

Przeczytaj krótkie charakterystyki nowator-

skich kierunków i technik kompozycyjnych

XX wieku. W wyznaczonych miejscach napisz

odpowiadające im nazwy.

Nazwa tej techniki pochodzi od dwóch

greckich słów. Jej zasady opracował Arnold

Schönberg. Odbiegała ona od tradycyjnego sys-

temu dur-moll, tworząc struktury atonalne.

6. Praca domowa.

Na podstawie Małej encyklopedii

muzycznej przedstaw sylwetki dodekafoni-

stów:A. Schönberga, A. Weberna, A. Berga.

Zwróć uwagę na główne założenia ich twór-

czości.

Forum Nauczycieli. Gimnazjum. Edukacja humanistyczna 3(9)/2007

3

INNOWACJE I EKSPERYMENTY W MUZYCE XX WIEKU

Skala dwunastostopniowa

Przykładowa seria dwunastostopniowa