1

13. ISTOTA KULA

OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Bronisław Malinowski, Istota Kula
w: Argonauci Zachodniego Pacyfiku, R. III, ss. 126-155

ANTROPOLOGIA – CWICZENIA

ZJAZD IX

24.01.2010

Kula – instytucja gospodarcza, forma handlu, forma wymiany między plemionami, które za-
mieszkują wyspy sąsiadujące z Nową Gwineą, które tworzą zamknięty okrąg. Wzdłuż tego szlaku
nieustannie wędrują w przeciwnych kierunkach dwa przedmioty:



soulava, naszyjniki z czerwonej muszli – zgodnie ze wskazówkami zegara;



mwali, bransolety/naramienniki z białej muszli – przeciwnie do ruchu wskazówek zega-

ra.

Każdy przedmiot wędruje i spotyka na swojej drodze drugi przedmiot, za który jest wymieniany.

Jest to niekończąca się transakcja, której reguła brzmi „raz w kula, na zawsze w kula”. Tworzy
więź łączący znaczną liczbę plemion, obejmuje szeroki zakres czynności wzajemnie powiązanych i
harmonijnych, które składają się na organiczną całość.

Plemiona uczestniczące w wymianie znają reguły kula, motywy i cele indywidualnych poczynań,
ale nie jest im znany obraz całości tej struktury.

Soulava i mwali to ozdoby noszone przy bardzo uroczystych okazjach (np. wielkie tańce obrzędo-
we, uczty). Nie wolno ich używać jako ozdób codziennych. Większość tych przedmiotów jest albo
nieporęczna (za małe, za duże) albo tak wartościowa, że wkłada się je tylko w wyjątkowych oko-
licznościach.

Autor porównuje ozdoby do europejskich klejnotów koronnych – wszystkie te przedmioty po-
siada się dla samego posiadania, a płynąca stąd sława jest źródłem ich wartości. Ponadto mają
wartość historyczną – przechodziły przez ręce postaci historycznych, dlatego budzą szereg waż-
nych skojarzeń i uczuć. Różnica polega na tym, że przedmioty kula znajdują się w posiadaniu jed-
nej osoby tylko przez pewien czas, a skarby europejskie muszą być czyjąś własnością, aby osiągnąć
pełną wartość. W tym sensie przedmioty kula bardziej przypominają trofea czy odznaczenia.

Vaygu’a – przedmioty kula zalicza się do przedmiotów obrzędowych – pełnią one funkcję instru-
mentariów w magicznych i religijnych rytuałach, oraz przedmiotów użytkowych, które przestały
jednak już pełnić tę funkcję.

Transakcje kula mogą być dokonywane tylko między partnerami, tzn. między osobami, które nale-
żą do kula, nie zaś między każdym mieszkańcem okręgu.

Związek partnerski zawiązuje się po wypełnieniu szeregu formalności i trwa całe życie. Liczba
partnerów zależy od rangi i znaczenia uczestnika – im wyższa pozycja (np. wódz), tym więcej
partnerów.

Dwaj partnerzy kula poza wymianą przedmiotów obrzędowych, powinni też czasem wymieniać
inne podarki. Łączą ich przyjacielskie stosunki i szereg wzajemnych zobowiązań.

2

13. ISTOTA KULA

OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Bronisław Malinowski, Istota Kula
w: Argonauci Zachodniego Pacyfiku, R. III, ss. 126-155

ANTROPOLOGIA – CWICZENIA

ZJAZD IX

24.01.2010

Przeciętny człowiek dokonuje wymiany kula z jednym/dwoma wodzami ze swojego lub sąsied-
niego okręgu i zobowiązany jest do świadczenia różnych usług. Natomiast partner z odległych
wysp jest gospodarzem i opiekunem w obcym kraju, gdzie przybysz nie czuje się pewnie.

Kierunek wymiany wyznacza pozycję wiosek w obrębie pierścienia – albo są one po stronie nara-
mienników, albo naszyjników.

Okres obiegu wokół całego pierścienia wynosi od 2 do 10 lat.

U podstaw wszelkich transakcji kula leżą dwie zasady:



za złożony dar trzeba po upływie pewnego czasu złożyć dar rewanżowy;



określenie ekwiwalentu pozostawia się dającemu i nie można wpływać na jego decyzje, nie

można się targować ani wycofywać z transakcji.

Krajowiec uczestniczący w kula, jak każda ludzka istota, pragnie mieć coś na własność, jednak ko-
deks reguł społecznych narzucający zasadę wzajemności, przeważa nad wrodzonymi skłonno-
ściami. Posiadanie jest dla niego źródłem wartości i znaczenia, ale jest też równoznaczne z dawa-
niem – od partnera oczekuje się, że posiadaną chwilowo rzecz przekaże dalej, a im wyższa ranga
tym większe zobowiązanie (dlatego ludzie wysokiej rangi często muszą ukrywać rzeczy przezna-
czone na własny użytek).

Etapy wymiany:



przybycie zamorskiej ekspedycji,



ofiarowanie vaga, daru otwierającego wymianę,



wizyta w wiosce partnera,



otrzymanie yotile, daru odwzajemniającego lub



brak daru o równej wartości,



otrzymanie basi, daru zastępczego,



otrzymanie kudu, daru zamykającego wymianę.

Czynności przed wyprawą kula: szczegółowy zarys budowy czółna, budowa czółna, ceremonie i
rytuały magiczne, wodowanie i próbny rejs, przygotowanie wyposażenia, zaopatrzenie w pro-
wiant, ustalenie dat, organizacja przedsięwzięcia. Kula towarzyszy dodatkowa wymiana towaro-
wa. Są to jednak czynności wtórne. Na pierwszym planie zawsze znajduje się Kula.

3

13. ISTOTA KULA

OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: Bronisław Malinowski, Istota Kula
w: Argonauci Zachodniego Pacyfiku, R. III, ss. 126-155

ANTROPOLOGIA – CWICZENIA

ZJAZD IX

24.01.2010

Obrzędowość i magia w Kula:



obrządki magiczne w czasie budowania czółna celem nadania mu szybkości i bezpieczeń-

stwa,



magia nad czółnem,



mwasila, czyli magia kula – zaklęcia, które oddziałują na umysł partnera i powodują jego

uległość,



mitologia kula,



so’i, czyli uroczystości żałobne.

Społeczność kula – jednostka socjologiczna; składa się z jednej lub kilku wiosek, które wyruszają
wspólnie na wielkie wyprawy zamorskie i uczestniczą jako jedna całość w transakcjach, odprawia-
ją magię, posiadają wspólnych przywódców i wymieniają kosztowności w obrębie tego samego
zewnętrznego i wewnętrznego kręgu.